Carol Sweetenham and Linda Paterson: The Canso D'Antiocha: An Occitan Epic Chronicle of the First Crusade Aldershot 2003; e  Jean-François Gareyte: L'Aube des Troubadours ; La Chanson d'Antioche du chevalier Béchade, 2007.

La cançon de la Crosada, un libre central de nòstra literatura, es estada compausada, se sap ben pro,  sus lo modèl d’una cançon prexistenta fòrça populara en Occitania d’aquel temps La Cansó D'Antiòca. D’aquela cançon, un manescrich  de la bibliotèca de Madrid ne dòna de tròces. E aqueles tròces son estats recentament publicats dins un bèu libre en anglés per doas romanistas britannicas. Joan-Francés Gareyte, el, vai pus luònh : ensaja audaciosament de reconstituir l’epopèa perduda a partir de fragments divèrses de tèxtes que l’an, ço pensa, recopiada. Projècte immens, un pauc dessenat, e se vei que l’autor i a pas planhit sa pena e a complit un trabalh espectaclós.

Digam o d’intrada, i a una causa que sembla endecar la credibilitat dau polit libre de Gareyte. Aquò’s que mençona pas jamai l’espés e menimós trabalh, pasmens recent, de Carol Sweetenham, que consistís en una edicion menimosa acompanhada d’un estudi aprigondit dau fragment de Madid que nos demòra de la cançon occitana d’Antiòca. Me pensave en dobriguent lo libre, que se presentariá coma un perlongament dels estudis romanistics sus aquela epopèa. E ben nani. Los ignòra...

Aquel fragment, citat dins totas las istòrias de la literatura d’òc,  Gareyte l’es estat estudiar a Madrid, sens saber, a bèles uòlhs vesents, qu’èra estat menimosament estudiat cinc ans aperabans per la romanista britannica. Estranh afar. Per los anglosaxons, la literatura d’òc medievala es un subjècte d’estudis coma los autres, e de mai es una cultura qu’aviá sa plaça de tria a la cort dels Plantagenèsts, e qu’a antau influenciat la literatura anglesa naissenta, tant coma l’italiana o la germanica. Se sap qu’en França demòra encara una tropelada de mèstres a pensar que ne vòlon quitament ignorar l’existéncia. Çò que fai que sovent es en cò dels vesins que nos cau anar cercar las edicions de referéncia de nòstres classics, sistematicament ostracizats per la cultura exagonala.

Sembla pasmens pas de bon que Gareyte foguèsse estat fins a far lo viatge de Madid per estudiar e editar un tèxt supausat inedich e qu’o èra pas ges. E los jornalistas anonciant lo libre, ne reprenguent l’assaber, repetisson coma de papagais la sansònha « Un chercheur périgourdin retrouve à Madrid un manuscrit en langue d'oc relatant un épisode de la première croisade… Après six années de recherches sur le fragment de La Chanson d'Antioche du chevalier Béchade qu'il a retrouvé dans les archives de l'Académie Royale d'Histoire de Madrid …  , etc …  » çò que de segur fai pas gaire seriós quand òm a dins la man lo polit libre religat de roge de 363 paginas de Carol Sweetenham e Linda Paterson qu’avián ja complit aquel pretzfach d’un biais pro professional cinc ans aperabans…

Mas caudriá pas justament qu’aquela estonanta lacuna faguèsse negligir l’interés dau prepaus. Amb un trabalh immens, Gareyte reconstituís amb versemblança un libre poderós, atraversat per un buf epic, e ont vei en grelh la futura cultura dau « trobar » que lo joine Guilhèm d’Aquitània, que ven una generacion mai tard, sauprà far espelir.

Antau reconstituida, aquela cançon d’Antiòca pren de dimensions d’òbra màger, mairitz de la literatura d’òc, e perlongant son influéncia de ressons en ressons fins au « Lord of the rings » de Tolkien, ont lo sèti de Minas Tirith presenta una similaritat trebolanta amb aquel  qu’es contat per lo chivalièr Bechada.

Antau reconstituida, la prumièira crosada se presenta coma una expedicion mai que mai occitana, e los franceses d’òil que s’i son puòi donat lo bèu ròtle aurián un pauc deformat l’istòria iniciala que Bechada, aquò’s tot l’afan de Gareyte d’o mostrar, ne fai lo raconte evenimencial menimós, e mai s’o fai sus un registre epic.

Los occitans, amb aquelas doas epopèas màgers que son la Cançon de la Crosada e aquela  Cansó D'Antiòca  subran tornada au lum, sembla qu’aguèsson melhor afeccionat d’epopèas istoricas contant la vertat puslèu que de tèxtes totalament impossibles coma las cançons de gèsta francesas… que pasmens n’avèm quauques grands exemples en cò nòstre… 

Adonc lo libre de Gareyte es important per las letras d’òc ni que los romanistas de mestièr, probable, auràn de mau a lo trobar seriós. Per ieu aquela òbra restituida d’un biais ipotetic pòbla nòstre luònh passat d’una immensa fresca de combats, de personatges vius e acolorits, de visions esbarlugantas, que se’n pòt pas negar la fòrça. Gareyte, per son trabalh apassionat, re-crèa una granda òbra dispareguda, escaluganta de fòrça e de vida.

Avèm aquí un trabalh inspirat ont podèm pescar de referéncias a jaba, de tèmas, tot un imaginari, coma l’afar dels òmes cans o dau chivalièr dau lion, es d’un cèrt biais un classic ressuscitat, coma o siaguèron las òbras grecò-latinas reviudadas au sègle XX per la papirologia.

(RECLAMS N° 808 Genèr, Heurèr e Març 2008 pp 49-50)

P. Pessamessa : Viatge au fons de la mitologia. Colleccion « A TOTS » IEO, 2008.

D'èstre tombat sus los libres de Cantalausa que recampan de tèxtes pre-occitans anteriors a l'an mil a vaugut a Pèire Pessamessa una aventura espectaclosa e nos la conta dins son darrièr libre.

Tot comença amb una operacion dau genòma (?), tecnica medicala pas gaire espandida e probablament reservada als espitaus de la capitala Foceana, subretot aqueles que ribeja la Canebièira. Per o dire verai lo narrator aviá pas tròp enveja d'i passar, mas bòta, cau ben escotar quand aquò’s vòstra molhèr qu’o decidís. Adonc aquí nòstre Pessamessa operat dau genòma. Sabe pas tròp de qu’aquò vòu dire mas a l'èr de vos fatigar tant coma tota autra mena d'operacion. Çò que fai que lo narrator decidís d'anar se pausar dins lo campèstre. E en anant desembartassir lo fons de son òrt, se retròba per un camin desconegut en l'an 858 dins una bauma ont viu amb sa familha un agricultor nommat Ildefons, que sa filha Auda, "bruna coma un corcosson" (…p 46) se manca pas de gaire que venguèsse sa nòvia. Es l'ocasion de verificar que lo jurament d'Estrasborg es escrich en occitan de l'epòca, coma o pensan los provençalistas, e non pas en franchimand coma o pensan los que nos aprenon a pensar.

Un còp descobèrt aquò, a la p57 Pèire Pessamessa enrega mai la dralha amb lo porcatièr, e puòi la fórvia e fugís: brave saut dins lo temps que lo fai aterrir en 1207 en Corbièiras. Alara aquí . Se retròba en plen au sieu dins lo lengatge que parlan lo mond, amai l'occitan n'es tan blos que vos creiriatz a cada còp que rescontratz quauqu'un de conversar amb Jacme Taupiac o Patric Sauset meteisses. Per vos far imaginar lo plaser. E lo país ont s'atròba a per senhor una vièlha conoissença, lo trobador Raimon de Miraval. Vièlha conoissença mas dificil pasmens de se recomandar de Renat Nelli per anar lo saludar. Adonc nòstre Pèire Pessamessa atròba l'engolumpa: ditz qu'es un trobador exotic vengut d'Armenia. Çò que li val de far la conoissença de la galantona Gaudairenca, avenenta castelana que descriu coma una "trobairitz ieratica". Dins aquel castèl s’atròba aladonc pas gaire despaïsat vist qu'a legit dins Boutière & Schutz totas las espingadas "people" dau who's who de l'epòca. E çò que gasta pas res, au país de la fina amor i a tanben de mangisca requista.

Au passatge se vei que d'aver estudiat d'occitan, quand vos arriba un auvari d'aquela mena, es d'una utilitat vitala, e l'autor ajusta (p70) que l'Universitat de Montpelhièr es per aquel pretzfach, ni cort ni costièr, atencion, "una de las milhoras dau mond". Testimòni de tria que deuriá de segur utilizar nòstra Maria-Joana Verny coma novèl argument publicitari per que mai de mond s'escriguèsson aquí en licéncia d'occitan. Se vos arriba la meteissa aventura que Pèire Pessamessa seretz pas perdut au país de la Fina Amor. Poiretz far la convèrsa amb la deliciosa Gaudairenca au castèl de Miraval. E descobrir cossí lo trobador Raimon de Miraval "aviá una polida votz de tenòr a la José Carreras qu'encantava son public femenin".

Ocasion d'un viatge a Catalonha per visitar lo grand Uc de Mataplana e sautar d'aquí en 1383 per ausir de la boca de son autor los alexandrins de la Vesion de Bernat de So. Aquí la recèpta dau copar/pegar pren un pauc tròp de plaça dins lo racònte que vira a la parafrasi de la Nouvelle Histoire de la Littérature occitane de Lafònt & Anatòli dins d'anar venir cronologics que vos bailan lo mau de mar.

Pèire Pessamessa es vengut dins aquelas entremièjas lo Senhor Armení. Aquò li esta pas tròp mau. Infortunat senhor d'Armenia de la torre abolida. Es talament ben aculit que se projècta de lo maridar amb una dòna Saurimonda que manca pas de noblesa ni d'encant. Pèire Pessamessa en castelan pirenenc dau sègle XIV ! Polida capitada, nani ? Mas una tronada lo fai s'arrucar dins una bauma preïstorica ont fai de furgs arqueologics - causa pas gaire d'usança au sègle XIV - e ne ven a elaborar una "teoria paleolitica ultraliberala" qu'ai pas tròp compresa dins lo detalh mas que me sembla que baila un cèrt lum filosofic sus lo fonccionament general de las societats umanas. Pròva qu'aquela mena de viatges, mas aiçò o sabiam dempuòi HG Wells e Poul Anderson, son sempre comols d'ensenhaments.

Pèire Pessamessa seriá ben demorat au sègle XIV amb Bernat e la chanuda Saurimonda. Mas vaquí quicòm que marca mau: la pèsta. Tant vau faire lèu lèu lo saut fins en 1603. Ocasion de s'amiguejar amb una Bernadeta lubrica, voluptosa, impulsiva e gaia, que remplaça avantatjosament sa molhièr un pauc lanhosa e tissosa dau sègle XXI, mas que li morís au cap d'un brieu d'una "mòrt allucinada dins lo paroxisme d'una nuòch d'amor"… Per vos dire s’es pas un crane masclàs nòstre galant Senhor Armení ! Aladonc, emigracion mai, aqueste còp  cap a Badalona, mas aquí i capita pas gaire: malauteja e i fai pas d'alònguis. Aitanben ara sap de qué far. Conois lo biais. Sauta dins lo malhum dau temps (ai personalament experimentat aqueles dralhòus de lutz dins un viatge particular que cònte dins mon libre "Luònh", vese que soi pas lo sol, aquò mòstra qu'ai pas res inventat, per los qu'i volrián pas crèire…) . E se retròba dins un tren en companhiá de Frederic Mistral, Loís Romieu, Pau Meyer e Guilhèm Bonaparte-Wyse. Aquí lo senhor Armení càmbia d'identitat e deven per impostura lo felibre Seymard, vengut per azard d'Ate a aquel moment istoric. E se mèscla au viatge trionfal dau mèstre de Malhana. Longas discutidas afogadas. Mistral li recita in extenso de paginas de "Memòris e racòntes". Excellent emplec, tornarmai, de la tecnica copiar/pegar que se sap lo senhor Armení n’es un dels mèstres mai egrègis.

Seguirà lo retorn au sègle XXI, mas aqueste es pas quietós d'a fons. Sabe pas tròp çò que se passa ni lo narrator tanpauc, mas es l'escasença de descobrir tot un reboliment novelari de cultura requista que florís e grana dins los jornalets qu'atrobatz dins las garas. E d'o tresmudar en flama poesia trobadorenca.

L'autor a atraversat 1400 ans, non pas benlèu d'istòria, mas de mitologia. E s'atròba aquí, tot perdut.

Per lo legeire, de seguir aquel raconte risolièr, un pauc barjaire, plen de digressions amusantas o instructivas, familiar e fluid, es estat una passejada plena d'agrat. Òm poiriá imaginar amb un subjècte tan polit que se seriá pogut explotar milhor. Lo viatge dins son passat d'un occitan. Sèm mai d’un saique a aver somiat d’o escriure e a aver reculat davant l’ample dau subjècte… Mas justament l'autor a subretot volgut s'amusar e nos amusar. I capita.

JF Brun

(RECLAMS N° 808 Genèr, Heurèr e Març 2008 pp 51-53)

Pagina de l'autor JF Brun

Pagina de mas contribucions a "Reclams"

Lo siti de la revista "Reclams"