Loís Alibèrt

(Bram, 1884- Montpelhièr 1959)

A sa plaça aquí, amòr qu'es defuntat a Montpelhièr, lo grand òme que tornèt a la lenga d'òc son unitat grafica... mas un grand desconegut tanben, per de rasons que comença de se saupre...

Soscatz au grand Pompeu Fabra. Qu'establiguèt la grafia modèrna de la lenga catalana. Es un eròi per los que parlan o escrivon sa lenga. Son imitador occitan, a quau devèm la grafia modèrna de la lenga occitana, la que nos permet de nos comprene "dis Aup i Pirenèu" e de legir nòstres tèxtes ancians... es un mistèri. 

Tot recentament nòstre simpatic colèga Ives Gorgau a tragut dins lo bachàs un rocàs pesuc, en denonciant amb violéncia las activitats de collaborador d'Alibèrt dau temps de la segonda guèrra mondiala. Faches indiscutibles. Per Gorgau (implicat pareis dins l'elaboracion d'una novèla ortografia de la lenga???) aquò trai una tala vergonha sus lo quite nom d'Alibèrt que tota l'òbra, doctrina, gramatica e diccionaris alibertins deurián èsser oblidats, escampats a las escobilhas, coma òbra facha en collaboracion amb lo nazisme...

Parlatz d'un malaise...

Lafònt o ditz milhor que cap de nautres: "Ai l'impression de metre lo pè dins un chauchum. La veritat es de bòn dire, totjorn. Lo recaucatge es complasença pervèrsa. Sustot quand se mèscla d'intencions de destrantalhament d'un edifici qu'a tant costat a bastir : vòle parlar de la normalizacion sociala de l'occitan. A ieu que me permeteguère jamai de preferir mei causidas personalas, que i aviáu quauque drech scientific, a l'aventura collectiva, me dona l'impression d'aver perdut ma vida dins un occitanisme que pòrta en se lo voler tissós de sa desfacha."

A caugut las respònsas circonstanciadas de quauques vòses occitanas indiscutiblament de senèstra, coma la de Robèrt Lafònt, per amaisar un pauc aquela marrida contèsta... e far que se mascarèsse pas per de rasons ideologicas la valor de l'òbra, òbra qu'acabèt après la de Mistral de tornar a nòstra lenga sa dignitat e sa modernitat. 

Lafònt respond en faguent la sàvia distinccion entre l'òme e l'òbra: "S'ai jamai publicat rèn, de cinquanta ans, sus lo cas, es qu'Alibert foguèt per ieu una òbra. Aquò's tanbèn una question d'etica. De qu'auriá caugut faire ? Proclamar, sens que degun o demandèsse, que la persona, autor de l'òbra, aviá resquilhat, dins de condicions escuras, fòra lo camin causit per lei fondators d'un Institut que se reclamava de l'òbra ?"

Ensagem d'i veire clar. Sens esperit polemic. 

1884 nais a Bram (Aude) Loís Alibèrt. Politicament, lo trobam d'ausida enemic dels radicaus socialistas emblematics de la tèrra audenca. O escriurà " Dès ma jeunesse, j'ai fait de l'opposition au régime radical- socialiste à Bram où je suis né, et à Montréal où j'exerce ma profession. Ce qui m'a valu beaucoup d'avanies et de pertes d'argent. ". Es sai que la pontannada ont fai de lòngs estudis. Farmacia per se ganhar la vida (a Montreal d'Aude). E estudiarà a l'universitat de Tolosa la lenga e l'istòria dau país. Serà antau diplomat d'estudis superiors meridionals e d'estudis superiors d'istòria... 

En 1914 a 30 ans. Partís au frònt. Tòrna de la granda guèrra "Blessé de guerre et médaillé militaire". D'aqueles que, nafrats dins la carn per lo conflit, auràn una veneracion per lo venceire de Verdun, lo marescal Pétain, veneracion que los farà virar mau dins la pontannada 1940-44... De mai, es coma fòrça de felibres partidari de las tèsis de Carles Maurras, que son d'un cèrt biais percebudas en Occitània coma un perlongament politic de la doctrina mistralenca. En 1918 s'abona au jornau - e aderís au movement - de l'Action Française. E fàcia, l'enemic sieu, es los roges, los radicals. Ni que lo grand òme de las letras lengadocianas siá per Alibèrt August Fourès, lo "felibre roge"... O escriurà tanben: "J'ai été candidat aux élections municipales qui ont suivi la guerre de 1914 contre les radicaux-socialistes.". 

Donc dins las annadas 20 Alibèrt fai de politica dins lo vilatge ont es farmacian. E tanben se liga amb los catalans que renàisson a bèl èime...

Treslusentas annadas vint que veson renàisser la Catalonha dins tot son ufan, que ne regiscla de rais sus nòstra paura Occitània. Alibèrt es d'a fons dins aquela aventura. Pèire Pessamessa n'escriu: "Per quant a Alibert, sabem lei liames qu'aviá establits amb lei catalans dins leis annadas 1920-1930, subretot amb Jordi Carbonnell que li publiquèt sa gramatica occitana. E ben, aqueu rodelet d'intelectuals catalans de " l'amic de les arts " - que tanben Salvador Dalí ne'n fasiá partida - èran sota l'influéncia dei teorias de Maurràs e de " l'action française " tot en siguent occitanistes e colaborators de l' " OC " d'Ismaël Girard."

Dins aquela pontannada Alibèrt dobrís una oficina de farmacian. Josèp Ricòme (qu'èra politicament de l'autre bòrd, es a dire Radical-Socialista) me disiá: "èra un apoticari. Me mesfise dels apoticaris. T'a transformat la lenga d'òc en potinga." Apoticari donc, lo retrobam establit a Montreal d'Aude. Un pauc luònh dels grands fogaus intellectuals mas assegurat sus lo plan de sos revenguts, se pòt atalar a son grand prètzfach. Encara mau definit mas se sentís a sos escriches d'alavetz que vòl dinamizar la renaissença d'òc en prenguent lo modèl de la respelida catalana... En 1928 s'engatja dins la vida culturala lengadociana. Lo retrobam segretari de la revista "Terro d'Oc". Editor, escriu "Lou lengadoucian literari" (Tolosa 1928); "Sèt elegios de Tibul";  e un article titolat "Poulitico d'abord" dins "Terro d'Oc. Qu'i respond Pèire Azemà dins un tèxt titolat "Poulitica Felibrenca". Se vei qu'Alibèrt en 1928 escriu encara dins la grafia d'August Fourés... Mas pas per gaire de temps. 

1929

En 1923 Ismaël Girard aviá fondada una autra revista: "Oc". La grafia preferenciala de "Oc" dins las annadas 20 èra la d'Estieu e Perbòsc, retorn un pauc arcaïzant a la lenga medievala. Alibèrt apareis dins las paginas de "Oc" en Abriu de 1929 amb una rubrica filologica: "Conversas filologicas". La prumièira: que cau defugir "vouès" e escriure "votz" o "via"... Lo numerò seguent es "sonque" contraccion de se non que... etc...

D'ara enlà se pòt seguir lo trabalh contunhós, pinhastre, d'Alibèrt  : "la reforma linguistica occitana." Es a dire de conciliacion dels tres sistèmas: lo de Frederic Mistral, basat sus la fonetica de la lenga au sègle XIX e la grafia dau francés, lo d'Estieu e Perbòsc, arcaïzant, e lo dels catalans, codificat per Pompeu Fabra. Sens oblidar los primadièrs, lo canonge Ros e Ròcaferrièr. Qu'avián ja establit una grafia pro semblanta preconisada per la "Revue des Langues Romanes"...

1930: Albèrt es un dels fondadors, e lo segretari, de la "Societat d'Estudis Occitans"... 

1931

Alibèrt a 47 ans. Es lo moment central de son òbra occitanista...

"Oc" quita d'èsser una gaseta. Ven la revista sabenta de la "Societat d'Estudis Occitans", bailejada per Lois Alibèrt (5a seria; N° 132-148). De fòrts volums magnificament estampats. Sèm portats per la dinamica de la renaissença catalana transpirenenca. 1932 vei l'leccion dau 1° Parlament Autonòm de Catalonha. La meteissa annada 
1932 Pompeu Fabra (1868-1948) publica son "Diccionari general de la llengua catalana". En 1933 es proclamat l'estatut d'autonomia de la Generalitat de Catalonha. 1934 Lluís Companys proclama l'Estat Catalan

Assenhalem en 1934 que vesèm paréisser un tèxt d'un tot novèl prosator d'Oc: "Secrèt de l'Erba", de Max Roqueta, dins lo "Oc" bailejat per Alibèrt.   La meteissa annada los joves occitanistas fondaràn lo jornal "Occitania". Lo jornalet d'accion de Camproux e Barthe... Ont Max Roqueta trai en abonde son inimitable estil satiric...E en 1935 Ch. Camproux publica son "Per lo camp occitan". 

Tot aquò abotirà a l'estampatge de la Gramatica d'Alibèrt, libre fondador, en 1935 a Barcelona...

1938-39. Las nívols escuras s'amontairan dins lo cèl. Los catalans son tombats jot l'arpa franquista qu'enebís sa cultura..."Oc" atravèrsa ardidament la guèrra amb sas serias 6 a 9 (numeros 149 a 167)... Maugrat las dificultats materialas e lo papièr de marrida qualitat - ara rosigat per l'acid -  aqueles 18 fascicles de la guèrra son pro qualitadoses. I son pas de manca las signaturas prestigiosas: "los joves" d'aquela pontannada. Una generacion excepcionala. Max Roqueta, Max Alhièr, Renat Nelli, Leon Cordas, Robèrt Lafont, Joan Lesaffre...

La guèrra... Alibèrt, ancian nafrat de 1914, maurrassian, es dau costat de Pétain, o proclama. Per el lo marescal vai enfin permetre de far avançar la causa de la lenga. Se legissèm sos tèxtes politics d'alavetz, es simple: lo federalisme petainista, d'inspiracion maurrassiana, es la solucion, en respònsa au deseperant jacobinisme centralista qu'afeccionan los radicals-socialistas... Enfin la cultura d'òc ablasigada per la gaucha vai poder trobar son vam. I crei. N'i a antau que vendon son arma au diable amb las milhoras intencions...

Aquí çò qu'escriu Alibèrt en 1943 dins "les Cahiers du Sud", lo numerò famós titolat "le Génie d'Oc et l'Homme Méditerranéen" prefaciat per Joë Bousquet. Se vei que crei a una respelida jot lo govèrn de Pétain, a l'opausat dau jacobinisme estranglaire dau "Front Populaire"... 

(Per legir l'article entièr quichatz sus aquel ligam)

Paure Alibèrt dins sas illusions. D'abòrd que se farà manjar a aquel jòc, dos còps. Acusat primièr d'èsser pas pro petainista, pas pro collaborator. La Societat d'Estudis Occitans es pas escotada per los poders publics que la tròban pas pro vichysta... 

"Or je viens d'apprendre d'une source très sûre que ma candidature était écartée pour des raisons politiques . Dans nos sociétés, on ne s'est jamais occupé de questions de cette nature. Cependant dans l'intérêt de la S.E.E. dont je suis le principal fondateur et l'inspirateur, je dois mettre les choses au point. Il ne faudrait pas qu'à la suite d'obscures intrigues dont le mobile intéressé ne peut échapper à personne, notre groupement continue à être l'objet d'un véritable ostracisme et soit tenu en suspicion. Je sais ce qui a été fait contre elle depuis déjà longtemps. On a essayé de l'exclure de toute activité régionaliste officielle et de faire le silence sur son existence, malgré son rôle de premier plan dans le mouvement de la renaissance régionaliste voulu par le Maréchal Pétain. Je ne vous citerai qu'un fait parmi bien d'autres. Dans la Revue des Provinces du 1 er trimestre 1943, un inventaire de " l'activité Régionaliste de la zone Languedoc- Pyrénées-Gascogne " de Mr A.Rariel, notre société et ses publications ont été passées sous silence au profit d'une série d'associations et de publications sans aucune existence réelle."

Antau Alibèrt fai la desfensa de la qualitat scientifica de la SEO " notre société groupe des hommes de haute valeur sociale et scientifique comme Mrs Bourciez, Gavel, Ripert, professeurs de nos facultés méridionales, Mrs Camproux et Guiter, chargés de cours de langues d'oc moderne à la Faculté de Montpellier, Mrs Barthe, Bouget, Mazat , agrégés de l'université, sans compter nombre de docteurs en droit et en médecine, d'hommes éminents dans le mouvement régionaliste qu'il serait fastidieux de citer. Je juge inutile de me présenter au point de vue de ma valeur personnelle ; elle a été reconnue par les hommes qualifiés pour cela et l'Académie des Jeux Floraux m'a décerné un de ses prix. Ma " gramatica occitana " est connue de tous ainsi que mon action." Lo paure Alibèrt se fai colhonar. Coma fòrça autres ancians nafrats de la guèrra de quatòrze, a pas pres la mesura de çò qu'es devengut lo govèrn caucionat per lo marescal venerat. Contunha de lo creire legitim e respectable. S'escalustra de descobrir qu'es pas qu'un fangàs de politicaires corromputs que sos enemics d'enfança los radicals socialistas, a costat, ni per èsser poirits, son pus candes que d'angelons. E encara se sap pas çò que los presonièrs partits enlai detràs Rin devenon...

Per quichar encara sus lo malur, lo filh unenc d'Alibèrt, Enric, "engagé volontaire" (es a dire requisicionat imperativament, se sap ben!)  en Alemanha es mòrt enlai en 1943, lo jorn de sos trenta ans.

Alibèrt s'es fach enganar tant e mai per lo govèrn marescalista... e pasmens beurà aquel calici fins a la raca. Car mentre los grands colpables de la collaboracion amb los alemands se seràn totes enfugits enlai, el serà denonciat coma collaborator e condemnat... Que ara lo temps vai virar. A 180° . La populacion que fasiá mina d'èsser "marescalista" es subran gaullista o comunista, ni cort ni costièr. Tot lo mond se pretend resistent. E per s'emblanquir lo "pòble francés" subran reconstituit dins tota sa dignitat somiada a l'aflat d'una estranha transa collectiva, vai condemnar de bòchis emissaris, segon l'usança millenara. E tot d'una en 1944 fai michant s'èsser afichat Vichysta o èsser suspècte d'aver pogut o èsser estat... Los grands colpables estent intocables, la caça als pichons colpables o suspèctes es dobèrta. Se'n fusilharà de centenats, sens gaire de forma de jutjament. E caudrà esperar ... 2001 per que Leroy-Ladurie sortiguèsse aquela pagina trebola d'istòria de sa capa de messòrgas e de silencis...

Urosament, l'elèit dels occitanistas s'èra desempuòi un bòn brieu distanciat de Vichy. Girard, Nelli, Max Roqueta, èran pròches de la resisténcia. Amb los intellectuals engatjats dau temps coma Joë Bousquet, Simona Weil, Aragon... E capitan de far renàisser lo fènis de sas cendres, en fondant l'IEO, perlongament scientific de la SEO discreditada jot Vichy, dins l'ambient de renòu de la Liberacion...

Alibèrt es demorat sus lo camin. S'es tròp engatjat a afirmar sa leiautat marescalista e sas opinions maurrassianas. N'a pas pro fach sai que per èsser fusilhat, mas pro per èsser engabiat. 

1944: Lafònt n'escriu: "Aviáu vint-e-un ans a la Liberacion, que me meteguèt au gabinet dau Prefècte de Gard. Es aquí qu'aprenguère qu'Alibèrt èra detengut au camp de Sant-Somplesi. Foguèt per ieu una consternacion. Lo sabiáu òme de drecha d'aprèp çò qu'aviáu legit d'eu, mai plaçave leis occitanistas, dins una vista un pauc ideala, sus lo " bòn bòrd " a la sortida dau drama qu'aviam viscut. Sus lo motiu de sa condemna, sabe solament çò qu'ai aprés deis ainats Carles Camprós e Max Roqueta : un deportat de son vilatge, malastrosament mòrt en camp, acusava Alibert e sa molher de l'aver donat, sabe pas s'es a la Milícia ò ais Alemands ; o reportava un companh tornat. Leis ainats disián qu'èra mai que mai la fauta de la molher, une " lengassa ". Lei testimònis de moralitat, en particular un grand exilhat coma Ventura Gassol, poguèron rèn. Sabe pas se i aguèt mai de pròvas de culpabilitat que çò que dise. Sabe pas ni mai per queta rason Alibert foguèt puèi deslargat, per decision de justícia, en gardant son " indignitat nacionala ". Lo fach es que lo coneguère pas que desliure."

Car en 1945 i aguèt lo procès Bach ont  Loís Alibèrt siaguèt denonciat coma collaborator dels alemands.  En 1946 Loís Alibèrt condemnat a l'indignitat nacionala e a cinc ans de preson per opinions prò-vichystas e amòr de las activitats de denóncia de sa femna. Farà sa prison e acabarà sa vida a Montpelhièr.

 " La Démocratie " dau 11-03-46 porta aquel titol: "A la cour de justice de Montpellier : Les époux Alibert de Montréal sont condamnés aux travaux forcés et à la réclusion". Aqui l'article dins son entièr: 

 Le procés des époux Adrien Alibert et Marie-Louise Latour, pharmaciens à Montréal, était impatiemment attendu par la population audoise. La pharmacienne et son mari avaient manifesté dès le début de la guerre des sentiments germanophiles et s'étaient par la suite rangés dans le camp de la collaboration. On reprochait notamment à la femme Alibert d'avoir fait arrêter et déporter en Allemagne où il est mort dans des conditions tragiques, l'ingénieur des travaux publics M.Baby, de Montréal, grand blessé de la guerre 1914-18, membre actif de la Résistance. L'espion Bach, condamné à mort et fusillé l'été dernier, avait révélé, au cours de l'instruction de son procès, que les époux Alibert étaient à l'origine de l'arrestation de M.Baby, et ce témoignage n'avait fait que confirmer tous les indices recueillis par ailleurs. Devant la Cour de Justice, la femme Alibert a nié les charges relevées contre elle, mais a admis cependant qu'elle était l'auteur d'une lettre dénonçant plusieurs gaullistes. Quant à son mari -qui n'a dans toutes ces affaires joué que le second rôle-, il a prétendu que les aveux qu'il avait faits à l'instruction lui avaient été arrachés par la violence et qu'il avait au demeurant rendu service à trop de républicains espagnols pour qu'on puisse lui faire grief des peccadilles qu'on lui impute à crime. Le réquisitoire de M. le Commissaire du gouvernement a mis en lumière la responsabilité de la femme Alibert dans l'arrestation de l'ingénieur Baby et a durement stigmatisé la conduite de la pharmacienne et de son mari pendant l'occupation. Le distingué magistrat a toutefois introduit une discrimination entre le cas de la pharmacienne et celui de son mari moins coupable qu'elle. Discrimination très justifiée, la femme Alibert apparaissant comme un véritable génie du mal et comme douée par surcroit d'une redoutable perversité. Après plaidoiries, la Cour a entériné les conclusions de M. le Commissaire du gouvernement en condamnant, pour atteinte à la sûreté de l'Etat, Marie-Louise Latour, femme Alibert, à dix années de travaux forcés, et Adrien Alibert à cinq années de réclusion. Ils seront en outre frappés de l'indignation nationale à vie.

Pèire Pessamessa nos balha una entresenha interessanta sus aquel sojorn en prison: 

"S'escapèt a la pena de mòrt, Alibert coneiguèt pasmens la preson a Montpelhier e aguèri dins leis annadas 60 un rendut-compte d'aquest empresonament. En efiech, Enric Roques, l'òme a chivau, lo " primadier " de la randonada equestra de Sant-Romieg de Provença -la Vendée provençale-, félibre mistralenc èra estat incarcerat amb eu, per fachs de colaboracions e aviá agut leser d'aprene de nocions de grafia occitana e soventei fes quora veniá amb sei cavaliers a l'ostalariá ne'n parleriam e evoqueriam lei problèmas dei doas grafias, que totei dos en preson n'avián poscut faire de legor comparason e sintèsi."

En 1948 mentre Alibèrt es encara en càrcer paréisson a Carcassona: "VII troubadours de l'Aude" obratge co-signat per  Renat Nelli e Lois Alibèrt... De notar que tre 1949 e fins a 59, Alibèrt (que deu encara èstre en prison) donarà de cronicas a "Oc"... Donc sos amics occitanistas l'an pas renegat. Mai que mai Nelli...

E en 1951 Alibèrt a 68 ans. Sortís de càrcer... Vièlh, cansat. Un paure òme en fin de vida. Es dins aquela pontannada que Robèrt Lafònt lo conoguèt.Es interessant d'escotar son testimoniatge.

"En 1951, venguère secretari generau de l'IEO. Me donère la tasca de " sauvar " lo Diccionari, que son autor riscava de morir abans de l'acabar. Es dins aquela escasença que coneguère e frequentère Alibert. Après la mòrt de sa molher, sei doas conhadas l'avián aculhit a Montpelhièr. Eran d'ensenhairas laïcas tradicionalas, enemigas de l'occitan, ne pòde testimoniar. En mai dau respiech per son immensa sciéncia, aguère de simpatia per aquel òme vièlh, malaut, secrèt e timid, visiblament escrancat per la vida e condemnat a una solesa intellectuala quasi totala. Era de mon etica de jamai li parlar de sa malemparada. Me tenguère simplament de me far veire a son enterrada. Après sa mòrt, ajudats d'una manièira puslèu autoritària per la conhada sobreviscuda, Dla Latour, Chabbèrt e ieu prepareriam l'edicion de l'òbra inacabada."

Uòch ans puòi 1959 Loís Alibèrt morís a Montpelhièr . Renat Nelli ne publica aitanlèu l'elògi: "Eloge de Louis Alibert" (Carcassona 1959).  

Lo diccionari postum (700 pp) pareis fin finala pas qu'en 1966. Es una òbra fondatritz per la renaissença occitana. Serà reeditat tre 1977, mai d'un cop. Tant coma la gramatica. Dins l'ensèms, maugrat de revisions de detalh, lo diccionari e la gramatica d'Alibèrt fan d'ara enlà referéncia per l'escritura dau Lengadocian.

 E l'introduccion a la gramatica occitana d'Alibèrt.   

(Per legir l'article d' Alibèrt en 1943 dins "les Cahiers du Sud", lo numerò titolat "le Génie d'Oc et l'Homme Méditerranéen")

Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn a l'ensenhador generau