Loís Pastre (1863-1927)

Loís Pastre, nascut a Clarmont d'Erau en 1863, defuntat a Perpinhan en 1927. Institutor dins las Pirenèus Orientalas, siaguèt un dels fondadors de la Societat d'Estudis Catalans (1906-1921) e collaborèt la la Revue Catalane. Siaguèt jot-bibliotecari de la vila de Perpinhan. A costat de sos trabalhs pedagogics consagrats a la lenga Catalana e a Ramon Llull, a publicat una monografia plena d'interés dau dialècte parlat dins sa ciutat de naissença, Clarmont, a las raras dau Besierenc mas encara en païs de Montpelhièr per mai d'un aspècte (es de fach lo parlar de Lodèva e de Clarmont, illustrat per Peyrottes).  Lo librilhon caup una gramatica, un lexic, d'entresenhas etnograficas, e un vintenat de paginas (p96-114) de provèrbis e expressions granadas.

Es aicestas que reprenèm çai-dejota en alibertizant un pauc la grafia sens escafar las particularitats, e en ajustant la revirada de quauques mots esquerrièrs.  

Glossaire des Proverbes.

1. Al cap e als pès Se conois qual sètz.
2. Al pus fin Las cauças ié tòmban.
3. A cadun çò sieu N’es pas tròp.
4. A fauta del buòu òm fa laurar l’ase.
5. A fauta d’un baug Metem un sage en cadièira.
6. Al jòc e al vin L’òme se fa coquin.
7. A paraulas lordas Aurelhas sordas.
8. Als tres còps Es lucha.
9. A'nd’ un en bas Tot lo monde ié met lo nas.
10. Après tres jorns avèm un sadol de la femna, de l’ostal e de la plòja.
11. Al fons del sac Se tròba las brisas.
12. A chaca puòg i a sa comba.
13, Badalhar vòl pas mentir : Vòl manjar o dormir.
14 Bestial jove Cal que trèpe.
15. Cal èstre tot carn o tot pèis.
16. Cèrca Rams Que traparàs Pascas.
l7. çò qu’es vièlh a pus besonh de malibèr (=secousse).
18. Cadun sap çò que bolís dins son topin.
19. Cada aucèl Tròba son nis bèl.
20. Cantatz a l’ase Vos farà de pets.
21. Cal pas jamai dire : D’aquela aiga non beurai.
22. Cal anar doçament a las davaladas.
23. Del temps que lo chin pissa La lèbre s’en va.
24. Deman Portarà son pan.
25. De Pascas a Pendacosta Lo dessèrt es una crosta.
26. D'amont getan D’aval recaçan.
27. Dins lo mes d’abril, t’aleugieires pas d’un fil.
28. Dins lo mes de mai,Fai coma te plai, Amai encara ren non sai.
29. Dins lo mes de junh Quita ton pelhum.
30. En davalant Totes los sants ajudan.
31. Entre totes, O sabèm tot.
32. Femna muda es pas jamai estada batuda
33. Fa mal siblar a l’ase Quand vòl pas viure.
34. Fai de ton milhor pan sopar.
35. Lo rat qu’a pas qu’un trauc Es lèu pres.
36. Los ròcs Van als clapasses.
37. Lo reinard que dormís la matinada A pas la barba onchada.
38. Lo lençòl caud Fa manjar la sopa freja.
39. Lo crompar Ensenha a vendre.
40. Los efants dels autres pudisson.
41. Los jardínièrs Vantan sos pòrres.
42. Los cordonièrs Son los pus mal cauçats.
43. La palha e lo temps Amaduran las nèsplas.
44. Los cats Fan pas de chins.
45. La paur Garda la vinha.
46. Lo prestar o gasta E lo donar o perd.
47. Lo bon Dieus nos aima E nos ten de cort.
48. Lo vent que bat lo ram Lo bat nòu meses de l’an.
49. Lord en borrassa Polit en plaça.
50. Lo qu’es plan Languís d’èstre mal.
51. La clau d’aur Dobrís totas las pòrtas.
52. Las veritats Son pas totjorn plan dichas.
53. Los penjan pas Sans los téner.
54. L’aiga passada Fa pas virar ges de molins.
55. Lo pus sòt Es lo pus savant dins sos afaires.
56. Lo buòu fa la granja E la manja.
57. Los que dònan los conselhs Dònan pas las ajudas.
58. Lo sen Pòt pas venir abans l’atge.
59. L’òm dòna sovent un pese Per avere una fava.
60. Mèu en boca Fèl en còr.
61. Matin clar, tarral escur, De plòja al segur.
62. Manja catas Que regalaràs.
63. Mal montat S’avança.
64. Mai ten la carn Que la camisa.
65. Mai fa l’animauca (=la limauca ?) Que lo grilh quand sauta.
66. Noblesa sans argent Es lum sans òli.
67. Nòvia fangosa nóvia urosa.
68. Ont anaràs Fai coma veiràs
69. òm tuga pas totas las moscas que nos físsan
70. òm pòt pas èstre a la procession Amai a las campanas.
71. Pertot i a una lèga de michant camin.
72. Plòu totjorn suls banhats.
73. Per Sent Martin, Tapa ta bota, Tasta ton vin.
74. Pertot las galinas gratan per detràs.
76. Papièrs parlan Barbas calan.
70. Pecat amagat Es mièg perdonat.
77. Per sant Frocand de febrièr Escabassa ton ametlièr.
78. Per sant Frocand de mai Anta lo se te plai.
79. Per sant Martin, Semena, coquin.
80. Que fa pas quand pòt, Fa pas quand vòl.
81. Que terreja (=remue la terre) Malaveja (reste dans un état maladif).
82. Quand tròna en abril Prepara ton barrilh.
83. Que vòl de pèis Que banhe l’arpa.
84. Que demòra jost son cobèrt, Se res non ganha, res non pèrd.
85. Que se grata onte ié prusís Fa pas tòrt a sos vesins.
86. Que s’en va lo dilús Tòrna pas pus.
87. Que res non vei Res non crei.
88. Quand un malur deu arribar, I anam tot drech.
89. Que per Noè se sorelha, Per Pascas gasta sa lenha.
90. Que conselha Paga pas.
91. Que per ase se lòga Per ase cal que servigue.
92. Quicòm i a quand lo chin japa.
93. Que dormís la matinada Cal que trèpe la jornada.
94. Qu’a pas bòna memòria Cal qu’age bònas cambas.
95. Que beu amargant Pòt pas escopir doç.
96. Que pòt pas portar Trigòssa.
97. Qu’a d’argent Manja de tripas.
98. Quand l’aubre es tombat Tot lo monde corrís a las brancas.
99. Que lai va, Lai manda pas.
100. Que ganha temps Ganha tot.
101. Que n’a, ne vòl.
102. Que va per escotons (aux écoutes) Escota sas dolors.
103. Qu’a de ben, ne pèrd Que n’a pas, ne ganha.
104. Quand lo chaval s’es enanat de l’estable Es pas besonh de barrar la pòrta.
105. Que trai peiretas Trai amoretas.
106. Que còr non vei Còr non dòl.
107. Que n’a un det Ne vòl una cana.
108. Que dels sieus deu parlar Pichòt sermon deu far.
109. Qu’aima Martin Aima son chin.
110. Quan plòu per Sant Medard La renda diminua d’un quart.
11. Rogeiròla del matin Plòja o vent per lo camin.
112. Rojeiròla del vèspre Bèl temps per lo campèstre.
113. Ròda que rodaràs Dins ton país tornaràs.
114. Raça raceja.
115. Santat sans argent Mièja malautiá.
116. Segon ton ben fai ta despensa.
117 Segon las gents, los encés.
118. Semena quand volràs Que per Sant Joan segaràs.
119. Sega ras Que ganharàs.
l20. Se peta pas pus naut que lo cuol.
121. Se pòt pas lavar lo cap a l ‘ase quand l’a negre.
121. Sabatièr, fai ton mestièr
122. Se vòls mentir parla del temps

(aquí passa de 123 a 125 sens cap de provèrbi 124)

125. Tot ce que penja Tòmba pas.
126. Tal crei liar Guilhòt que Guilhòt lo lia.
127. Tronada de març, Gelada d’abril.
128. Tèrra negra fa bon blat, tèrra blanca lo fa gamat.
129. Tota l’aiga que nos deu banhar es pas tombada
130. Tarral de nuòch Passa pas lo puòg.
131. Tard lai vau Pauc lai fau, De bona ora m’entòrne.
132. Un temps trempa L’autre destrempa.
133. Un píbol pòt pas faire un sause.
134. Una mòstra es un chaval a l’estable.
135. Un ostal sans femnas es un desèrt.
136. Un chin espiava un avèsque, E ié pissèt sus la coa.
137. Volètz arrestar un fòl? Cargatz-ié una femna al còl.
138. Val mai un que sap Que cent que cèrcan.
139. I a pas òli sans crassa.
140. I a pas carn sans òsses.

Glossaire des Comparaisons

1. Aver d’onor coma un grapaud de plumas.
2. Aver d’argent coma un chin de nièiras.
3. Aver un flòc de tèrra coma un sugaman.
4. Aver una figura coma un talh de manaira.
5. Aver la boca coma un rebòrd de pissador
6. Aver lo cap coma una selha.
7. Aver un cap coma una ola.
8. Aver un parelh de gautas coma un trompetaire.
9. Aver un parelh de gautas coma una peça de quatre.
10. Aver (n’) un sadol coma de panada (soupe rustique au pain et à l’huile).
11. Aver un nas coma una cornalièira (anse de comporte).
12. Aver un cuol coma un amolaire.
13. Aver l’esprit ponchut coma lo cuol d’un tinèl (baquet).
14. Aver nòu vidas coma los cats.
15. Aver d’uòlhs fenduts coma d’amètlas de dama (amandes à coque mince).
16. Aver d’uòlhs alandats coma dos portanèls.
17. Aver lo nas coma una gotièira.
18. Aver lo nas coma una rabeta.
19. Aver de biais coma una fusta.
20. Badar coma un amargassat (petit de la pie-grièche ; (fig) imbécile).
21. Bufar coma un nisèrp. ( ?)
22. Badar coma un cocut.
23. Banejar coma las cagaraulas quand tròna.
24. Beluguejar coma l’estèla al ciel.
25. Bramar coma un ase.
26. Brandir quauqu’un coma un sac de quitanças.
27. Beure coma un embut.
28. Cercar quicòm coma una espitla menuda.
29. Corrir coma un demargat.
30. Estre fièr coma un miquelet.
31. Estre regde coma un patacon (gourdin).
32. Estre regde coma una abreta.
33. Estre las coma un pregadieus.
34. Estre enrambalhat (empêtré) coma un rat ambe tres nogas.
35. Estre bandat coma una raqueta.
36. Estre clofe (=cofle) coma una idocha (traduit par « outre »=irutge ?).
37. Estre clofe coma una michina (=megina = pressure).
38. Estre sòt coma Rauba-Saumas.
39. Estre sord coma un topin.
40. Estre fagotat coma un manol de gabèls.
41. Estre sec coma un estelon.
42. Estre blanc coma l’èli.
43. Estre acanhardit (fainéant) coma un chin.
44. Estre afairat (affairé) coma un ase per vendémias.
45. Estre vilèn coma un ase negre (=croquemitaine).
46. Estre regolumat (revolumat = entortillé, bouleversé) coma un cantèl de fiu.
47. Estre gelat coma un cèrca-potz (araignée, cable à crochets qu’on plonge dans les puits).
48. Estre redond coma un cese.
49. Estre vièlh coma un banc.
50. Estre verd coma un pòrre.
51. Estre vrai coma i a un Dieus al ciel.
52. Estre salat coma la brasa.
53. Estre vièlh coma 1'ase de Sant Josèp qu’aviá cent ans pas que de dimenges.
54. Estre cade (=care= car) coma la brasa (1).

(1) Avant 1’inventiòn des allumettes, les boulangers conservaient la braise de leur four pour la vendre a leurs clients ; et, naturellement, ils en donnaient peu pour un sou.

55. Estre clofat (coflat) coma un botarèl (petite barrique).
56. Estre coratjós coma un soldat dela Vièrja Maria que nuòch e jorn prèga per la patz.
57. Estre messorguièr coma un caçaire.
58. Estre rond coma un cruvèl (coquille d’amande ou de noix).
49. Estre englotit (= enclotit : bosselé, déformé) coma un vièlh pairòl.
60. Estre engrunat (abîmé, cassé) coma una vièlha semal.
61. Estre enrubantat (pour : enribanat) coma un cap de jovent.
62. Estre escarrabilhat coma un singe.
63. Estre espatlut coma un pòrta-fais.
64. Estre fantasieirós coma una femna encenta.
65. Estre fòrt coma un cric.
66. estre freg coma una cadena de potz.
67. Estre frisat coma una anja bufarèla.
68. Estre apegat coma un cigalon a’nd’ una platana.
69. Estre vestit coma un podaire.
70. Estre frisat coma una endévia (endive).
71. Estre rafit coma de passadilha (pansarilha = raisin sec).
72. Estre grand coma un despenja-figas.
73. Estre magre coma un pic.
74. Estre gras coma una langosta.
75. Estre tissós coma las moscas.
76. Estre petaçat coma un jòc de damas.
77. Estre plen coma un bornhon.
78. Estre trempe coma un nap.
79. Estre roge coma una crèsta de gal.
80. Estre negre coma las titinas d’un riquet (grillon).
82. Estre desgordit coma un cabrit de tres meses.
83. Estre en fatiga coma un cordonièr qu’a pas qu’una fòrma.
84. Estre totjorn aquí coma un patelon (entremetteur de mariages, négociateur).
85. Estre obligat de ié passar coma los cats per la brasa.
86. Estre aquí coma un baston vestit.
87. Estre totjorn pertot coma lo Glòria Patri.
88. Estre totjorn en mitan coma lo dimècres.
89. Escotar coma un piusèl.
90. Faire coma lo fornièr de Ceiràs que quitava la pala per parlar.
91. Faire una mina coma un cagaire.
92. Faire quicòm qu’es defendut coma lo Patèrn als ases.
93. Faire son cap coma los floroncs.
94. Faire coma a París que daissan plòure.
95. Faire la demanda amai la responsa coma lo curat de Clans.
96. Furejar coma un rabàs.
97. Fusar coma un rasim foirós.
98. Farandolejar coma un parpalhon.
99. Flambar coma d’estopas.

100. Los enfants an tant de freg coma de sen.
101. Menar de varalh (prononcer : « badal ») coma un regiment de cavalariá.
102. Marchar pesuc coma un buòu.
103. Marchar de guingòi coma un desrencat.
104, Mentir coma una lende (lente, oeuf de pou).
l05. Nadar coma un tap de ciuse (=siure, liège).
106. Ne prene coma las escaumaduras (tonte des moutons).
107. Partir coma un Sant-Vincenaire.
108. Prene de tabat coma un ase de bren.
109. Petar coma un esclafidor (cannonière de sureau, jouet).
110. Rasonar coma una chilinga (=seringa).
111. Reganhar las dents coma un chin fòl.
112. Renegar coma un deganaud (=uganaud).
113. Rire coma lo jorn que sopèrem sans pan.
114. S’amusar coma un crostet tras una mala.
115. S’acordar coma lo Magnifìcat a matinas.
l 16. Se n’anar coma un barral destapat
117. Se n’anar de cinc en cinc coma las romanas (balances romaines).
118. Se n’anar coma un ase cargat de latas.
119. Se’n anar coma un tombarèl sans ròdas.
120. S’endintrar coma las cagaraulas.
121. S’èstre vendut coma un pòrc al mercat.
122. S’enchautar de quicòm coma d’un viet d’ase bolhit.
123. S’alumar coma un brutlòt.
124. Se sorelhar coma las engrèulas (=angròlas, lézards).
125. Se retirar coma de carn de feda.
126. Se faire menar coma una nòvia.
127. Tombar coma un burlàs (augmentatif de burla = souche d’arbre).
l28. Tombar coma la misèra suls paures.
129. Talhar (en parlant d’un couteau) coma lo ginolh de ma grand.
130. Tramblar coma una coa de vaca.
131. Tustar coma un destimborlat.
132. Téner l'aiga coma un cruvèl.
133. Téner l’aiga coma un panièr sans cuol.
134. Virar coma una baudufa.
135. Virar coma una campana.

Glossaire des expressions diverses

1. Aponchar de joncs amb una maça.
2. Aver copat palhas.
3. Aver tablat quicòm.
4. Aver la bròda.
5. Aver pas ni pausa ni fin.
6. Aver las tripas nosadas.
7. Aver totjorn una tripa de voida.
8. Aver las cagaraulas que lai banejan (sous-entendu : dans l’estomac).
9. Acampar sas pelhas.
10. Atapar son fuòc ambe sos cendres.
11. Aquòs èra del temps que Marta fialava.
12. Anar veire ont dançan.
13. Anar a Vic çanjar d’èr.
14. Anar sus la Ramassa ambe la camisa banhada e un embut al cuol.
15. Anar cagar a l’ombra.
16. Anar contar aquò a Plumò.
17. Anar ferrar de moninas.
18. A remòchis (coup double à refaire, qui ne compte pas. A rapprocher de la locution latine « a remotis » à l’écart).

B

19. Bèstia me l’avètz bailat, bèstia vos lo rende.

C

20. Cantar la Crèda (ron-ron du chat ?) tras un bertàs.
21. Cal que la chiminièira fume.
23. Conóisser l’estèc.
23. Conóisser Baisa de Nebian.
24. Daissar París ont es.
26. Declarar lo panet.
26. Donar sa grand sus un rampalm.
27. Dont mai anam, dont mens valèm. Fan coma los enfants de Jerusalèm.
28. Donar son but a corrir quauqu’un.
29. Demandar quicòm a Matieu Qu’es mai coquin que ieu.

E

30. Emponha t’aquí e fai lo branle.
31. En colhonent, A Sèta faguèron un bastiment.
32. En Mila uòch cent fum, Totas cagaraulas crebèron del senepiu.
33. Estre ravit en bròca.
31. Estre batejat ambe d’aiga de merlussa.
32. Estre ase cap e tot.
36. Estre passat sus la raca.
37. Estre mòrt de la cencha en bas.
38. Estre dins un endrech mannat (doux, délicieux...).
39. Estre nascut dias la crespina.
40. Estre color de vissina (=vessina, syn. lofa : vesse).
41. Estre moquet.
42. Estre estat ce mèmes tota la vida vidanta.
43. Estre un pesolh revengut.
44. Estre pus malurós que Cisson - que lo pengèron (ou bien : Que neguèt la pansarilha.)
45. Estre de còfa ambé quauqu’un.
46. Estre de michanta jacilha (être mauvais coucheur, de jacilha : accouchement).
47. Estre de Balharguet.
48. Estre dins las embrosilhas (=ambrosias : santoline, plante odoriférante, , par métaphore : bonheur?).
49. Estre vestit d’inquint (inquant= encan ?).
50. Faire Michèu l’ardit.
51. Faire balandrin-balandran coma las campanas.
52. Faire blu.
53. Faire 1’uòlh de pòrc.
54. Faire pesolhet.
55. Faire ce mèmes tot lo Sant-Clame del jorn.
56. Faire prusir lo cicatoèra.
57. Faire l'ase per aver de bren.
58. Faire mai de badalhs que de rots.
59. Faire lo clèrgue amai lo capelan.
60. Faire quicòm de son sicap.
61. Faire cuol cosut.
62. Faire susar de romanas.
63. Faire brutlar lo soc de Nadal.(1)
(1) Nadal est le véritable mot. On le retrouve dans tous les dialectes d’òc. Nouè n’est autre chose que le mot français arrangé a la languedocienne.
64. Faire escampas.
65. Faire minet.
66. Faire lega a quauqu’un.
67. Faire tetar las venas.
68. Faire un fiu d’aigas.
69. Ganhar gandièiras (de ganda= fossé, ou arriver au but ? atteindre un lieu sûr ?).
70. Jogar l’èr de tres pesolhs sus la coa d’un rat.
71. Lo papièr es un bon ase.
72. La luna fa pargue.
73. Lai an lo canard e lo pòdon pas arrapar.
74. Las cagaraulas lai banejan (sous-entendu : dans l’estomac).
75. La Ramassa es sul camin nòu.
76. Lo temps se rantèla.
77. Lo parròt i a tombat lo taulièr.
78. La vièlha voliá pas jamai morir.
79. Lo que se lèva tard escola la parpelega (paupière).
80. Lo fen sauva l’ase.

81. Manja tot son Sant-Crespin.
82. Marcha a tusta-rabusta.
83. Marcha a gratipautas.
84. Manja quand n’a, Quand n’a pas se’n passa.
85. M’as colhonat quand t’ai vist.
86. M’aurián donat Marmanda Qu’auriái dich que non.
87. Monta aquí Que veiràs Sèta Monta pus naut, Veiràs l’Erau.
88. Negar lo ferrat.
89. Podre escotar plòure.
90. Prene plan las motas.
91. Prene quicòm aderé coma d’òrta.
92. Picar de gojons.
93. Parlar d’alhs quand vos parlan de cebas.
94. Per un pont, Martí perdèt son ase.
95. Plaga d’argent Es pas mortèla.
96. Podre pas chinchar quauqu’un.
97. Que t’a fach que te lèque.
98. Rebalar la grotla.
99. Sembla Ginevièva de Brabant Que menava los pols a vèspras.
100. Sembla un chòt sus la paleta.
101. S’espeta la bidilha (=vedilha ?).
102. Se peçugar e se sentir pas.
103. Sautar sus l’api sans tocar lo grelh.
104. Se plòu, farà de fangas.
105. Saupre pas onte penjar son lum.
106. Se pas portar de bodins.
107. Se n’anar ambe las ancas rebalantas.
108. Siau, siau, que lo pèis mònta.
109. Siás sòt que viras.
110. Tibar l’arquet.
111. Tirar l’enche.
112. Tirar als bisets (visets = petits sarments ?).
113. Tombar al ròdol.
114. Téner lo cabús.
115. Tibar Pierron que lo verd se vege.
116. Un poton e un estelon, i a pas res de pus sec.
117. Virar lo topin.
118. Virar la canturla.
119. Versar d’aigas.
120. Vèire quicòm de galís.
121. I aver de petega.

Expressions employées surtout au conditionnel :

122. D’un lençòl ne fariá pas un suga-man.
123. Emmascariá las sèrps.
124. Fariá d’uòlhs a’nd’ un cat a mai encara ié veiriá pas.
125. Manjariá la rama de cent malhòls.
126. O plegariá tot dins una fuòlha de jauvèrt (o de bois).
127. Se lo cièl tombava ié seriam dejós.
128. Se ié quichavan lo nas sortiriá de lach.
129. Se metriá dins un clòsc d’uòu.
130. Tirariás puslèu cent pets d’un ase mòrt.
131. Ié fìsariái pas ma cata.
132. Ié manjariái pas de nogas (s.-entendu a son ostal).
133. Ié farián batejar un teule.
134. Ié farián tetar un buòu per una bana.
135. Ié farián sofrir las vivas.

Adieu paure, Adieu paure.
Adieu paure Carnaval!
Tu t’en vas e ieu demòre,
Adieu paure Carnaval!
Lo Carnaval es malaute
Es en dangèr de morir.
Es a cò de Jan de Cròia
Que n’ausa pas a sortir.
A manjat de trufas negras
E las pòt pas digerir.
Adieu paure, etc...

Retorn a l'index d'intrada

Cap a l'index alfabetic dels autors.

La cronologia 

 Cap au somari analitic de la literatura