L'embarcament, las conquèstas e l'urós retorn de Caramentrant.

Tempus flendi, tempus ridendi,
tempus saltandi, tempus festendi,
temps de rire, temps de plorar,
temps de dançar, temps d'arborar,
temps que l'òm jògue a la chicana
bèn sovènt tota la setmana,
au barlant, e mai au piquet,
au parlaire e lansacanet.
Temps de patz e temps de querèlas,
temps de vos contar de novèlas,
temps de dòu, temps de passatemps,
temps de plòja, temps de bòn temps,
temps d'anar veire las fringairas,
temps de fadejar sus las airas,
temps de far l'ase de Ginhac,
dau complasent e dau flaunhac.
E ben, es ara temps qu'ieu cònte,
cosin, per rencontre un bòn cònte,
de novèlas de grand renom
quora, cossí en rodomont
sèm sortits de las bassas fòssas,
e las causas mendras e gròssas
d'aquel viatge qu'avèm fach,
despuòi qu'un mau temps nos a trachs
e gitats a grands còps d'anguila
defòra aquesta nòbla vila,
e baniguèt en criminel
Caramentrant qu'es de Lunèl,
qu' aflijat de l'injura presa,
d'una anma noblament francesa,
irritat d'un tan grand afront
se resot de faire le rond
d'aquest monde, e a l'ora mèsma
me ditz : " Jean (mon nom de baptèsma),
qué me'n dises ? Siás-tu d'avís
que coma un autre Sant Loïs
coma un Antòni, coma un Jule,
coma Alexandre, coma Ercule,
e coma pro d'autres guerrièrs,
n'autres siám ara dels darrièrs
per reduire sotz ma corona
tot çò que lo Cièl environa ?
Puòi que la França m'a caçat,
cau rendre mon nom surauçat
dessus l'estrangièra campanha.
Cau conquistar tota l'Espanha,
Savòia, lo païs latin,
lo piemontés, lo florentin,
Milan, Brabant, Genas, Venisa,
la Lombardiá qu'es terra lisa,
Flandres, Olanda o Zelans,
e lo païs dels Protestants ;
puòi que sautem de tèrra en tèrra
juscas au païs d'Anglatèrra.
Tot per tot, se Dieu o permet,
anarem sortir Maomet
e lo Turc de sa Citadèla.
Bref, la jornalièra candèla
n'esclaire pas gents ni nacion
que non sián sot ma subjeccion
duchés, comtats, castèls, borgs, vilas.
Puòi sautarem dedins las illas,
la Còrsa qu'a força chivals,
la Sardanha de bèls miralhs,
Sant Pierre, Majòrca, Minòrca,
e la Sicíla que se tòrca
son cuol de nòstre linge net,
quand nos piquèron lo bonet.
Jean, aquí farem un pauc alta,
en passant petardarem Malta,
las Antas, la Cefaloniá,
Candiá que ten presonièr
lo bòn vin, dont ieu ara ai fauta.
L'entrepresa n'es pas tròp auta,
la prendrem de bòn e d'assaut.
Sarpanta que fai fòrça mau
als Crestians quand se'n van a Pila,
serà mesa coma la vila
de Tròia a fuòc e a sang
ensuita puòi de but en blanc
tornarem a la vièlha mòda
los Crosats dins l'illa de Ròda,
en pacte e per preciput
que me faràn quauque tribut
e dependràn de ma corona.
Puòi se la fantasiá me dona,
passarai jusqu'als autres pòrts.
Visitarai totes los bòrds
de la mar, et sans mapamonda
juscas delai ont finís l'onda,
e mai pus luònh, s'es de besonh.

Borgés

Mai qué diguères tu adonc
cosin, quand el t'o demandava?

Soldat

Ieu que coma l'unica brava
respire lo sang e lo fuòc
li respondère sus lo luòc
sans discors e sans autra pate
qu'ieu ère son fidèl Acate
a morir e viure per el.
Mon mèstre qu'aviá pres conselh
resolut dejà dins son arma
car el èra un nòble gendarma
e valhent a l'extremitat
mai qu'on es pas jamai estat
qué que los libres vòlguen dire
Charlemagne qu'aviá l'empire
Rotland, los quatre filhs d'Aymon
Mandricard, Roger, Rodomont,
e aquel qu'emb tota sa pica,
se tuèt per tal d'Angelica,
Astòlfe embé sa lança d'òr
ni Gradassa qu'èra pus fòrt,
Bradamant, Marfisa la bèla,
ni lo fringaire d'Isabèla,
Oger, l'Archevèsque Turpin,
Olivièr que per un matin,
baisèt la bèla Jaquelina,
quatòrze còps sotz la cortina,
la filha dau bòn Rei Ugon,
que s'el agués viscut adonc,
o dos o tres jorns a l'avança,
que los dotze Paires de França,
moriguèron a Ronçavau
los auriá ben gardats de mau.
Car emb sos grands còps de faucilhas,
el fasiá monts e meravilhas.
Qué servís de ne dire mai,
puòi que jamai, au grand jamai,
non s'es vist un òme semblable,
pus valhent que Robèrt lo diable.
E que tot lo monde emb un còp.

Borgés

Tu lo vantaràs un pauc tròp
hòrs de tèrmes e de mesura.

Soldat

El es en fòrt bòna postura
cosin, e sa reputacion
lo fai la mèma perfeccion.
E faudriá per ne far l'arenga
la puissanta e discreta lenga
de Balzac nòstre Ciceron.

Borgés

Cosin, el n'èra pas baron ?
Gentilòme, còmte o viscòmte ?
Mai totjorn acaba ton cònte
en detalh o per lo menut.

Soldat

Quand mon mèstre aguèt conogut
mon ardidesa e mon coratge
tant e quant el pleguèt bagatge
e a chival sus lo relés
prenguèrem lo camin d'Alés
e d'Alés sans pausa ni musa,
galopèrem devèrs Andusa
vèrs lo Vigan, vèrs Aubenàs,
Sant Ipolite, Pesenàs.
Vèrs Nimes e vers Carcassona,
passam Ginhac, passam Narbona,
Besièrs, Bosigas, Frontinhan,
los dos Cornons, Saussan, Pinhan,
Aigas Mòrtas e Marsilhargues.
Puòi descendèm contra los Margues,
còntra Peròus, còntra lo Cres,
còntra Possan que n'es pro près,
còntra la vila tota ronda,
lai n'ont las cabras fan la ronda.
Puòi vèrs Agde, vèrs Balaruc,
après montèrem un aut truc,
ont lo glaç e nèu totjorn velha.
Enfin intrèrem dins Marselha.
E sans i faire autre sejorn
rescontrèrem lo mème jorn
un marinièr que nos afreta
d'un bòn vaissèl que l'aiga freta,
fòrt de bòi e tal que faliá.
E tant e quant còntra un taulièr,
ben netejat rega per rega,
lo fretèrem embé de pega.
E de seu per lo rendre lis,
a fin que fogués pus colís,
galafatat embé d'estraça
per tau, se faliá donar caça
o fugir, segon lo besonh,
mon mèstre qu'aviá la faiçon,
la sciéncia amai la doctrina
dels afaires de la marina,
quand aguèrem escrich l'acòrd,
per nòstra vida e per lo pòrt,
vesent ben que faudriá combatre,
anèt crompar un ,dos, tres, quatre
cinc-cent barrils plens e units,
e de de bòna poldra munits,
balas simplas, balas ramadas
fòrça petards, fòrça granadas
de lantèrnas e de clavèls
mila mosquets & dels pus bèls,
tant de picas, tant d'espalhièiras,
cincanta mila bandolièiras
tant de ponhaus, tant d'estòcs fòrts,
tant de roets a grands ressòrts.
Tant d'espasas, tant de forchinas,
tant de plomb, tant de mèchas finas
tant de perrièrs, tant de canons,
tant que non sabe pas los noms.
Puòi per encoratjar la tropa,
aviam dequé per far de sopa,
fòrça viures, cruses e cuòchs,
quatre cent quintaus de bescuòchs,
fòrça motons, de vacas grassas,
cinc-cent senglars, mila becassas,
cent còcqs d'Indas, tant de capons,
Q'ranta dotzenas de missons.
Ventres de pòrcs, manolhs, rebolas,
son galinièr tot plen de polas,
polets, pijons, lèbres, lapins,
cent grands bachàs, mila topins,
de lardadoiras a dotzenas,
lecafròias, astes, padenas,
de peiròus de trenta faiçons,
per far còire los cambajons.
Vint tartièiras per far de tartas,
embarquèt mila jcs de cartas.
Fòrça dats per recreacion
mai la milhona provision,
dont el vòu que son ola bolha,
foguèt de cent canas d'andolha,
mèmes que per li donar gost,
crompèt cinquanta muògs de most,
tant d'iranges, tant de mostarda,
de saucissa & tant d'autra farda,
que garnissiá lo rastelièr,
car subre tot el ne voliá.
Puòi qu'aviá la man en besonha,
de corts saucissòts de Bolonha,
n'embarquèt solaments per el,
un nombre qu'èra sans parelh.
Car el fasiá de bèls esfòrces (effòces ?)
sus la carn que n'a pas cap d'òsses,
e vianda qu'es bòna de nuòch.
Enfin per non se n'anar vuòg,
achetèt de tota mixtura,
el detestava la salura,
coma son sardas, coma arencs,
las arencadas sos parents,
tot pèis salat, meleta rança,
la merluça tencha en garança.
Tonina, anguilas, crancs, crancons.
Un pauc la sòla de dos ponts
li èra en gost, & la trocha fresca.
D'aquòel aimava la pesca,
au rasal, o a l'ameçon.
Après per drech & per rason
el metèt dins sa bassa sala,
cinc cents muògs d'aiga setembrala,
de vin cramesin, de vin ros,
de vin que partís los cairons,
vin de Maubòsc qu'es plen de fòrça,
vin dee gres de milhona amòrsa,
sans trompariá, sans fard, sans art,
e fòrça vin blanc d'autra part,
de muscat, de bièrra novèla,
amai un quintau de canèla,
tant de pans blancs totes sucrats,
per faire dètz muògs d'ipocràs.
Qué servís d'o metre tot d'òrdre ?
I aviá ben cèrtas de qué mòrdre
de rire, de passar lo temps :
quand per dessèrta, non content
de tant de viandas anoblidas
crompèt cent pòts de nòs confidas
tant d'iranges, tant de citrons,
un plen barrilh de macarons
cinc cents pòts d'escòrças d'irange,
de cogorla un amàs estrange,
cerièiras au sucre & au mèu,
tota una carga de camèu,
figas, pinhons a l'aiga ròsa,
de prunas en vèrs & en pròsa,
rasims servants, fresques tot l'an
fòrça peras de bòn crestian,
pomas d'amor qu'es bòna vianda,
mai que d'una dent tròp frianda,
l'òm non s'en empliga lo sac
car elas cargan l'estomac.

Après aver cargat la barca,
un dimècres, jorn de remarca,
a la levada dau lugar,
faguèrem vela en plena mar
Adonc Caramentrant ordona
son ofice a cada persona.
Dels soldats e dels Marinièrs
faguèt cinquante cosinièrs,
cent virastes, cent còpalescas,
cent per tener las pintas frescas,
trenta a rostir, bolir polets,
vint per lavar los gobelets,
dètz chaplaires, setze qu'an cura
de la vaissèla qu'òm escura,
e las ganivas agusar,
nonanta-nòu per s'avisar
de tot lo gibièr que s'enlarda,
qranta per servir la mostarda,
vint mòssis, vint pitòts quistants,
rosegòsses, lècasartans.
Tant per l'òrsa, tant per l'escòta,
el vouguèt èstre lo pilòta,
téner la carta e lo compàs.
Mai a pena aguèt fach un pas
dins la mar a fòrça de vela,
qu'el comença de pèrdre l'estela
e tramblar coma s'aviá freg,
a causa d'un meschant labech
que fai tota la mar d'escuma.
« Caramentrant qu'aviá costuma
de marchar pus segur qu'aquò
e d'on bridar pas per la coa
son ase quand el èra en terra,
sentiguèt una mala guèrra,
dins son còrps, coma s'èra nuòch.
Comencèt a far dètz-e-nòch,
uë, uë ! e a gorjadas
rendre las viandas ensacadas
dins son ventre sans embalàs.
« Caramentrant, elàs, elàs
disiá el en paraulas flacas,
ont siás-tu, bòn plancher de vacas ?
Tròp urós si dins terribús
ieu plantave un caulet cabús,
o seguit sans aucuna purga
lo conselh dau brave Panurga.
Tot pampalhetas, tot bavós,
tot embriaic e tot d'abausons,
qranta jorns sans i veire gota,
estaguèt còntra una grand bota,
sans parlar e sans sonar mot.
Au qranta-un foguèt debot,
e coma s'el tornava nàisser,
comencèt un pauc de repàisser
e reprene sos apetís.
Foguèt garit dins tres matins,
car nuòch e jorn sans intervala
voliá beure coma un tantala
e manjar d'espatlas de pòrc
a fin de se faire lèu fòrt,
per poder sans ges d'entremesa
acabar sa bèla entrepresa
e faire mai qu'on pas Samson.

::::