L'ESPERA DAU CARBONIER

Dins lo mièg dau camin emplit de polsa blanca, jos la furor dau solelh. Las tres vièlhas jos lo portal l'avián vist s'acaminar. Clinant son esquina dins la rauba de monge. Sai que mirava lo sòl peirós sens quitament lo veire. Anava, perdut dins lo riu inagotable de sas pensadas. Entre los euses, enlai, dispareissiá a bèles paucs, dins lo tremoladís de la calorassa. S'endevinhava pasmens encara sa fàcia: un bèc d'agla, jos la boneta ponchuda.

Las tres mametas negrevestidas sus lo banc dabans la pòrta dau vilatge. Eran demoradas mudas en lo vesent passar. Encigaladas per l'espessor brausenta de l'èr, esperèron que lo caminaire se siá fondut dins los miratges viradisses de l'estiu. Puòi, comencèron aitanben sos comentaris.

- Amb aquela secaresa que deguns bolega pas pus. E el, achatz un pauc aquò: au mai caud dau jorn se'n vai campejar dins los avausses.

- Remarcatz que l'empacha pas d'èstre ben ensenhat e mai cortés. Mas ni per aquela... Tot lo mond aicí morís de set. A pro penas se trobam la fòrça d'anar en romavatge a la Fònt Terminau...

La fònt Terminau, ont se fai procession per demandar la plòja. A las bocas totas tres i venguèt la pregària tradicionala dau romavatge. Que ja aquest estiu quatre còps l'èran anada cridar amont jos la vòuta bastida, en agachant lo cèl brutlant e void.

- Domine Deus Abraham, Dona nobis pluviam.

- Pluviam de coelis!

Se senhèron, en rediguent la pregària de la plòja. L'antica suplicacion que fins ara aviá pas jamai agut mancat de far venir sus las garrigas los gròsses nivolasses negres, emai d'aiga a ferrats... Fins ara. Aquel an de 1313 de l'Incarnacion de Nòstre Sénher. L'an de la sequièira. Los blats secs dins los camps, auriatz dich de bauca. E totas la fònts una a cha una s'agotavan.

Los païsans s'aclatavan dins los ostaus emplits de moscas, silents, coma de bèstias nafradas. Malauts de set e de paur. Qué manjarián e qué beurián las setmanas venentas?

- Verai que quand demandatz als pus vièlhs, per tant que tornèssetz a rèire, deguns se rapèla pas tant marrida secada. Es una punicion de Dieu, a de bòn.

- Avau a la vila an fach procession per carrièiras, quatre còps ja, darrièr la Relíquia de la Santa Espinha dels Fraires Menors.

- E totas las autras grandas relíquias qu'an enlai dins las glèisas, sabèm ben. Amb en tèsta nòstre bòn avèsque lo cardinal Joan de Comenges...

- Nòstre bòn avèsque que dises. Qu'es lo felen d'aquel còmte de Montfòrt qu'ensagnosiguèt tot lo terraire dau temps que nòstras mametas èran de pichòtas manidas.

- Nòstre bòn avèsque, a mai! Que vòl tornar quilhar dabans las muralhas de Caravetas lo costèl ont i plasiá d'estacar nòstres enfants. Lo costèl sagnós que lo cèl aguèt la tant bòna idèa de far tombar...

- Que coma aquò se i met pas pus per lo suplici cap de braconièr...

- E nautres tanben i anam e i tornam, de far pregàrias e mai romavatges a la Fònt Terminau.

- E per tot aquò Nòstre Sénher non volguèt ausir res.

- Benlèu qu'aquel an trètze castiga çò que lo divendres trètze de l'autre an se faguèt als sants monges de l'òrdre dau Temple. Ne cremèron a París un plen lenhièr e los monges dins las flamas anonciavan que tombariá la justícia de Dieu...

- Mas nautres paures païsans luònh de tot, de qu'avèm fach dins aquel afar?

- Quand Dieu maudís lo Rei, maudís tanben sos subjèctes.

- Benlèu tot simplament aquò's que las gents pregan pas amb pro de devocion.

- Verai, sa pregària veniá de la tripa voida e de la boca seca, mas non pas dau còr...

- Es per aiçò que la costuma nos venguèt d'Itàlia, qu'a milieirats corriguèsson per carrièiras en se flagelant, tant e mai, a la lutz de las tòrcas e de las candèlas... Las esquinas èran totas banhadas de sang. Tota la ciutat ressontissiá dels gemècs e dels plors.

- E Nòstre Sénher amont encara demorèt sord.

- Nòstras suplicas de pecadors pòdon pas gandir a sas aurelhas...

- Cau que se'n siá complit de pecats, aiçaval...

Aquel vilatge muralhat, ponh sarrat de paur e de set, espotit jos son cloquièr dins la sequièira de l'estiu de 1313, se sonava Sant Estève d'Argelièrs, de la diocèsi de Magalona. E lo caminaire de la boneta ponchuda, que demorava dempuòi quauques annadas aicí, luònh de tot, èra un italian exilhat de Florença, sonat Monsen Durante Alighieri.

- Ieu, disiá la pus vièlha de las mametas, l'ai entendut parlar amb monsen lo Rector, aquel Durante Alighieri, a prepaus de la secada. Disiá qu'aquò veniá dau lent caminament celestiau de Nòstre Sénher que se retira d'aicí a bèles paucs per montar amont, cap a son paire. E los còrs dels òmes luònh de Dieu de mai en mai, s'assecan, tant coma la tèrra... La tèrra es lo rebat dau còr de l'òme. E l'aiga es l'image de la vida diusenca que lo Senhor enfusa dins los èimes... Tot es ligat. L'Apòstol Joan o aviá previst dins lo libre de l'Apocalipsi...

- Ma paura, i rebequèt una autra, as tot comprés de travèrs? Cò que còntas a pas de sens. L'an passat a Montpelhièr ne cremèron una que discorejava d'aquel biais - e encara desparlava mens que tu... Alara urosament que desborronas pas qu'aicí, amb nautras, qu'o repetirem pas, e que çò que dises se nèga dins lo cant de las cigalas...

E mentre que las mametas desparlavan a l'ombra de la muralha, coma una volada d'aucèls, un planponh de manits leugièrs e silents seguissián de rescondons, de mata en mata, lo misteriós marchaire de la rauba de monge...

Verai, l'estiu aqueste còp èra tombat sus lo païs de las garrigas a la semblança d'una capa de plomb brutlant. Cobrissiá de tot son fuòc sèlvas e rocaredas blanquinosas. Congreava long dels travèrses e dels dralhòus una polsa blanca, espessa, que vos fasiá tossir. La calor coflava cada bruch. L'envòl dels perdigalhs dins las eusièiras ressontissiá coma la tronada dins l'èr immobil. Tota vida èra coma calhada dins una mena de pega susarenca.

E pasmens es aquel temps, tot bèu just, que caussissiá monsen Durante Alighieri per anar campejar dins los bòsques. Clinat sus sa solesa e sos secrèts.

Los manits avián seguit de rescondons, aqueste còp, lo vièlh solitari. L'estrangièr sens atge, l'òme de l'agach d'agla. Ni per lo veire cada jorn dins lo vilatge sabián d'el pas res de segur. L'afeccionavan - qu'èra sempre cortés amb totes e mai rendiá son bonjorn a cadun - mas tanben lo crenhissián un pauc. La trufariá es afar de ninèia, subretot dins los vilatges esvartats - mas quicòm los reteniá irresistiblament de se trufar d'aquela nauta siloeta dolenta qu'èra pas completament d'aiceste mond...

Dins los bartasses, coma de rainals, s'escondián per téner companha de tot pròche au passejaire, sens se far veire. E veguèron que sas labras, amb sa bèba desencantada de sempre, bolegavan. Disiá - o cançonejava - quicòm. Pregària? Litania? Impossible d'ausir. Contunhèron de lo seguir de mata en mata. Eran lèris e leugièrs coma de bestietas dau campèstre e l'òme dins sa soscadissa vesiá pas - o voliá pas veire, aquela escòrta que fasián.

Enreguèron, l'òme solitari e los manits que sautavan d'un bartàs a l'autre, una comba estrecha entre d'embauces. Jaç d'un riu que cola pas jamai. Aquí çò que marmotejava ressontissiá e se coflava fins a venir ausible en plen. Ausible e pasmens, cap e tot, incomprenable. Que fasiá paur...

Dins la sequièira se recitava d'estròfas duras coma caminada guerrièra, que parlavan , auriatz agut dich, de cèl e d'infèrn, d'àngels e de diables, d'aiga e de mar. Los manits tibavan l'ausidor, escotavan...

Aquel òme, Durante Alighieri, martelava e limava sas frasas, en rimas duras e desrompudas coma lo tròt d'un cavalòt. Se compausava una cançon sens fin, encigalanta, au mièg dau vonvonejar dau campèstre. Grilhet musicaire au mièg dels autres grilhets de la garriga. E son poëma rebastissiá l'univèrs visible e invisible. Son agach d'agla se perdiá darrièr l'orisont dançaire, dins la clartat.

Los manits, breçats per aquela ondada de paraulas ritmadas que jamai non mermava, seguissián l'òme de la boneta ponchuda e dau morre d'agla anciana. Ont anava? Tot l'ubac de la parròquia de Sant Esteve d'Argelièrs es tengut per de nautas tèrras estèrlas e aboscassidas, sens cap de riu.

Una combeta ras dau camin luònh de tota ombra, au plen de la flamba sens pietat. Entre las pèiras secas d'un ermàs ont morissián tres parelhs d'olius lo marchaire desvistèt una mata de jonc saurèls. Aicí a l'endrech dau camin lo mai desèrt e lo mai secarós, conoissiá una pichona fònt clara: un trauc jos un rocàs de tres palms d'auçada, pas mai grand que las paumas jonchas de las doas mans. Clar miralhet dau cèl, aigueta fresca banhant una sabla menuda, rovilhosa.

Amb l'estiu la fònt s'èra secada, coma tot lo demai. Los joncs èran pas pus que las cilhas d'un uòlh mòrt. L'aiga s'èra retirada dabans la calor de l'èr e se rescondiá dins las venas de la tèrra.

Dins lo trauc de la ròca restava quauques degots verdaus. Un pauc d'aiga. Mas coadissa. Res regolava pas pus coma antan. La fònt refusava au cèl d'i prestar son magre miralh. Dante parèt la man, passèt sus sa boca lo liquid empegomit, tebés. Siaguèt amar a sas labras. Aquò lo faguèt soscar a aquela set inestorribla dels defuntats, coma la despinta lo profèta Jeremias...

Los manits, que sa votz menuda se perdiá dins la de las cigalas en foliá, comentavan la scèna. Dante de genolhons dabans la fònt assecada.

- Mas i a pas pus d'aiga. Perqué s'amorra antau a la sabla seca?

- Benlèu es un pauc tucle e crei que ne trobarà per se levar la set?

- O benlèu imagina, fai coma nautres dins nòstres jòcs. Jòga coma se i aguèsse d'aiga.

- E n'i a pas.

- E sos poëmas incomprenablas parlan d'aquò: d'aiga, d'èrsas, de mar ont landan los naviris.

- E aicí i a pas que pèira cremada, romanís, argelàs. A la plaça de l'aiga i a la set...

- E l'orisont brunlant que tremòla...

Los manits dins sa mata se calèron. Un òme veniá sus lo camin. Negre e silent. Aquel, lo conoissián un pauc, e n'avián paur. Lo veguèron se plantar dabans lo clòt d'aiga assecada e los joncs saurs, dins la polsa. Mas lo caminaire perdut dins sas pensadas restava aquí de genolhons a remirar la fònt agotada. Cercant dins son cap de qué voliá simbolisar aquel image. E aquel gost amar sus la boca.

La votz de l'autre lo tirèt de sa soscadissa e lo faguèt tressautar:

- Una de mai que s'agota. Fònt mòrta. Potz de sequièira. Cistèrna de la set... Las fònts qu'aime melhor, ieu, es aquelas que s'agotan per sempre e tornaràn pas jamai pus a la vida...

Dante espinchèt l'òme salit dau bartàs. Barbut, magre, en borrassa estrifada. Un carbonièr. Mas amb dins los uòlhs una lutz estranha qu'auriatz dicha de foliá - e pasmens èra pas aquò. Aquela lutz, solet de tota la tèrra Dante podiá la reconóisser. Aquel agach portava la perversion absoluda, raiava d'una intelligéncia mai qu'umana, mas tota virada cap au mau. L'esperit qu'animava aquel còs èra pas pus una arma omenenca. Lo carbonièr soriguèt, trufarèu. Lo sorire desvelèt de dents gastadas, negras. Es pas un sorire d'òme, ço pensèt un dels manits dins lo bartàs. Es un sorire de bèstia carnassièira, rainal o lop. Dante s'èra levat a bèles paucs e regardava aquel novèl vengut, que contunhava sa barjadissa risolejaira.

- Alara. Sai que me reconoisses, monsen Durante Alighieri... Que parlas de ieu dins tos libres, en quicòm, o ai agut legit, imagina-te! Aquò sembla un cònte: e veja m'un pauc que nos rescontram aicí! A, a, a!

Lo carbonièr risiá. Dante aviá reconegut fraire Alberic, Alberic Manfrèdi. Lo sanguinós maselaire ginovés. Qu'aviá apercebut son anma, un còp èra, au pus fons dels infèrns. Dins un cèrcle que se ditz la Tolomèa. Tot pròche dau recaptador glaçat ont Lucifèr, prince descasut d'aqueste mond, alateja de contunh per gelar las aigas nuochencas, en rosegant a bèl cais tres traïdors dins sas tres bocas demasiadas... E dins aquela Tolomèa i càson per còps d'armas umanas mentre que lo cadavre encar viu rèsta sus la tèrra, amb un diables per i téner luòc d'esperit e lo far mòure. Antau Alberic Manfrèdi ja grasilhava en esperit au pus fons de la Tolomèa, dins lo temps que son còs, animat per un demòni de l'infèrn, s'afanava sus tèrra a semenar las granas de la discòrdia, dau mau e dau pecat.

- Alberigo... Pense ben que me rapèle. Aladonc te vòlon pas pus a Genòva? T'an fòrabandit de ta vila, coma faguèron tanben per ieu? Sai que benlèu, desempuòi que ton cadavre aviá agut cambiat de locatari, èras vengut tròp doç, tròp manèu? Un diables infernenc, pecaire, a costat de ginoveses o de pisans, es coma un enfanton aimablòt. Es novici en matèria de mau e de traïdura. I rèsta tot a aprene. Aquò's simple. I a pas que mos fraires Florentins que passan aqueles pòbles en marridesa. Alara aqueles d'aquí, l'infèrn, o sabes, ne reforfa. I a pas un cèrcle, pas una bòlgia ont se n'atrobèsse pas quauqu'un, ocupat a reviure sens fin los suplicis de la mòrt etèrna. A eles sols los Florentins quasiment pòblan l'infèrn entièr...

- Mai de dètz ans an passat, Alighieri, desempuòi que visitères nòstre bèu reiaume. E pasmens siás restat lo meteis... Ton jutjament trenca coma d'acièr nòu. Maufisa-te, que de jutjar antau, aquò te vaudrà quauque jorn d'èstre pesat tu tanben sus las meteissas balanças. Que benlèu te menarà, galant amic, dins los bèus paratges qu'as ja visitats, bòlgias o cèrcles ont ressontís la doça bruchor de las lamentacions etèrnas... E ben, per que me cau te respondre, nani. M'an pas fòrabandit. Sabes que sèm los mèstres vertadièrs d'aquesta tèrra qu'avèm asornada de doas magnificas decoracions que lo creador aviá oblidadas: l'illusion e la messòrga. Amb aquelas doas a posita, quitament tus pòs pas te representar tot çò que sabèm far per agantar vòstras anmas dins nòstre grand filat. Ieu, imagina te, siái a l'encòp enlai dins mon palais, en rauba porpala e dauraduras, e aicí. Enlai a Genòva ont pòde me regalar de torturar, d'empoisonar, de traïr, d'enganar - enfin qué, los bòns usatges ginoveses que conoisses, e encara melhorats per mon saupre faire infernau... E siái au meteis instant aicí vestit en carbonièr, per complir un trabalh que de tot segur t'interessariá de saupre çò qu'es. Ne podriás far un autre libre tant bèu coma ta Comèdia de tres cants...

Dante èra pas tròp un òme risolièr, mas l'umor galejaira dau diables lo faguèt sorire:

- E au moment que me dises aiçò, quau me pròva que m'enganas pas?

- Mas es aquò lo jòc, galant amic! Quand dobtas de tot, siás sus lo camin de la vertat! Que la sola causa que demòra segura es ton dobte meteis. E aquel dobte pròva que çò sol segur es que l'illusion e l'engana existisson. Aquò mòstra clar coma lo solelh l'existéncia de las poténcias infernencas bailejadas per lo Prince de la Messòrga. Los teologians se rompon lo cap a demostrar l'existéncia de Dieu qu'es rescondut enlai, invisible, e cap d'eles a pas fach aquel rasonament: que l'omnipreséncia de l'illusion e de la messòrga pròva a bèles uòlhs vesents l'existéncia dau diables! Benlèu èra tròp simple, tròp evident per sas cervèlas bistòrtas!

- E ont ne vòs venir amb aquelas sornetas, carbonièr?

- A aiçò: me vas seguir e te mostrarai çò que siás, sens o saupre, vengut cercar fins aicí, dins aquela luònhta tèrra de l'exilh...

Totes dos s'acaminèron. Dante parlava pas. Pregava dins son cap, furiosament. Sa cabeça ressontissiá de paraulas latinas, que cascalhejavan de contunh coma aiga linda e viva. A son costat, lo diable marchava. Laissava pas cap d'ombra sus lo camin, maugrat aquel grand solelh...

- Soi quasiment segur, repreniá lo carbonièr, que te veirem davalar dins nòstras bòlgias infernencas. Siás un òme sol. E los òmes sols son predas requistas per nautres, los caçaires d'armas de la chorma de Belzebut. Los prenèm doçament per la man e nos seguisson...

- Cala-te que me làguias, temptator. Los que te seguisson venon esclaus. La repeticion dels plasers impurs qu'ofrisses es una grand tristor. Jamai adutz pas la jòia... Au cap de la davalada i a aquela mòrt etèrna qu'ai pogut desvistar e que se resumís a complir, coma lo muòl estacat a la posaraca, lo meteis gèst, de longa. E d'èsser pas pus qu'aquò: la repeticion mecanica d'un gèst: castigament etèrne. E mai saupre qu'o as acceptat, causit... Aitanben ieu çò que vòle es la lutz e l'aiga viva.

- E pasmens contunhas de m'escotar parlar. Sabes que nautres, los àngels de l'abisme, sèm mai intelligents que tu? Mancarai pas de te convéncer...

Dante respondiá pas. In manus tuas, domine, commendo spiritum meum. Dins sa tèsta repetissiá sens fin aquela pregària. A costat Alberic risiá. Lo camin jos lo flambejament dau solelh estivenc. Euses, roves, argelasses, romanís. Lo diables menèt Dante dins una sèlva espessa, pus naut que la fònt mòrta. Un terraire sonat Bòsc Negre. Per de combas estrechas caminavan. Aquò rapelava a Dante, trètze ans aperabans, la sèlva escura d'aquel divendres, au fons d'una combassa, e las bèstias fèras, e l'ombra dau poëta Vergèli per lo menar au portal dau reiaume escur...

Un plan de tèrra negra au mièg dels avausses. Una cabaneta de pèiras secas amb un pichon teulat de ramilha.

- Aquí mon modèst ostau, galant amic. Lo tenement a un nom aimable: lo Trauc Lobarés.

- Es mens polit que lo palais de Genòva ont estripas tos fraires e tos parents...

- Oc. Mas mira un pauc a costat...

Au bòrd de la carbonièira badava un calavenc escur, sens fons. Feuses e mofas n'asornavan las parets. Un èr glaçat se n'enairava...

- Aquí, disiá lo carbonièr, pòde alenar l'aire de mon païs. Aquel trauc davala drech cap a la Tolomèa. Lo vent que ne salís e fai tremolar las feuses au pus caud de l'estiu, es congreat per lo batement sempiterne de las alas de Lucifèr. E quora soi aicí, fau l'espèra. Sabes de qu'es aquel trauc?

Dante diguèt pas res. L'èr glaçat vengut de las prigondors infernencas lo fasiá fernir. Escotava lo carbonièr.

- Veiriás los matins d'ivèrn, aquel planestèl tot traucat de calavencs totes semblants a aiceste. N'i a de centenats. E de cadun i a una fumada blanca que ne salís dins l'èr freg: es la fumada dels fuòcs infernencs. Cent linges fius de fumada que mòntan dins l'èr glaçat dau matin. O cau veire per o crèire. Sabe pas d'espectacle mai polit... Perqué aquel terraire es pas quante que siágue, aitanben. Es aicí que caiguèrem totes, emportats per la desfacha de l'Antica Sèrp, nautres los àngels revoltats. Dins sa davalada la coa de la Sèrp, aquò's escrich, s'emportèt amb ela lo tèrç de las estelas dau cèl. Ere ieu una d'aquelas estèlas, me fau glòria d'o dire. E tot aquò trauquèt aicí meteis la pèira espessa dau causse per plonjar cap als nòu cèrcles sosterrans que visitères i a trètze ans...

- Adonc es verai, faguèt Dante, çò qu'estipulava lo monge de Siena?

- Quane monge de Siena?

- Aqueste vos escapèt. Era un teologian tant sabent qu'a Florença lo volguèron brutlar sus la Plaça de la Senhoriá. Mas fugiguèt e lo brutlèron pas qu'en efigia. Aquò fai mens de mau. Ara es monge pròche Siena e sa meditacion plana talament naut dins lo cèl que m'estona pas que lo conosquèsses pas. Ensenhava que Caïn èra filh adulterin d'Eva e de la Sèrp, e non pas filh d'Adam. Aladonc los felens de Caïn que pòblan la tèrra son tanben felens de la Sèrp. An la marridesa en eles. E se fan carbonièrs per demorar pròche d'aquelas chiminièiras de l'infèrn. Antau, segon aquel monge que se sonava Giovanni Paolo Lioto, a ras de cada carbonièira quasi i a un avenc.

- Interessant. Aviá d'èime aquel Lioto. Es daumatge que nos escape. Mas sabes pas perqué ieu e un planponh d'autres, jos la semblança de carbonièrs, esperam ras dels calavencs? Es escrich pasmens dins la Revelacion de l'Apòstol Joan. Arriba la fin dels mil ans fixats per los edictes etèrnes, ont Lucifèr demòra pausat en càrcer. Sortirà sedusir las nacions, amb sas legions que montaràn a la susfàcia de la tèrra. Nombroses coma lo sable de la mar. E investiràn lo camp dels Sants e la Vila benaimada... Aquelas legions tornaràn sus tèrra per ont ne partiguèron: aqueles poses dobèrts sus lo grand Abisme ont, ligat, lo Prince espèra aquel jorn tant pròche de son retorn. Per aquò ieu e mos fraires, Gibaudanàs, Gringòt, Lobet, Grimaud, Catalan, Maunet, Negre-tot-Negre, Lo Negre, Galeràs, Tripet, Banudàs, Clavèl de Banhòus, Crocudàs, Guiraut, Ramonet, lo Mauvès, Sagat, Magat, Romamau, Garanhau, Lobarés, e n'oblide un fais... Velham dabans las pòrtas escondudas de l'Abisme...

Dante mirava aquel trauc glaçat e negre, e la cara tanben negra dau carbonièr quand parlava. Trobèt los mots per i riblar lo clavèl.

- Tornaretz pas jamai enregar aquel camin. Me còntas una polida sorneta, banarut. Ieu l'ai vist, ton Mèstre Lucifèr, avau au pus fons de sa cauna. Amb sas alas de ratapenada pus grandas que de velas de naviri, que baton per gelar los rius d'ailavau. E sas dents coma de mòlas agusadas, per bregar çò que resta de materialitat a l'anma dels traïdors. Aquela immensa montanha sosterrana de malícia e de laidor es estat lo portaire de la lutz, la pus perfiècha creatura de l'Autisme. Dempuòi sa casuda es pas res, un ventalh qu'aireja lo desèrt de la nuòch sempitèrna, una ròda de molin que vira e vira per escrachar tres armas perdudas. Avau l'immensurabla intelligéncia dau Rei de la Nuòch s'es fonduda a bèles paucs. Ara a pas pus quitament l'èime tant siaguèsse d'una bèstia. A pro pena se rómia silenciosament tot lo Mau dau mond. Es una mecanica mòrta. Es lo neient. Tornarà pas d'ont Dieu lo faguèt càser. Tota vida ven de l'Autisme e aquel que se n'alunhèt lo mai cabucèt lo mai luònh dins lo non-èsser.

- A, a, a... diguèt lo carbonièr. Encara l'illusion. Tot çò qu'as vist èra illusion. E tanben tot çò que veses sus la tèrra. Dieu es tròp naut amont e la Tèrra es tròp completament nòstra! Escaparàs jamai a l'illusion! La vertat es un sòmi inaccessible: una tota pichòta lusor, terriblament luònhta, qu'entreveses de còps, mas que capitaràs jamai de destoscar. E mai que sempre te fugís. Nautres comandam a totas tas sentidas, a totas tas passions. Vene amb nautres, vene t'estorrelhar dins los delicis infinits de l'illusion e de la messòrga! Vene davalar amb nautres, que dont mai davalaràs dont mai auràs enveja de davalar: i a pas res de pus embiagant qu'aquò...

Mas Dante ja l'escotava pas pus. Sabiá qu'au portal de l'abisme es escalprada la senténcia que cau abandonar tot espèr. Mas aquela senténcia s'aplica pas als vius, qué que creseguèsson. Lo desespèr es una engana congreada per los colègas dau carbonièr. Dieu es totjorn aicí a posita, per vos enfusar la gràcia de virar l'esquina e, per tant bas que siaguèssetz, de tornar montar dau pus fons cap au lum.

Amb son pas planièr e segur, s'èra revirat e contunhava sa caminada cap als sèrres. Laissant darrièr lo carbonièr dels uòlhs fòus.

I cauguèt copar per lo travèrs dels avausses. Un pauc de sang sus las brancas rompudas lo faguèt fernir. Era son sang, o quicòm mai? I rapelèt una autra forèst que sabiá, tant luònh jos aqueste sèrres... Ont los arbres, qu'èran d'amnas de damnats, sagnavan. Una forèst ne revèrta una autra. E la pensada i venguèt qu'aquel paratge de sèlvas èra pas solament un morsèl de tèrra, un recanton perdut luònh de tot mas tanben (amòr que tot es rebat e simbòl de quicòm mai) una representacion dels tres reiaumes qu'aviá agut visitats trètze ans aperabans. Foscament, ne retrobava los images. E mai aquela caminada lòng dels tres reiaumes èra tanben l'itinerari dolent dau poëta cap a l'inaccessibla beutat de la vision que, dolorosament, coma Sisif butant son rocàs, desacapta e vòu retraire.

Lo grand Sant Gregòri aviá escrich que lo luòc dau Purgatòri es sus tèrra. Benlèu en Irlanda, benlèu en Sicília? Lo grand Sant Patrici ne descobriguèt un portanèl. Es la part dau reiaume de las ombras pus pròcha dau païs dels vius. Aquò i tornèt a la mementa. El, Dante, dins son libre, l'aviá quilhat luònh, montanha solitària a l'autre cap dau mond. Pus luònh que las navigacions d'Ulisses. Mas lo Purgatòri èra aicí e pertot.

E la rason de sa passejada estivenca apareguèt en plen a son eime...

Per rovieiretas e rovieiras gandiguèt un tenement que se ditz l'Escaleta. Totjorn aquela idèa d'escalar. La montada èra aspra. Mas Dante sabiá per aquel camin que podriá, au cap d'una lèga, se reculir e trobar quauque fresquièira jos las vòutas d'una gleiseta dedicada a Sant Joan. Aitanben caliá traversar d'en primièr una landa assecada e brutlanta ont sens bruch davalava lo grand fuòc dau cèl sus las esquinas.

Los manits avián laissat Dante quora èra partit amb lo carbonièr. Ara l'avián retrobat e contunhavan lo jòc de lo seguir a la resconduda.

La glèisa de Sant Joan de Combajargas au mièg d'un plan arre de sabla e de ròcas rosegadas per los sègles. Acocolada au pè dels sèrres peluts e escurs, impenetrablas eusièiras dins la furor de Julh. Aquò fasiá a l'entorn dau santuari un grand teatre tragic. Mas tre lo lindau Dante trobèt la patz e la fresquièira que son anma belava. S'agenolhèt per pregar.

Soscava. Aquí que tòrne viure mon viatge de trètze ans aperabans. Lo libre es escrich, acabat. S'es escapat de mas mans coma un objècte estrangièr. E me fugís luònh, luònh, a l'autre cap dau mond. Que lo reconoisse pas pus... Pasmens ieu siái encara viu e mon imaginacion rebastís ja los contorns nebloses d'un autre poëma. Que retipa lo prumièr. Que campeja d'un autre biais los meteisses orisonts de set e de lutz...

Dante dobriguèt los uòlhs. Era dins la glèisa silenta. Cap a la pichona lutz dau calelh que marca la Preséncia Divina. Desvistèt un libre pausat sus un banc: l'Elucidari d'Honorius Augustodunensis. Era dobèrt sus un comentari de la prumièira epistòla als Corintians. Tot bèu just aquela senténcia de l'apòstol que dobrís las claus del purgatòri. Que lo fuòc esprovarà la soliditat de las òbras e que l'anma d'aquel que las complíguèt ne sortirà afinada e mai purificada: coma per travèrs dau fuòc. Lo "quasi per ignem" empliguèt sa cabèça. La glèisa èra silenta e fresca. En barrant los uòlhs tornarmai Dante revisquèt aquela clartat immensament doça e immensament amara de l'iscla de l'autra man dau mond. Ont la dolor se muda en jòia. Passèt sa man au frònt relent de susor. E jos l'estranha boneta ponchuda sentiguèt sèt macaduras que marcavan son estat de pecador. Coma un còp èra. En idèa, cap e tot, èra tornarmai en trin de visitar lo Purgatòri. Sortiguèt au grand solelh. La calor lo sasiguèt coma una man immensa e suava.

La montanheta dabans el au septentrion aviá un nom que s'aparava amb son sòmi despertat dau moment: se sonava l'Orador. Enreguèt lo camin dins l'odor encigalaira de la pòta e dau romanís.

Caliá contunhar d'escalar dins lo fuòc que purifica. Per de cengles pus aspres e pus desèrts que tot çò que se sap. Mas Dante conoissiá - o aviá escrich un còp èra - que dont mai escalas dont mai te sentes leugièr, deliurat d'aquela pesantor tant presada per lo carbonièr e tant detestada per los Sants e los àngels. E, a proporcion que t'aleugieirisses, prenes plaser de mai en mai a gandir las cimas cap a mai de lutz... Un rispet leugièr lo venguèt alisar. I semblava ja sentir l'aura embaumada qu'escafava las macaduras dau frònt, en l'alisant de son ala enveirenta.

Caminar dins la calorassa. Lo fuòc afina tot. Lo penjant a senèstra se ditz lo Plan dels Lops. La dralha lo contorna per lo fons d'una combeta comola d'arronze. Estrafidura sus las mans e los botèlhs. Mas de caminar sofrent afina tanben lo poëma qu'es dins la tèsta dau caminaire, en trabalh de naissença. Que lo poëma es una allegoria de la vida e de la mòrt, un rebat terrenau de totes los plans de l'existéncia. Lo poëma; l'òbra. E çò qu'impòrta mai es l'òbra, ditz Sant Augustin...

Dante soriguèt per lo segond còp de la jornada. Aquela calor que caufa las cervèlas i fai tot mesclar: lo sagrat, lo profan, lo poëma, la pregària, las visions foscas de la fèbre. Los simbòls se barrejan e lusisson de rebats estranhs. Coma dins un sòmi matinièr, quora esperatz tròp abans de dobrir los uòlhs.

E aquel que marcha antau, perdut dins lo descabestrament de sas pensadas escaufadas, i ven la pensada que tant d'autres, solitaris, dins los desèrts dau temps, an seguit aqueles dralhòus. O d'autres tot semblants. E que d'autres mai los seguiràn, pensatius, pensant piosament a l'ancian caminaire. Dins l'embriagament d'aquela clartat, jos aquel fuòc qu'afina...

Mas un bruch clar de sonalhas, galòi e malancòni, lo tirèt de sa solesa. A cima de la comba que contorna lo plan dels Lops i a una jaça, bastida dins un trauc dau rocàs. Se ditz, simplament, Jaça de las cabras. Lo pastre es argelieirenc. Es un grand fotralàs lòng coma un jorn sens pan. Se conois pas que son pichon nom: Albèrt. Dante lo saluda. Vertat o sòmi? A dos chins que se sònan Tertullian e Origènes. E Albèrt a, en plen, la tèsta d'aquel que l'aculiguèt au purgatòri: lo vièlh Caton d'Utica.

Origènes jaupa darrièr las cabras. Aquí Dante sap que sómia, quand se maina que compren lo jaupar dau cadèl.

- Avançatz, biquetas blancas, ditz lo chin. Que d'avançar dins aquela semblança de fuòc vos afina e vos fai escapar a la perdicion. De tant que siái segur, ieu, que lo potz de l'abisme es void e que totas las fedas dau mèstre seràn sauvadas.

- E gandiretz la jaça, e i atrobaretz la fresquièira, ditz Tertullian.

Dante immobil a costat dau pastre mira lo magre tropèl. Verai qu'an set ongan, e que i a pas gaire d'èrba... E aquel tropèl que se quicha per córrer long dau camin i'n rapèla un autre. Un tropèl que desvistèt antan sus la montanha de l'autra man dau mond, escalant au travèrs dels cengles e dels embauces en cantant amb tal accent que donava ensems segren e jòia.

Dante laissèt las cabras a sos jòcs de cabras jos lo govèrn dels dos chins que son sòmi fai rasonar en teologians. Demandèt au pastre Albèrt lo grandàs lo camin que mena a l'Orador.

- Pus naut sus lo sèrre. Cap a la lutz e au cèl... Aquí trobaretz un ostalon que se sòna Santa Fe, ont demòra un chivalièr dau nom de vent...

Dante reprenguèt son camin, perseguit per lo jaupadís afestolit dau chin Origèn que i explicava en lengatge de chin que caliá que contunhe de caminar per que los fuòcs qu'aviá agut abrats acabèsson de brutlar dins son arma e de i far son trabalh. Aquò, ajustava lo jaupar dau cadèl, es escrich dins una vision de Bèdes lo Venerable.

Marchar tornarmai dins lo caumanhàs estofarèl. Pus luònh que las Cambretas ont l'ostau void gardava dins son fogau un sovenir de cendre mòrta, mentre que s'es escafada sus lo lindau la clava d'aqueles qu'an quitat aquela demorança de set e de vent... Pus naut qu'aquela crotz consacrada a Santa Lutgarda. Pus luònh qu'un autre ostau dau nom de sequièira e d'èrba bauja, las cimas de l'Orador se perlongavan en riba dau cèl sens nívols. Las bestietas dau campèstre recitavan un saume emplit de fe e de saviesa, ont tota sa vida efemèra se fondiá, sens pausa, per celebrar l'Autisme. L'aura cauda escafava lo sovenir dels pecats e de las impuretats sus lo front susarenc dau poëta. Era sus la cima e vesiá pas que l'asur crudèlament linde. Lo terraire aicí se sonava lo Devés.

Dante trobèt la barrasqueta menuda que portava aquel nom tant grand: Santa Fe. S'estonava de l'aver pas mancada, au mièg d'aquelas avalonadas aboscassidas. Siaguèsse pas estat lo dralhòu bastit de pèiras secas, amb tant de flors secadas au mitan... Ostalon sens teulat, badant a totes los vents de la tèrra, sas fenèstras e sas pòrtas dobèrtas larg per aculir l'estrangièr que passa. E dedins una doça cistèrna d'aiga fresca, maugrat la secada. Foscament Dante sabiá qu'aquela cistèrna perduda luònh de tot, ni per èsser de mau trobar, s'agota pas jamai e apasima totas las sets, fins a las pus canissas.

Barrasqueta esvartada sus l'Orador: lo pastre aviá dich qu'i demorava lo cavalièr dau nom de vent. E Dante lo vesiá aicí, aplantat, solitari, jos lo solelh. Que, auriatz dich, l'esperava. Las armas dau cavalièr lusissián tant que lo caminaire se sovenguèt dau cònte de Persavau, ont lo jovent vei de cavalièrs fèrrevestits, tot cobèrts de lutz, e crei que son d'àngels dau cèl. Dante soriguèt amarament: los guerrièrs arnescats de fèrre d'aquel an 1313 an pas pus res a veire amb d'àngels. Vertut e Paratge son luònh dins los recantons de l'oblit.

Aitanben lo cavalièr dau nom de vent aviá una votz omenenca. Parlava doçament, en causissent sas paraulas, coma un òme de letras.

- Te salude, Alighieri. Adonc as descobèrt qu'aquestes sèrres son una pòrta de sòmi alandada sus los Tres Reiaumes que te siaguèt donat de campejar autres còps. Mas vène puslèu visitar mon ostau. Santa Fe. Ai pas gaire d'aiga per amaisar ta set mas ai per noirir l'esperit.

Lo chivalièr mostrèt de bèus pergamins religats. Las òbras de Bonvesin dalla Riva e de Giacomino da Verona, e las cançons de Sordello, de Pèire Vidal, e d'Arnaud Danièl.

- Aqueste, lo darrièr còp que lo veguère, s'acorsava dins aquel semblant de fuòc qu'afina las anmas. Parièr coma afinava el sas cançons emai n'escrincelava e limava las rimas per pojar cap a las cimas mai puras, mai inaccessiblas de la poësia...

- Lo pus preciós de mos pergamins es aiceste, diguèt lo chivalièr. E te lo balhe.

Sortiguèt un volum religat, cobèrt de dauraduras. E dedins i èra escrich lo pus bèu de totes los poëmas de la tèrra, clar coma los sòmis dau matin.

Mas ja s'acaminavan totes dos e lo chivalièr dau nom de vent confessèt a Dante qu'aimava de fina amor una comtessa provençala empresonada au fons d'una clastra. N'escriviá de lòngs poëmas. Lo camin davalava redde cap a la ribieirassa. Mas per los dos poëtas èra quicòm mai qu'una ribieirassa. O expliquèt lo chivalièr.

- Es lo flume de l'oblit. Carreja de palhetas d'aur. Lo vent i canta dins l'argentum clar dels olius.

- Se pòt gasar?

- Pus luònh, au molin de la Figuièira. Un sol pont estrech, e detràs per de camins misterioses se pòt gandir aquel òrt que sols los fidèus d'amor, los òmes dau còr pur e los poëtas, i es donat de l'entreveire. Que tota sa vida n'auràn lo languiment. E tu i siás ja estat. T'indicarai pas lo camin. L'àngel dels uòlhs de cat garda l'òrt amb un glasi tornejant e uòi lo glasi es virat cap a nautres. Antau tot aquel fuòc e tota aquela sequièira.

- L'òrt ont m'es estat donat de caminar au mièg de las premícias de l'eternal plaser... Verai, lo languiment d'aquel òrt es una set que jamai s'amaisa, per quau l'entreveguèt...

- Oblida tot aquò, amic. Ai quicòm mai a te far veire.

La riba ont lo riu cascalha dins l'odor d'aiga doça. Lo cavalièr dau nom de vent menava Dante a un misteriós recanton de fresquièira e d'erbatgiu ont l'aiga rajolava gaujosament.

- Aquela fònt qu'avena en multiplas fontanilhas salís de las venas pus prigondas de l'Orador. Sas aigas an longtemps caminat dins l'espessor dau ròc. E nais aquí, cançonejaira, miralhant un cèl sens nívols. Las gents dau païs la sònan fònt de la Vida...

La fònt de la vida ras dau flume de l'oblit. E pasmens èra verai. Totes dos s'i amorrèron per beure, longtemps. L'aiga èra fresca entre las feuses. Lo chivalièr diguèt a Dante lo camin dau retorn. Una dralha que tòrna escalar los sèrres peluts cobèrts d'arronze e d'euse. A cima, encara un ostau arroïnat, a l'encòp polit e desesperat: lo Mas de las Ròsas.

Dante s'arrestèt per veire las muralhas embolnadas. Coma lo chivalièr i aviá indicat, cavèt un trauc e enterrèt dins la tèrra seca lo bèu pergamin clar coma los sòmis. Los manits esconduts dins las matas comprenguèron enfin perqué Dante èra partit dins lo campèstre. Rescondiá quauque tesaur que caudriá venir dessosterrar au pus lèu. Mas pas ara: caliá encara seguir l'òme de la boneta ponchuda...

Lònga caminada dins las rocaredas e los avausses. Ja lo vèspre portava una mena de doçor. Lo dralhòu traucava un autre travèrs dau nom de simbòl; lo devés de Bordon. Bordons o rimas: sempre la poësia...

Dante i rescontrèt son amic lo rector de Sant Esteve. Amb son ase que fasiá beure en i parlant a l'aurelha, tendrament. Los manits s'interrogavan: de qué podiá dire a l'ase, monsur lo rector?

- Crèse, disiá un, que i recita lo patèrn.

- Lo patèrn als ases? Nani, veniá un autre. Ieu o sabe. I ditz qu'anaràn ensems a Puechabòn.

Mas çò que los manits aurián vougut entendre i escapava: es la discutida en latin de Dante e dau rector. Qué disián? Los ablatius absoluts viravan dins l'èr linde coma cant d'aucelilha...

Lo poëta, lo capelan e l'ase tornèron passar las muralhas de Sant Esteve dins la doçor dau sèr. Los pichons los seguissián pas pus: èran tornats au Mas de las Ròsas. Ont ja se vesiá mau. Las ombras s'alongavan. E las paur los preniá de rescontrar lo terrible carbonièr Alberic Manfrèdi amb sos uòlhs fòus. Ont ja aviá enterrat son tesaur, lo florentin?

- Venètz veire, cridèt un.

Aquò èra aicí, sens cap de dobte, que Dante aviá cavat. E una flor nauta e canda, maugrat la sequièira, espandissiá sos petals. La remiravan, esterlucats.

- Sabe çò qu'es. Es la ròsa bengalina, diguèt lo pus sabent dels manits.

E s'acorsèron cap au vilatge, risents, esfraiats, esmeravelhats, coma una volada de perdigalhs. En confession, deman, contarián aiçò au rector, que i explicariá cossí aquela ròsa, nascuda misteriosament d'un poëma abandonat dins la sequièira dau campestre estivenc, la cau cercar au fons dau secrèt de l'èrba. Que fai entreveire la lutz increada de l'autisme. En sòmi de còps vos apareis, luònhta, tenguda per l'inaccessibla joventa eissida dels palhièrs de la mementa. E sempre, dins aqueles paratges d'euses e de nèrta, d'anmas puras vendràn e la cercaràn dins la pietat dau matin. E ne pagelaràn lo camin a la poncha de sas plumas sus de pergamins de cèl estivenc.

Dins sièis cents ans benlèu, passant per aqueles paratges de lutz e de sequièira, quauque jovent finirà per la rescontrar. Serà filh, escurament, de Dante e dau chivalièr dau nom de vent...

Lo rector a confessa sorirà. Tant de gents d'ara enlà la boscarián, aquela ròsa... Que de la cercar pòrta au còp lo bonur e la set...

Los manits lòng dau dralhòu, per l'ora, avián ja oblidat la nauta flor solitària. Cantavan dins lo bòn de la nuòch una cançon de ninèia que disiá: ont as tas ègas, còr de Mai? Deman anarem jogar au tambornet...

E totas frejas dins lo cèl de Julh anavan son camin, segon los edictes etèrnes, las estèlas.