Max Allier
(1912-2002)
TREPALOP
Las "pròsas a còps de destrau" d'Alhièr, per parlar coma JP Tardiu. De redescobrir. Primièr aicesta, ont reviu la guèrra, la resisténcia, l'alen de la jovença dins l'immensitat dels sèrres. Augal, tèrra magica en riba dau cèl, ont se retròba lo tast de las causas elementalas. E ont se tòrna empeutar sus sas rasics occitanas. Montpelhieirenc, parisenc, ciutadan apassionat dau mond, òme de son sègle, Max Alhièr èra, per sas originas, uganaud d'en Cebenas. Es aquí que son còr batega en armonia amb la sèlva sauvatja e immensa...
Ai un pauc corregit la grafia de las originalitats que per capuditge Alhièr conservava. Ai tanben normalizat la parladura "gavacha" mentre i a dins lo tèxt originau un jòc de fonetica per mostrar l'estranhesa dels parlars montanhòus. Lo tèxt, per son alen, la poësia de sas descripcions, es un dels bòns d'Alhièr...
Amont
i visquère dos parelhs de meses, separtit dau mond e de son embolh per de legas
de bòsces, de brugas, de puògs cargats de nèu que s'esperlongavan d'aquí qu'embé
Cebenas trestombèsson en reddes cabusses au país bas.
D'aval te carrejave emb aquò dins mon còr un trebolum emb un lagui
d'endura. Te
remenave de lònga los pensaments afebrits de ma molhèr que patissiá perilhs e
fam, de mos companhs que conseguissián cauta a cauta una lucha despietadosa.
Aviái
pas res a far.
Ni per legir, ni per escriure sus un canton de taula, forviat dau mond
coma un terme en mièg dau camin, nimai per, embé los chins que de tengut me
tafuravan entre las cambas, revirar en Oc la guèrra de Jugurta, la de mon temps
m'acotissiá dins ma desobrança e me fasiá a còps rebolir...
Non
pas sens rason.
M'aviá caugut quitar la ciutat de còcha.
Dos colègas èran estats preses, los majoraus assecutats avián agut
totescàs temps de prene l'escampa e nos avián mandat de nos esparpalhar.
Aviái bilhardat mentre que la Gestapò me veniá quèrre a mon ostau.
Me sobrava quauques sòus, de que viure una mesada, mas puòi ?... Me
caliá trobar de trabalh.
Mas de que faire dins aquela solesa ? Copar de lenha ?... Se risián de
ieu quand vesián mas mans lisas.
Aladonc,
per estraçar lo mau, que n'aviái l'estomac cofle, de matins o de vèspre partiái,
sol dins la rispa, per de lòngas escorregudas.
Sens que n'agèsse conoissença mos passes me menavan tostemps sus la
dralha, coma li disián amont.
Era lo camin vièlh, a l'abandon despuòi un sègle, que los tempèris l'avián
floquejat e que sos tròces jasián au païs naut tot se tibant coma de
braces d'un puòg a l'autre puòg a l'avalida.
L'avián envasit aquí la girba rossèla, aquí de pintèls espelofits,
aquí de matas ròsas de brossa.
A de ròdols lo sòu èra nud coma s'una sòla de fèrre l'aguèsse
raspat. Aperalin,
dins la sèlva, l'Afenador - los vièlhs contavan que son òste, quand dormissián,
escanava los viatjaires venguts embé sas bèstias s'i pausar – s’èra
engrunat. Era
pas pus qu'un molon de roïnas.
Los romecs sebelissián sos cairons qu'avián barrotlat dins l'èrba.
Mòrta que mòrta, aquela dralha t'aviá cargat una semblança
majestosa. D'un biais sobeiran, tot tirant drech, s'enlairava sus lo sèrre,
en se gimblant un pauc en son mitan, d'aquí que s'ajoque ailamont au pas de
Luseta.
Aquela
luònta escavadura, entre dos bòsces sornes, me semblava una pòrta obèrta sus
lo país dau sòmi.
Sabiái que s'i èran retirats los atauts que ne charravan
a la velhada.
Vivián amont los Joan de l'Ors e los Vira-Montanha.
Son eles que i trafegan a jorn falit, tot carrejant la barra de cent mila
quintaus e jogant, a temps destorbe, au palet embé de ròdas de molin.
Ferotges, s'avalissián a ma venguda, tot esperant per tornar morrejar
qu'agèsse tempassat lo causse.
Mas de lònga sentiái dins mon esquina son agach que me teniá d'a ment.
De còps que i a tot emb un còp me virave atràs per los susprene.
Sempre un bricon trop tard. I aviá pas dins lo cèl que lo blau inocent
que laissa una s'esquifar.
Eran aquí pasmens. Un pauc pertot avián quitat sa frapa.
Sos artelhs avián clavat dins lo camin pesadas tant prigondas qu'a de còps
auriá caugut una palanca per las tempassar.
M'arrestave apensamentit a ras d'aquelas frachas e deviái faire un lòng
bestorn davant de tornar prene l'endrechièira.
M'acaminave.
Nuts dins sa ròpa negra o vestits totes de nèu, se carrant braç e braç,
àbets, pins, pòble morrut
dels bòsces d'Arfin, se tenián drechs e sarrats tot de lòng de la
dralha, que non vedelèsse dins lo degolòu.
Te badavan sens veire, coma a la revista, aquel nanet que durant d'oras
te passava sus lo frònt de sa tropelada.
Eran los testimònis muts dau jòc terrible que nuòch e jorn jogavan
sens relambi embé los dieus primièrs de la tèrra, Nèu, Senépia, Gèl.
Se'n legissiá sus eles las macaduras.
D'àbets vièlhs t'avián un marc que, romput redde, penjava coma una
marga voida.
Aquela renguièira, la freg li aviá rabinat totas sas agulhas.
De son espasa de fuòc lo tròn t'aviá fendasclat de cap en cima una
camba e ne vesiás perlejar de son aubenca rossa la perosina.
De sas astèlas agudas coma de glavis, en lòngs ribans, penjolava la
rusca. Un
pin gigant èra estat quasi desrabat de l'aurassa.
Gaireben tot fòra terra, son racinum esfolissant se retocissiá dins
l'aire coma una manada
de sèrps. S'arrapava
pas pus que per un rabe e, clinat de galis, Io tenián de tombar pas que los
braces entremescles de sos fraires.
Dins l'espés, aquel un que lo fólzer aviá cremat, gisclava coma una
esqueleta ennegresida, tot cridant au cèl un socors mut.
E totes, emai los qu'èran sauves, sa rusca, dòrs l'adrech, lo marin l'aviá
cobèrta d'una borra verbala, de mofa e de liquens.
Per
aquò, maudespièch los contraris, lo pòble inmudable dels bòsces teniá cap.
Emb aquela paciéncia de quau es sieuna l'eternitat, bolejavan lo camin
vièlh, aquela idèa oblidada dels òmes que se'n leissan a la raja dau temps.
M'acaminave temps, lòng temps.
Tot d'una m'estrementissiái.
Quilhat luònh sus la còsta, sens bolegar, quauqu'un me fasiá lo signe.
De qu'èra aquel un ?... Un pastre ? De qué paissava alin dins la solesa
?... La caravana lenta de las nívols qu'en seguissent la dralha sas camèlas
blancas metián tot un jom per traversar lo
cèl ?... Fasiái abans embé lo baticòr.
E quand a la perfins me ne sarrave, sentiái una desbalausi.
Degús.
Era pas qu'una pèira nuda que despuòi tot aquel temps me bavada.
Una pèira levada, de la pagèla d'un òme, que nòstres paires arrèire
ne marcavan las legas.
T'alisave de la pauma sa carn lisa de frejau, que ne sentiái lo grum
gelat, e drech en drech, fasiam un brieu la conversa sens dire.
Tornave puòi reprene mon camin que sens cap ni fin sus los acrins s'esperlongava.
E
quand ère luònh, ben luònh, perdut dins los bòsces, aquí ont los singlars
avian de son morre laufat d'arpents de girba, quand lo sorelh baissava, que tot
emb un còp, embé sa crida vispra « Carn ! Carn ! Carn ! » un corbatàs
preniá sa volada, la cara rabinada de vent me'n tornave a l'endrech.
I
avitave a jorn falit, a l'ora que, sus una sòbra de clartat, cada ombra se
cofla, dins un afortiment darrièr de son èsser, davant que la sebeliga la nuòch.
Ieu que veniái de caminar tot un jorn dins las pesadas dels atauts, sentiái
adonc l'enemistat d'aqueles sèrres vuògs que lo vent bosca.
Emai bonhèsse dins l'odor fòrta dau fems e de las vacas, aquel masatge
esmarrit m'èra a finimond una cala.
Dins la cauda claror de l'ostau podiái, a la sosta d'espessas parets, me
forviar de la mordidura de la freg.
M'èra pas de besonh de m'enreddesir còntra los sambrons de la cisampa
que d'un orizont a l'autre escobavan l'espandi.
Aqui retrobave lo fuòc, aquel dieu tutelari.
I retrobave mai que mai de gents, en ròda de la lar, e sa calor umana.
E de qu'enchauta que me foguèsson pas res, que foguèsse pas per eles
qu'un aucèl de passa!
Lèumens,
en aquela ora, i aviá pas a l'auberga que los vièlhs e la dròlla.
E, mai d'un còp, m'acipave emb un paure garguilh qu'a bèles jorns
recalivava. Dau
corredor t'ausissiái la maire aupetar d'una vòtz agra :
-
Se maridar, se maridar caucanha!
Se
copava un brieu per repotegar centra lo temps que fasiá repofar lo fum dins la
chiminièira e recaucava :
-
E las fardas, et los lençòus, los mòbles, ne sabes lo còsti ?... Saique es
brave benlèu ton nòvi mas creses pas que te vòu quitar ti adurre lo cuòl nud!
E los sòus onte vòls que los prenga ? Ja qu'emb aquela traça de guèrra
nos cal arribar tos fraires, que pecaire! los avèm a carga!
-
La guèrra, lo diable ne siá! rebecava la Nenon. E se dura cent ans, ti pensas
pas que vòu restar ò mi passir coma una abandonada, non ?
Espelissiái
aladonc e dins un silenci morrut lo paire August qu'alestissiá la menèstra de
sos chins virava lo cap.
Auriás sempre dich, de veire reganhar sa pot d'Adam, qu'aquel magriule
aviá endavalat un bigòs que son fèrre fasiá un recoide dins sa garganta.
-
Tè, Rodrigo! me trasiá emb una poncha de trufa. E
ben, avètz jornat ?... D'onte
venètz ?
-
Bòta, de caminar sus la dralha.
-
Luènh ?
-
Pro luònh... perquinaquí l'Abeurador.
-
Diga,
fai una estiblada!
Avètz de bònas cambas, vos. Deu i avedre un polit molon de nèu sus
Luseta ?
-
Un
polit molon amai, e a-puòg picar l'estèla !
-
Zo,
venetz vos caufar.
Fasiái
abans e tibave las mans au fuòc, tot espinchant sa conhada qu'a la taula
chifrava davant un jòc de cartas desplegat davant ela.
-
De qué devinhan las cartas ?... De bòn o de malastre ?
Te
levava en accent circonflèx lo fiu d'una ussa pintada, capejava doçamenet d'un
aire auturós e sens quitar de tèner d'a ment son jòc.
-
Aimariatz d'o saupre, vos ?... Mas uèi son entrepachosas.
Diriatz que mi vòlon pas parlar...
Emb
un brieu de trantalh, mandava pasmens la man e te virava una fàcias.
-
Mostre! Lo
vailet de flor!... Es emb aquel que m'esperave!
Sa
boca s'esclairava d'una riseta que los dieus li prometián antau un bòn rescòntre...
Un moment encara seguissiái de 1'uòlh son manipòli mentre que maire e filha
s'enclausián dins sa fonha.
Tot m'assetant puòi, dobrissiái un libre per esperar l'ora dau sopar.
-
De tant legir, rondinava tot d'una la mèstra refastigosa, acabaretz per vos
perir la vista!
-
Laissa lo, li rebecava l'Auguste. O sabes pro qu'es sa tissa, àquel òme!
Escambiavan
mai unas dichas morrudas e dins lo sèr s'ausissiá pas pus que lo rondinament
dau fuòc, los petassaus dels chins qu'a grands còps de maissa lipavan son pastís,
tot butant la caçòla sus los maons e, de tras en tras, lo bruch mòl d'un palm
de nèu que casiá dau cobèrt. Mas lo dissabte - o de rescòntre un còp en
setmana - entre lo corredor, m'estabordissiá una brochor avivada de vòtz que
s'entretustavan.
Dins l'aire espés de fum, en ròda de l'Enric, lo cuòl sus lo relais de
la fenèstra, assetats ras e ras lòng de la paret, embé cadun son veire, la
botelha de vin au mitan, un detzenat de joves tenián sesilha.
Avián tablat de faire una batuda als singlars.
Tot charrant embé foga, sens que jamai lo rajòu s'emperesiguèsse, te
copant en brutalasses lo morre dau vesin, tot bracejant per afortir sa dicha,
discutissián.
S'agissiá de saupre ont e quora...
-
Aquesta nuèch non se pòt, trencava lo Màrius, qu'es tròp nívol.
Mas la setmana que ven, farà luna e se bufa lo vent d'aut...
-
Lo vent d'aut, idola, baste non bufèsse lo vent d'aut, levat que vòlgas qu'ausigan
nòstras desparradas del Vigan!
Lo
conoissiái lo Marius.
Aquel pichòt de vint ans, dau peu flocat, dels uòlhs que petejavan de
malícia, salissiá pas gaire dau bòsc.
Era l'ainat de dos nenes e t'aviá una sòrre de son temps, la Catarina,
un escamandre de filha
dau morre ausard, que teuna e nerviosa l'ajudava a l'òbra, tot carrejant sus l'esquina
de fais d'òme.
Jamai darrièira quand los garçons avián tablat de far Sagòrra e Magòra.
Lo que l'aviá copat, èra Micolau, lo boscatièr, un destimborlat de la
cara braveta e dau nas esclafat, que jamai son fusilh fasiá blanca.
Agrovit,
i aviá Dàvid, lo boirac.
Aquel
inocent, per se tèner caud l'ivern, s'ajaçava embé las vacas.
Carrejava de lònga de brots de palha dins sos peusses e son gordon èra
acraumit de bosa seca.
De son cuòr e de sas ropas ne rajava tant farta odor qu'aviás enveja de
te tapar lo nas e que sos colègas, e mai eles, venián a còps a li dire: «
Tira ti un pauc en lai, Dàvid, pudisses qu'empoisonas. » E puòi l'Andrieu que
sa bòria èra ajocada au pus naut de l'aurièira negra dels pins; Miquèl
tanben qu'aviá après de son grand a gaubejar d'esclòps e qu'en aquel temps de
carestiá cauçava tot l'endrech.
Emai d'autres...
Totes,
grands o pichòts, èran de mascles de las mans rufas e, maudespièch sos aires
obèrts, dau front testard.
Emai Trepalop foguèsse un enclaus catolic en terraire uganaud, te fasián
pas mentir la vièlha fama cebenòla.
Totes o quasi vivián fòra lèi.
Quand avián reçauput sa bilheta per s'agandir en Alemanha, li avián
respondut embé lo gèst de mòrga dels Miegterranencs.
-
Tè, lur S.T.O. ieu me lo cague!
Los presonièrs, tu, ne veguères tornar un d'Alemanha ? Que me vengan
agantar se pòdon.
E
los carregs en ciutat, embé sos vagons coberts d'escrichuras a la greda que
renegavan los òmes de l'enemic èran partits sens eles.
Restavan arrapats sus aquels sèrres onte los Germans e sos vailets
volontavan pas gaire de morrejar.
Mas i menavan una vida de faidits.
Tot lo sant clame dau jorn defòra, tornavan a l'estau pas que de nuòch.
Quand i tornavan.
Que d'unes dormissián dins l'espés dau bòsc, jota la tenda o dins de
calas de fustas.
Sempre amescats per bilhardar entre que quicòm li donèsse la gerda.
A malas fins peraquò, la solesa li fasiá rodar lo cap.
N'avián son sadol de las fuòlhas mòrtas, de la fanga, dau vent que tot
raspant l'acrin d'Aigoal cabussava sus lo pendís en fiulant dins los secals.
N'avián son pro de copar d'aubres e de ressar de bilhas.
Aladonc, d'un cap redde, te plantavan lo fèrre de sa pibla dins la carn
d'un àbet ablacat e tot empaumant son agulhada:
-
Arri, Moret! zo! te fissavan sas bèstias.
Cap
bas, las batas escartadas, embé lo capuditge patet de sa mena, lo parelh de buòus
enrabalava lo carri pesuc e davalavan a jorn falit a Trepalop.
Per
s'i apinhelar a la calor dau fuòc, per s'i encigalar de fum, de charra, de
clinton. Desliures
per una nuòch, tot
bravejant lo perilh embaumat dins l'escur, li prusiá de revenjar sa
jovença perduda.
D'un biais descadenciat, brutalàs mai d'un còp, t'escampavan cossí
quicòm sa fèbre de viure.
E festejavan en arpatejant e bramant coma de baugs.
Quora te clavavan la mèstressa d'escòla restada soleta dins sa classa,
quora te salissián de l'auberga a mieja nuòch e, sens mai menar de bruch que
de Pèls-Rojas, trigossavan dins la nèu lo carri d'un vesin.
Embé de rires estofats te lo desmarmalhavan, n'ajocavan una ròda au
marc d'un agast, l'autra a la chiminièira d'una bòria.
De còps que i a, que de viure defòra li donava lo ruscle, quand n'avián
son pro de se faire gras embé de tripalha, discutissián serios d'una batudas
als singlars...
Los
primièrs còps que me vegèron, avián espinchat embé mesfisa aquela embarga.
Mas lèu, coma restave a l'ostau de l'Enric, que li aprenguèt qu'ère
tanben faidit, se i èran acostumats.
Tot escasseta s'avisavan de ieu quand avitave.
De morres se viravan,
me mandavan una alucada emb un adieu, un que conoissiái pas se laguiava
de saupre s'entendiái lo « patoés » e levava las ussas, sosprés, quand
respondiái de òc. L’Enric me porgissiá un veire.
-
Tè, Rodrigo, beu un còp que semblas galinat !
L'emplenava
de vin, m'assetave dins lo rodelet, e lèu la convèrsa recalivava sens que s’entrevèsson
mai de ieu que d'un soc.
Temps
en temps emb aquò me prusissiá de prene part a la convèrsa e de la veire
rebondir.
-
Puòi que parlatz de « negres » - qu'antau sonavan los singlars - li veniái,
deu n'i avedre un ardòu que barrotla dins lo bòsc de Randavèl...
-
òu !... N'as vistes? se virava l'Enric
-
Non pas eles mas sas clavas...
-
Sas clavas ?
-
Enfin, sas pesadas, s'aimas mai.
-
A! sas pesadas... Mas
diga, tu que siás pas caçaire, ne pòs destriar las pesadas de las bèstias ?
-
Nò, mon ème, mas n'i aviá tot un fum d'arpents de girba qu'avián laurat de
son morre. Sarrat
e segur, fasiá pas gaire qu'èran passat per aquí...
-
E ont èra aquò ?
-
Veses la dralha?... Quand
as trompassat l'Abeurador, enregas la prumièira senda a senèstra. Mieja
lèga puòi,
dmest los pins, i a de matas de faus e d'esclarzidas ont afloran de lausas,
sabes, aquí que lo pendís comença de cabussar dins la vau...
-
Solide,
espetèt lo Matieu, es lo plan de Morièr! Ièr me diguèron que los d'Orgon
n’avián vist un qu'escarlimpava per aquí!
E
tornarmai lo parlament s'afogava e n'ère tornarmai oblidat.
Que
de badas voliái m'afrairar.
Ni per èsser coma eles fòra-lèi, li demorave forestièr. Aqueles joves
saique avián pas besuquejat davant lo malastre dau país.
De son ande pesuc de boscatièrs, avián dintrat coma un sol òme dins la
Resisténcia.
Sens far de pols.
Sens mai se'n creire.
En i enrabalant emb eles tot un flòc de tèrra, e mai sas bòrias, son
cabau, sas ressas e sos podets.
Embé la fòga de sos vint ans e sa volontat de viure, rusta e capuda
benlèu, mas santarosa.
Emb atanben son parlar de cada jorn, sa lenga d'Oc qu'en aquel temps
quitava pas de resclantir amont suls sèrres.
D'un biais que podiá paréisser erètge als micoquets, mas qu'èra fidèl
que non sai a l'engèni d'Oc, a la luònta civilisacion que d'unes disián
aborrida e que, sans que se'n avisèsson, lo recaliu ne velhava au fons de sas
mesolas.
En
sa companha podiái passar de vèspres e de setmanas totas sens entendre una
paraula de francés.
Te lo sabián parlar de segur.
L'avián après a l'escòla embé lo Mèstre, un òme dau terraire qu'a
temps destorbe, jogava a las bòchas embé sos paires tot charrant patoés.
Mas li fasiá pas de besonh, sonque per onestat embé los forestièrs.
E
ieu que m'embalausissiá de los entendre, ieu que n'ère embriaic d'ausir
cascalhar lo rajòu de ma lenga, ieu que n'aviái solet conoissença d'aquela luònhta
tradition latina qu'esperlongavan, ieu que me seriái fach chaplar per que
trelusiguèsse, escopissiái amar.
Car saique non me rebutavan benlèu.
Mas sentiái qu'entre nautres i aviá una barralha que res podiá pas
avalir. Ere
un òme dau país-bas, un ciutadin de las manetas blancas, de biais pas que per
escriure e quand parlave francés aviái l'accent ponchut.
La piòla sabiái pas cossí la manejar, conoissiái pas res a la feruna
emb a la caça.
Sabiái ma lenga, n'ère coifat e d'en prumièr quand me parlèron los
comprenguère de travèrs, tot fasent s'espelir de risetas sus las bocas.
Que me cauguèt mai de doas setmanas per que mon aurelha se faguèsse a
sa vòtz, a son accent.
La lenga dels trobadors s'èra engavachada dins sa boca.
Son parlar, cada vocala se'n desrabava dau prigond de sa garganta e
ressondissiá coma un taborn dins la caforna de sa fusta.
Totes los A, e mai tonics, s'i cambiavan en O, los O se diftongavan e s'esfolissavan
a de còps de R espinhosas.
Me foguèt de mau dessobtar « vòlga » dins « buòrgo », naut dins «
nòu(t) », lo « plan » dins lo « plò », de greu de devinhar que la «
nosilha » èra un « papach-ros », la « piòla » una manaira, d'aprene d'aqueles
caçaires que, dins los tordes, se destrian de ceseras, de tridas, de gamenhas.
Ocben la lenga d'Oc aviá esposat amont lo relèu malaisit dels causses
valadats, dels bòsces copats d'avencs.
Era restada viva emb aquò, d'una riquesa que fasiá gaug, que se'n fasián
foscament glòria e que, geloses, l'aparavan de tota deca.
Ai
agut ausit, en aquel temps, de contèstas afogadas per tablar de la valença d'una
paraula, per saupre s'èra de bòna lèi...
Un
còp, me ne soven - l'aiga negra de la nuòch, una nuòch, una nuòch de trumada,
belissiá Trepalop - trigossats dau vent, una còla de caçaires s'èran
entornats d'una batuda.
Embé dos « negres » qu'avián aduchs au tabac de l'endrech.
De sa pòrta, dobèrta sus l'aireta d'una bòria panarda, regisclava dins
l'escur de la travèrsa un carrat de fuòc e lo mond s'afrescavan dins la botiga
per veire e per charrar.
Una botiga... se volètz.
Era pas que lo canton de drecha de la sala comuna onte vivián los Pagés,
lo vièlh Tòtòr coma li disián cadun emb amistança, sa femna e sos drollets.
Un canton qu'esclairava redde un lum penjolat subre la banca.
Darrièr, de pòsts ont èran recatats cigaretas, tabac emai de foros d'alh
e de cebas que fasián tanben un pauc negòci d'especiaires.
Sus la grand taula sorna que s espandissiá en mitan, davant la chiminièira,
avián alairat los dos singlars mòrts, qu'a ròdols sa seda rusta èra pegosa
dau sang de sas nafras.
Drechs en ròda, encara afogats de vin, los òmes en bracejant ne
contavan los auvaris.
Un d'aqueles, saique benlèu lo jove Màrius, n'aviá pas son pro d'encanar
cossí son
singlar li aviá escapat.
-
Era à Cap de Còsta... Ere à l'espèra sul plan, sabes aqui que davala en mièg
los faus un rajòu de pèiras.
Te vese pas lo « negre » que mi desbosca a man senèstra e que mi fai
abans!... Te vire lo fusilh, afuste e lo det sus la palheta, vau desparrar... Lo
diausse mi siá!
Detràs
la bèstia, dins la dressièira aquí qu'un òme espelís de la blaca! Era
aquela puta de Matieu... Una segonda e te recaçava los plombs dins las tripas!
Ou li cridère!
Entremens, pensa un pauc se lo « negre » t'aviá tempassat la clapeiròla
e trepa que treparàs!
-
Mon Dieu! s'escridavan lo mond trevirats de pensar quinte malur aviá cujat s'endevenir.
Mas,
dins lo silenci puòi i agèt un moment de malaise emai un òme tot fronzissent
las venguèt au contaire d'una vòtz mau-segura.
-
La clapeiròla... de qu'es aquò ?
-
Ou, veses pas lo ròdol, sus lo costat de Cap de Còsta ?
-
Si-ben-òc mas la clapeiròla, de qu'es aquela paraula ?
-
E
ben, un rajòu de clàpas, de pèiras, qué!
-
Es
pas un mot del terraire aquel
-
L'ase
te fique!... L'ausiguère dire mai d'un còp!
La
caça foguèt un brieu doblidada.
Cadun prenguèt part a la contèsta, tot se copant un l'autre, tot
bailant d'exemples, sens s'endevenir d'aquí que se virèsson de l'oracle per
saupre se clapeiròla aviá drech de ciutat.
-
De que ne dises tu, Totòr, es pas provençala aquela paraula ?
De
tostemps i aviá agut de Pagés a Trepalop e Totòr que fasiá aperaquí setanta
e uòch ans èra lo decan de l'endrech. Coifat dau barret negre dels òmes dau
causse, la mostacha blanca que li tombava sus las bocas, la camisa sempre dobèrta
sus un pechau pelut, larg e redond coma una bilha, èra sa memòria.
Dins cada cas malaisit, per desembolhar los parentatges, per saupre los
afaires dau passat o per conóisser son vejaire, se viravan d'el e cadun se
plegava a son autoritat.
Sa vòtz que rauquejava mas qu'a de còps ressondissiá naut s'enlairèt
per clavar la contesta .
-
Nò, los enfants, a rason lo Màrius.
Es una paraula del terraire.
L'àusiguère mai d'un còp a l'ostal dins las bocas de mos paires.
La clapeiròla, un molon de clapas!
Antau
una paraula a mitat delembrada que d'unes conoissián pas pus tornava se
requincar e se sagelava dins la mementa de totes.
Es
a l'escòla d'aqueles joves - boiracs, pageses, boscatièrs - que faidit, estère
de lòngs meses au país gavach, a Trepalop d'en prumièr, a Cròs de Comba puòi
dins una gòrga sauvertosa... Una escòla qu'aviá per parets lo bòsc negre e
per cobèrt lo cèl movedís ont, acotidas dau vent, s'esfolissavan coma de fum
las nívols.
Dins son silenci sentiás de lònga a man de morrejar la menaça qu'enrodava
lo país. Mas
son seriós s'entrecopava de pantas e de cacalasses.
Que mèstres e discípols fasián dins sos vint ans e tot s'afanant i
escrivián embé la manaira la cançon de sa jovença capuda.
Los
tòrne veire a Cròs de Comba quand marcejava e qu'una lucada arderosa agolopava
lo puòg. Pechau
desnud - t'avián escampat la camisa sus un boisson de cade, drechs sus lo redde
penjal, los artelhs arrapats a l'arèsta de las ròcas, se gimblavan e los
braces tibats qu'au cap trelusissiá la piòla, emb un « Rau! » prigond te
mandavan lo fèrre dins la camba d'un elze.
E quand, emb un long cracinament, l'aubre s'ablacava en t'escarraunhant
lo sòu de son fuolham espinós, s'auboravan embé dins los uòlhs una risa de
glòria e tot se coflant los leusses de l'aire suau
-
Agacha aquela camba !... Es dur coma de frejau!... Ti farà de polits calòsses
dins la carbonièira!... Tè,
Rodrigo, per la paga, fai mi téner ta botelha que ne chorla un...
Es
de los ausir parlar, rire, s'afogar, se respòndre, que mon aurelha aprenguèt a
dessobtar dins l'atrencadura de son parlar gavach lo cant prigond e immudable de
ma lenga. Es
aquí a la pausa, a ras d'un riu que cascalhava jota los feuses que los
questionave e que me diguèron los noms de las bèstias, dels babaus, de las èrbas,
dels aucelasses d'en montanha.
Aquel
apendrissatge l'aviái començat jove.
Mas dòrs la mar, en palús, dins mon encastre clapassièr, qu'i velha a
l'orizont, Sant Lop, lo dieu blau.
De lòng de la robina qu'enceuclava sas cabanas dau teulat ros, assetats
en mièg ceucle, las cambas alongadas, dins una raja que fasiá parpelejar los uòlhs,
lo vèspre, tot pedaçant sa sàrcia, los pescaires m'avián parlat de sa batuda,
de la cacilha, de la pesca.
Amont dobrissiái una autra pagina dau libre d'Oc.
E penecave un pauc de la chifrar.
Mas m'enclausissiá de conóisser qu'endeveniái sas paraulas e que
maudespièch son accent ruste et quauques mots desparièrs, aquel parlar fasiá
tanben cantar ma lenga.
A
cada ocasion que m'ofriguèt un sègle bolegat me tornère metre a aquela escòla.
E uòi encara e tant que serai viu.
Que soi pas de los que se'n creson de dire que sa lenga li foguèt
bailada entre nàisser coma la color de sos vistons.
Una lenga s'apren, tota la vida.
Embé
los libres de ièr e de passat ièr.
E mai embé los que uòi la parlan, que nautres los òmes d'Oc, i a pas
d'academicians, d'universitaris, de persinetas de salons, que nos pòscan
aleiçonar. E quand puòi ne foguèsson, se poiriam, pas mai qu’autres còps
lo Malherbe embé sos descargaires de Seina, passar de la leiçon dau pòble.
Mas
pecaire, mai vai, mai me cau anar luònh de mon Clapàs per trobar de mèstres.
Que lo pòble nòstre la maliciada
dau Cabalisme te l’escoba e l'esparpalha e los grops que ne sobran a bèles
jorns coma una pèl d'ase se retiran un pauquet mai.
Max ALLIER
(OC an
60, N°18, Junh 1983, 42-56)
Una notícia necrologica sus MAX ALLIER aquel montpelhieirenc d'elèit.
Son prumièr poèma publicat dins "Oc" (1945): Ombra que vira.
Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn a l'ensenhador de la literatura dau sègle XX
Retorn a l'ensenhador generau