Robert Kehew: Lark in the morning: the verses of the Troubadours. A bilingual
edition. The university of Chicago Press, 2005
Rogièr Teulat, Anthologie des Troubadours du Cantal."Lo Convise", 2005. 112
paginas, 16 euròs francò chèc "Lo Convise" 9 plaça de la Patz 15012 Aurillac
(Orlhac) cedex.
Los trobadors son per los occitans una carta de visita internacionala requista, mas demòran mau coneguts e pas gaire legits per la majoritat d'aqueles que practican e que legisson uòi aquela lenga qu'illustrèron eles als sègles XII e XIII. Las doas antologias qu'anam presentar permeton tornarmai de ne prene la pagèla. E tanben de cambiar un pauc las causas.
L'antologia anglesa de Kehew es excellenta per mai d'una rason. La causida dels
principals autors classics (Guillem de Peiteus, Cercamon, Marcabru, Jaufre
Rudel, Bernart de Ventadorn, Peire d'Alvernhe, Raimbaut d’Aurenga, Guiraut de
Bornelh, Bertran de Born, Comtessa de Dia, Maria de Ventadorn, Gui d'Ussel,
lo Monge de Montaudon, Arnaut Danièl, Arnaut de Marueill, Gaucelm Faidit,
Peire Vidal, Peiròl, Raimbaut de Vaqueiras, Guillem de Cabestanh, Folquet de
Marseilla ; Peire Cardenal; Guillem Figueira ; Sordel ; Guiraut Riquier) e de sas
peças mai conegudas a pas res d'original, de segur. Es logica. Aitanben l'autor a
apondut d'autors mens sovent presentats, coma Pèire Bremon lo Tòrt, Lanfranc
Cigala, Guilhelma de Rozers... Las introduccions son pertinentas, çò qu'empacha
pas Kehew de presentar d'opinions personalas nuanciadas, en prenguent a cada
còp la precaucion de ben indicar quora son sieunas o de quauqu'un mai: causa de
lausenjar. E a bèles uòlhs vesents nòstre òme, que se presenta coma "an
independent scholar, translator, and troubadour enthusiast", sap de qué parla.
De verai, sas referéncias bibliograficas cabisson una majoritat de referéncias
anglosaxonas que dins sa preeminéncia nos pòdon semblar cap e tot
disproporcionadas per un tal subjècte, e sols Jeanroy, Anglade e Moshe Lazar
s'atròban mençonats per representar un pauc la romanistica "latina". E
curiosament, i a quitament d'unes incontornables romanistas de lenga anglesa
coma P Ricketts que i son pas mençonats. Ni tanpauc l'excellenta edicion de
Guiraud de Bornelh per Ruth Verity Charman (1986) qu'es una referéncia
absoluda e que, de mai, porgís de reviradas anglesas literàriament elegantas, çò
qu'es pro rar per las edicions sabentas dels trobadors.
Car lo prètzfach de Kehew, e aquí fai òbra tras qu'utila, es de far una
presentacion literària amb de reviradas fachas per de poètas. E aquí la belòria.
Car dempuòi mai d'un tèrç de sègle que devorisse ieu amb una aviditat golauda
tot çò que pòde trobar coma edicions de trobadors, ai rarament pres plaser amb
las reviradas. Res i passa pas o quasi de l'estranha magia ritmada dau tèxt
originau. E balance pas de dire qu'aquí, per un còp, ai trobat de reviradas puslèu a
mon agrat. De segur, çò pus requist son aquelas d'Ezra Pound, que son de
pichons caps d'òbra. Pound, se sap, los trobadors son estats lo grand afar de sa
vida. Kehew nos explica qu'aviá agut per prètzfach de provar que "los esquèmas
provençaus èran pas impossibles en lenga anglesa, ni que siágan de mau
aconselhar...". I a capitat. D'en primièr en cultivant l'arcaïsme, çò que manca pas
de gaubi, mas puòi en se descruscant de çò que sona "the crust of old English", es
a dire en poetizant en anglés modèrn. Dins los dos biaisses, quand revira Bertran
e Bòrn o Arnaut Danièl, reüssís aquel prodigi de far a l'encòp de granda poesia e
de revirada relativament fidèla. Una autre reviraire, pasmens, qu'a trabalhat el
tanben amb un gaubi requist, dins aqueste libre, es William De Witt Snodgrass,
poèta american conegut nascut a Wilkinsburg, Pennsylvania (1926), collaborator
tre 1951 de revistas literàrias requistas (Botteghe Oscure, Partisan Review, The
New Yorker, The Paris Review and The Hudson Review) e comparat per Robert
Lowell au poèta francés Jules Laforgue ("He has fragility along the edges and a
main artery of power going through the center.").... Tot aquò li a vaugut en
1960 de daverar lo Pulitzer Prize in Poetry. Son libre "Heart's Needle" (espinha
dins lo còr) es quitament estat considerat coma inaugural d’un genre que se sap
qu’influenciarà fòrça la poesia americana dau sègle XX, e que los critics i
diguèron "confessional verse ". Denominacion que desagradava d’a fons au
poèta. Aitanben rementava "the general surprise that such poetic vibrance and
composure could be won from subjects that seemed doomed to privacy or
narcissistic inflation.". Cau apondre que classifican dins aquela tendéncia -
eretada de Snodgrass - de poètas tan biaissuts coma Anne Sexton, John
Berryman, Robert Lowell, Sharon Olds, o la tragicament sublima Sylvia Plath. De
notar en mai d’aquò que Snodgrass es tanben dins lo païsatge anglosaxon un
reviraire famat (Five Romanian Ballads, Cartea Romaneasca (1993),Gallows
Song (1967), Selected Translations (1998), Six Minnesinger Songs (1983), Six
Troubadour Songs (1977), The Four Seasons (1984), Traditional Hungarian
Songs (1978)), premiat per aiçò dau Harold Morton Landon Translation Award.
Per dire que nòstre reviraire es pas dins l’agre de la poesia anglesa lo prumièr
cacibralha vengut, e mai se’n manca. Lo prefaci nos ditz que WD Snodgrass es
vengut als trobadors primièr en s'interessant a sa musica. Portal requist. De verai,
pòde pas dire que l'atrobèsse dins aquel sicut a l'auçada de Pound. Crèse qu’a
mens ressentit, maudespièch de son apròchi musicau, çò enfachinaire dau ritme e
de la sonoritat de las grandas òbras trobadorencas. Mas i a de belòrias tras que
requistas dins sas traduccions de Bernat de Ventadorn ("Now when I see the
skylark lift / his wings for joy in dawn's first ray...") e de Jaufre Rudèl. Atròbe
deliciós de revirar "vau de talant embroncs e clins" per "bent to eclipse by dark
desire". E d'aquí d'alai se rescòntran coma aquò de vèrses remirables d'elegància
e de vibracion emotiva que capitan cap e tot a nos traire dins un estat
d'embelinament comparable a aquel de l'original. Causa que jamai ressentiguère
pas amb las reviradas francesas, quand siaguèsson de poètas "occitanò-franceses"
de tria coma mos tant afeccionats Renat Nelli o Lydia de Ricard. Kehew meteis,
l'autor de l'antologia, complèta la tièira de reviradas. Sens èsser a l'auçada dels
dos precedents i capita tanben amb un gaubi de remarca. E quand calculatz que
s'ataca a l'emblematica "Flor envèrsa" dau grand Raimbaut d'Aurenga, aquò
s'amerita a de bòn d'elògis. Car tot Raimbaut me semblava irrevirable cap e tot,
en francés aquò a jamai donat que de catastròfas desolantas, e en anglés la
revirada de Pattison (1952) èra pesuga que non sai e sens ges de gaubi. Causa
normala, qu'èra un trabalh filologic e pas literari. E de fach es aquí la clau. Per
Kehew lo trobar, detràs sa sofisticacion formala ("intricate stanzaic
patterns") es
tanben caracterizat per doas causas: sa carga emocionala e son contengut
subversiu. E es segon aquela rièja de lectura que fai descobrir aquela literatura a
sos legeires. Per el, lo trobar es poesia e son de poètas que lo devon revirar. E
aquò lo mena a relativizar los jutjaments minimizaires tradicionals sus lo grand
quatuòr de l'edat classica, Arnaut Danièl, Pèire d'Alvèrne, Raimbaut d'Aurenga, e
Guiraut de Bornèlh... Que los reviraires franceses presentan regularament amb
una bèba de mesprés condescendent en se demandant cossí sos contemporanèus
los an pogut téner en tan granda estima! Kehew ne tòrna a las elogiosas opinions
de Dante. Coma o faguèt Ezra Pound.
Dins l'introduccion Kehew explica que la literatura trobadorenca influencièt que
ben talament l'ensèms de las culturas europencas, e l'anglesa en particular. Es
sempre un encantament clarinèl de legir aiçò, que quora es nautres qu'o disèm
dins lo benurós exagòn los rires condescendents dau franchimand de servici son
pas luònh, e la pression d'aquel risolet sarcastic es tan pesuga que ne finissèm per
nos demandar se nòstres arguments son vertadieirament serioses o se somiam pas
un pauc. Aquí, l'atestacion de l'importància indefugibla de nòstra literatura nos
ven de Chicago. Qué desirar de milhor?
Aitanben lo fach que se poguèsse revirar polidament de poesia occitana en
anglés mentre en francés aquò's sempre mediòcre s'amerita una atencion
especiala. Cossí interpretar aiçò? Lo fach que, demest d'autras influéncias, la
literatura anglesa admetèsse aver recebut l’influéncia dau "trobar" i es benlèu per
quicòm. De segur, la literatura francesa admetrà pas jamai tala influéncia. Per
nosautres se conois pas qu'un tractament, lo còp d'escoba. E los espacis de
pensadas de l'òc e dau francés maugrat una semblança de faciada son diferents
que ben talament. O mostrèt antan sus la basa d'arguments linguistics Bregida
Schlieben-Lange. Auriái tendéncia a ne tirar que de nos encapriciar a revirar d'òc
en francés es un pauc enganador, que retrobariam melhor nòstra dignitat e nòstre
alen dins tot son ample en revirada anglesa (o castelhana). A l'ora que lo francés
ven de mai en mai una lenga vernaculara, seriá mai util de nos causir, per nos
mostrar a l’estrange, de lengas veïcularas a de bòn!
L'autra antologia que nos arriba en fin d'annada 2005 es occitana. Rogièr Teulat
perlonga son prètzfach entamenat amb son "Pèire d'Alvèrnhe": far d'edicions de
tèxts medievals accessiblas als occitans de uòi per que poguèsson se reapropriar
aquel patrimòni. Soi pas competent per jutjar se la normalizacion ortografica
preconizada per Teulat es milhora qu'aquela que prepausèron antan Camprós,
Bèc o Lafònt. O mai recentament Romieu e Bianchi. Teulat, ço ditz el, respiècha
milhor la coeréncia intèrna de l'occitan medieval, mentre los predecessors
s'acontentavan de modernizar la grafia... Coma que siá aquò rend la lectura pro
aisida. Una revirada francesa simpla es en regard dau tèxt. A aquesta i cau benlèu
pas tròp demandar d'èstre literària. Es un pauc freja mas se legís amb plaser. Per
son tras qu'interessant "Pèire d'Alvèrnhe" Teulat donava en regard una traduccion
en occitan basic simplàs, lo francés estent remandat a la fin dau libre. Dins aquel
cas lo francés èra glaçat e sens gaubi coma lo mòde d'emplec d'una maquina de
lavar. Mas aquò me semblava milhor dins aquela amira d'una apròchi occitanò-
centrada dau tèxt trobadorenc. Aitanben lo pichon libre sus los trobadors
cantalencs es polidament estampat (melhor que lo Pèire d'Alvèrnhe que semblava
un pauc un policopiat per estudiants) e permet una lectura facila de tèxts que
mancan pas d'interés ni de gaubi poetic. Son presentats e illustrats per un tèxt, a
costat de trobadors incontornables coma Pèire Rogièr, lo monge de Montaudon,
e Guiraut Riquièr, de personatges mens coneguts coma Guilhèm Gausmar, Èble
de Sanha, Na Castelosa, Austòrc d'Orlhac, Guilhèm de Mur, Pèire de Còls
d'Orlhac, Cavaire, Bonafós, Guilhèm de Biartz, e Bernat Amorós. Una iniciativa
preciosa d'encoratjar e d'alargar mai que mai.
Farai lo repròchi a Teulat de far un pauc lo mercand de cravatas ambulant en nos
anonciant trionfalament una "demistificacion" dau monge de Montaudon que
quand i anatz veire vos mainatz que ten pas que cinc linhas e qu'apond fin finala
pas grand causa a çò que trobam dins l'edicion de Michael Routledge (1977). Tot
se resumís a dire que l'imatge acolorit d'un "Rabelais occitan", monge calhòl e
cacalassaire, es una construccion e que trobador e monge dins la trajectòria de
Pèire de Vic son sai que doas vidas successivas totalament dissociadas, un pauc
coma per lo sinistre Folquet de Marselha trobador e avèsque... Çò sol de segur,
es que de tot aquò ne sabèm vertadièirament pas grand causa e que lo pauc que
nos cresèm de saupre es conjectural que ben talament. Dificil de demistificar dins
de talas condicions!
Puslèu que demistificacion dirai aladonc qu’avèm de presentacions simplas,
onèstas, precisas e de bòn legir. E aquò leva pas res au meriti grandaràs de
l’iniciativa qu’a per tòca de far legir als occitans aquel tesaur sieune cap e tot : lo
« trobar ». Que demòra un centre de gravitat màger de nòstra cultura. E ont de
grands poètas anglosaxons atrobèron la clau de camins novèls de poesia modèrna.
Çò qu’es una leiçon per nosautres. Leiçon ja compresa e aplicada, segur, per
d’unes de nòstres escrivans màgers dau sègle XX. Mas i podèm sai que tornar.
Retrobant dins lo jòc sabent de las assonàncias e dels ritmes una musica que, au
tresen millenari, pòt tornar sa noblesa a una lenga modèrna. Pas forçadament en
cercant l’arcaïsme o en imitant, mas en retrobant un sovenir de l’armonia d’aquel
just balanç, d’aquela majestat complida qu’èra la marca de nòstra lenga quora
veïculava la prumièira renaissença de l’Euròpa regrelhada dels atges
escurs.
Critica pareguda dins "Reclams" N°799 Oct-Dec 2005, p 31-34