Felix Castan (1920-2001)

Genièr de 2001 s'acaba sus aquela trista novèla. Felix nos a quitats.

Lo revese dins la clartat gaujosa d'aquela intrada d'estiu dau darrièr an dau sègle: Julh de 2000. Fèlix Castanh, a l'òbra coma sempre. Qu'organisava un novèl forum d'Occitania per lo festenal de Montalban. Lòngas discutidas apassionadas ont ensajava de far rescontrar escrivans franceses e occitans. Los franceses simpatisants mas un pauc condescendents coma son sempre. E los occitans que fin finala dau francés s'entrevavan pas gaire, vist que sa causida èra tot bèu just de se ne distanciar. Mas Felix, amb sa generositat, sa vòlha, sa fe profetala, ensajava de repedaçar los tròces.

E lo vèspre sus la polida plaça asornada de colonadas, un sopar amistós dins la doça frescor estivenca. De discutidas afogadas. E Fèlix s'estonava, el lo pus jove de nautres totes, de s'encapitar tot d'una vièlh de quatre vingts ans! Quana ironia, quatre vingts ans: Fèlix, ni per tirassar un pauc la camba, intellectualament, èra la joinessa intacta. Amb tot son seriós, son ideal visionari, sens ges de concessions. Sa generositat contagiosa. Nos disiá, e o escriguèt endacòm, se sentissiá mai fraire de nòstra generacion dels "quadrats", los qu'èrem nascuts dins las annadas cinquanta emai desmamats de tot complexe provinciau, que dels de son temps. Mas per ieu èra pus joine encar. Era la quita joinessa, la que sap, a fòrça de volontat estrambordada, transformar lo sòmi en realitat. E la segaira nos lo dalha subran dins aqueste estat: un espic jove...

Nos despintava l'istòria de la literatura e de la cultura occitanas coma una fabulosa epopèa, amb d'accents de l'Ariòste, dau Tasso, o de Guilhèm Adèr. Una epopèa barròca ont dins lo rag espés de l'aventura trobavan plaça los grands autors, los pichons, los meravelhoses, los emmascants, los illegibles, los famoses, los desconeguts. Tot aquò fasiá una espantosa galariá. Auriái imaginat que Fèlix trobèsse lo temps d'escriure una istòria (visionària e epica) de la literatura d'òc. Diferenta dels estudis sovent pesucs de nòstres aimables universitaris: lo rag de la vida (de nòstra vida!) coma, a flor de discutida, aviá tant l'estèc de nos lo faire sentir! Benlèu en furgant dins sos escriches podrem rebastir un libre d'aquela mena... Seriá un de sos grands e bèus eretatges... Mas çò mai meravelhós, l'òme meteis. Fèlix, èra la fe amb las òbras. Ni òbra sens fe ni fe sens òbras, per reprene las metafòras costumièiras. Son analisi visionària se congreava en decisions. Aiçaval tota la cultura es centrada sus París? Osca, Fèlix, tot sol, pausa coma autre pòl cultural Occitania. Amb Montalban, ont demòra. E mai que mai, decision a 100% poëtica, lo Larzac. Abans quitament que venga un simbòl de la lucha occitanista. Lo Larzac la tèrra abandonada coma l'aviá cantada nòstre Max Roqueta. Los asuèlhs embriagants e desesperats amb tant de lutz e de vent. Ont se crei de caminar dins lo cèl de l'absolut metafisic. Lo Larzac pòl cultural pausat dins lo desèrt e l'ascèsi, a l'opausat de l'immensa, orgulhosa e conquistaira metropòla de dètz milions e mai d'abitants... Anatz me trobar un acte occitanista mai poëtic qu'aiceste! E sus lo Larzac que trevave de lònga dins las annadas 70-80 que lo veniái rescontrar sovent: a la Mòstra. Luòc de rescontres inausits luònh de tot. Charradissas que ne finissián pas, amb los que passavan. Occitans o non, curioses, trufaires, interessats, interessants... Bodon i veniá sovent, mas lo i rescontrère pas. De gents de tota mena. E Felix aculissiá tot lo mond. Sempre amb son estrambòrd, la lutz contagiosa dins sos vistons. Verai, o ressentisse ara: aquela Mòstra èra un luòc ont bategava secrètament lo còr de la cultura occitana. Una cultura pas ges replegada sus son patrimòni fregeluc, nani: dobèrta a totes los vents, audaciosa, avastada cap als endemans inimaginables. Felix i cresiá, i a cresegut tota sa vida. Lo grand ainat de Felix èra Perbòsc. Que saique i ensenhèt lo seriós menimós de son engatjament atrabalhit. Mas pense tanben a Forés qu'enterrèron drech dins son cròs. Fèlix, dins mon còr, lo sentisse drech, en accion, mirant amb fe l'avenir e s'entachant sens socit dels espepissaires de lo far avançar. Aguèrem pas lo temps de contunhar una discutida ont m'explicava cossí èra comunista e crestian. L'engatjament comunista de sa generacion, èra lo projècte d'un novèl umanisme per lo sègle XX. Felix n'èra un obrièr apassionat. Mas renegava pas l'eretatge crestian, dins aqueste terraire carcinòl ont lo portal de Moissac se dobrís a bèles uòlhs vesents sus l'endacòm mai absolut, ont l'aventura sanguinosa de la refòrma e de la contra refòrma faguèt pojar mai naut dins l'abstraccion lo desir desincarnat d'absolut. S'interessava a la literatura mistica. Son front s'ennivolissiá de perplexitat apassionada en calculant cossí lo poëta mistic rebolhís d'una sentida intensa, tant coma lo poëta amorós, e la tremuda en literatura. De qué sentís a de bòn? Felix n'èra curiós, o boscava... Ara sap, es passat de l'autra man dau miralh. E nos demòra a nautres son eretatge e sa leiçon: l'onestetat integrala de l'engatjament, l'accion. Accion totalament positiva: bastir, recampar, far rescontrar... Caudrà benlèu d'annadas per avalorar l'importància sosterrana qu'aguèt aquel long trabalh constructor, generós, minimós, desinteressat, dins l'evolucion de l'Occitania cap au sègle XXI. Sai que d'autres dins aquela aventura an mai pensat a sa glòria personala... Felix nani. Felix, sens se laguiar, doçament, a trabalhat un mièg sègle per nautres, trespassant totas las garrolhas e totes los complexes. Son ombra es amb nautres. Enveirenta, atentiva. E nos mòstra lo camin.

Joan-Frederic Brun

(OC N° CCCXXXIX, XIIIa tièira, N°59, Abril de 2001)