Sèta l'Occitana
Lo dialècte montpelhieirenc se retròba a Sèta, amb quauques particularitats pròpias. La vila, fondada en 1666, es poblada de catalans e de provençaus, puòi au sègle XIX s'enriquesís d'una numerosa immigracion italiana. Aquí dessús venon los "gavachs", occitans dau país naut. E tot aquò s'abarreja coma una maionesa, o puslèu coma un bòn alhòli pebrat.
E espiatz un pauc aquí-dejota perqué lo lengatge Setòri, a l'interior dels parlars montpelhieirencs, a un gaubi particular:
Lo setòri es estat illustrat per d’unes escrivans biaissuts.
Après lo trobador medieval Guilhèm de Balaün: - qu'èra benlèu de Balaruc, coma o pensava Chabanneau, mas n'ia que lo fan venir de Balasuc en Ardecha, e que sa biografia legendària es gostosa, nos cau esperar un prumièr poèta patesejaire contemporanèu de Peiròtas, que sinhava "Mèstre Prunac" mas se sonava Jacme Liberat - e qu'èra fornièr (1787-1865). Aculiguèt amb estrambòrd la naissença dau felibritge e nos laissèt "las fougassas de mèstre Prunac"(1861, reed. 1929) e un manescrich inedit "las fogassetas dau recaud"... L'autre primadièr setòri es August Vivarés (1808-1887), que sa biografia manca pas d'interés, e que son poèma "La Volada de las Focas " (1844) es demorat un classic. Es un poèma comic pro capitat, plen de vèrbia populara e de lengatge chanut, dins lo biais de l'abbat Favre...
Lo felibre Josèp Còsta es un dels tres cents destinataris de l'edicion princeps de las "Filhas d'Avinhon" d'Aubanèu.
Dins la còla de Ròca-Ferrièr e dau Felibritge latin retrobam un setòri: Adrian Marqués que donèt un tèxt que baila lo recit legendari de la disparicion dins l'estanh de Tau dau vilatge de Tau o Rocairòus: l'englotiment de Rocairòus. (1893). Pro interessant sus lo plan linguistic: Tau, lo bèu vilatjon, coma un còtre en naufragi, sans un sol cridament traucant lo bromagatge, sombrèt...
L'atge d'aur de la cultura populara occitana a Sèta serà la pontannada de l'Armanac Setòri, lançat en 1894 per Solet, borgés amonedat (vendiá de vins e de liquors) afeccionat per sa lenga. Durarà fins en 1913. En 1902 "l'Escòla Felibrenca de Sant- Clar" pren la seguida de l'Escòla Setòria. Los collaborators de l'Armanac son nombroses e totes pòrtan d'escais-noms gostoses. Incarnan la civilizacion de la "barraqueta".
Ne'n vejaicí una lista non limitativa tirada de l'interessant obratge de G e J Basalgas: Albert Artignan dich "l'anchoiada", ("lou noum de ma barraqueta", 1902); Francés Balma dich "Colibri", Michel Barres dich "dau Bordigo"; Pau Chassary dich "Pèsca-Arcèlis" (autor montpelhieirenc ben conegut e mèstre de G. Thérond); Francés Combas dich "lou pichot bouscur"; Josèp Còsta dich "lou felibre de l'auboi"; Josèp Delbos dich "Josèp dau Brescon"; August Destrech dich "Esclafidor"; Benjamin Dufour dich "Benjemin"; Enric Galibèrt dich "Anricon"; Onorat Gévaudan dich "Noré de la Consinha"; Josèp Castèlnòu dich "Loïset dau Ratatet", Jean Gévaudan dich "un clapassièr de Sant Clar"; Francis Jouveau "lou felibre musicaire"; Maurice Laurens (que serà cònsol de Sèta) dich Maurice o Maudice; JB Marqués "lo Caçaire"; A Marqués dich "lo felibre dau Bordigo"; Alphonse Pioch dich "Picapoul"; Afred Rottner dich "Felibre dels ramèus"; E Sottano dich "lo siblaire"; Josèp Soulet (1851-1919) negociant en vins e alcòls, dich "lo Mostèu, lo Felibre de Sant Clar, Papeta Siblau" (fins 1908) que publicarà un desenat de librilhons galòis e serà majorau en 1905; Marius Suquet ("Un assegutaire d'anglòras"); Pèire Tarbouriech dich Toutou; Gustau Thérond dich "Biscam pas" que reprendrà) tanben dins l'Armanac après 1908 l'escais de "Papeta Siblau".; JL Vallat dich "Maremonta"; "Joan-Batista Vivarès (1846-1915) dich "lo felibre de las cauquilhas" que publica en 1889 "un cauquilhon de mas cauquilhas"; Leopòld Vivarés dich "Pèire de Capitol", e d'autres non identificats coma "Buta-rounda", Fredou"... e "Barbasta" publiquèt de tèxtes borlèscs dins "La Campana de Magalouna", coma "La diarrèia en escafandre" (1929) représ dins lo libre de G e J Basalgas.
La "Felibressa de la Caraussana" que refusèt una invitacion a la cabana sembla una ficcion literària de J Soulet.
Après la guèrra de catòrze aquel atge d'aur fai partida dau passat, lo francimand ven lo lengatge dau pòble dins las carrièiras, e Thérond quita d'escriure en òc. Ni que la "Campana de Magalouna" contunhèsse de publicar de setòris... Tot es perdut? Nani!
Après la guèrra de 40 retrobam a Sèta un jove professor de letras sonat... Robèrt Lafònt, aquel que devá puòi prene dins lo movement occitan la plaça que se sap, e que reviudarà aquí la flama occitanista aconsomida. Demest sos escolans d'alavetz: Gui Langlois, Joan Jaurion, Maurici Carcassés, Francís Crouzet, e, last but not least, Ives Roqueta e Joan Larzac... Lo lengatge roergàs d'Ives Roqueta pren d'intonacions setòrias ben vesedoiras quand escriu son gostós reculh "Made in France".
Au sègle XXI, l’Armanac Setòri reviudat desempuòi las annadas 1980 per Guiu Langlois dich l’Amuset a représ lo flambèu.
Seta a una "Calandreta" plena de vida. Lo "cèrcle occitan setòri" bailejat ara per Alan Camelio, es actiu que non sai. Felip Carcassès, que jòga d'autbòi per las ajustas, canta Brassens gostosament represtit en lengatge setòri amb lo "trio Corne d'Aur'Oc" que compren en mai d'el Jean Bertocci e Danièl Rey. Incontornable! (lo CD es publicat a "Aura"). Coma sèm a Sèta an totes tres sos escais: respectivament: Filibèrt, Jòni, e Dodó! Lo Cèrcle occitan Setòri a republicat la "Volada de las Focas" e recentament, amb l'ajuda dau linguista Gaston Basalgas retirat de l'Universitat ont siaguèt un collaborator egrègi de Lafònt, e qu'es ara devengut setòri, dos libres (2002): l- “ Elémentsde Grammaire Languedocienne- dialecte languedocien cettois ” - 1900 de Gustave THEROND e 2- “ Ecritures populaires sétoises :conter, réciter et chanter à Sète avant Georges Brassens” de Gaston e Joanina BASALGAS, ont a partir de fuèlhas volantas, d’almanacs, de revistas localas estampadas, de cançons e de musicas, l'autor analiza - e reviuda- l'imaginari setòri.
(Gaston BASALGAS : nascut a Cozo en 1938, es estat Mèstre de Conferéncia a l'Universisat Pau Valéry de Montpelhièr en gramatica e en occitan. Publiquèt un molonàs d'articles dins las revistas “ Lengas ” e “ Amiras ”, es l’autor dau metòde“ L'occitan lèu-lèu e plan ” en cò d'Omnivox.) De notar tanben en 2005 un interessant ensag sus Gustave THEROND dich "Biscam Pas" Felibre e membre fondador du PCF a Sèta en 1920, per lo Setòri Jacme Blin.
Una pagina de presentacion sus "Seta l'Occitana" pareguèt dins "Trobadors", lo bèu jornalet en policromia estampat per la Region Lengadoc Rosselhon abans son grand viratge jacobin e son rebatejament en "Septimania"... Aqui la pagina.
Cap a l'index alfabetic dels autors.
Cap au somari analitic de la literatura
Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca
d'òc
Retorn a l'ensenhador
de la literatura dau sègle XX