Mitat-de-Gal
Un còp i aviá un òme (1) que passava a chival per s’entornar a son castèl. Rencontrèt en camin Mitat-de-Gal, que veniá de trobar una borsa plena d’escuts en gratant sus un molon de fumièr. L’òme ié diguèt :
- « Se me vòls donar aquel argent, te bailarai un plen sac de civada e te prendrai embé ieu a mon castèl.»
- « E ben! vendrai. »
Mitat-de-Gal montèt sus lo chival e se n'anèron. Quand aguèron fach un pauc de camin, trobèron un rainard que diguèt a Mitat-de-Gal :
- « Onte vas, Mitat-de-Gal ? »
- « Vau emb aqueste monsur a son castèl. »
- « Se me preniás ? » diguèt lo rainard.
- « Non, que sèm pro cargats. »
- « Si, si, pren-me, que vòle venir embé tus. »
Mitat- de-Gal ié diguèt :
« Dins mon detràs, met te-ié. »
Se ié metèt, e se n'anèron. Quand aguèron fach un pauc mai de camin, rencontrèron una manaireta que diguèt a Mitat-de-Gal :
- « Onte vas, Mitat-de-Gal ? »
- « Vau emb aqueste monsur a son castèl. »
- « Se me preniás, que pese pas gaire ? ié diguèt la manaireta. »
- « Non que sèm pro cargats. »
- « Si, si, pren-me, que vòle venir embé tus. »
Mitat-de-Gal ié diguèt : « Dins mon detràs, met-te-ié. »
Se ié metèt e se n'anèron. Quand seguèron un pauc pus luònh, rencontrèron una ribieireta que diguèt mai a Mitat-de-Gal :
- « Onte vas, Mitat-de-Gal?»
- «Vau emb aqueste monsur a son castèl. »
- « Se me preniás? ié diguèt la ribieireta. »
- « Non, que sèm tròp cargats. Lo chival nos pòt pas pus rebalar.»
- « Si, si, pren-me, que vòle venir embé tus ; veiràs que n'auràs pas regrèt. »
Mitat-de-Gal ié diguèt : « Se ié pòs anar, dins mon detràs, met-te-ié.»
Se ié metèt e se n'anèron. Arribèron au castèl qu’èra nuòch. Monsur davala de chival e tusta la pòrta.
- « Quau es aquòs ? » diguèt la serventa
- « Aquò’s Monsur embé Mitat-de-Gal; davalatz un lum. »
Madama davalèt embé lo lum e demandèt coma èra anat lo viage. Mitat-de-Gal ié respondèt qu’èra plan anat, dès que 1o merchand tornava (2). Monsur diguèt a la dama d’anar lèu alucar lo fuòc, que Mitat-de-Gal deviá aver freg. Mitat-de-Gal respondèt :
- « Nani, ai pas freg. »
Après i aver fach totas aquelas amistenças, ié diguèron :
« Es pas lo tot, Mitat-de-Gal, vos cau metre a taula. »
Mitat-de-Gal ié respondèt que n’aviá pas prèissa ; mais dins aquòs se ié metèt. Quand aguèron sopat, Monsur, que s’èra entendut embé Madama, faguèt semblant de pas saupre a-n-onte poiriá faire cochar Mitat-de-Gal. La dama ié diguèt :
- « Lo farem cochar aval dins lo galinièr, sus la barra, embé las galinas : aquís serà caudet.»
Mitat-de-Gal ié respondèt : « Anarai plan, serai caudet, dormirai plan aquís. »
Entre qu’aguèron passat la velhada, lo monsur diguèt a la serventa :
- « Prenetz un lum e anatz cochar Mitat-de-Gal. »
Lai anèt. Mitat-de-Gal sautèt sus la barra e diguèt :
- « Serai plan aicís.»
Quand la serventa se seguèt enanada, las galinas, qu’avián sentit Mitat-de-Gal sus la barra, lo desquilhèron a còps de bècs. Mitat-de-Gal diguèt adonc au rainard :
-« Rainard, rainard, sortís de mon detràs qu’ara es ora. »
Lo rainard sortiguèt e mangèt totas las galinas.
Lo lendeman matin, lo monsur e la dama, que cresián de trobar Mitat-de-Gal mòrt e d’aver sa borsa, mandèron la serventa au galinièr. La serventa trobèt Mitat-de-Gal que cantava coma un fòl sus la barra ; mès i aviá pas pus de galinas dins lo galinièr.
La serventa s’en va au monsur e ié ditz :
- « S’enmandatz pas Mitat-de-Gal, nos arroïnarà. A devorit totas las galinas, sens ne quitar una. Coma farem per manjar ? »
Lo monsur ié respondèt :
- « N'ages pas lagui ; l’aurem la nuòch que vèn : lo farem cochar embé los buòus, e a còps de banas lo tuaràn. Deman matin lo trobarem mòrt.»
Lo monsur se lèva e va veire Mitat-de-Gal que cantava coma un fòl.
Ié ditz :
- « Mitat-de-Gal, cossí avètz passat la nuòch ? »
- « Plan, Monsur, plan ; ai plan dormit. »
- « Tant milhor, qu’aviái paur qu’aguèssetz freg.»
- « Nani, Monsur, ai pas agut freg.»
Mitat-de-Gal davalèt de sa barra. Lo faguèron manjar coma cau tot lo jorn. Quand venguèt lo vèspre, sopèron. E quand aguèron sopat, monsur diguèt tornar a la dama :
- « A-n-onte farem cochar Mitat de-Gal? »
Madama ié respondèt:
- « Lo calrà faire cochar aval, sus lo rastèl, dins l’estable dels buòus ; aquís serà caudet. »
Mitat-de-Gal diguèt:
- « Anarai plan, serai caudet, dormirai plan aquís. »
Entre qu’aguèron passat la velhada, lo monsur diguèt a la serventa de prene un lum e d'anar cochar Mitat-de-Gal. La serventa lai anèt. Mitat-de-Gal sautèt dessús lo rastèl, e diguèt :
- « Serai plan aicís. »
Quand la serventa se seguèt enanada, los buòus, qu'avián sentit Mitat-de-Gal, ié bailèron a còps de bana. Mitat-de-Gal, tanlèu que se sentiguèt tustat, diguèt a la manaireta:
- « Manaireta, manaireta, sortís de mon detràs qu'ara es ora.»
La manaireta sortiguèt e copèt totas las banas dels buòus.
Lo lendeman matin, la serventa davala a l’estable; se'n va veire se Mitat-de-Gal èra mòrt. Lo trobèt dessús lo rastèl que cantava coma un fòl, e veguèt que totas las banas dels buòus èran copadas.
La serventa s'en va a monsur, e ié ditz :
- «S'enmandatz pas Mitat-de-Gal, nos arroïnarà: a copat totas las banas dels buòus. Coma farem per laurar ? »
Lo monsur ie respondèt :
- « N'agetz pas lagui; l’aurem la nuòch que ven : farem caufar lo forn tot uòi, e de vèspre ié lo farem cochar : se ié coirà mai que lo pan. Deman matin l’escamparem. »
Lo monsur se leva e va a l’estable. Ié trobèt Mitat-de-Gal que cantava coma un fòl. Ié ditz :
- « Mitat-de-Gal, cossí avètz passat la nuòch? »
- « Plan, Monsur, plan; ai plan dormit. »
- « Tant milhor, que n’ère en lagui. »
Mitat-de-Gal davalèt de dessús lo rastèl e lo faguèron manjar coma cau tot lo jorn. Entrament, caufavan lo forn d’aquís que seguèt roge.
Lo vèspre, en sopant, Monsur diguèt tornar a Madama :
- « A n-onte farem cochar Mitat-de-Gal anuòch? »
Madama ié respondèt :
- « S’aquòs fai pas res a Mitat-de-Gal, çai avèm una cochada au forn.»
Mitat-de-Gai diguèt :
- «A-n-onte volretz ; vau plan pertot. Au forn anarai plan, serai caudet; dormirai plan. »
Mès se'n pensava pas mens, e, amai que veguèsse caufar lo forn, èra plan tranquille.
Entre qu'aguèron passat la velhada, lo monsur diguèt mai a la serventa: - «Prenetz un lum e anatz cochar Mitat-de-Gal. »
La serventa lai anèt. Mitat-de-Gal, en dintrant dins lo forn, diguèt :
- « Serai plan caudet aicí»
La serventa seguèt pas pus lèu sortida que Mitat-de-Gal sentiguèt sas plomas s’amolonar e se rostir. Sens esperar mai, diguèt a la ribieireta :
- « Ribieireta, ribieireta, sortís de mon detràs qu’ara es ora.»
La ribieireta sortiguèt e rempliguèt lo forn d'aiga. Lo lendeman matin, la serventa se lèva e va veire se Mitat-de-Gal èra rostit. Lo trobèt davans la pòrta que cantava coma un fòl, e veguèt lo forn remplit d’aiga que versava.
Met las mans sus la tèsta, s’en va trobar monsur au lièch e ié ditz :
- « S’enmandatz pas Mitat-de-Gal, nos arroïnarà ; a remplit d’aiga lo forn. Coma farem per còire lo pan ? »
Lo monsur ié respondèt :
- « Entre que serai levat, ié bailarai çò que ié reven e l’enmandarem endacòm mai.»Lo monsur se levèt, anèt soetar lo bonjorn a Mitat-de-Gal, e ié demandèt s’aviá plan passat la nuòch. Mitat-de-Gal ié diguèt que òi. Lo faguèron plan dejunar ; ié rendèron sos escuts e se n'anèt.
Lo gal cantèt,
E la sorneta finiguèt.
(Version de M. Hubac (Émilien), de Gignac.)
Nòtas de Ròca-Ferrièr.
(1) Devenu formule populaire et déjà signalé ainsi par le Dicciounari Moundi qui est à la suite des Oeuvres de Goudelin, art. Home.– Aquò’s un còp èra un òme équivaut à dire : Ce que vous racontez est une fable. - V. les contes de la Mairastre et du Lauraire
(2) Proverbe populaire.
(3) Cantar coma un fòl, corrir coma un fòl, partís coma un fòl, sont autant de comparaisons populaires très fréquemment usitées dans tout le bas Languedòc. "I aviá un monde fòl" est synonyme de beaucoup de monde.