Jan FOURNEL
Lo Mont dau Lum
(Legenda de la Matria)
Lo Chivalièr de las Claus
I
Desempuòi que Carles Martèl aviá fach un nonrés de la ciutat de Magalona ; desempuòi qu'el viviá coma despatriat a Susbtancion, Aigulf aviá la sentida de quauque autra mauparada. Sos enfants Witizà e Amic, amai que seguèsson joinets, anavan rejónher la novèla armada de Septimania que s'esbrandava còntra los Sarrasins e cercavan de l'apassionar a sos pantais de revenge e de glòria. Res lo desenlanhava. Aigulf, còmte de Magalona e de Sustancion, apensit, soscava de lònga e se languissiá de la mar.
Son lobatièr e son rainardièr avián bèu lo secutar amòr que se bandiguèsse emb eles a la caça dins la comba de Vaufèra o sus lo mont pròche - que s'aclinava dau costat dau levant jota lo pes d'una forèst de blacasses e d'una boscalha tant abondosa que semblava ralentar son cors dòrs la Mediterranèa per l'enceuclar a mièg de la fòrça de sas aigas verdas orletadas d'iscletas erbosas e de ninfèia florida. Dins son enòdi, Aigulf planhissiá lo temps que, au mitan de la palun, dins los ajoncs, acorsejava en barquet los alabrans qu'alatejan ras de la lòna, los torrièrs que dins sas plomas banhadas lusisson los grans de sabla, las focas a las alas negras e los gabians enblancats.
II
Magalona la granda iscla, Magalona lo pòrt de Maia, Magalouna la druja, èra avalida. E, pasmens, cada matin, sortissián de la mar amaliciada, parièiras a una revolunada de tartarassas e de còrbs-marins, de novèlas chormas levantesas. Quau sap s'èra estat ben empusat, Carles-lo-Rossèl, quora, per barrar la retirada als Maugrabins, aviá desquilhat la vila, laissant s'adrechar sola, per ié dire messa de sos mòrts, la catedrala esquinçada ? E, dins l'èime d'Aigulf, Carles Martèl aviá l'estèc d'un saure maugrabin, d'un barbare dau costat d'aut, engèni dau degai e de la destrucion.
Magalona qu'aviá reçachut dins son barcarés los bastiments los mai poderoses, las galèras arnescadas gloriosament que tot plen, Magalona l'autièira èra pus qu'una arroïnacion. E lèu, tot l'annonciava, seriá lo torn de Substancion: pròia facila per los enfants de Maumet. Que la cremarián, abans que s'adralhèsson per la via domiciana, qu'ela aparava, a la conquista dels païses provençaus. Solide que triomfarián : Aigulf s'èra adejà auborat dabans eles embé totes los còmtes e barons de la Setimania, mès sa tropelada, mai tormentada que las aigas mediterranencas, aviá tot enrebalat. Encara un pauc e, dins aquel escafarnèl, Algulf senhorejariá pas pus que sus de parets endavaladas e rabinadas.
III
Aigulf se cònsollhava dau talmudista Juda Ben-Zohar, esperit universau que, per escais-nom, lo sonavan lo Lum. Era d'efèt, un flambèu de la sciéncia jasiòla e de la sciéncia de la medecina. A Lunèl, onte professava la filosofia, l'arregardavan coma l'interprèta majorau de la doctrina d'Averroès.
Aigulf ié mandèt de venir que ié voliá parlar.
Ben Zohar, prenguèt lo còmte de Mqgalona se passejar emb el e totes dos s'acaminèron, per lo pònt de bòi dels boscatièrs, dòrs la forèst. Era l'ora dau calabrun qu'agandissián a la cima dau Mont.
- Aigulf - , ço disiá lo talmudista, as pas pogut tombar Zama, lo luoctenent dau calife, e veiràs lèu Tamarin-lo-Mòro se proclamar sénher de Magalona. Deman, Luna, la novèla Jericò, fogau de nòstra sapiença s'aclatarar jota la joata de l'aclapaire. Mès tus triomfaràs dins l'avenir. Magalona respelirà... Vèni dins la nuòch ausir los devinhaires !
E tanlèu, dabans eles, s'aplantan dos aubrets luminoses que, d'abòrd asseparats l'un de l'autre, fan puòi qu'un sol aubràs a doblas racinas. Emb aquò d'aquí espelís una manida embé doas tèstas. Las doas tèstas, elas atanben, ne'n fan puòi qu'una, lusissenta de beutat e clarejanta de glòria, que se mes d'aprofetisar l'avenir dins aquesta dicha:
- « Còmte de Magalona e de Sustancion, sénher Aigulf, escota :
» Ton poder personal es sempre anequelit, mès ton filh Witizà serà menaire d'anmas jota lo nom de Beneset d'Aniana.
» Arnaud lo Grand rebastirà Magalona e dins sa catedrala que s'endurarà jusqu'à la fin dau monde cinc còps pontificarà la tiara de Roma.
» Aqueste terraire aparten a ta raça, aqueste Mont proclamararà lo trelutz de ton nom. Sortís de Sustancion que raufeleja, çai vèni aicí plantar bordon e bastís ié doas borgadas per ié caupre ton çagatum. Tas pichòtas filhas, Elisabèt e Judit, n'auràn lo franc-alòdi, dau temps que ton pichòt filh, Focrand, apracticarà dins Lodèva lo mestritge esperitau. Bastís doas borgadas, t'o comande, e aquelas doas borgadas, que las apelaràn Montpelhièr e Montpelhieret, formaràn la nòbla e potenta ciutat de Montpelhièr, lo Mont de las bèlas manidas, Mons puellarum, Montpelhièr l'esbrilhaudanta, Montpelhièr la saberuda, Montpelhièr l'abelana !
Montpelhièr s'eissalatarà aicí, jota la capa dau sorelh, coma una cardabèla sus los ròcs qu'enviròutan Substancion. Montpelhièr assabentarà los esperits e sanarà los còrs. Sanarà los còrs per la sciéncia de sos òmes de l'art e per la fe e lo sacrifici de son illustre enfant, Joan Ròc.
» Dabans la majestat antica de sa Vièrja de las Taulas, papas e sobeirans tombaràn de ginolhs.
La raça dels Guilhèms, que vendrà après tus, alargarà son autoritat fins qu'au poder reial ; antau mestrejarà la tèrra d'Aragon, e es ela que congrearà lo Conquistaire.
» Montpelhièr serà lo fogau de l'autonomia e de l'independéncia. Totes los pòbles, enamorats de libertat, çai vendràn copiar lo Libre de sas franquesas que la Ciutat gardarà dins una de sas torres, devenguda una de las torres de la Sapiença umana.
» Montpelhièr serà tèrra de Gai Saber e es ben a tus, ò Aigulf, que se pòt botar lo titre de Chivalièr de las Claus, que serà tant famós dins lo roman de la Bèla Magalona.
Aigulf, manejas las claus de l'Avenir. Obeïs! »
IV
Aigulf çai mandèt los peirièrs de Substancion e enaurèt tos primadiès apeons, ò ma doça Matria, ò Montpelhièr !
La Mòrt de l'Espasa
Desempuòi tres ans, adejà, Guilhèm, còmte de Tolosa e duc d'Aquitània, lo gigant ferotge clafit de bèrcas, aviá cargat lo fròc de monge. Umil e sotmés coma lo darnièr dels fraires, el embaumava dau perfum de sas vertuts l'abadiá de Gelona, qu'èra el que l'aviá montada e enriquesida.
S' entachava de bastir la fònt de la clastra, quora l'abat, Juliofreg, ié venguèt legir un escrich de Carlesmanhe. L'Emperaire,comandava als enfants de Guilhèm : Bera, Bernat, Eribèrt e Gaucèlmi, de portar solemnament a Gelona l'espasa de son paire. La nòbla armadura se capitava a Briude d'Auvèrnha, sus l'autar de Sant Julian lo Soldat, onte Guilhèm l'aviá alairada lo jorn onte traguèt son adieussiatz au monde.
La translacion se debanèt dins lo desbòrd de la jòia de tot lo païs d'Aniana e de l'escalunha dau sorelh. Cleodulf d'Autun, l'ancian gonfalonièr de Guilhèm, istava dabans los òmes d'armas que carrejavan sus sas espatlas lo glasi gloriós. Bera, Bernat, Eribèrt e Gaucèlmi caminavan d'après.
Juliofreg e seissanta de sos monges reçachèron l'espasa a l'intrada de Gelona. A l'entorn de Juliofreg s'èran enrengats Nebridius arcavèsque de Narbona, Beneset, abat d'Aniana, Witmar l'ascèta, l'anma la mai blosa dau diocèsi de Magalona ; Ainian, abat de Sanch Inhan ; Atilion, abat de Sant Tibèri e la flor dels proses chivalièrs de la Septimania ; Fermin, de Melguèlh ; Gui, de Montpelhièr ; Gentian, de Beucaire, e Bernat, d'Agde.
Alonguèron l'espasa sus un autar de lausièrs, dabans la santa estelha de la veraia Crotz, ofèrta de Carlesmanhe. E, dins l'auditòri, Beneset d'Aniana la saludèt dabans totes :
- « Glòria a tus, flambejanta espasa, digna sòrre de Joiosa, de Durandal e d'Auta-Clara ! Onor a tus, ò majestosa, qu'es tus qu'as desmalhat milanta ausbèrcs e desfonzat de milhassadas d'èumes de fèrre sedat! Mont-Jòia, Glòria a tus, glasi de Dieu, que bracegèt dins mai de cent batedissas Guilhèm la dèstra dau grand Carles. Montjòia. Onor a tus, espasa crestiana e franca, chaplaira espectaclosa!
» Glòria a tus, ò ufanosa, qu'es tus qu'as espaurugat Abdel-Melek e sas coòrtas sarrasinas que desbondavan dau pertot! Glòria a tus, ò poderosa, qu'es tus qu'as tenchat dau sang dels Maugrabins las aigas de l'Orbiu e las ondadas de l'Aude ! Siágues benesida dins la memòria dels siècles, santa tustaira dau Val de Danha, sempre abramada de victòrias e de triomfe !
» Te vejaicí mòrta, ò valentosa; seguères un còrs magnific que Guilhèm n'èra l'anma. E l'anma s'es escapada dau còrs per totjorn !
» Fraires, cau morir ! Morirem, nautres, un jorn, coma es mòrta, uòi, aquesta espasa ! Ela compliguèt las gèstas de Dieu; nautres fasèm pas que pecar còntra Dieu; en ela istava l'enavans; nautres fasèm pas que caponar ; ela çagatèt 1os mescresents ; nautres sabèm pas solament faire calar nòstre michantitge ! Vergonha a nautres, glòria a l'Espasa ! »
ço diguent, Beneset d'Aniana escampilhèt lo fum embaumat de l'encensièr sus lo glasi eroïc.
Nebridius faguèt un signe e Guilhèm, que l'auçada d'aqueste esclapàs d'òme pareissiá encara mai grandassa dins la rauba negra e jota lo capuchon de monge, Guilhèm arrapèt l'espasa de las doas mans.
Saliguèron totes en procession de l'abadiá e s'adralhèron, per un carrau, au mitan dels vabres, dòrs lo desèrt de la comba. Dins una avalancada de rocasses en riba de Verdús, badava lo cròs. Guilhèm i enterrèt son espasa...
Sus la verdesca dau mostièr de Sant Bartomieu, las monjas, que las bailejavan Bertana e sa segondària Albana, totas doas sòrres per lo sang de l'ancian duc d'Aquitània, las monjas cantavan lo Miserere.
Dormís son sòm etèrne, au mitan dau mistèri de son cròs, l'espasa de Guilhèm, dins la comba sorna de Gelona.
La
Filha de Bisanci
D'en
naut de sa torre qu'aparavan de balistas e d'espringalas, la gacha cridèt l'aventada
dins lo carretal de Lunèl d'una cavaucada e d'una lònga renga de carradas de
tota mena de biblòt. Lo serjant
d'armas s'acorsèt n'avisar Guilhèm VIII.
Lo
sénher de Montpelhièr, qu'aviá a son entorn quauques borgeses de la ciutat,
èra de parlament embé los estajants de Castèlnòu a perpaus d'un molin que s'agissiá
d'establir en riba de Les.
Guilhèm
mandèt querre lèu lèu sa neboda, la polida Gida de Mondàs, e, de cotria emb
ela e quauques uns de sos chivalièrs, anèron esperar a la pòrta de Sant Gèli,
per ié faire benvenguda a Montpelhièr, l'auturosa e
poderosa princessa Eudoxia, filha de Manuèl Comnèn, emperaire d'Orient.
La
princessa èra achivalada sus una acanèia grisa, e trenta oficièrs emperiaus,
bailejats per l'avèsque Gregoros e dos senhors de la cort de son paire, ié
fasián comitiva. Margara, son
amiga de fisanca, se teniá a sa dèstra.
Guilhèm,
mai que galant, saludèt devociosament la filha de l'emperaire.
Mès l'enarquilhada manida, sans
ié lenguejar un gramecís, sans solament ié faire boqueta, davalèt de chival
e, s'arquetant au braç d'un sénher
grec, intrèt dins l'ostau dels òstes,
onte la seguiguèt, tota crentosa, la paura Gida de Mondàs.
Guilhèm
sonèt son cap d'armas, Joan de Sorièch, amòr que voliá parlar au pus lèu a l'avesque
Gregoros. Lo prelat çai venguèt
dabans Guilhèm.
-
Digne avèsque, ço diguèt lo sénher de Montpelhièr, ai de vos faire assaupre
la marrida estamina qu' espèra, en tèrra d'Aragon onte se'n vai, la nòbla
princessa Eudoxia : lo rèi Anfòs es maridat : a esposat, i a escassament una
mesada, dòna Sància, infanta de Castilha.
çò
que disètz aqui, bèu sénher, respondèt Gregoros, es pas possible.
Una ambassade de princes e de barons aragoneses es venguda a Bisanci
demandar en granda pompa a l'emperaire, mon potent e benaimat sobeiran, la man
de sa filha, la princessa Eudoxia, per lo rèi Amfòs II d'Aragon.
Manuèl
Comnèn, tant en son nom qu'au nom de la princessa, a agradat la demanda.
Amfós e Eudoxia son acordats. Mene
la filha de l'emperaire au rèi que ié deu cenchar la tèsta de la corona
d'Aragon. Encara quauques estapas e
nos agandirem.....
Nani,
copèt Guilhèm, nani, nòble avèsque. Amfòs
d'Aragon, aquò's verai, a demandat per molhèr Eudoxia Comnèn.
Sas acordalhas son estadas encantadas au Papa ; mès, de tot aiçò, i a
dètz meses au mens e, desempuòi, vos o redise, Amfòs II a esposat dòna Sància,
infanta de Castilha.
- Aquò
pòt pas èstre, que se braveja pas antau l'emperaire d'Orient.
-Vos
caucione qu'es vertadièr çò qu'afortisse.
De qué s'es-ti passat,? E ti
tròp restada, la princessa, a rejónher son afiançat?
D'arrenjaments de politica an-ti botat Amfòs dins la necessitat de pachar
per matrimòni emb un sobeiran vesin ?
-
Se pòt pas milhor pachar, sus aquesta tèrra, qu'embé l'emperaire dau Levant quora
vos baila sa filha.
- Remendarai
l'escòrna facha a la corona
-
Per
la gràcia de Dièu ?... Sénher de drech divin,
vos, Guilhèm?
-
Ocben sai que, avèsque Gregoros ! Benlèu
que deman la raça,dels Guilhèms farà tant de pes que la raça
dels rèis d'Aragon.
Desempuòi lo jorn onte mon rèire grand, Gui, reçachèt de l'avesque
de Magalona lo drech de mestrejar los afaires d'aqueste païs, granda òbra an
complida los Guilhèms, sos enfants. Montpelhièr
es uòi una ciutat florissenta. Parle
ieu, parle en rèi dins mon fièu de Tortosa.
Mos vint castèls, verquièira consequenta, avitalhan de la frucha
abondosa de sas tèrras mos borgeses e mon pòble.
Mon
oncle Gui lo Guerrejaire a gaubejat mon esperit e lo sang de Guilhèm VI,
Guilhèm lo Crosat, l'eròi dau sèti de Maarah, raja dins mas venas.
Los quatre cent setanta chivalièrs de
Sénher
avèesque, amerite de remendar l'escòrna
facha a Eudoxia Comnèn : vos ademande la man de la filha de l'emperaire...
Dels
prumièrs temps, Eudoxia demorava dins sa cambra, soleta embé sa genta Margara.
Mès a la fin seguèron tè
tus tè ieu embé Gida de Mondàs. Lo
gaubi triat e coquelin de la neboda de Guilhèm pivelèt l'esperit refastigós
de la princessa. S'amiguèron de
tot son còr e totas tres emb una pichòta comitiva cavauquèron dins los paratges
de la ciutat.
Eudoxia
convidèt a n'aquelas passejadas Guilhèm VIII e lo trobaire Ebles d'Aucelet que
sa
Puòi
la vesiada princessa barrutlèt dins las carrièiras de Montpelhièr en mitan de
las aflatadas e de las onestetats alargantas dels borgeses e dels mestieiraus.
Dins las botigas dels argentins, dels olièrs d'estam, dels pelatièrs e dels
sedièrs, Guilhèm ofriguèt a l'emperiala visitaira milanta causas
mai que friandas. Mès ce
qu'agradèt lo mai a Eudoxia aquò saguèt 1os mantèls e las raubas d'escarlata
que los cardaires embarcavan a Magalona a destinacion de tota poncha de la ròsa
dels vents e que las femnas de Bisanci,
la princessa s'o rementava pro, n'avián tant
enveja.
Eudoxia
volguèt veire obrar los famoses tinturièrs. La
menèron a la Drapariá Roja onte lo capmèstre dels mestieiraus ié faguèt
comprendre coma arribava qu'embé las cochenilhas dels garrús, mai qu'abondoses
dins las tèrras de Montpelhièr, se fasiá une tinta d'un roge tant trelusent.
Au nom de sa corporacion, lo capmèstre ofriguèt a la princessa una
rauba d'escarlat, e relevada de brodariás d'aur.
Ebles
d'Aucelet escriviá de cançons e de baladas que dedicava a Eudoxia e coma
la manida levantesa s'afecionava a la poësia, Pèire de Fabre, lo baile del'ostau
senhorau, mandèt querre Arnaud de Maruèlh, Guilhèm de Balaruc, Folquet de
Marselha, Aberlet de Sisteron e Gui d'Ussèl, los trobaires familiars de Guilhèm, per tenir cort
d'amor.
Las
doças cantilenas e lo clarejatge d'Eudoxia enfadèron, lo còr de Guilhèm VIII.
Eudoxia
èra la nòrma complida de la bèutat grèca : son bust plegadís, son frònt
linde, lo dardalh de sos uòlhs, sa cabeladura d'aur resplendenta, tot son anar
majestós, ne'n fasián un èstre
«
Aquesta tèrra es per vos, ò ma Dòna, la Patria espandida.
Se i atrobatz pas las magnificenças que l'engèni uman n'a enclujat
Bisanci, vesètz aicí, jota son cièl blos, dins la flambor de son lum levantés, au vesinatge de
las aigas de la Mediterranèa que vos revèrtan vòstre Bosfòr, vesètz coma la
vida es doça... Aimem nos i...
»
Seguetz mon inspirarèla. Es vos,
n'ai la sentida, qu'agandiretz ma raça a l'espelida d'aquela dinastia de
conquistaires pantaisada per Gui lo Guerrejaire...
»
Vos aime
S'aluquèt
d'un risolet la cara d'Eudoxia e la filha de Bisanci, fricaudeta, botèt sa man
dins la dèstra de Guilhèm VIII, sénher de Montpelhièr.
IV
De
son maridatge nasquèt, un an d'après,
la que prègue coma la Santa de ma matria, Maria de Montpelhièr.
Maria de Montpelhièr
- Oi, cara Azalaïs, i a de moments que fariái la mema prèga que mon rèire grand Guilhèm VI. Sabètz qu'a l'ora de dire adieusiatz as grandetats d'aqueste monde per s'anar enterrar, plen de vida, au monastièr de Grand Sèlva, el volguèt, dabans de partir de Montpelhièr, venerar a Sant Fermin lo còs de sant Cleofàs, que son paire çai raportèt dels Luòcs Sants, e s'aginolhar als pèses de beneta dòna Santa Maria de las Taulas. Se ditz qu'atalentat que dau sauvament de son anma, preguèt la Majestat Antica de ié faire perdre la memòria de tot ce que sabiá, a sola fin que se rementèsse solament que d'aquestes dos mots Ave Maria. Seguèt enausit. Eh ! ben ! a mon torn, ieu volriái ben, de la rèina dau Cèl la gràcia de tot desoblidar dels eveniments de ma vida per pas pus saupre dire qu'Ave Maria. Oi, volriái desoblidar que, maridada a dotze ans a Barral, viscòmte de Marselha, me soi aveusada pauc après e que m'an remaridada a quinze ans a un coujatard, Bernat IV, còmte de Comenges. Volriái desoblidar que Comenges m'a repudiada e, dins ma viva desirança d'èstre benfasenta au paure monde, me sembla que quicòm me crida de consagrar ma vida, dins aqueste ostau fondat per un dels mieunes, Gui dau Sant Esperit, a recaptar los paures e los abandonats.
Es antau que Maria de Montpelhièr, eretièira dels senhors de Montpelhièr, paraulejava sos lanfis en fisant lo fons de son còr a Azalaïs de la Màrca Ròsa, sa dama d'onor, dins una cambreta de l'espitau de l'òrdre dau Sant Esperit, au Pilar Sant Gèli.
Las doas joinas femnas marcavan lo contraste lo mai picant. La cara de Maria, assornida, semblava adolentida per lo patiment de son anma maganhosa, mès son palle risolet acertava son resignament. Per quant a Azalaïs de la Marca Ròsa, florada e agradabla coma son nom, èra d'un biais tant galant qu'entre de la veire aquò vos regaudinava lo còr.
- Vòstre desaire es grand, Dòna, respondiá Azalaïs. Se l'aplanhís lo bòn pòble de Montpelhièr. Pensetz pas, pasmens, de vos victimar per los mesquins ; d'autres grands devers vos sònan.
- Ai renonciat a totes mos drechs sus la senhoriá de Montpelhièr au moment de mos dos maridatges.
- Ben inutila èra aquela formalitat puòi que, d'après las agissenças de vòstra mairastra, Agnès de Castilha, vòstre paire Guilhèm VIII vos aviá annegada.
- Lo sénher de Montpelhièr es uòi Guilhèm IX, mon fraire.
- ...adulterin, Madama. Mès n'an pro los borgeses e lo pòble. Viu pas jamai aicí. Passa son temps au castèl de Mont Ferrand o s'en vai caçar lo pèis-pòrc sus lo puòg Sant Lop. Las gents afermisson qu'el trobariá tot naturau que lo despossediguèsson per vos restablir dins vòstres drechs.
- Filha lèima dels Guilhèms, soi a la comanda de mon pòble.
- Reconoisse bèn aquí Maria de Montpelhièr. Nani, sètz pas nascuda per dintrar dins l'òrdre dau Sant Esperit. Solide que sensa descaire poiriatz vos i arrengueirar puòi que, o disiatz totara, es un de vòstres aujòus que l'a montat e n'es estat lo prumièr grand mèstre. Aquel òrdre de chivalariá caritadosa es una de las grandas fondacions montpelhieirencas. Dobrís cada jorn un ostau novèl : ièr a Marselha e a Milhau, uòi a Tròia e a Roma, deman...
- Comença de se realisar lo mot de l'avesque Joan de Montlaur : " Lo mantèl dels chivalièrs dau Sant Esperit, lo mantèl blu cerulenc, flocat de la crotz blanca a dotze ponchas, complirà la virada de la tèrra. "
Los cònsols de Montpelhièr deliberavan solemnament :
- Aiçò pòt pas durar, averava lo prumièr cònsol En Luchàs Polverèl. Nautres, los cònsols, bailejam los afaires, mès degús representa pas Montpelhièr dabans los pòbles. Guilhèm IX se rend justícia : usurpaire a malo abandona moralament lo poder.
- Tendrem son desistament, ajustava En d'Orlhac, lo tresen cònsol. S'agiriá de maridar Maria de Montpelhièr.
- Crestiana coma la sabèm, Maria reconoirà jamai sa repudiacion per Bernat de Comenges.
- Monsénher l'avèsque de Magalona obtendrà l'anulacion d'aquel maridage, afortissiá En d'Orlhac. Mès après l'aboliment, embé quau maridarem nòstra Maria tant desarda ?
- A l'ora de sa mòrt, Guilhèm VIII botèt Montpelhièr jota l'aparament dels rèis d'Aragon. Demandem au rèi Pèire II d'Aragon de cercar 'n espós. a Maria.
- Maria s'amerita d'èstre rèina.
- Aladonc bailem-la a Pèire II.
E d'una votz. unenca, los dotze cònses ofriguèron a Pèire d'Aragon de devenir son sénher en esposant la filha legitima dels Guilhèms.
III
Desempuòi mai de dos ans adejà, Pèire d'Aragon s'èra maridat embé Maria de Montpelhièr. Mès los cònsols coma lo pòble patissián un còp de mai de l'abandon de sa bòna sobeirana. Un pauc tròp chanjorlet, Pèire degalhava sa joinessa dins las fèstas catilhosas dau gorrinatge, a Barcelona, dau temps que, soleta, pecaire ! la paura Maria lagremava a Montpelhièr.
- Seriá grand desonor e esfraiosa calamitat per Montpelhièr, disiá au cònse En Raimon de Gordon, lo canonge En de Verda Fuòlha, oficial de Magalona, aquò seriá calamitat se nòstra doça Maria escutlava pas un eiretièr !
- Paura femneta ! son òme la despresa en plen. Es aquela qu'a pas dau bonur!
- E dins lo pauc de temps que çai rèsta aicí, Pèire d'Aragon la regarda solament pas ; sos uòlhs dardalhan que per dòna Azalaïs de la Marca Ròsa.
- Tè, mon car canonge, avètz arremarcat?
- Los vièlhs sèm los milhors devistaires dels afaires dau còr. S'aprofitàvem d'aquela passion ?...
- Cossí?... Dequ'es aquesta idèia ? Dòna Azalaïs es una onèsta fenna e d'una granda candetat.
- Ela e Maria de Montpelhièr son doas anmas sòrres.
- Alara ? Vòle pas morir sens que mos uòlhs ajan vist l'eiritièr de la Senhoriá de Montpelhièr. E se fai tard ! Ai enzengat una pichòta engana. Pèire d'Aragon ven ben d'anonciar que sariá lèu aicí?
- Dins doas setmanas, monsen l'oficial.
- Perfèt, sénher cònsol. Antau qu'aquò m'arriba chaca fes que lo rèi d'Aragon ista au mitan de nautres, ordonarai, de mon titre d'oficial, de preguièiras publicas per l'aguda d'un eiretièr. Aqueste còp farai milhor encara, car ajuda te e lo cèl t'ajudarà. Vejaicí :
Anatz, valent cònsol, anatz cargar vòstra rauba roja e cofar vòstre capairon negre. Aqueste aparat bailarà un entresigne solèmne a la mission pro besuqueta que vos fisa 1o canonge de Verda Fuòlha, oficial de Magalona, lo montpelhieirenc lo mai fidèl als Guilhèms.
Anaretz au Terral, en cò de dòna Azalaïs de la Marca Ròsa e ié diretz que dins aqueste afaire deu arregardar que l'interès de sa santa amiga Maria de Montpelhièr. Iè passaretz los òrdres de l'oficial : Azalaïs aurà de respòndre a las espinchonadas que, coma a son ordinàri, Pèire II defautarà pas de la gratificar.
- Grand Dieu ! onte ne'n volètz venir ? A aiçò tot simplament : Dòna Azalaïs aprometrà au rèi d'anar emb el, la nuòch, dins sa cambra, mès dins l'escurisina.
- Comprene : es Azalaïs qu'aprometrà e serà Maria que tendrà la promessa d'Azalaïs. Ben jogat, Monsen l'oficial. Mès d'aquel temps, de qué farem de l'òme d'Azalaïs ?
- Grand amic de Guilhèm IX, lo mandarem caçar lo pèis-pòrc au puòg Sant Lop. Per Santa Maria de Vau-Verd, vòle perdre ma prebenda se d'aicís un an lo pòble montpelhieirenc n'a pas l'eiretièr que tant sòna de sos vòts ! Dins aqueste espèr, me'n vau pregar sant Cleofàs per que las causas viren ben.
E lo bòn canonge s'aluontèt tot alegret.
IV
Sant Fermin e Santa Maria de las Taulas esbrilhaudavan dau trelum de mila calèus de cire. Un ajust de monde romplissián Santa Maria de las Taulas. Totes respondián embé fe a las envocacions que d'en naut de la cadièira l'oficial de Magalona, dins un vam magnific de leiautat montpelhieirenca, mandava a la Vèrge aparaira de la Ciutat. Als ostaus, las gents qu'avián pas pogut dintrar dins las glèisas s'èran aginolhats per debanar devociosament l'Avé.
Dòrs las nòu oras dau vèspre, En de Verda Fuòlha, laissant lo pòble d'abocon, se gandiguèt a l'ostau dau Consulat. I atrobèt, a l'entorn de Maria de Montpelhièr e de dòna Azalaïs los dos cònsols en rauba roja, dotze borgeses, dotze mestieiraus, dotze dònas, dotze manidas e dos notaris. Tot aquel monde aluquèron de cires signats e faguèron escortada a Maria de Montpelhièr e a monsen l'oficial de Magalona, cofle d'emocion. La procession s'adralhèt dins las carrièiras au mitan de las prègas dau pòble. Aventèt au palais dau rèi : los lums èran totes damoçats e los chivalièrs, èran totes enmandats antau qu'aquò èra estat arrestat, per bilheta, entre Pèire d'Aragon e dòna de la Marca Ròsa.
Azalaïs piquèt dos còps, tres còps e... Maria de Montpelhièr mai que crentosa, dintrèt soleta dins la cambra de Pèire, dau temps que totes los autres abitavan dabans la pòrta per pregar Dieu.
V
Lo lendeman matin, entre que l'auba claregèt, l'oficial de Magalona, asseguit dels cònsols, intrèt sens quincar mot dins la cambra reiala. Au bruch que faguèt la comitiva, Pèire d'Aragon creseguent qu'aquòs èra lo sénher de la Marca Ròsa qu'èra davalat subran dau puòg Sant Lop per venjar son onor de marit, Pèire d'Aragon arrapèt son espasa.
- Sénher Pèire, ié cridèt En de Verda Fuòlha, dau temps que los cònsols alandavan las fenèstras, sénher rèi, arregardatz, sioplèt, quanta èra anuòch vòstra acolada.
- Ma femna ! Maria de Montpelhièr ! s'exclamèt, embabochit, lo rèi d'Aragon. E dins un franc cacalàs apondèt, en parlant a de Verda Fuòlha tot trampelant e que lagremava de jòia .
- Esposa egrègia ! ... monsen l'oficial.
VI
E preissats coma de nòvis de se congostar d'una tala benurança, Pèire II e sa Maria se'n corriguèron nisar au castèl de Miraval. Ne'n tornèron qu'una mesada d'après. Per proclamar dabans totes aquesta bòna finida, Pèire çai rintrèt dins la ciutat montpelhieirenca embé sa Maria d'assetons dabans el sus son chival. Entre veire aquel espectacle, lo pòble, dins lo desbòrd de son alegria, arquetèt un chival de tèla que rompliguèt de palha. Un jovent l'escambarlèt en dançant, dau temps que d'autra joinessa bailavan la civada au chivalet. E lo dancèron encara, lo chivalet, tres jorns durant, los galòis Montpelhieirencs, quora, dins los nòu meses, nasquèt Jaume d'Aragon lo Conquistaire.
(lèu la seguida dau Mont dau Lum)
Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn a la pagina de Joan Fornèl
Retorn a l'ensenhador de la literatura dau sègle XX
Retorn a l'ensenhador generau