Omes d'occitania

JOAN LESAFFRE (1907-1975)

(Article de Rogièr Barta paregut dins OC N°254 estiu de 1976 p47-58).

E mai aja publicat sa tèsi de doctorat sus l'Estatut de la Generalitat de Catalonha; dos opusculs sus un poëta, Joan Lebrau, e sus Argelièrs e Ròcabrun, vilatjons lengadocians; quatre dels cinc primièrs volums de la Bibliographie occitane, la màger part de l'òbra de Joan Lesaffre es escampilhada dins de revistas (« OC », « Lo Gai Saber », « La France Latine », etc.) e dins de fuèlhas episodicas, coma n'i aguèt tantas despuèi gaireben cinquanta ans que nòstre paure amic, mòrt a 68 ans lo 30 de setembre de 1975, perseguissiá son pretzfach renaissentista, quora dins la dralha felibrenca tradicionala, quora a la S.E.O., puèi a l'I.E.O., sempre e pertot amb una consciéncia exemplara.

Se pòt qu'aquel escampilhament, ligat a l'estat circomstancial de l'edicion occitana, amague als uèlhs de las joves generacions l'importància d'un long trabalh constructiu de critica literària, istorica, etc., que ne devèm solinhar 1'unitat, los que n'avèm vist l'espelida al fil dels jorns. E, per çò qu'es de ieu, a comptar del primièr jorn; vòli dire a comptar del jorn que Lesaffre, òme d'òc, se sentiguèt e se volguèt òme d'òc.

Joan aviá fach sos estudis segondaris a Besièrs, ont son paire, engenhaire de l'Escòla centrala, bailejava lo servici tecnic del camin de fèrre. Mas èra de quatre ans mon ainat e mai que mai anava al collègi de la Trinitat, mentre qu'anavi ieu al collègi laïc : aquò per de dire que nos coneissiam pas brica e que nos deviam crosar sens nos veire, sus las alèias Pau Riquet, que cada vèspre, a sièis oras, bronzisson dels cacalasses de la joventut besierenca. Pasmens, un dimenge de 1928, un bèl gojat de 21 ans butèt la pòrta de nòstra botiga de la carrièra Casimir Peret : Joan Lesaffre, estudiant a Montpelhièr, veniá saludar lo majoral Emili Barta e li contar la bolegadissa qu'entamenava: « lo Novèl Lengadòc »; l'an d'aprèp, ieu tanben estudiant al Clapàs, me mesclavi sulcòp a aquela còla e nosavi amb son empusaire los primièrs ligams d'una amistat que foguèt pas jamai ennivolida, mal despièch dels èimes desparièrs e quand en quand de l'alunhament degut a las necessitats de la vida vidanta. L'istòria del « Novèl Lengadòc » caup dins quatre « Annals » (1930, 1931, 1932, 1934). Los que los pòdon espepissar i destrian lèu un procès idéologic que comptarà demest los signes avant correires de la consciéncia occitana d'ara. Passarà lis sul primièr fascicle (1930) que despassa pas lo nivèl del regionalisme tradicional. Lo segond (1931) - concebut e adobat per Lesaffre - porgis al contrari quicòm de vertadièrament nòu tant dins lo domèni de la doctrina coma dins lo de l'accion : « Le Nouveau Languedoc s'intéresse - afortís lo programa publicat al sulhet d'aquel fascicle - non seulement au Languedoc mais aussi à tout ce qui touche à la latinité. » Aquò semblava natural dins la ciutat de Tortolon, Ròca-Ferrièr e Ricard (1). En cambi çò que seguís n'escalustrèt mai d'un : « Il est à noter que les jeunes voient généralement le salut dans la création d'une politique occitane. Cette politique - qui peut réunir les suffrages de tous les partis c'est le fédéralisme. Le fédéralisme, appliqué à l'Occitanie, réclame avant toute chose : l° la renaissance des libertés et des franchises communales; 2° la suppression des départements et la création de régions administratives; 3° l'introduction de la langue, de l'histoire et de la littérature occitanes dans les établissements primaires et secondaires. » De segur çò qu'i deuriá èsser i es pas del tot : d'assembladas elegidas dirèctament pel pòble, un executiu designat per elas, allòc de las « régions administratives » sens chuc ni muc. Atal meteis, la temptacion erronèa e bufèca de « restituer à nos provinces leur forte personnalité d'autrefois » testimoniava que lo camin de la consciéncia occitana èra pas netejat de sos tautasses. Çò que demàra e demorarà, es la referéneia a una « politique occitane », al « fédéralisme appliqué à l'Occitanie »: aquò s'ausissiá pas gaire per carrièras d'aquel temps.

E justament « lo Novèl Lengadòc » o faguèt ausir, amb una votz clara e de metòdes d'accion inconeguts abans el, almens sul terren qu'aviam causit. Se voliam pas pus èsser los preires del pantais e de 1'utopia, los aparaires d'una causa vencuda, caliá virar l'esquina a l'androna gropusculara, a l'esperit de cenacle (2). Lesaffre e ieu ne vesiam, ne sentissiam, ne viviam la necessitat. Mas Joan solet, amb sa jove saviesa, son pinhastritge suau, podiá entreprene la practica d'un autre biais, e l'entreprenguèt d'ausida. Partiguèrem d'aquel fach qu'èrem estudiants e que deviam, d'en primièr, nos impausar dins lo mitan universitari. Naturalament, « lo Novèl Lengadòc » èra una associacion del tipe tradicional qu'acampava un còp per mes al primièr estatge del bar « Y a bon », plaça de la Comedia, un cinquantenat de « convertits » uroses d'escotar de charradissas sus la lenga, la literatura e l'istòria occitanas. De mai, de corses setmanals d'occitan parlat, bailejats per Donadieu, interessavan mai que mai los que coneissián quicòm; nos fasiá sofracha l'estec pedagogic per empantenar los que coneissián pas res. Tot aquò èra plan polit mas auriá pas aponchat un fus s'aviam pas volgut sortir d'aquel pichon rodelet tant agradiu, coma n'i aguèt tantes abans nosautres. Ne sortiguèrem perque nos diguèrem que la causa occitana, a Montpelhièr, aperteniá pas als estudiants inscriches al « Novèl Lengadòc » (ne comptèrem pr'aquò aperaquí tres cents !) : la teniam al contrari pel patrimòni pròpri e per l'afar personal de cada estudiant lengadocian de l'Universitat de Montpelhièr. Fasiam coma s'aquel biais de plantejar lo problèma èra admés per totes, e pasmens, o sabiam ben, se'n mancava d'un brave pauc. Los morres ponchuts, los que risián d'una gauta, ne devistàvem tant e mai. Nòstra tactica ? Simplassa, amb un pauc d'abilesa e de teneson : conquistar la clau de las « corpòs ». Sens prene temps de polsar nos trobèrem al cap de la « corpò » de Sciéncias (Lautié), de la « corpò » de Medecina (Monnier, puèi Max Roqueta), de la « corpò » de Farmacia (Cassanha), de la « corpò » de Letras (Barta) e de la « corpò » de Drech (Ribes, Pau Bernard, puèi Lesaffre que deviá pus tard remplaçar Monnier a la presidéneia de l'A.G., federacion de totas las « corpòs »). Nos trufàvem pro, e mai fòrça, d'aqueles títols; nos'n servissiam per occitanisar, tant coma podiam, lo mitan qu'èra lo nòstre: estudiants e mèstres. Quand recebiam nòstres professons e las « oficials » al vin d'onor de nòstres bals corporatius, que d'aquela passa fasián flòri, los aculhissiam al cant de la « Copa Santa » e nàstras dichas èran conflas d'èime occitan, tot còp d'activisme occitan (qu'agradava pas a totes; aquò rai : Lesaffre los desarmava per son gaubi tan « digne », coma disiam).

L'annada 1930 vegèt gaireben totas las botonièras dels estudiants flocadas d'una pichòta crotz occitana metallica, que « lo Novèl Lengadòc » n'aviá espandit la mòda.

La 14 de junh, al Palais de l'Universitat, la ceremonia del centenari mistralenc acampava la veusa, lo nebot e un fum de captals de tota mena : lo Rector nos i convidèt, Lesaffre e ieu, a prene la paraula al nom del « Novèl Lengadòc », e Lesaffre exigiguèt que poguèssi parlar en occitan; d'unes que i a crentavan pro que lo Prefècte s'escalustrèsse, que lo sabián malsapiós, e pasmens aquò se faguèt atal, e daissèrem pas escapar l'ocasion de brandir las pelhas als pissafreg (3).

En abril de 1931 a Caen, los delegats de l'A.G. dels Estudiants de Montpelhièr (del « Novèl Lengadòc » per la màger part) poguèron far engolir e adoptar la mocion seguenta pel Congrès de « l'Union Nationale des Etudiants de France », valent a dire per una chorma de bramaires aparisenquits que coneissián pas res del sicut : « Que, dans les facultés où ils sont enseignés, le provençal et les autres dialectes de langue d'oc (4) puissent être choisis comme seconde langue aux épreuves orales du certificat d'études pratiques de la licence (enseignement des langues vivantes et comme, langue complémentaire du titre de licencié d'histoire, philosophie et lettres pures. » Sul plan universitari voliam sensibilisar a la question occitana fòrça companhs. Se pòt dire sens cròia que capitèrem e non pas solament a Montpelhièr: se « los Estudiants Ramondencs » nasquèron a Tolosa, l'exemple del « Novèl Lengadòc » i èra per quicòm; convidat per Gaulhet e Seguy, Lesaffre anèt charrar davant eles. Nòstre objectiu principal se situava pasmens en defòra de la clocada estudianta, e plan pus luènh. Los « Annals » de 1931 lo definissián atal : « Estimant qu'il ne suffit pas de donner des réunions à Montpellier devant un public composé de personnes convaincues mais que, pour répandre les idées régionalistes, il faut les exposer dans la plupart des villages du Languedoc et devant le peuple lui-même, le comité du « Nouveau Languedoc » a décidé d'entreprendre une campagne de propagande régionaliste dans la région montpelliéraine. » (Cal remarcar que « lo Novèl Lengadòc », « groupement d'action régionaliste » dins los « Annals » de 1931, se sonava « groupement d'action régionaliste et fédéraliste des étudiants de l'Université de Montpellier » dins los « Annals » de 1932).

Las obligacions de nòstres estudis, la necessitat materiala per mai d'un de los abreujar nos empachèron ben entendut de nos passejar « dans la plupart des villages du Languedoc ». I anèrem almens tres còps e cada còp foguèt una reüssida solinhada pels « Annals » de 1931 e 1932. Lo 21 de febrièr de 1931 : « A Fabrègues, la réunion eut lieu dans la salle d'école, devant une belle assistance où se remarquaient le maire de Fabrègues, les instituteurs et les institutrices et de nombreux vignerons. Après un exposé de Lesaffre sur la doctrine mistralienne, Roger Barthe, en languedocien, dit ce qu'est le N.L. et notre politique occitane (... ). On entendit successivement Donnadieu, Vila, Hugounenq, Domergue, dans des contes et des chansons..., etc. » Lo 20 de març de 1931: « A Lunel la soirée avait été parfaitement préparée par notre ami Christol. Un public nombreux (... ) où l'on remarquait beaucoup de jeunes gens (...) entendit tour à tour Lesaffre, Barthe et Rouquette exposer les doctrines régionaliste et fédéraliste..., etc. »

Enfin, en febrièr de 1932 (los comptes renduts son escriches desenant en occitan, coma la màger part dels « Annals ») : « La charradissa de Donadieu, facha a Càsols de Besièrs, e transmesa pels suènhs de Ràdio Besièrs, seguèt l'ocasion d'un bèl miting de propaganda. A-n-aquela vesprada la musica de Càsols prestava son ajuda preciosa. Lo cònse Rodirigues presentèt sa vila e son jove compatriòta Donadieu. Presentat un cap de mai per Lesaffre, Donadieu faguèt, en lengadocian, l'istòria de Càsols e cantèt lo laus de nòstra meravilhosa parladura. Aprèp, Rogièr Barta expliquèt sens aver paur dels mòts çò qu'es lo federalisme e expausèt la question catalana que nos deu servir d'exemple. »

Venèm de legir que l'acamp de Càsols èra estat transmés per Ràdio Besièrs, estacion emeteira deguda a l'enavant d'A. Bonnefous quand la « T.S.F. » balbucejava. Los escotaires èran nombroses, arrapats a la galena, e Lesaffre aviá destriat sulcòp l'interès, pel « Novèl Lengadòc », de mespresar pas lo caganís - a l'epòca - dels mass media. Acuèlh benvolent de Bonnefous e de son conselhièr artistic Pommier, lo futur paire del pianista. E d'arreu te cavalgam las ondas, quora en francimand quora en occitan, d'unes que i a legissent un papieron, d'autres, desvergonhats, improvisant davant lo micro. Bilanç per 1931 : quinze charradissas; Lesaffre ne faguèt tres, sus la cançon populara lengadociana, sus Deodat de Severac, sus la renaissença literària catalana (tèmas privilegiats per el entre totes).

A nòstra volontat capuda de conquistar l'audiéncla populara mai larga la premsa escricha ofrissiá un esplech que cobejàvem. Dos quotidiens regionals, d'aquel temps, se publicavan a Montpelhièr : « Le Petit Méridional » e « L'Eclair »; e mai tres durant una pontannada, amb « Le Sud ». Obtenguèrem de cadun una tribuna setmanala estampada dins totas las edicions. Me soveni encara de nòstra convèrsa amistosa ainb Robèrt Audemà, cap redactor del « Petit Méridional », quand Lesaffre e ieu l'anèrem veire dins son burèu majestuòs de la carrièra Henri Guinier. Aquelas tribunas las caliá pas solament obténer; las caliá téner e d'efièch las tenguèrem tres annadas d'arreu o benlèu quatre, estiu coma ivèrn, dieumercé la teneson de Joan Lesaffre ajudat per nòstres companhs Max Roqueta, Lautié, Donadieu, Galtier, Baumel, Vila, Boanet de Lavit, Jordan, Burgues, Billet, Illaire,, Combarnós, Albernhe, etc., e tanben per dos ensenhaires amics del « Novèl Lengadòc » : Camprós, de Mende, e Bonafós, de Seta. Voliam per nòstras cronicas - cada diluns dins « Le Petit Méridional », cada dijòus dins « L'Eclair » - acostumar lo public lengadocian al concèpte d'una comunitat occitana dins totes los domènis de la cultura (lenga, literatura, istòria, arts de tota mena), e li ofrir una informacion corrècta dins cadun d'aqueles domenis. De mai, començàvem d'estudiar la situacion economica incoërenta dels païses d'òc, d'un biais encara empiric, pro seriosament pasmens per n'entreveire la causa dins Io centralisme parisenc (gausàvem pas dire colonisaire) e lo remèdi dins una politica occitana : donàvem lo vam al mot e mai nos faguèsse sofracha una analisi fonza que nos aguèsse permés d'i enclaure un contengut eficaç. L'eficacitat, la trobàvem ça que la dins l'accion, un començament d'accion: 10 000 fuèlhs en occitan per sonar lo pòble al miting viticòla engimbat lo 21 de març de 1933, al pavalhon popular, pel « Novèl Lengadèc » e las associacions païsanas d'aquela pontannada contra las importacions descabestradas del vin d'Argièr.

Aquela preséncia de cada jorn, e pertot, nos valguèt pas que d'aprovacions. Demest los ainats que nos ajudèron de contunh : Pèirci Azemà, que viviá literalament nòstres projèctes, e Ismaël Girard. « OC » èra per nosautres una bossòla e un far; e tanben una font inagotabla de fe...

Los « Annals » de 1932 publicavan de Lesaffre un article d'actualitat: « L'exemple de la Catalogne » (5). La proclamacion de la Republica espanhòla aviá coïncidit amb un començament d'autonomia catalana, conquistada pels catalanistas abans d'èsser autrejada de racacòr pels republicans de Madrid, tan centralisaires coma los reialistas. Per malastre, l'Estatut de Catalonha seriá lèu anequelit dins lo grand chaple franquista.

La valor exemplara de Catalonha s'impausava (6) e s'impausa de contunh als occitanistas coma quicòm d'evident. Avèm vist recentament los intellectuals catalans entamenar una « Gran Enciclopèdia Calalana » (primièr volum, 1970), quand los secutavan mai que jamai, e ne perseguir l'edificacion malgrat los escorcolhs, los empresonaments, las empachas de tota mena. Nosautres. en 1932, sentissiam prigondament J'exemplaritat de Catalonha, tan mai que teniam Catalonha per una part de la comunitat occitana. Escotem Lesaffre : « Au moment où va entrer en vigueur le Statut que la Catalogne réclamait depuis si longtemps, je me plais à saluer ici le magnifique résultat obtenu par nos frères occitans grâce à leur ténacité et à leur indomptable énergie enfin récompensées par le triomphe de leurs revendications. »

E mai la pertenença del catalan a la comunitat lingüistica occitana siá estada admesa pel quite Pompeu Fabra a la fin de sa vida (« I haureu aconseguit més el català vindrà a ésser llavors una variant més de la gran llengua occitana retrobada »), cal reconéisser que lo concèpte d'una comunitat occitana lato sensu se trèba recusat per « l'immensa majoritat dels catalanistas », e Lafont ne vei la causa dins « la carga istorica enòrma », analisada per el, que deviá congrear « una consciéncia nacionala sonque catalana ».

L'analisi de Lafont es indiscutibla (7). La caldriá benlèu completar per l'escanament de l'autonomia catalana al moment precís que los partidaris catalans de la « Granda Occitània » conquistavan las joves promocions universitàrias de Barcelona. Lesaffre evocava sovent nòstres companhs Guifré Bosch, Joaquim Granados... Planhissiá coma ieu aquel fracàs d'una orientaclon occitana que teniam pas per una « desviacion » e qu'aviá encantat nòstra joventut; aprovàvem ça que la, dins nòstras darrièras conversas, la solucion realista adoptada per la màger part dels occitanistas d'ara : de Lemòtges a Salsas, e non pas de Lemòtges a Elx. Ne parlem pas mai (8).

Aprèp 1934 l'accion del « Novèl Lengadòc » ten de mermat. Los empusaires - d'en primièr Lesaffre, puèi Max Roqueta, Donadieu... - dintran dins la vida vidanta, la del pan quotidien que cal ganhar fòrt e mòrt, del fogal que cal bastir; la succession immediata es pas estada assumida amb pro de teneson dins lo mitan universitari; la fòga militants, lo levat ideologic son reculhits per « Occitània ». Es aquí, dins aquelas fuèlhas bategantas, que se farga fins a la guèrra la consciéncia occitana encara incèrta.

Licenciat de matematicas e doctor en drech, Joan Lesaffre entamena a la S.N.C.F. un pretzfach professional d'engenhaire dins los servicis centrals, a París naturalament. El qu'auriá pogut, dins son païs, jogar un ròtle decisiu dins un Felibritge renovat (vòt illusòri) o a 1'I-E-O (ne foguèt lo président efemèr), se vegèt constrench de restrénher sa poténcia organisaira al rodelet parisenc dels « Amics de la lenga d'òc ». S'i atemèt conscienciosament mai de trenta ans, amb Lobet, puèi amb Gaussen, Ros, Antòni de Bastard... Multipliquèt las charradissas per desvolopar la cultura occitana dels escotaires : la que dediquèt a l'òbra de Màrius André (e que foguèt roneotipada) demòra un modèl de clartat e de simpatia critica.

Lo rescontre e l'amistat de Pèire-Loïs Berthaud, lo deus ex machina de la lei Deixònne, desaparegut trop lèu, encaminèron Joan Lesaffre dins una dralha feconda. D'aquela collaboraclon sortiguèt un « Guide des études occitanes » (1953) encara preciós. Berthaud, en 1946 aviá engimbat una « Bibliographie occitane » (1919-1942). Caliá contunhar una entrepresa tan necessària. La segonda « Bibliographie » (1943-1956) portava, en 1958, la signature de Berthaud e Lesaffre. Aqueste, en 1969, es lo mèstre d'òbra de la tresena (1957-1968) amb l'ajuda del Clusèl. Los tres primièrs volums èran editats per « Les Belles Lettres » (collection des Amis de la langue d'oc à Paris). La quatrena « Bibliographie » (1967-1971) en 1973, la cinquena (1972-1973) en 1914, amb la dobla signatura de Joan Lesaffre e de J.M. Petit, devon lor publicacion al Centre d'Estudis Occitans de l'Universitat de Montpelhièr III. D'ara enlà .Ioan-Maria Petit manejarà l'empenta, amb la sciéncia e la consciéneia que li sabèm.

La cinquena « Bibliographie occitane », coma la quatrena, apond al repertòri dels libres e opusculs lo dels articles mai substancials de las revistas, tot còp superiors als opusculs per l'importància del contengut. Suprimís la division per dialectes. sovent artificiala, e la seccion « Langue et littérature roussillonnaises » remandada a las bibliografias catalanes. Se vei aicí l'abotiment d'una evolucion dins un sentit realista que visquèrem ensems, Lesaffre ieu, esquartairats.

Calguèt un volum de 87 paginas per qu'i clauguèsse la produccion de las annadas 1972 e 1973 (autors, títols, etc.). La comparason amb las annadas cobèrtas per cadun dels quatre primièrs volums mòstra un progrès quantitatiu de la cultura occitana tant irresistible coma un aigat. D'èsser lo grafièr d'una tala reüssida se'n regaudissiá Lesaffre, tan mai que n'èra, per subrepés, un dels pretzfachièrs. La collaboracion de Joan Lesaffre a « la France Latine » caup essencialament dins las « Notes de lecture » (una nòta o doas per cada mes) que porgiguèt despuèi 1960 a aquela revista trimestriala. La formula plegadissa qu'aviá causida li permetiá de sarrar l'actualitat occitana d'un ponch de vista personal, sempre agradiu e fruchós pels legeires. Atal, per son solaç e pel nòstre, l'avèm vist espepissar las originas d'aquel sermon del curat de Cucunhan que faguèt barjacar tantes cercaires, o esquinçar lo mistèri besierenc de l'Arlatenca de Daudet. A un nivèl pus naut la traduccion occitana (1973) de « Jésus II » li fornissiá l'escasença d'estudiar, despuèi « De Jean-Jacques Rousseau à Mistral » (1928), la passion dramatica de Delteil per sa lenga qu'auriá pogut e volgut escriure e qu'escriguèt sonque per reviraire interpausat. Escotatz lo crit d'amor de Delteil davant la transposicion de son òbra, « Nòstre Sénher lo Segond » : « Cet occitan-là a l'air plus naturel que mon français, comme si c'était le texte original (... ). C'est la preuve par neuf que tout ce livre a été pensé, charpenté et peut-être parlé en occitan, puis écrit en français (... ). L'occitan a plus de muscles, plus de tripes, il a quelque chose d'énorme, de terraqué, de boniface, de fantastique et d'homérique qui n'a rien à voir avec le français. » S'un pavon de la ràdio o de la télé, o quauque pesolh revengut de la granda premsa, daissava escapar una asenada a prepaus de nòstra lenga e de sa literatura, Lesaffre aviá lèu fach de li brandir las pelhas. E per tan mesurat que foguèsse estat de contunh dins sas paraulas e sos escriches, li fasiá pas paur lo vitupèri per aparar lo drech dels païsans del Larzac. Li sufisiá pasmens, dins la màger part dels cases, una ironia plasenta.

Las « notes de lecture » son escrichas en francés. O caliá benlèu per la tòca recercada. Se sap pasmens que Lesaffre manejava l'occitan amb fòrça gaubi. Veni de legir tornarmai dins « la France Latine » :« Josèp Salvat e l'Escòla Occitana » (n° 53) « Antòni de Bastard e los Amics de la lenga d'òc » (n° 63, julh-agost-setembre de 1975), dos articles comols de saba occitanista. Son escriches, coma totjorn, dins la varietat clapassièra de nòstra lenga vestida de la grafla classica.

Joan Lesaffre demorèt sempre fidèl a un occitanisme segur e larg, que volguèt afortir un còp de mai dins aqueste tròç de son article (sai que lo darrièr) dedicat a la memària d'Antòni de Bastard : « Lo conoissiá (... ) dempuòi la Santa Estèla de Pau, en 1931, ont èrem anats, Rogièr Barthe e ieu, representar los estudiants montpelhierencs : atal nasquèt una amistat que se deviá perlongar pendent quaranta-quatre ans, enfortida que seguèt per nòstra pertenença comuna a la joinessa estudiantins occitana de Tolosa (« Los Estudiants Ramondencs ») e de Montpelhièr (« Lo Novèl Lengadòc »), au Felibritge e a « l'Escèla Occitana », puòi, sens qu'aguèssem renegat l'un ni mai l'autra, als amics de l'Occitània de Camprós, de l'OC de Girard e, quauques annadas après, de l'Institut d'Estudis Occitans. »

Lo biais intellectuel de Lesaffre revèrta un pauc lo de Ròca-Ferrièr. Parli pas dels èimes, pro desparièrs. M'arraca pas de juxtapausar dos noms que lo primièr me sembla plan digne del segond. Lo trabalh minimós, escrupulós, eficaç de Ròca-Ferrièr li valguèt d'èsser qualificat per Mistral d' « enfatigable empuradou de la sciènei òucitano » (Armana prouvençau, 1880). Çò que vòl dire aici « la sciènci óucitano » pertòca la coneissença prigonda e objectiva de l'occitanitat. Lesaffre i vodèt sa vida, coma Ròca-Ferrièr, e demòra coma el un obrièr exemplar de la renaissenca occitana.

Rogièr BARTA.

(l) Lesaffre m'ajudèt a fondar « L'Action Latine » Dirai un jorn perqué ai renonciat, i a sèt o uèch ans d'aquò, al combat actiu per l'idèia latina, idèia d'esséncia occitana e que l'avenidor es pas tancat d'avant ela de cap de biais.

(2) Ismaël Girard escriguèt a prepaus del « Novèl Lengadòc » : « ... Dès le début il se proposa pour objet l'étude d' une doctrine occitane : non pas uniquement édifiée sur le maintien de la langue et des traditions, mais aussi, adaptée aux nécessités du monde moderne, tant économiques et historiques que géographiques ou ethniques et sociales, - et il élabora une politique occitane sur la base du fédéralisme. Dès le début également, il adopta une méthode de travail véritablement efficace et qui doit demeurer un article essentiel de l'action future : travailler en dehors des cénacdes qui ne comptent que des convertis, se placer face au peuple occitan tout entier, aux champs comme à l'atelier » (citat per Joan Lesaffre, « Annales die l'idée latine » de 1960, p. 45).

(3) Jean LESAFFRE et Roger BARTHE, « Notre hommage à Mistral » Montpellier, le Nouveau Languedoc, 1930, (12 p.).

(4), En 1931, lo mot « occitan » - tan lèime, comòde, mobilisaire -s'emplegava ja bravament; mas s'impausava pas encara pertot coma s'es impausat d'ara enlà.

(5) Joan Lesaffre sostenguèt lo 14 d'abril de 1934 sa tèsi de doctorat en drech sus l'Estatut de Catalonha davant l'Universitat de Montpelhièr. Aquel acte de fe dins l'astrada de Catalonha èra tanben un trabalh seriós, vigorosament bastit. N'aviá reculhit la matèria dins los archius e las bibliotècas de Barcelona ont nòstres amics Batista i Roca, Josep Carbonell, etc., l'ajudèron generosament dins son pretzfach de recèrca.

(6) « Lo Novèl Lengadòc » ne tirava profièch sus mai d'un ponch. L'importància de la collection « Bernat Mètge» (la "Guillaume Budé catalana) escapava pas a Lesaffre ni mai a Max Roqueta qu'afortissiá dins los Annals de 1931 : «La leçon nous vient aujourd'hui des Catalans... il serait injuste de ne pas signaler l'importance des traductions de chefs-d'oeuvre français et étrangers, car une traduction est un monument incomparable qui élève et stabilise la langue. » Ne fornissián la pròva dins los Annals de 1932 amb de traduccions occitanas de Lucrèci, Platon, Dante, Lope de Vega, Rabelais.

(7) Robèrt LAFONT, Per una dinamica dels estudis occitans (Amassada generala de l'I.E.O. a Montpelhièr, 6 de setembre de 1972).

(8) Aquel periòde « catalan » de la renaissença occitana del sègle XX a coat dos eveniments positius que totòm, uèi, ne pòt mesurar las consequéncias: 1°) la publicacion a Barcelona, de la « Gramatica occitana » d'Alibèrt: monument de la restauracion lingüistica nòstra; 2°) la creacion, a Barcelona, d'Occitània (Camprós e son « Araire », « Lo Novèl Lengadòc », los estudiants catalans e valencians, etc.) d'ont nasquèt l'occitanisme.

Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn a l'ensenhador de la literatura dau sègle XX
Retorn a l'ensenhador generau