LO CHIVAL MALENT

(Inedich, 1987)

La princessa polida, mai polida que lo jorn, viviá amb sas gents dins un grand castèl de pèira en riba de la mar.

E luònh dins la mar, dabans lo castèl, au mitan de las èrsas que grumejavan, se vesiá una iscla. I disián l'iscla dels gabians. Enlai, cadun sabiá que demorava un vièlh, lo Masc vièlh. Mai vièlh que las muralhas dau castèl, mai vièlh que las pèiras aponcheladas que se quilhan sus lo cresten dau sèrre, aquí ont los païsans d'un còp èra menavan sabat en l'onor dels diables infernencs. Lo masc èra totjorn estat aquí, sus l'iscla. Los pescaires mai ardits de Sant Vincenç l'anavan veire un parelh de còps de l'an. Qué i vendián, cossí el los pagava, aquò demorava misteriós. Los pescaires de Sant Vincenç son pauc parlaires, se fan pas amb los autres estatjants de la còsta.

Mas i a una causa que los pescaires portavan pas au masc: aquò's las èrbas, las èrbas marridas per los filtres e los sortilègis. El las veniá quérrer solet, las nuòches de luna plena, sus la riba rocassosa, una mièja lèga pus naut que lo castèl. E de las torres nautas lo podián veire venir, sus son chival blanc coma la gruma, que volava a la semblança d'un daufin per dessús las èrsas de l'ocean, au mitan dau remòu e dels estèus. Lo chival demorava aplantat en riba de la mar, dins la gruma. E lo masc, lo vesián dins la clartat bèfia, que se clinava, anava, veniá, remplissiá son sac. E tornava, sus son grand chival encantat, cap a son iscla ont los gabians volavan.

Venguèt un jorn dins lo castèl un pelegrin en borrassa que marchava descauç, amb son baston de frais dins la man. Repentetz vos, cridava, que la Fin es aquí. Los mil ans comptats per lo libre sant. Sos uòlhs lugarnejavan coma dos grands calelhs, cremants de fe e d'esperança. Au recanton dau fuòc dins lo castèl, sa paraula dintrava dins las ments coma una aiga linda. Caliá abandonar totes sos bens per passar lo portal de la Jerusalèm Celestiala. Ont es mens aisit per un ric de dintrar que per un camèl de s'enfonilhar dins lo trauquet d'una agulha. La luna plena venguèt lo tresen vèspre. Lo pelegrin dels uòlhs de fuòc veguèt lo masc, sus son parament de gruma blanquinèla, galaupar majestosament fins a la platja. Demandèt de qu'èra aquel glari. I diguèron qu'èra un masc que comerciava amb los esperits infernencs. E que totes lo redobtavan. Lo pelegrin fronziguèt las ussas e partiguèt dins la nuòch amb son baston e sa borrassa, lo veguèron dins la lutz blanca qu'anava rescontrar lo masc.

De qué se disián? totes dos immobils se faciavan, lo vent fasiá fernir sas raubas. Lo chival a tres passes trefolissiá coma un garanhon sauvatge que ven d'èstre estacat. Una nívol passèt e se veguèt pas pus res. La freg de la mar faguèt tremolar la princessa e sas gents sus la torre. Quand tornèron veire, ni lo chival ni lo masc i èran pas pus. Lo pelegrin tornava passar la pòrta dau castèl. I demorèt encara tres jorns a presicar. Ausèron pas lo questionar per çò que tocava lo masc. E puòi partiguèt, un matin freg que plovinejava, lòng dau camin, cap a l'ubac, enfre tèrras.

Dau masc se saguèt jamai res. Lo pelegrin aviá degut lo convertir, o lo desrocar au pus fons dels infèrns. Mas demorava lo chival. Blanc coma la gruma anava, veniá, cada nuòch, lòng de la mar. La princessa, de lònga, lo remirava.

Demandèt au bèu chivalièr de i lo prene. El lo sachèt bridar amb un seden banhat d'aiga benesida e lo i bailèt en gatge de fidelitat abans de partir en crosada. Amb un anèl: tant que gardariá l'anèl Arnaut i seriá fidèl.

Mas un jorn de la cima de la torre l'anèl i tombèt. Rebordelèt long de las muralhas e caiguèt dins la mar. Que dins l'aiga clara vesian quicom lusir, cresian qu'èra aqueste anèl. La princessa polida èra desconsolada. Qué volia dire la casuda de l'anèl? Era mort lo bèu chivalièr? O encadenat per los uolhs candes d'una dòna de la tèrra luònhta? Que lo cor dels chivalièrs, se sap, es mai movent que la mar. E las lagremas de la princessa polida mesclavan sa sau a la sau marina. A cima de la grand torre.

Mandèt sonar lo pescaire Andronèl. Era un jove qu'aviá pas paur de res. Sabiá anar e venir dins l'aiga coma un pèis. Aquel d'aqui, solide, atrobariá l'estèc per retrobar l'anèl. Andronèl sorisiá. Oc que lo cercariá, l'anèl dau bèu chivalièr. Per tant freja que siá l'aiga dins la calanca. De la cima de la torre lo veguèron plonjar, replonjar, anar, venir, virar. La mar èra linda que non sai. Andronèl semblava un aucèl. Mas lo gorg èra mai prigond que non semblava. Per tocar lo fons se besalenava. I cauguèt l'ajuda d'un cosin sieu, sus un barquet, que i prestèt una ancora pesuga. Amb l'ancora gandiguèt lo fons. Arrapèt quicòm, qu'esbrilhaudava dins la solelhada de l'auton. L'anèl? Mas Andronèl de remontar cap a l'aire ne finissiá pas. Nadava, nadava. Coma se la mar se lo vouguèsse gardar au fons de son ventre. Aitanben trauquèt enfin lo miralh de la susfàcia, alenèt lo bòn èr de la calanca. Cridava sa jòia:

- Aquí l'avètz. L'ai retrobat. L'anèl d'aur fin dau bèu chivalièr...

La princessa a cima de la torre trefolissiá de gaug. Andronèl, lo cobririá d'aur e d'argent, lo fariá adobar chivalièr per un de sos barons. Lo jove pescador que i tornava l'anèl de son promés...

De qu'arribèt subte? Au mitan de tant de jòia, Andronèl sorisent, que s'acorsava cap a la pòrta nauta dau castèl, lo pè que i trabuca, e totes d'amont, sens poder far res, que lo veson tombar dins los embauces, s'espotir sus los estèus, au mièg de las èrsas batentas. E l'anèl d'aur, lentament, coma una estèla, foguejant de totes sos rebats, que trestomba e s'aprefondís dins la mar. La mar ja tota roja dau sang d'Andronèl.

La princessa èra tant palla sus sa torre. Aviá pas solament cridat. Semblava un glari. E lo grand chival blanc, dins son estable, rompiá totas las capçanas, reguitnava, endilhava. Los vailets lo podián pas pus téner. Son galaup infernenc retroniguèt sus los maons de la cort. Sortiguèt dau castèl. Mas la princessa o vesiá pas. Vesiá pas pus res. Doas piucèlas la sostenián. La portèron au lièch. Ont de jorns entièrs demorèt jaguda, entre plorar e dormir. Sabiá per amòr de l'anèl perdut, qu'Arnau èra mòrt. E tota la vida aviá l'amarum de la cendre.

Amb lo temps de la prima capitèron de la sortir de sa cambra, la princessa pallinèla, linda coma flor marina. Sus lo ròc negre ont baton las èrsas, cada jorn se veniá seire per escotar l'ocean. Sens parlar. Sos uòlhs èran vuòges, coma dos poses alandats sus la grand cistèrna dau non res, detràs totes los desespèrs. Ni non parlava, la princessa desconsolada, a quau que siágue.

E lo chival blanc, lo chival malent que vai per dessús la gruma de las tempèstas, passava tot còp ras d'ela: leugièr, coma una ronflada de vent. Dau castèl veguèron un jorn que la princessa s'èra levada per l'alisar. Lo chival blanc de las èrsas batentas, qu'un còp èra, domdat per lo cordilh d'Arnau, èra estat sieune. Lo chival consentissiá de s'arrestar un brivet per far mina de rosigar l'èrba rasa. E la princessa pallinèla l'alisava.

De qué devenguèron la princessa e lo chival? Lo mond s'èran alassats de regardar enlai sus lo ròc batut de gruma aqueles dos glaris que se fondián plan planeta dins la barta e lo rocàs. Un jorn se veguèt que i èran pas mai. D'unes contèron que lo chival s'èra cargada la princessa sus son esquina poderosa, per la menar luònh, dins quauque païs de sòmi o de legenda. Las mametas, quand passavan sus la riba, mostravan una granda mata de romanís e disián qu'aquò èra la princessa pallinèla, que de tant se plorar au mièg de las èrbas baujas, èrba bauja tanben èra venguda. E longamai ufanosa dins sa rauba reiala, nolenta dels pus santaroses perfums. Espinchant per sempre aquela mar ont l'anèl d'aur de son nòvi demorava escondut.

E los viatjaires esvartats, la nuòch, parlavan dau chival malent qu'entrevesián tot d'una dins las claparedas desèrtas, ont lo picar de son pas solitari se mesclava au solòmi de las auras.