Ademar lo Negre

(1210-1217)

N'Azemars lo Negres si fo del Castelvieil d'Albi. Cortes hom fo e gen parlans; e fo ben honratz entre las bonas gens per lo rei Peire d'Aragon e per lo comte de Tolosa, per aquel que fon dezeretatz, queil donet maisons e terras a Tolosa. E fez cansos tals com saup faire. Et aqui son escritas de las soas cansos.  (Man:A,  I, K, Ed: Chabanneau in Hist Gén Languedoc, tòm X, 1885; p 280). En nòta infrapaginala: (Castèlvièlh) Aujourd'hui simple quartier de la ville d'Albi, mais qui, au siècle dernier (=s. XVII) formait encore une communauté distincte, avec une administration séparée. " A la p. 326 Chabanneau apond: "Contemporain et protégé de Raimon VI, comte de Toulouse. Quatre ou cinq pièces. " 

"lo comte de Tolosa, (...) aquel que fon dezeretatz" es donc Raimon VI. 

Amb Azemar Lo Negre rescontram donc un trobador que pren la paraula au quite moment que se  descabèstran las orrors de la crosada. Sos protectors, Raimon VI e Pèire II, son au còr dau malastre. Lo biograf l'escarraunha pas: èra "cortés", "gent parlant" e es estat "ben onorat" per los grands senhors. Cau dire que sos tèxtes, se renovèlan pas res dins lo "TROBAR", son polits e abilament versificats.

Azemar lo Negre es estat estudiat recentament per Jaume Gourc que i consagrèt una edicion (J. Gourc: Azemar lo Negre troubadour albigeois du XIII° siècle. Ed du CNRS, collection "Sud", 1991) e un estudi dins lo N°1 de "la revista occitana" (Jaume Gourc: Un trobador albigés al còr d'una ret intertextuala" La Revista Occitana N°1, 97-109.). Gourc capita a fòrça de deduccions a portar un pauc mai de lum sus lo personatge. Un document-clau aquí dessús es la tençon entre Azemar e Raimon de Miraval, datada d'abans 1213, e un acte de venda de 1219 ont es mençonat als costats de Raimon VI un nommat Adelmarus Niger. Cotria amb dos autres trobadors dau partit tolosan: Guiu de Cavalhon e Bertran Folcon d'Avinhon. Dins aquel acte apareis Na Felipa, esposa dau còmte de Valentinés e de Dia Aimar II de Peitieus (1189-1250), a quala Ademar adreiça tanben, ço sembla, la tornada d'una cançon sieuna, adreiçada tanben a l'Enfant Ferrand III de Castelha (que siaguèt Enfant de 1214 a 1217). Dins la peça "De solatz et de chansos" Ademar se tròba a la cort de Ruiz Diaz, a quau s'adreiça tanben en 1210-1211 Elias Cairèl, e sus las tèrras de quau moriguèt Guilhèm Magret. Tot aquò permet de situar los luòcs que frequentèt Azemar: las corts de Raimon VI e de Ruiz Diaz, la cort de Castelha, benlèu la de Na Felipa? E la pontannada: 1210-1217. Dins l'ensems, l'òbra es centrada sus la dialectica fin'amor/fals'amor, e s'inscriu dins lo corrent dau "trobar lèu" sens ges de referéncia au "trobar ric o clus" qué que se ne siá dich. 

Gourc dobrís d'autras endrechièiras en estudiant la "ret intertextuala" ont s'encapita l'òbra d'Ademar. Car el repren de formas estroficas de davancièrs sieunes (Marcabrun, Pèire d'Alvèrnhe, Pèire Vidal, Uc de Mataplana, e Raimon de Miraval) e de contemporanèus sieunes fan parièr (Eliàs Cairèl, Rambertino Buvalelli...). Aquelas allusions a d'òbras d'autres autors dins un meteis contèxt cultural mòstra la riquesa de la vida culturala trobadorenca d'aquel temps. De segur, de reculhs de poèmas existissián ja, e èran a posita per los trobadors dins las corts que frequentavan. 

L'òbra? Ne rèsta au total quatre cançons e una tençon amb Raimon de Miraval. Aquí doas de las cançons. Dins caduna explica qu'aviá dich adieu a las cançons mas que, pregat per Ruiz Diaz (còmte de Rosselhon) dins la prumièira, e per "cella que's fai grasir a tot lo mond e a Dieu" dins la     segonda, i tòrna. E nos baila de cançons d'amor que los criticaires trobaràn benlèu convencionalas, mas que mancan pas, se vos plonjatz dins lo tèxt occitan originau, de gaubi ni de fuòc.

1. "De solatz et de chansos"
In "Le Livre d'or des troubadours" (G. Zuchetto & J. Gruber), 1998, 144-45

De solatz et de chansos
e de plazers far e dire
cugei ostar mon consire
mas cel qu'es francs cars e bos
Roïz Dïes vol qu'eu chan
e pois de lui n'ai coman
farai chanson ses aiuda
d'amor e de bona druda.

Mas la bona sospeissos
qu'eu n'ai me fai gent assire
motz e sos per qu'eu m'albire
so don posc esser joios
qu'eu aten la plus prezan
e s'ela-m fai bel semblan
quan sera lai ma venguda
gen m'aura joia renduda.

Mas eu sui tant enveios
de lei vezer cui dezire
qu'ins en mon cor la remire
e vei sas belas faissos
per so m'auci deziran
quan la remir en pensan
qu'ades la cug vezer nuda
enaissi com l'ai veguda.

E plairia'm qu'aissi fos
mas non es; per qu'eu n'azire
mon cor e'n planh e'n sospire
qu'enaissi'm vens l'ochaizos
qu'ela no'm fai tort ni dan
mas car eu no'lh sui denan
non sai si'm vol o'm refuda
per qu' ai ma joia perduda.

Domna corteza e pros
la gensor que'lh mon se mire
per vos sui en greu martire
pero anc non fui clamos
de vostr'amor tan ni quan
qu'eu fera tort et enjan
qu'ab vos ai m'onor creguda
per que mos cors no se muda.

Bona domna ses enjan
vos am e'us ai car tenguda
e car eu vos vi antan
me'n es tals paors venguda
qu'eu vif com cauza esperduda.

M'ère pensat de m'entrevar pas mai ("cugei ostar mon consire") de solaç ni de cançons, ni de faire ni de dire de plasers. Mas aquel qu'es franc, car e bon,  Ruïz Dïas vòl que ieu cante. E puòi que d'el n'ai comand, farai cançon, mas sens l'ajuda de l'amor ni d'una bona druda.

Aitanben lo bòn espèr ("la bona sospeiçons") qu'ieu n'ai me fai arrenjar amb gaubi mots e sons. E per aiçò m'imagine ("m'albire") una causa que me poirà rendre joiós. Aquò's qu'espère anar veire la pus estimabla  ("aten la plus prezan"). E s'ela me fai bèl semblant quand serai pervengut enlai, ma  jòia me l'aurà ben renduda.

Mas ieu ai tant enveja de la veire, ela que desire,  que dins mon còr la remire e vese sas bèlas faiçons. E per aiçò me morisse de desir ("m'aucí desirant") quand la remire en pensant,  qu'adés la crese veire nuda tala que l'ai aguda vista ("enaissi com l'ai veguda").

E me plairiá que siaguèsse antau ("qu'aissi fos") mas non es. E per aiçò n'asire mon còr e ne planhisse e ne sospire, car çò que me desvaria dins aquel afar es qu'ela non me fai tòrt ni dam, mas puòi que ieu non soi pas dabans ela, sabe pas se me vòl o se me refuda. E per aiçò n' ai perduda ma jòia.

Dòna cortesa e pros, la pus genta qu'en lo mond se mire,  per vos soi en grèu martire.  Pasmens jamai non me soi planhit (fui clamós) de vòstra amor, per tant pauc que siágue. Car (se ieu agissiái coma aquò) fariái tòrt et engana,  qu'amb vos ai mon onor creguda. E es per aiçò que mon còr non se muda.

Bòna dòna sens engana, vos aime e vos ai tenguda per cara. E puòi que vos ai vista l'an passat ("antan") me n'es tala paur venguda qu'ieu vive coma una creatura perduda ("cauza esperduda").

2. "Ja d'ogan pel temps florit"

Trach de : Rochegude " LE PARNASSE OCCITANIEN " pp 559-562. ref: 7225-6.

Ja d'ogan pel temps florit,
ni per la sazon d'abril
no fera mon cant auzir.
Mas cella que's fai grazir
A tot lo mond' et à dieu
m'a mes en sa senhoria,
e vol que tostemps mai sia
totz mos afars en son fieu.

E quar m'a d'autras partit
e vol qu'en s'amor m'apil,
Fassa'm denan se venir
e do'm so qu'ieu plus dezir.
Qu'ilh sab be tot quan volh ieu.
pero no dic qu'en un dia
me don tot quant ieu volria ;
mas d'aisso que l'es plus lieu.

Que'1 cor e'l cors m'a sazit,
e'm mes en destrech cortil
don jamais no volh issir ;
que so'l dis al departir
qu'aissi'm tengues tot per sieu,
qu'autra part non i avia :
e s'ieu pogues dir fos mia,
plagra'm à cui que fos grieu.

Mas ieu no l'ai tan servit
Qu'en posc aver joi tan vil ;
Ans sai que m'er a suffrir
Mans mals si m'en volh jauzir,
Pero quant hom vei romieu
Cochat, s'almorna'l fazia
Honors e bes li seria :
Domna, vos m'en faitz en brieu.

Qu'aissi m'an vostr' olh ferit
E1s meus d'un esgard gentil,
Qu'ins el cor lo'm fan sentir ;
E noi a mas del morir,
Si vos que tenetz lo mieu
No m socoretz, douss' amia :
Mas ieu m'en lau totavia
Des que m mandetz en un brieu.

Domna, quan be m'o cossir
No sai autra de sotz dieu
Que bona ni bella sia,
Que si de vos aprendia
Non meillures tot lo sieu.


(Ensag de transcripcion literala en òc modèrn). Ongan pel temps florit, ni per la sason d'abril aviái pas encara fach ausir mon cant. Mas aquela que se fai grasir a tot lo mond e a Dieu m'a mes en sa senhoria, e vòl que tostemps mai siá tot mon afar en son fieu. E puòi que m'a de las autras despartit e vòl qu'en son amor m'apile (=apiège), que me faça venir denant se e que me done çò qu'ieu plus desiri. Qu'ela sap ben tot çò que vòli ieu. Pasmens non disi qu'en un jorn me done tot çò que ieu volriái ; mas d'aiçò que l'es plus lieu. Que m'a sasit lo còr e lo còs , e m'a  mes en un destrech cortil dont jamai non vòli eissir ; que çò me ditz el, al departir, qu'antau me tenguèsse tot per sieu, qu'ai ges d'autra destinada (autra part non i avia) : e s'ieu poguèsse dire que foguèsse mieuna, me plairiá, ni qu'a quauqu'un mai siá desagradós. Mas ieu non l'ai tan servida que non ne pòdi aver jòi tan vil ; sabe donc que me caudrà sofrir fòrça mals se ne vòle gausir. Aitanben, quand un òme vei un romieu colcat, (sap que) se li fasiá almòrna n'auriá onor e ben. Dòna, vos m'en fasètz en brieu. Que vòstres uòlhs m'an antau ferit los mieus d'un esgard gentil, que dins lo còr lo me fan sentir. E non me demòra pas que lo morir, se vos que tenètz lo mieu non me socoretz, doça amiga : mas ieu m'en lause totjorn, tre que me'n mandatz un brieu. Dòna, quand ben i sosqui (m'o cossir) non sai autra dejós Dieu que siá bona ni bèla, que se veniá a vòstra escòla (si de vos aprendia) non se melhorariá cap e tot.