DISCOURS

DE

CHARLE DE TOURTOULOUN

SENDIC DE LENGADO

PROUNOUNCIAT

DINS L'ASSEMBLADA GENERALA DE LA MANTENENÇA

TENGUDA A MOUNTPELIÈ

LOU 25 DE MARÇ 1877

AIS

EMPREMARIÈ V^sa REMONDET-AUBIN COUS MIRABÈU, 53.

1877

Gentas felibressas e gais confraires,

Dins aqueste ròde onte, i a dos ans, la Societat de las Lengas romanas festejava los felibres de Provença e de Catalonha, los sabents d'Espanha e de París, tenèm uòi la prumièira sesilha de la Mantenença felibrenca de Lengadòc, e jamai de ma vida non m'avendrà pus grand onor que lo de capdelar tant bèla assemblada.

Aicí siam acampats per tratar dels afaires d'una mantenença que s'espandís sus mai de vint-e-cinc despartaments, en esperant lo jorn benesit onte la Gasconha, lo Lemosin, l'Auvèrnha faràn chacun sa mantenença.

Pèr que donc nòstra reünion pògue èstre de profit per lo Felibritge e manténer los drechs de tant d'encontradas e de tant de parladuras, fau que, sens delaiar comencem a parlar d'afaires. Demande excusa à las damas que florejan sus lo fons un pauc negrilhós de nòstra assemblada, coma de margaridetas dins lo sorne d'un boscatge; ié demande excusa de i aduire de paraulas escarabolhosas e secas en gramecís de sa poëtica preséncia; mès es absoludament necite de pas partir d'ausida, e, avans de se metre en branle, de traire un còp d'uòlh sus lo dralhòu onte devèm caminar.

L'idèa prumièira dau Felibritge, o sabètz pro, es de laissar a chaca òme lo parlar de sa maire ; es tanben d'agropar totes los qu'an atrobat dins son brèç la lenga dels trobaires, pèr los encitar a aimar e a enaurar mai que mai la patria miejornala.

Dins aquel Miegjorn qu'a mema lenga, i a mai d'una parladura ; i a çò que los sabents apèlan de dialèctes, e n'avèm pro de diferents dins nòstra mantenença. Tot aqueles parlars an lo drech de viure, totes pòdon demandar sa plaça jot nòstre cèl asurenc,

« Au lum que Diéu alargo i mounde»

que dòna a la natura la vida e a quauques òmes la fòrça, l'engèni e l'immortalitat.

Non i a tant pichòt vilatge dels Aups o dels Pirenèus que non age lo drech de gardar sa parladura naturala, e seriá pas'mbé nautres lo que voudriá faire, còntra quante lengatge que siágue, çò qu'avèm reprochat a d'autres de faire còntra la lenga d'Oc tota entièira.

Que degús non vengue dire aicí qu'un parlar es pus polit o pus lord qu'un autre. Se chasque aucèu tròba son nis bèu, chasque aucèu tanben tròba bèu lo cantar de son nis, lo cantar de sa maire.

Es per que, dins chaque endrech, pògue èstre estudiat, careçat e auçat en glòria aquel cantar dau nis, aquel parlar dau brèç, que lo Consistòri felibrenc constituís las escòlas.

Pertot onte son establits sèt felibres, pòdon demandar a formar 'na escòla, e se dau mitan d'eles sortís una Mirèlha o un Calendau, aguetz pas lagui, son parlar perirà pas.Mès una escòla poiriá, coma se ditz, tirar tròp l'acaptatge de son costat ; es aicí que la mantenença ven, coma son nom o fai veire, manténer a la fes l'independéncia de chaca parlar e 1'unitat de la lenga felibrenca.

Se quauqu'un me disiá : "De-qu'es vòstra unitat, d'abòrd que volètz laissar a chaca vilatjon sa parladura? ", lo mandariái embé los qu'atestisson que volèm copar la França a tròces estent que demandam lo drech de parlar coma nòstres paires.L'unitat es pas 1'uniformitat. Una letra de mai o de mens chanja pas lo fons e l'engèni d'una lenga ; e quora serà entendut que çò que se pronóncia la mema causa, s'escriu la mema causa dins tota la terra d'Oc ; que las paraulas (relevant quauques unas, e n'i a pas gaire) son las memas dins totas nòstras províncias, emb un vèstit diferent, quora aquò serà comprés, veiretz paréisser mai que mai la fòrta unitat sota la genta varietat de nòstra lenga.

La Mantenença deu marcar aquela tòca, per que los inteligents e los valents se i acaminen; deu aplanar la via per que pògon la seguir sens trantalhar e sens broncar.

Fau pas oblidar que dins aqueles afaires es pas possible de res comandar. I a pas res de-qu'un òme siágue mai gelós que de son parlar. Avètz ausit parlar d'aqueles sobeirans qu'an fach de lèis, an chanjat de costumas e son estats obeïts en tot franc en una causa : l'ajustement d'una letra a l'a, b, c de son pòble.

Aquò empacha pas que l'òme que vòu pas qu'apónden una letra a son lengatge, lo chanja d'el meme sens ié pensar, segon çò qu'entend o çò que legís. Es per aquela via que la mantenença deu faire son òbra : donar d'alen a las escòlas, ié faire comprene çò qu'aparten a chacuna e çò qu'es lo caudal de tot un grand dialècte o de tota la lenga; ié mostrar per lo rasonament lo grand ben que se pòt tirar d'un pichòt sacrifici, e quora lo pus grand nombre serà d'acòrd, faire que se pause la règla per que çò que totes an decidat siágue seguit dins l'avenir.

Es pas d'un autre biais que se son constituïdas totas las lengas, es pas d'un autre biais qu'a establit son empèri la gloriosa lenga francesa. Los escrivans l'an formada, los sabents l'an discutida, la nacion a pauc-a-pauc comprés las rasons dels sabents e seguit l'us dels escrivans. Alòr solament una acadèmia es venguda qu'a fach lei çò qu'èra usatge.

O vesètz, Messièrs, coma es grand, coma es dificile lo prètzfach d'una mantenença, que deu acordar los drechs de l'auvergnat embé los dau bearnés, los dau lemosin e los dau lengadoncian.

Mès se se capita dins quauque unas de nòstras escòlas d'escrivans d'elèit, se ne'n sortís d'òbras majoralas, veirem las parladuras d'alentorn retraire de mai en mai au parlar d'aquelas escòlas ; la lèi qu'un Anglés ilustre apèla la lèi de concurréncia vitala farà dins lo lengatge çò que de sabents dison que fai dins tota la natura, e

los dialèctes que saupràn pas produire seràn embé lo temps estofats sens qu'ajan lo drech ni lo poder de se plànher.

Vautres donc que pantaiatz per vòstre parlar la dominacion d'una província, au trabalh 1 Donatz-nos de caps-d'òbra, e vòstra parladura serà immortala.

O vòle redire, o redirai jamai pro : lo dever de la mantenença es de faire veire per lo rasonament e l'exemple onte es la vertadièira unitat de la lenga, onte es la vertadièira independéncia d'una parladura; e subretot d'empachar entre las escòlas las luchas, las michantas paraulas, las jalosiás que tròp sovent an escaufat sens profit las tèstas dau Miegjorn, e an fach maubastar nòstra nacion.