Alexandre LANGLADA

L'ESTANH DE L'ORT (1902)

QUATRENCA PASSADA 

La grand caça

   PER ANFÒS DE TAVAN.

Anem, ma Musa, un pauc de vam
Zo, que nos sarram de la tòca!
De ben pròche aquò nos pertòca;
An, d'aut ! dormirem mai deman.
Sabe que siás pas matinièira,
Aimas pas de mascassejar
Lo bòn matin per la carrièira,
Mès per un jorn pòs be 'nsajar,
De bandir ta cauda jacina.
De qu'es aquò? Dises de non,
Vòls pas donc te picar d'onor,
O ben quicòm mai te carcina ;
As fach quauque marrit pantais,
Tus qu'aviás totjorn tant bòna aiga
Ah ! sabe, as paur que, per enlai,
Nòstre negachin fague d'aiga.
Aquò se pòt, mès de que vòls ?
Maugrat mos passes e demandas,
N'ai agut qu'una vièlha pòst
Per far lo plan e, per las bandas,
De retalhs totes cussonats.
Lo Barchòt me las a pegadas.
Sabes, aquel grand flandrinàs,
Que se plai qu'a las neciejadas.
M'a ben dich que fariá milhor
Que per lo Bresil o Fòlo,
Mès, per ieu, me fise pas gaire
As apromessas d'un trufaire,
Ai mai de fe per los escamps,
Lo grand Banal i a mes las mans,
Amai i anava pas de bròda ;
Mimiu a fach lo pè de ròda
Tant de davant que de darrièrs
Peró, totes los amadièrs
E ieu, embé de fanabrègol,
N'ai magencat de rems que plègan
Coma de sause amarinenc,
Corts en chinhons, largs de palada,
Amai siágue mau engaubiada,
Menada per un margolin,
Sarà be 'stanca saique, fins
Que saguem à la Peiramida.
D 'aquí, dels uòlhs e d'assetons,
Seguirem tota la partida.
Mès ve, quand saupriái d'anar fons,
Ieu, embé tota la barcada,
Ai apromés a man tocada;
Coma que tòrne, i anarai.
Anem, zo, pigrigem pas mai.
Tè! los amics qu'an ma paraula
Aval brandilhan la cadaula
- « Òu ! t'auboras? - ié siam, ié siam
Soi alestit. Cargue ma biaça ! »
D'aquí aquí, de placa en placa,
De fuòc en fuòc, de plan en plan,
Esclafís las memas sonadas
E lo bruch de grevas pesadas
Dins las carrièiras ressontís.
- « Ai ! qu'es escur ! quau ven ? - Amics
Respòndon dins l'escuresina
D'ombras que, sans lo carracòl
Que fan en tustant las caladas,
Las creiriatz un escach de fadas
Que van au sabat. - « Siás dau vòl ?
Òi! - E ben, seguís nòstra dralha,
Riscas pas res. » Bompart amalha
E, barrisca-barrasca, avant,
A tusta-bòrnhe, tòmba-leva
D'aquí aquí la tropa greva
S'agrossís d'ençai e d'enlai.
Bondieu ! que lo camin es laid
jota los pèses fastigueja ;
Se vei qu'una prima correja
Onte i a plaça que per dos.
- « Avisa ! avisa! als Bolidors !
- Tròp tard, tròp tard ! » Nòstre amalhaire,
Après el sai que dos o tres,
Se ié son engafats, pecaire; ,
Auràn tot uòi lo cambau fresc
E, zo, los rires esclafisson.
- « De qu'es aquò, que tant lusís ?
- Diriatz dos lums que nos seguisson
- D'aquesta man, devèrs alin.
- - « Aquò son los uòlhs d'un doguin
- Que trèva lo Cròs de las Mascas.
- Se ié fasiái siblar quicòm ?
- - Aimarái mai, un vièlh respònd,
- D'aiga benesida de Pascas
Per lo caçar, qu'un bòn Forés.
Apren de ieu que d'aquel caire
E d'aquesta ora lo caçaire
Garda son cargue e passa lis;
Quante camin e que de gibas!
Anem, cau dralhar sus las ribas;
Pus luònh, prendrem lo carrairon. »
Un a per un cau far rengueta.
Avanç, avanç... una lauseta
Se leva e vòla per enlai
Embé mens de mau que d'esfrai.
Pus luònh un vòl entièr s'aubora.
- « Borra aquí, Chicho ! borra, borra 1
Buta, Perlina ! tè, tè, tè ! »
De qu'es aquò qu'an pres lo pè,
Que talament los enterina?
Deu èstre quauque sauvatgina
Que teniá l'espèra als lapins;
Mès ben lèu s'entòrnan los chins
E caçaire e martra e mostèla,
Dins la nuòch que los enmantèla,
Cadun repren son trin, babilh.
Japada, agarrida, tot mòla,
E bòn brieu, de tota la còla,
S'ausís que lo pesuc trepilh.
D'aquí aquí quauqu'un se tesa
E, de las doas mans, sambotís
Lo grèu sacàs que l'apodesa ;
Un autre rena o barbotís,
Enfin quicòm d'aiçai blanqueja.
Aquò's lo Cosso ; ara nos cau
Seguir lo carrau que negreja,
Se que de non, dins lo canau,,
Pescariam à la grapaudina,
Se trapàvem pas la jacina
A m’onte Laguèrra dormís
L’eternal sòm dau negadís.
Avanç... avanç... nòstre menaire,
Que vai coma un debarrolhaire
A m’onte lo camin se tòrç,
Vira e crida « Enfants, au franc-bòrd!
Avisatz, las aigas son plenas,
Aiçai, a l'agau de las Trenas
Faudrà sautar ; gara au chinet!
Vau mai que bonhem las caucetas
Puslèu que de ié far sas petas,
Coma antan lo paure Estieinet ».
Plan-planet tot seguís e sauta,
Franc d'un qu'o a fach en doas fes,
Lo Perotet, mès un refresc
Per el de qu'es aquò ? S'enchauta
Coma de beure un còp de vin.
A !... siam au grand revenge, enfin!...
Aicí la còla se debana :
D'unes fan tèsta à la cabana,
Que s'entrevei lo cornelon ;
Lo fum que sòrt de l'igranieira
Fai encrèire que lo patron,
D'aquesta ora, es pas à l'ilheira.
D'autres qu'an son embarcador
A la cabana dau Gascon,
Devèrs aquel ròdol s'endralhan;
Mès son pas sols qu'alin amalhan
Que de monde! quanta borjor!
E puòi aval, dins la luonchor,
Aquelas vòtzes que se sònan,
Grossidas dau resson que dònan
Las aigas e bòn gargatet :
- "Ôu, Cabdet, Ze ! Nono! Tetet!
Aiçai que, Zagal Ceset.' Biebo
Ai ! ai! bondieu! quante mondàs!
D'unes dins las barcas s'esquichan,
Dau temps que d'autres, rebondats,
Descauç jusqu'a la forradura,
S'engafan, maugrat la frescura,
Au costat dels qu'an d'estivaus ;
Pamens, per tant que siágan baugs,
E maugrat lo tròn que los peta,
Segur que fan pas la pinheta.
Que de monde, tornar dirai
Dins una armada, n'i a pas mai.
Talament que la fresca aubeta,
En s'auborant de sa breceta,
Onte se congrean los jorns,
Trementís e lèu, de sa cara,
Degota un aigatge de plors;
Sosca de çò que s'aprepara
Per vautres, aucèls, sos amics,
E per parar lo chapladís,
Amai n'age una fe ben mansa,
Tencha, dins aquela estiganca,
Lo ciel d’un grand vele grisàs;
De son empèri de conglaç
A sonat la tremontanèla,
Mès tot aquò ié fai pas lum,
Çar, en espinchant de tot caire,
a vist, dins aquel revolum,
Los milhors fusilhs dau terraire.
Amai, es vrai, totes ié son !
Gachatz aval, dins l'escachon
De Perolencs, que se debonda
Sus Carnon, Bolàs de Caunièr,
I avètz Tatanha, Taula-ronda,
Manja-recapte, amai lo Tièr;
oblidave Matau, Minòta
Après ven la còla faròta,
Qu'òm conois als acotraments
Per èstre de Montpelhieirencs.
Veja-los coma trefolisson,
An paur de ié pas èstre a temps.
An tant de poldra a traire au vent
E pasmens dels que s'espandisson
Per tot l'estanh, menats a rem,
En cercant ben n'atrobarem
Que son pas de la rafatalha :
Bardon lo paire, e son enfant,
Qu'an nommat lo rei de l'estanh,
Estraçan pas tròp sa granalha.
Cresètz-ti qu'a Francés Girard,
Quauqu'un mai ié fague sa part?
Seriá tan paura desencusa,
Coma se, de Fernal Andusa,
Disiatz coma dau mau adrechs,
Que, totas las focas qu'amata,
Es embé de granalha plata.
Fabre de Montauberon i es,
Amai se voida sa flasqueta,
Segur que sa prima barqueta
De bòna ora negrejarà.
I a de Fesquet, ai, quanta narra,
Per ce que volastrejarà
A dos cents passes d'el encara.
Que se fisen pas tròp d'aquò.
E pasmens, per forviar son còp,,
Cau pas que se traguen dau caire
A m’onte es Mila Boscaren,
Car i es tanben aquel, anem,
Amai, òsca, per ié ben traire.
Los qu'òm vei de la Coarcha en çai,
Dels Mauguiolencs gardan lo biais,
Vos an un aire de s'encrèire
Que, dau pus luònh, tanlèu los veire,
Aisadament los conoiretz
(O dise sans causa de res),
Puòi de se pensar dins sas pèiras,
Son pas d'idèas maufaseiras,
Subre-tot quand, lòngs e lòngs brieus
L'estanh e mai son estats sieus.
S'encreson tanben de sa Mota,
Tancada aquí d'un avenent,
Mistèri que lo passat bota
Sus las pesadas dau sabent
E que totjorn es muda e regda;
De son ostau de la Moneda,
D'onte sortissiá lo molgòr,
Fabregat de vam en abonde,
En loton, en argent, en òr,
Per s'escampilhar sus lo monde;
De son cobèrt, de sos valats,
De sos barris endavalats
A fons de tèrra embé las folas
Que los an vistes negrejant
Dins l'aiga linda de l'estanh,
Quand veniá lecar sas ancolas.
De Meguèlh, elena ciutat,
Qu'aimava tant d'ausir pieutar
Lo cant masclàs d'independença,
An saique encara sovenença ;
Sabon que, dins l'atge mejan,
L'avèsque en tèsta guerrejant,
Quand res n'ausava levar batas,
Per sos drechs, embé galhardiá,
Veniá far targa a Montpelhièr
Dins las grand’ pradariás de Latas.
Mauguiolenc d'uòi, dau vièlh Melguèlh,
Òi, as bòn drech de te n’encrèire,
Mès cau pas que, dau tèmps novèl,
Te'n lève l'ausida e lo veire;
A tas pèiras, tènes; vai ben,
Ansin qu'a las nòstras tenèm.
Sans t'afortir, pense qu'o creses,
E ben, quand, de nòstres endrechs,
Avèm ben plaidejat los drechs,
Songem un pauc que siam Franceses.
E que ieu muse a bresilhar,
Sus lo passat, de ma revista.
Es temps que reprengue la vista,
Car vese adejà Bresilhat,
Mèstre Atgèr, lo Vielhet, Bolega,
Lauratge, Montelhet, Janet,
Agantats per la petelega,
Vengue un pauquet mai de jornet,
E lo Borrut, Prat e Tonèrra,
Auràn delargat luònh de tèrra.
Entanchem-nos de ne'n finir
Tè, lo Russi es pas escarnit ?
Non, qu'es aquí sus la levada,
Prèste à faire la grand volada,
E ben, l'auriái pas cresegut;
Quau sap, benlèu, çai es vengut
Per vèire, enfin, se l'estanh crema.
Òi, es aquel totjorn lo mèma
Que nos cònta aquò chaca fes
Que çai reven sans portar res,
Plen de patolh, lisc coma un veire
- « Basta se ié metèsse fuòc ! »
Crida un d'aqueles de Mauguiò.
Que, per se'n rire, van lo veire
Sabes se fan un cacalàs.
Mès laissem aquel faviòlàs
E seguiguem aquela tièira
Que dralha dòrs la Capolièira,
Onte se son amolonats
Los Sent-Bresòus entencionats
E los Castriòus que, per la tèrra,
Dònan pas sa part à degús.
Mès los que venon sans espèra,
Los ai ben lèu reconeguts -
A sos fusilhs nòus que lusisson,
Als chins de mena que seguisson,
Acotrats pas d'aquò dau sòu,
Puòi, a son aire cranejaire,
Un pauc, se volètz, branquejaire,
Dise : - « Aquí i a lo Balhargòu! »
En tèsta vese lo vièlh Marra,
Lo mèma qu'a cantat la gara
Sos dos enfants, Pompon, Lafònt,
Briset, lo quiton pas de luònh ;
La Ploma, Tòni, Clancaud, Milha,
De bòn pè seguisson sa via,
Lo Magre, Cisèu, Sandre, Estruc,
Cigau, Claisèrgue, Paulin Baile,
Totes enfin coma lo baile,
Son fòrts à l'aiga amai au truc.
De Cròs-Martin à la Rudèla,
Los Candilhargòus son cabits.
Aqueles, seguent dau país,
An pres la plaça la pus bèla,
Totes ie son, pichòts e grands,
Rafis, boiracs, jusqu'a1s enfants,
Armats, quau d'una canardièira,
Quau d'un vièlh fusilh a piston;
Se'n vei tanben que n'an a pèira,
D'autres, enfin, n'an qu'un baston
E ben, se venián au partatge
Embé los qu'an bèl acotratge,
Mai que siágan sans fard, benlèu,
Portarián l'escach lo pus bèu.
Es que sabon cossí se'n prene;
ié son nascuts ; tanben comprene
Perqué totes an de renom,
E dins los pus fòrts dau canton,
Sans que degús me contradigue,
Per lo fusilh e lo sonet,
Podètz ié metre Peironet,
Lo Gravat, lo Sendic, que digue ?
Per manténe'a totes son drech,
me los caudriá prene a de reng.
Lo país onte s'espandisson
A tant de longor que sos rengs,
Per los conténer, s'esclairisson,
Mès vengue dels Medasonencs
La tièira que se descordèla,
Alin dedins la palusèla,
Alòr pòt i'avedre focan;
Que se mòstre e n'aurà pas mòla.
Encara mai que dins la còla,
Deviste Capitane, Alban,
Madon, Botrlha, es pas estranh
Que l'endrech siágue ben gardat.
Coma ié siam, cau regardar
Sus las doas ribas dau Berange,
E dau Lansargòu far la part.
Mès cossí causir los tiraires
Dins aquel molon de caçaires
Qu'alin fai muralha de carn,
Vaudriá tant, dins una tosela
D'en Prada au Cròs de Consegat,
Quand es aquí prèste à segar,
Triar l'espiga la pus bèla ;
Veguem en m'apenant un pauc,
Per tant que siágue ciselada,
S'atròbe pas quauque espigau,
A faire au mens, una manada.
Lo premièr que me sauta à l'uòlh
Es Bompart, puòi Bernat lo fòl
Totes dos, à la raspilhada,
Per màgers son reconoguts
E ne'n portarián sa barcada
Que ne'n susprendrián pas degús,
Puòi, a costat d'aqueles diables,
Que tiran, car son pro penables,
ié vese lo gròs Canonièr ;
Engendra pas malanconiá,
Aqueste, ò ! nòn, car fai la passa,
Tot en fumant lo carchimbaud,
Quand tira es que, ben a perpaus,
En candèla una foca passa.
Atanben, portatz e venètz,
Peça mòrta entre que la fissa.
La paura, qu'es aquí, tenètz,
A son tirar, sa mema tissa,
Tot en estent mai practicós;
Dels joines lo pus engincós
Es lo Pito, puòi Margoès, Bàcho,
Mès cau pas que d'aquò se fachen
Los vièlhs son encara au dessús
E, se l'atge los rend pesucs,
Tròban totjorn un còp de mèstre
Qu'eles an pas ; aquò pòt èstre
Qu'a la lòga lo conoiràn,
Mès sarà pas uòi ni deman
Amai que seguigon sa dralha,
Per abans que siágan de talha
Dau vièlh Peròt, Pèu, Colondret,
Passarà d'aiga per la prada ;
Son quauques uns encara endret,
D'aquela famosa colada
Que se n'es tant parlat per temps.
Loi Niçòu n'èra ; me reven,
Quand clavelèt còntra la banda,
Una manassa tròp gromanda
Que ié panava un gròs focard.
Sabètz s'après tala cotiga,
Los gaspinèus de tota liga,
En lo vesent fasián escòrt.
Encara quand se crida: - « Au Niço ! »
Amai siágue mòrt i a bòn brieu,
Per eles totjorn son nom viu,
Car los vesètz que trementisson.
Assa, quau es aquel en pèu
Que s'aubora e fai l'estirada?
Diriatz qu'es aquí de cochada.
A ! lo conoisse, es Peire Pèu,
Lo Pèire Pèu de Sant-Nasari,
Lo que sa femna crida: - « Flèu
Òi, l'estanh serà ton tombèu
E la barqueta ton susari ! »
Ara veguem se, de Lunèl,
L'armada es pa'ncara agandida.
La vejaquí ; d'una escorrida,
Ven d'envoutar tot lo Cairèl
E s'espandís jusqu'à l'Avèrna.
Lunèl çai es ! Lunèl govèrna
i a pas un motàs, pas un tes,
Mèma pas una trantalièira,
Sans que non la còla leugièira,
En barca, a la gafa, a sautets,
Dins un moment l'ajan cafida.
Es pas a sang-freg que se fai :
Coma pensatz, un buta, un crida,
Fòrça còps un vira-t-enlai
Respònd à quauque paraulassa.
Ai, que Lunèl es rambalhièr !
E puòi, quand a çò que voliá,
Cresètz que branla pas de plaça?
A! vai, se mòire es un besonh.
Los caçaires de profession,
Coma diriam Testet, la Trelha,
Pas per tot çò que se sorelha,
Los fariatz pas téne' estar suau.
An begut d'aiga dau canau,
Lo Becasson, Sabent, Mabola,
Son lèstes coma l'aiga d'ola.
L'Autbòi-verd, Singe, Tamerlan,
Capuchin, Fustièr, Rasineta,
Caça-tot-l'an, Caisseroleta,
Galichet, Cimbre, Catalan,
Cambet, lo Pilòt, Pesolhassa,
Tua-tot, Bòfis, tot en raça,
Au desart, a sos escais-noms,
Òm los conois sus cent, sus mila,
Per èstre abitants de la vila
d'en Camp-nòu e dels Caladons.
E b' amai siágan rambalhaires
E lèstes que se pòt pas mai,
An de bòn que son pas trompaires.
S'es un defaut, aquel me plai;
mès n'es pas un, amai se'n manca,
Car, se ié van tròp a la franca,
S'an d'argent viu dedins lo sang,
An, au mens, lo còr sus la man.
Es pas coma los bistorlòris,
E ne'n vese uòi que tot n'es,
Que s'eran nascuts de caulets,
Serián pas ni rabents ni flòris
Vòlon retraire au Parisian.
Per aquò i'a pas fòrça a faire
Renegar son paire e sa maire
E lo parlar lengadocian ;
Puòi cau se fondre en manieiretas.
Terré! se los d'en país d'aut,
Los prenián per de Miejornaus! ...
Ò pauras, pauras marionetas,
Sabe pas quora comprendretz
Que dau moment que siatz pus vautres,
Siatz aquí patata-pas-res,
Se non las moninas dels autres;
Per ara, vos 'n dise pas mai, *
Car n'i 'auriá que farián la bèba...
Mès de que vese ieu ? ai ! ai!
Bo-dieu, lo bordigo se crèba,
De tot, en per tot, a la fes
Es un deluge de barquets
Es una plena desbondada,
Escampant à la reculada
Au luònh de l'amar revolum
E rasteganha e remondum
E tot aquò fusa, resquilla
(manque un vers dans le manuscrit)
a vista d'uòl, sans movement.
Que lo tira-mòla dels rems
E de las mans que los manejan
Mès, à fòrça de bràssejar,
Los pus adrechs an adejà,
Donat de còrda als que capejan;
Dins un brivet seràn gandits
Sus la caça qu'espaordís
Aquel promte e fòl arrambatge.
D'aquel temps, per fugir l'auratge,
Los aucelons, emb tot son vam,
Nadan, nadan dòrs lo niitan
Onte i a pas degús encara.
Anatz, anatz, ara per ara!
La nada vos sauve entremens
Vendrà, tròp lèu aquel moment
Que caurà prene la volada !
Mès lo boi, que lo mai crenhís
E qu'a l'ala tan ben nosada,
En vesent que se destrenhís
D'aquí aquí la cencha negra,
Aubora au vent sa tèsta alegra,
Au vent qu'alena fresc e grèu,
Signe que s'envolarà lèu.
Adonc l'entièira codrilhada,
Brusenta coma la tronada,
Se palleva dins l'aire e part,
Ansinda que la nivolina
Que lo vent tòrç o remochina
En l'escampant en plena mer,
E la foca sola demòra.
Es que, per la metre defòra
D'aquel estanh que tant ié plai,
Cau mai qu'aquò. De qué ié fai
Qu'a la nada siágue acotida,
Tant qu'a de vam per se garar
E quand poirà pus temporar,
aurà dels aires l'espandida.
E, zo, nada que nadaràs!
Mès de còps de fusilhs espetan
Deçai, delai, davant, detràs.
Ai! ai ! los brutaus se ié meton !
Paura bestiòla, es pas tròp lèu
Que de l'escamp prengues la via
Amai i es pas a temps benlèu ?
Car, a la fin, quand se rebilha,
En raflant per prene lo vent,
Dabans d'èstre fòra portada,
Es presa dau còp multrissent,
Per cisèu, à la rebalada.
E totjorn vògan los barquets,
E totjorn de focas s'envòlan,
E, zo, los petards,- los espets!
Dins lo temps que d'unas trascolan,
D'autras tòmbon mòrtas còp-sec.
D'autras alòngan, escropadas
Amai, quau las vòu, las charpadas,
E los còps de ponh fan pas'n plec.
M'estone coma en ges encara,
i a pas pres quauque tintamarre.
Chut! chut! crese que vai pas luònh.
N'ausisse un ailalin que bada,
Veire, escotem, ié vai de bòn:
« Te dise que ieu l'ai tuada,
E me reven, sai que benlèu?
Es pas vrai, siás un gaspinèu
ieu, de dabans, l'aviái ponhida
Totescàs a tus s'es gandida.
E, puòi, ve, pas tant de garguilh
La laissa ?... D'un còp de fusilh
Qué doç, doç, camarada,
O sauprem lèu, se l'a panada!
Au jute! au jutg ! veire un pauc !
Coma as tirat, tus? - ieu, d'en naut!
Cau qu'age de plombs sus l'esquina.
- Vesètz, la ploma reversina
- Es vrai, ié son, mès ges de sang.
Èra mièg-mòrta de dabans.
- E tus ? - Ieu! Coma raspilhava,
Mon còp tròp bas la debrotava
Fòra man. - Es tieuna ! - Bailatz
ié deves un cargue. - Aquí l'as ! »
Anem, dau bòn biais s'acomòdan.
Mès los barquetièrs, pauc a pauc,
Son mèstres de l'estanh e, d'aut,
Dins los aires las focas ròdan.
dels petassaus se fórvian luòn
Tant que las alas tendràn bòn,
Vai ben, mès s'un còp flacan, gara
Un moment diriatz que se'n van
De bòn .... Mès non, çai revendràn.
Es vrai, l'ordòu tornar se sarra,
aquesta fes ròda pus bas,
Se vei que son afalenadas,
Mema als ròdols que i a de clars,
Se ié'n destaca de flocadas,
En granda fòga assecutadas.
e, zo, d'aquí, los petadors
Diriatz una pichòta guèrra.
Mès i a de trin ! Ne'n vese dos
Que n'an, un crida : - « A tèrra! à terra!
Ensemble anem derevesir...
Rauba-tot-l'an ! Qué ?... M'as ausit !... »
L'autre, qu'entend pas badinatge,
Poja sus el à l'arrambatge:
- « Espèra, anarem pas tant luònh
Ço ditz, que servís d'anar córrer ?
Puòi que vòls de carn sus lo morre,
Au pus lèu e d'aquò dau bòn
- Quau, tus ? Sai que ne'n venes quèrre
- Venir, tant que volràs, t'espère !
Ai ! ai ! agantan los roquets,
Son tant pròche que dels barquets
An adejà crosat las fustas,
Coma se fai dins las ajustas,
Mès aquí n'an pas lo pavés.
- « Assa-mès! sai que finiretz.
- Es pas ieu, es aquel belitre ! »
Pas pus lèu dich que, dins lo pitre,
Tira un còp de poncha tant fòrt
Que l'escampa detràs lo bòrd.
« Secors ! secors ! quauqu'un se nega ! »
Devèrs el tot vòga a de reng.
l'an repescat, mès lo furet
Qu'a fach lo còp, tant se bolega,
Que dins la luonchor s'avalís.
Au diable lo rebaladís !
Ara veguem de qué se passa.
Bondieu ! la focalha s'alarga
Dins l'aire pòt pas pus andar:
Alateja, bec alandat,
a pòrt de fusilh, sans coratge.
Es l'ora dau grand mortalatge
Coma se laissa canardar !
Onte que vòlgue s'asardar,
Passa totjorn talament bèla,
A la raspilhada, en candèla,
Que chaca còp es còp, vesètz
Tòmban, tòmban, sembla un revèrs.
E, zo, la saupètra peteja,
E la fumada que carreja
Ennivolís l'aiga e lo ciel
E los qu'aquel fum ruste alenan,
Dau pus joine jusqu'au pus vièlh,
Tant los que tira' o los que menan,
Son agantats dan fermiment.
Dins lo còr senton la prusitge
Que lo soldat sent au moment
Qu'ausís dels canons lo rauquitge.
Pas pus de paur, ni de pietat!
An fèbre de vengença e d'ira !
Zo, totjorn ! avanç ! carga ! tira !
Puslèu la mòrt que d'arrietar!
ara n'es ansin dau caçaire.
Ai! ai! paures aucèls, pecaire
Fugissètz, fugissètz luònh d'el,
D'aquí que fague pus sorelh,
Amai en delargant dòrs tèrra,
Volastrejatz ben aut, ben aut!
Car, sus los bòrds, la chorma fèra
Trefolís de ràbia e de gaud.
Tot d'un còp de crits esclafisson
- " Avisa, avisa, que sortisson
Es ara! » - Tanlèu a terren,
Milanta fusilhs que s'abracan
Mai la fusilhada reprend
E mai de focas se destacan
Ara de quau son, quau lo sap,
Puòi que totes tiran a boldre,
Per las avedre, ié vai faudre
Metre man o se rebauçar ;
Dau temps qu'aqueles s'espoltiran,
D'autres engautan, d'autres tiran
D'autres, après s'èstre sarcits,
Retenguts per los camaradas,
Se 'n cridan de las pus granadas
- « Diga-z-o, l'amic, se te plai
Aquela peça maganhada,
Fai-me l'adúse' a la passada,
Aquò t'en costarà pas mai.
E se veses que tròp s'alargue,
Acaba-la, rendrai lo cargue. »
Ansida crida un terrassenc
En d'aquel traça d'escorrent
Que ras de la bòla, capeja.
-" Quau? ieu! E ben, n'ai pas enveja
Saique me prendriás per ton chin ?»
ié ditz b'aquò, mès lo coquin
Sans far semblant, sans cap de prèissa,
Sèrva sus lo vent de la peça
E l'escavarta antau plan-plan.
L'autre, que vei l'estec, bolega,
Ne'n prend de pertot, d'una lega
Se fai entendre, a son bocan,
Los pàntols s'arramban per rire
Au torn dau pichòt escorrent,
E galejant, totes à dire :
- « L'aurà ! L'aurà pas ! O veirem ! »
Enfin, quand es fòra portada
Dau que totjorn brama amondaut,
Poja sus la foca blassada,
L'adutz, ié manda l'arpa e, vlan !
Juste lo temps de fronzir l'ussa,
E la bestiòla au fons cabussa,
E los pàntols risent detràs :
- « L'aurà, vos dise, l'aurà pas !"
Cau saupre de qu'es devenguda;
E cercant à la beseguda,
Desvistan per aquí, pas luònh,
Une pocheta de quicòm
Qu'ensús de l'aiga floreteja
Es lo bot dau bec que negreja.
Lo capejaire part dessús,
Malur! au moment que s'ajoca
Per agantar son fusilh, choca!
l'aucèl fai un autre cabús,
e tot aquò n'escacalassa;
Vesent que pòt pas l'embarcar,
Siágue dau còp, siegue à la caça,
S'avalís sans mai la cercar.
E totjorn los fusilhs bombisson,
Tant sus l'aiga coma à terren !
Pas de tot tan granats pasmens.
Adejà los còps s'esclairisson,
Ne'n resta dos o tres, pas mai,
Dau cuol dau Berange en deçai.
Tanben las barcas se ié trason
E mai los petadors s'abrasan !
Mès quau es aquel ? Me fai paur
Tira sans èime de tot caire,
Son menaire, qu'es lansargòu,
Fariá pas mau de prene afaire.
A la fin saique l'òm dirà.
Mai !... Es-ti permés de tirar
Una peça a la raspilhada,
Quand i a tan granda molonada?
Bòn, i a pas vist, aquel barbèu!
- « Ai ! l'a granalhat ! - « Macarèu!
Ò nòble filh d'una bagassa,
Crida lo dròlle tot sagnós,
Puòi qu'es ansinda que se caça,
Nos 'n anam veire totes dos ! »
El prompte coma la paraula,
Aganta sa lònga cadaula :
- « Bom! - Siái mòrt! » - E lo sabarnòu
Tòmba sus lo plan de sa beta;
Los temònhs d'aquela disfeta
Lo creson mòrt; l'enfant tanben,
Dins lo borlisse pèrd pas temps;
Devèrs la tèrra, a grand vogadas,
Fai l'anguila e ganha l'escamp.
- « An tuat 'n òme sus l'estanh!... »
Cridan de totas las barcadas,
Lo clam sinistre s'espandís
Tant regde coma la pensada.
Cadun crenh per un camarada,
Per un dels sieus, per un país.
- "Quau es ? D'onte es ? » tot aquò bela
De la Mota fins a terren;
Enfin s'anóncia la novèla
Qu'es un monsur montpelhieirenc
Puòi se 'n crida una qu'es pas bassa
Se ditz que l'òme a ges de mau,
E que s'a fach la vira-passa,
Es dabans que lo còp mortau
Saliguèsse de la canulla.
De pròche en pròche se reditz,
Tot s'en bat las maissas e ritz.
Assa, per-de-qué tot barrulla
Dòrs tèrra per desembarcar!
La paur dau temps es pas de creire
Jamai n'a pas milhor marcat,
E tant que mos uòlhs pòdon veire,
En naut, en bas, als quatre vents,
Deviste pas 'na nivolada;
Sus l'estanh bonància calhada,
Jamai sorelh milhor plasent !
Perqué donc van ansin a tèrra
Espaurugats e pauc de sen ?
D'onte ven que lo terrassenc
Fugís dau còp en granda espèra?
i a mai que de l'òme, veguem !...
- « Es ora o non que fugiguem
Au pus lèu bandiguem la plaça.
çai a gendarmes e sendics ! »
Au crit de mòrt se son gandits
E saique, tot faguent la caça
Au qu'a tirat lo Jan-l'an-pres,
Prendràn los qu'an pas son permés!
Lèu totes los que son en fauta
Dòrs l'espandida an donat vam.
De veire la fin res s'enchauta.
Atanben, gara de davant!
Vèrs son país cadun s'endralha,
Los unes cargats de focalha,
Los autres pas gaire o pas ges;
D'unes intran dins sos endrechs,
Fièrs embé sa caça enliassada
E penjolada au torn dau còl,
Los pichòts van après a vòl,
E sas molhièrs afeccionadas:
- « Nòstre òme a pas marrida man!
ço dison, sorrisent, plan-plan!
Los que n'an pas gaire caminan.
Als gandons que los enterinon,
An lèu atrobat de retorns :
Dels cargues ne'n son estats corts.
Doas o tres ié las an raubadas,
Una autra i a 'mportat lo còp,
N'i a ben quatre, sans dire tròp,
Que i an alongat matrassadas
E qu'an perdut dins los rausets.
Pacaire ! los que n'an pas ges,
Per que las lengas badinairas
N'ajan pas luòc de los fissar,
Van faire lo torn de las airas;
Aquí res los ven atissar.
Dins aquel temps, dòrs las cabanas,
los qu'an permés e pescadors,
Qu'an voidat flasquetas e banas,
A la biaça fan las onors
vos dire cossí las dents trissan,
Lo nombre dels tòrols de pan,
dels talhons de buòu qu'engolisson
E dels potons qu'au flàscol fan,
Per aquò, ma ploma es ben nòva.
mema ai paur qu'o serà, bòn briu.
ai, s'aviái aquela dau príor,
dau famás príor de Celanòva
pasmens, per tant qu'ajan talent,
en molinant. lo moment ven
Que cau, enfin, que quicòm mate
S'es pas lo prus, es lo recapte.
E ben, quand ai tocat la man,
Qu'an dich adieu a son menaire,
En prenent cadun de son caire,
N'an pas pus ni biaça ni fam.
Entremens lo sorelh davala
Detràs lo puòg de Miraval ;
Vai èstre nuòch, mès per aval,
ensús l'estanh, la luna escala.
Ansin qu'òm vei l'aucèl salir
Dau nis a m'onte es espelit,
Tot es suau sus l'aiga e dins l'aire:
S'ausís pas que de luònh en luònh
lo crit d'un charlòt, d'un piulaire,
Qu'ailalin un autre respònd;
Pus tard ven que d'alas brusejan.
Aquò 's los òstes fugidís
Que, passat lo rebaladís,
Un après l'autre se sarrejon.
A !puòi que de fèstas se fan!
Que, de capinhadas joiosas !
S'ausís pasmens dins lo çaganh
De piutadetas pietadosas
Que, pecaire, clavan lo còr
Ne'n son las mesquinas blassadas
Que jusquas ara èran cap-mòrt,
Dins un rescondon amagadas,
E qu'ausissent lo cant galòi,
S'auboran de sa cala e puòi,
Aissejant e rabalant l'ala,
Dralhan devèrs l’ordòu brusós.
Enfin, aisseta e cant joiós,
Pauc a pauc tot verma e s'afala.
Coma una maire qu'endormís
Son enfantonet malautís
Dins son doç movement de ressa,
L'estanh los barjòla e los breça,
Los amaisa coma quicòm
De sa tranquilla somelhada,
D'aquí tant qu'una autra volada
Los derevelhe en subre-sòm