Max Roqueta :
Lo Miralhet (seguit de : lo Patèr als ases) IEO Ed, 1985 -
Lo Grand Teatre de Dieu (Verd Paradis, tòm III), Coll , A Tots IEO, 1986.
L'òbra de Max Roqueta
èra passada a l'estat de « classic » de las letras d'Oc
dempuòi d'annadas. Los dos tòmes pareguts de Verd Paradís, ja
revirats au franchimand, e los poëmas represes dins totas las
antologias, tot aquò semblava que constituïguèsse un ensèms
ordonat, reglat, catalogat. Quauques images poderosament renduts
d'un païs misteriós e crudèl, la grand solesa un pauc caluga
dau mond de las garrigas. Eusièiras, rocàs, tot aquò en riba
dau temps, aplantat dins una mena de serenitat desesperada, jota
la capa d'un cèl infinidament void. D'aquò n'aviam pas que de
fragments.
Confèsse que lo Grand Teatre de Dieu l'ai recaçat coma un còp
de ponh brutau. Fins ara, maugrat quauques bocins de Canas de
Midàs dins « Oc » d'aquí d'alai, ne demorave a l'idèa que
disiái totara, d'una òbra ja clausa, avalorada, que tot lo
demai ne seriá pas qu'apondon. E tot d'una vèse l'orisont que
pren mai d'ample. Aquò,'s pas solament quauques retraches
finament gaubejats per un artista, que Max Roqueta nos vòu
donar. Aquò's tota una cosmogonia, una vasta fresca, que
l'ensèms de Verd Paradís formarà un còp publicada dins son
entièr. Caudrà pas solament parlar de tal o tal polit tèxt,
mas d'una vision globala, qu'encara nos ne desfauta probable mai
de la mitat. Max Roqueta a pas acabat de parlar. L'impression
qu'avèm en legissent lo Grand Teatre de Dieu es que la màger
part de l'òbra demòra de descobrir. Max Roqueta es pas dins lo
passat de la literatura d'Oc, mas, au contrari, dins son devenir.
Los libres precedents semblavan de pausar mai que mai lo quadre
geografic e l'ambiéncia generala de l'òbra. Tèrra ufanosa de
solesa, ont arpatejam sens espèr, coma aquela formiga au sòu
que penèca entre dos fius d'èrba. Dins la lançada
descobrissèm ara los actors que van poblar lo teatre. Dieu
seriá au centre mas lo cau pas cercar : es absent. Lo void que
laissa es immens, e cau tota la construccion embelinaira dau rit
catolic, entre arquitectura de pèira nusa, capelans que
s'abolegan, fe ninòia de las bravas vièlhas, per n'emplir lo
trauc. Lo personatge dau capelan es encara en grèlh dins l'òbra
ara publicada, mas jogariái que vai prene de vam dins los tòmes
que van venir.
D'autres personatges,
entre teatre e pròsas, se deslargan : i a las joves inocentas
lèstas per prene fuòc dins la cosor de l'estiu e de
l'adolescéncia. Fonccionan coma una mecanica : lo bèu jovent
que passa pòt pas mancar de las esmòure, e, s'aquò's sa tissa,
de las far trabucar. Son frescor e joinessa linda, e lo grand
fuòc las fai tot d'una flambar coma la rama seca d'un estiu en
garriga. Aquel arquetip, borlèsc o tragic, que se sòne Rèina,
Cristina o Cendroseta, se dessenha amb força dins lo païsatge.
I a tanben las vièlhas. Bònas coma lo pan, devociosas,
qu'arrèstan pas de curar son arma coma una escudèla de coire
coma Maria dau Mieu Còr. O mai sovent trochamandas, òrras,
pervèrsas, coma de mascas, assetadas au recanton de quauque
plaça de vilatge per se regaudir dau malur dels autres, o au
fons de quauque androna pesolhosa. N'aviam ja quauques exemples
amb Gannòcha o Marionassa dins Verd Paradís II. Aquí prenon
tot son ample amb las tres vièlhas mascas dau Sant de Paret, que
fan coma una mena de Còr antic, comentant despietadosament
l'accion, anonciant per anticipacion lo malastre.
L'òme solitari d'en garrigas, caçaire o rafi, amb sa
sauvatjariá primitiva, au còp saviesa e foliá, imprévisible
dins sas brutalas butadas de violéncia, es una vièlha
conoissença dels tòmes passats. Lo retrobam aquí amb tota sa
fòrça. Chins e rabasses son de la meteissa mena, d'alhors, coma
lo cadèl de Lugar, qu'es pas tant diferent dins son combat
mortal dau Cromir o de Còstasolana que se tua en esperant los
perdigalhs...
I a de personatges un pauc mai subrenaturaus. Lo vilatge n'es un.
Lo sentissèm coma una persona. Las rumors que se fan a la chut
chut d'ostau en ostau en pas res de temps. Lo vilatge a una
preséncia collectiva pesuga, un pauc malefica, que se vei melhor
lo vèspre o la nuòch, dins la fresquièira dels jorns d'estiu.
Se pòt incarnar dins las tres vièlhas cancanejairas dau Sant de
Paret ont tota sa malícia s'atròba condensada, o dins una
tropelada de manits que van far los aissables. Mai sovent es dins
l'èr, coma una sentida grèva que marca lo caumanhàs o la
tronada.
Autre personatge, novèl, una fusta escalprada donada per
representar un sant, mas qu'es una preséncia primitiva d'abans
lo cristianisme. E que parla, mas son lengatge es pas lo
qu'auriá un sant catolic de la bòna mena. Es au còr dau drama
dau Sant de Paret, ont dòna tot son relèu a l'accion. Dau còp
çò natural ven çò magic, e l'istòria tota simpla que se
debana darrièr lo racònte fantastic, aquò's ela que ven
estranha e desavianta...
La logica dau racònte es totjorn, dins Max Roqueta, d'una rigor
sens pietat. Sabèm tre las prumièira linhas que tot aquò
finira mau. E nos i acaminam dapasset, amb una precision de
descripcion entomologica (vos rapelatz de la referéncia a Joan
Enric Fabre dins Verd Paradís II). Mas i a un biais enfachinaire
de contar que fai que lo legeire-espinchonaire se pòt pas tirar
coma aquò dau fiu de l'istòria. Es presonièr de la magia dau
racònte. La mestresa de Max Roqueta es totala. Pas res de tròp.
Tota paraula es eficaça
: dau temps que, o sabèm, nòstra paura literatura, aquò arriba
mai d'un còp que siá emplida de bèl parlar void e de
barjadissa sens gaire de poténcia. Aqui òc : una escritura de
prumièira fòrça, un modèl, un exemple. E Max Roqueta ditz que
còpa pas, que rebronda pas. Escrive sarrat, ditz. La concision
eficaça ven dau prumièr rag, amb tota sa fòrça que giscla dau
pus fons...
La lenga de Max Roqueta, perqué se tracha tanben de lenga, qu'o
vouguèssem o non, dins una cultura que se bastís sus l'ermàs
de l'oralitat coma la nòstra, e ben la lenga a fach tanben de
camin. Verd Paradís I se sentissiá d'influéncias provençalas.
La sintaxi e la fluiditat de la frasa prenián de colors
maritimas, palunencas. Verd Paradís II evoluissiá cap a una
lenga mai angulosa, mai codolosa dins son rajolar. L'evolucion
vers lo despolhament e vèrs una simplicitat mai pròcha dau
païs de las nautas garrigas se perseguís. Las frasas son mai
cortas, mens plegadissas, mai pròchas d'aquela ambiéncia
embelinaira de saviesa dolorosa e sens espèr...
Voudriái tanben dire cossí una mena de realisme fantastic que
farà inevitablament desbarjar los legeires « branchats » amb lo
coblet ara inevitable sus las influéncias sudamericananas, aquel
realisme fantastic adonc nais tot naturalament dau luòc, dau
subjècte e de l'espessor sauvatja de la lenga maire. E nos fai
realisar que tota temptativa de realisme reductor a la mòda
d'amont (devinhatz d'ont parle) es estrangièira e reductritz.
Max Roqueta, en laissant de mai en mai la magia de l'escritura
donar tot son ample au realisme, nos dòna tanben una leiçon de
descolonisacion culturala.
En fin finala, los dos darrièrs Max Roqueta representan un
eveniment literari tant important dins la cultura d'Oc de uòi
que digús poirà pas pretendre parlar d'aquesta sens aver legit,
relegit e deliciosament degustat aquelas fruchas novèlas tot de
nòu espelidas dins nòstre òrt. L'image pausat en portisson es
lo dau mostre chucaire de sang : la romèca, en trin de sagnar lo
paure pelegrin. Aqueles que comprendrián pas aquela leiçon,
illustrada per tota l'òbra de Max Roqueta, e que dirián que
Verd Paradís es una òbra d'estèt luònhta de tota preocupacion
engatjada deurián anar patusclar dins las rasas amb los ases,
las saumas, los muòus e los sòt-muòus...
Joan-Frederic BRUN
OC N°285, 1987, pp 35 - 37
