LA FESTA

de Robèrt Lafônt

Un grand libre, disià lo poëta alexandrin Callimac, se ne cresèm Io diccionari de Bayle, aquò's totjorn un grand mau. Aquel mau, la pauresa de nòstres mejans d'edicion, que rendià tanben modestes los projèctes literaris, nos n'avià quitats sauves fins ara.

Lo prumièr obratge de pròsa occitana de granda espandida que se siàga jamai estampat nos arriba amb l'an nòu de 1984 es la Fèsta de Robèrt Lafònt.

I retrobam nòstre vièlh amic Joan Larsinhac. Rebatejat Ventenac, a luòga de morir un bèu jorn de 1944, tua l'alemand d'en fàcia esubreviu. Serà pas l'eròi, Mozart assassinat, d'una batèsta unenca, puòi que de batèstas a de liberacions se las farà totas : Argeria, Budapest, 1968, a fins a 1973, la bolegadissa mirgalhada e folclorica dau Larzac. Par vocacion, es un anti-eròi, mas las caranchonas gostosas d'une sembla-marquesa-rèina-descasuda-dau Bel Canto tolosan ne fan un eròi. La marquesa porte, d'alhors, un nom de la parentèle de Pigmalion : Didon.

Joan barrutlarà antau sa vidassa, sus fons de conflictes socials e de nauta culture pan-europèa, entre sos dos amors : lo comunisme e las femnas. Amors plens d'auvaris. Divòrcia, regretós, dau prumièr en 1956 devant los blindats de Budapest, mas se ratrapa amb lo segond, que se passeja als quatre cantons d'Europe tota una cordelada de bèlas intellectualas enfuocadas, par moblar sos ostals luxuoses de Pany, Zurich, Viena, e autres tenements ont tira sa pitança de vendre d'ordinators. A un sosia neò-faissista italian que i a raubat son pòrta moneda (amb los papièrs), e qu'es estat gaubejat par la drolleta que el, escolan atencionat de Didon, s'èra creada per lo repaus fisic e intellectual dau guerrièr.

Coma tot aquò seriá tròp simple, l'istòria es esbocinada e presentada a boldre en dos molonasses de brigalhs : i a lo libre de Joan, e un libre escrich par un nommat Amielh Ribiera, qu'es la segonda persona de la trinitat (ipostasi, ço ditz la cobèrta), la tresena estent lo paire creator Lafònt que nos devista darrièr tot aquò, escarrabilhat, en filigrana.

L'ensèms se pòt pas jutjar a la mesura de cap d'autra òbra publicada en òc. Dins aquela bastison demasiada de 900 paginas, un immens espaci de vidas entremescladas a entretustadas entre 1944 a 1973, s'alarga, que fai virar la tèsta. Tant de larg, de segur, n'aviam pas rescontrat fins ara dins nòstra literatura, a mai jos la pluma d'un Fèlix Gras.

D'autres mai se podràn chalar, e o faràn, a destoscar Robert Lafònt, lo tresen òme, amagat detràs aquel rebotge contunhós d'images encolorits. Serà aisit tanben de veire los règlaments de compte alestits à la Lucky-Luke (Io Justicier de l'Oèst) amb de personatges a pena travestits que trai dins lo godron a las plumas, amb un peçuc de vitriòl par pimentar la saussa. Renat Nellí nos apareis aquí en mage borlesc, ocultista originalàs, autor de quauques poëmas arcaïsants. Trobaretz encara d'autras execucions rapidas.

M'agrada mai de parlar de l'òbra, qu'es un grand regalèmus ofèrt, inesperat, a nòstre galavarditge d'amators de bòna literatura occitana. Tot còp indigèst, lo tròp o gasta. Mas es dins lo gigantisme capitat par aquela rejoncha de personatges que fin finala fan pas grand causa d'interessant, qu'aqueste libre s'enauça pròche de las cimas de nòstre asuelh cultural.

La construcclon d'ensèms, finament destintarrada, es une saussa que fai ben passer lo pèis, coma en cò de Laurence Durrell.

Mas dins l'univers que descobrissèm, doas grandes fendasclas badièiras, benlèu volgudas, nos desàvian.

D'en prumièr i a l'evolucion occitanista laissada en vuege. Aquò manca a la logica dau libre, de saupre coma se fai qu'a la fin de l'istòria tot lo mond se recampe par calinhar a fumar d'èrba sus lo Larzac. Quauques felibres, lo nom de l'IEO citat un còp, coma la revista OC e quauques autras montjòias venerablas: Perbòsc, l'Escòla dau Paratge, Reboul, Martí e Maria Rouanet, lo PNO... E tanben Joan Bodon que fai une aparicion non travestida, pertocanta, sus la fin. Lo sol occitanista actiu dau libre es un estonant ersatz d'Ives Roqueta, nomat Jiròni, barbut e aparisenquit repentit, que rotla en ID e que se vai curiosament perdre entre Sent Pèire de la Faja a Laròca, a la fin dau libre, dins un replec dau temps digne de Van Vogt o de Clifford Simak.

Segond vuege de remarca, las trèvas dau passat. Amielh Ribiera se bastís en començant l'istòria un doble mitic : Lo Cavalier de Març. Aquel cavalièr partís ufanós, mas sa biografia retomba fin finale en vièlhas ropas espelhadas au mitan dau tòm 1.

Lo doble sincronic de l'Amielh Ribiera, Joan Ventenac, a tanben, per simetria, un doble dins lo passat, eròi que s'inventa el dins d'ensages literaris avortats: es lo camisard Joan Cavalier, aquel d'aquí mancat de cap en cima.

Tot aquel passat mitic en rèire fons laissa un gost de regrèt, car lo començament dau tòm 1 ont lo tèma se deslarga es un delici vertadièr. Las imitacions d'occitan (e de francés) dau sègle XVIII son una belòria remirabla, e aquí nòstre universitari saberut es un mèstre cap e tot. O sabiam ja dempuòi la borrida dau Còmte, e aquò nos fai ben regretar lo paure Cavalier de Març, tan simpatic, que se vai afalenar a galaupar coma un buffalo-bill de bendas dessenhadas, causa indigna d'un gentilòme Cevenòu, par s'anar dissòlver amont, dins de nèblas luòntas.

Aqueles regrets (cau ben qu'un critic limite pas son trabalh a arrengueirar de ponchs d'exclamacion estrambordats !) tomban quand se tracha de parler de lenga. Fai ara trenta ans que Lafònt nos gaubeja, par son plaser tant coma lo nòstre, une lenga literària basada sus lo provençau modèrn, espessit de sintaxi lengadociana e de remembres classics inteégrant tota l'espandida de nòstra literatura. La pasta de Larsinhac èra encar incerta, a se cercar entre la perfeccion de la prosa d'arbaudenca a la recèrca d'un dinamisme novèl mai modèrn a mai panoccitan. Una alquimia lenta e segura s'endevinha dins l'evolucion de sa pròsa au fiu de las annadas, parallèla, probable, a sa réflexion sus la lenga e a l'exploracion que perseguís de nòstre fabulós far west barròc. Es en 1974, amb l roman minor Tua Culpa, que la lenga de Lafònt, enfin, ven tant sensuala coma çò qu'exprimís, nogalhs brutaus de desiranças e de passions que s'entretustan coma de peirards, espandissent fuòc, belugas e malastre. Après, la Primiera Persona, lo Decameronet, la Fèsta : tocam une mena de perfeccion estilistica.

Devèm remarcar que lo modèl estilistic mai popularisat d'aquesta passa, l'òbra de Bodon que Lafònt justament faguèt conòisser e aimar a de generacions d'escolans, es present dins aquesta construction, d'un biais un pauc conflictual. Lo buf novèl que la concision de la frasa de Bodon portèt au nòstre es une causa que se pòt pas negar : aitanben fòrça gents se son esperforçats d'escriure en bodonenc coma d'autres antan escrivián sens gaire de gaubi en mistralenc, passa pas lo mèstre quau vòu. Aquí Lafònt fai parlar en roergàs un païsan dau Larzac a lo fai naturalament parler en bodonenc. Mas d'autres modèls son tanben presents, coma aquel occitan dau sègle XVIII que ne parlave totara a qu'es tant gostós. E la massa dau tèxt es une mirgalhadura de nivèls de lengatge e d'edificis estilistics diferents e tot còp antitetics, que van de la lenga parlada a l'artifici literari mai esbrilhaudant. Tot aquò laissa pensar que la composicion dau libre, que se sap que foguèt lònga, es estada contemporanèa d'un grand trabalh de réflexion sus l'estil e sus l'escritura.

La resulta dòna pasmens quicòm d'unible, e de fòrça originau. Sèm dins la dralha de Max Roqueta, mas Max Roqueta es un classic, que distilla son aigardent dins l'austeritat de sas garrigas solelhosas, menimosament, coma un aurfèbre, a son lengadocian es per lo lengadocian çò que la lenga de Vergèli o de Ciceron son per lo latin. Lafònt es probable lo seguidor mai biaissut, sus lo plan de l'escriure, de Max Roqueta, mas n'a digerit l'influéncia par ne far quicòm mai. Benlèu los legeires dialectalament aluenhats dau païs entre Vistre a Gardon ont fai racinar sa lenga i faràn lo repròchi qu'es tròp granada, provesida d'un vocabulari tròp ric, ara que justament seriá puslèu de mòda de traire a las escobilhas Alibert e Mistral per escriure basic, referencial, carn magra de quarèsma.

E ben per un còp escapam a l'empèri de la sequièira impausat per quau sabètz, a plonjam dins un grand fuòc d'artifici de colors, de musicas, de formas, de flairors. Sèm au còr de la vida, embalausits de viure, los cinc sens en festa contunhosa. Adaptant au rodanenc la limpiditat beluguejanta de Verd Paradís, Lafònt i a apondut tota la bolegadissa esfolissada dau barròc nòstre que nos ajudèt un còp èra a dessosterrar (un polit vèrb un pauc oblidat que veiretz tornar viure dins La Festa). La granda set de barròc e de redescobèrta dau Carnaval qu'aboleguèt l'occitanisme d'aquelas annadas passadas, venèm de la retrobar cambiada en espaci de lenga. Pense que tot occitan afeccionat par sa cultura deu aver legit e lentament degustat, saborat e digerit, aqueste libre nòu. Mai que per çò que cònta, aquò's per l'influéncia que podrà aver que lo crèse important. Ne tirariái au mens doas leiçons : que nos cau espandir l'ambicion de nòstra literatura fins a i far pagelar lo mond ; e puòi que la Lenga d'òc es una fèsta, un revòbis voluptós, e pas un cadafalc.

Joan-Frederic BRUN

(OC N°23, Setembre de 1984, pp 90-93)