La pèl d'ase
Un còp i aviá un rei qu'aguèt una filha talament bèla, qu'estent vengut veuse, tombèt amorós d'ela e la volguèt esposar. Per que ié consentiguèsse, ié prometiá cada jorn tout çò que ié passava dins l'idèa : ié disiá que, de qué que demandèsse, ié refusariá pas res. Coma aquela filha, ié fasiá paur d'esposar son paire, cercava dins son èime las causas las pus impossiblas per l'en desgostar. Ié demandèt d'abòrd ana rauba de la color dau cièl embé las estèlas.
Son paire, que voliá la contentar, sabiá pas coma faire. En empleguent pasmens tota la pena que poguèt s'amaginar ié trobèt una rauba color dau cièl e ié la bailèt.
Quand la filha aguèt aquela rauba, ié diguèt : " Se volètz que vos espose, me'n cau ara una que siágue color de la luna. "
Son paire tornèt cercar dins totas las vilas, dins totes los magasins, e, a fòrça de cercar, i en trapèt una. Ié la portèt e ié diguèt : " Jamai donc me recompensaràs de la pena que prene per tus? "
Sa filha ié respondèt : - " Mon paire, i a encara una autra causa que volriái aver : cau que me crompetz una tresièma rauba que siágue color de sorelh ; bailatz-me-la, se que de non vous esposarai pas.
Son paire tornèt cercar dins totas las vilas per i aver una rauba color de sorelh. La trapèt, a la fin, e i é la bailèt en diguent : - " Cau que dins uòch jorns seguem maridats. "
La filha prenguèt aquela rauba, e se n'anèt, dins sa cambra, maucontenta que se pòt pas mai de veire que son paire ié bailèsse tot çò que demandava, pèr tant dificil qu'o aguèsse cresegut.
Quand seguèt dins sa cambra, se metèt à plorar en diguent : - " O ! s'es possible que te calgue, tu, esposar un paire ? De qu'es que ié demandaràs que non t'o pògue bailar ? "
D'aquel moment faguèt pas que se desolar la nuòch e lo jorn.Una nuòch pasmens ié venguèt una idèa: se sovenguèt que son paire aviá un ase e que i aviá ausit dire que lo bailariá pas quand deguèsse i'en costar la vida. Se pensèt de ié demandar la pèl d'aquel ase. Alòr que lo matin, son paire l'estent anada trobar dins sa cambra e i aguent dich:
- " E ben, ma filha, siás-tu decidada qu'esposem aquestes jorns ? "
ié respondèt:
- " Nani, mon paire, qu'ai encava quicòm a vos demandar. Cau que me bailetz la pèl de vòstre ase qu'aimatz tant. "
Son paire ié diguèt : - " Çò que dises aquís m'es plan fachós; ma filha, per amòr qu'aviái portat mon amor dessús aquela bèstia. Pasmens t'ai totjorn dich que te refusariái pas res. " Entrement qu'aguèt respondut aquò, faguèt pelar l'ase e ié'n bailèt la pèl. En prenguent aquesta pèl, la filha se diguèt : - " Boi, paura, de qu'es qu'imaginaràs-tus, ara, per pas esposar ton paire ? " Coma sabiá pas pus de que demandar, se pensèt dins la nuòch de prene sas raubas, embé sa pèl d'ase, e de se n'anar. En caminent atrobèt una fada qu'èra estada a son batisme e que ié demandèt a-n-onte anava tant tard. Après que i aguèt contat sas penas, la fada ié bailèt una baga e ié diguèt que, pèr moièn d'ela, tot çò que poiriá desirar seriá acomplit.
Alòr que, la fada l'aguent quitada, carguèt la pèl sus son esquina per ié servir d'abilhatge, e contunhèt son camin. Au bot de quauque temps arribèt, en d'un castèl e demandèt a los que lai èran se la volián pas per pastrona.
Aquel monde, quand la veguèron dins sa pèl, saguèron pas pus de qué ié respòner. - " Per Di ! ié diguèron, quand seriá que ton abilhatge, ne poiriás pas faire gaire mai. "
La prenguèron, pasmens, e ié faguèron gardar los anhèls dau castèl.
Un jorn que passejava son aver, s'anèt rejónher dins un pichòt maset e ié pausèt sa pèl d'ase ; carguèt sa rauba color de cièl, e preniá plaser a s'agachar davans soin miralh.
D'aquel moment, lo filh dau rei, que passava per aquís, seguèt curiós d'anar veire aquel pichòt maset onte s'èra embarrada. Espincha per lo trauc de la sarralha e te vei una domaisèla talament bèla, que sus lo còp ne'n venguèt amorós. Se n'anèt au castèl, e diguèt a los que lai èran : - " De qu'es aquela domaisèla qu'es embarrada dins vòstre maset ? " Ié responguèron : - " Sai que volètz rire ? Aquò's una pilharda qu'avèm logat per pastrona e qu'es totjorn plegada dins sa pèl. " Lo monsur ié diguèt qu'èra pas possible e qu'aviá vist, el, una bèla domaisèla. I afortiguèron que s'èra trompat e que fariá ben de tornar au maset per la milhor veire. Ié tornèt, mès la veguèt pas, per tau qu'èra partida. Aquòs ié faguèt mau. Quand seguèt revengut a son castèl, ne'n tombèt malaute. Sos parents, que podián pas saupre de qu'aviá, anèron quèrre lo medecin. Lou medecin ié diguèt que lo milhor remèdi seriá de lo maridar. Lo filh dau rei respondèt que se maridariá pas que non aguèsse manjat un gatèu fach per la pastrona qu'apelavan Pèl-d'Ase. Sa maire se faguèt adonc ensenhar lo casal a-n-onte l'aviá vista, e, quand se lai seguèt avitada, la demandèt au monde dau castèl. Totes cacalassèron de veire que la rèina èra venguda quèrre una filha talament salòpa per faire un gatèu a son filh. Ela pasmens ié l'aprometèt. Se'n va adonc au maset a-n-onte s'estremava, quita sa pèl per la rauba color de luna e pasta son gatèu. Quand l'aguèt pastat, ié metèt dedins la baga que i aviá bailat la fada, e lo mandèt au filh dau rei.
Tot lo mond seguèt estonat de veire un gatèu tant bèl. Entre que lo filh dau rei l'aguèt tastat, seguèt garit.
Au mèmes moment trapèt dedins la baga que Pel-d'Ase i aviá mesa. Adonc diguèt que quau que seguèsse la que la baga i anariá, l'esposariá e la fariá rèina. Mandèron au castèl totas las filhas dau país e de l'environ, per de dire de saupre à quanta anariá la baga. En d'una, era tròp granda ; en d'una autra, tròp pichòta ; talament que lo filh dau rei demandava totjorn Pèl-d'Ase, de l'aver vista tant bèla. Sa maire, de l'aver vista tant lorda, au contrari, voliá pas que solament dintrèsse dins son castèl. Coma son filh ié diguèt que i aviá pas pus d'autras filhas que Pèl-d'Ase per ensajar la baga, la, mandèron quèrre. Venguèt plegada dins sa pèl. Tot lo monde, en la veguent arribar, ne'n riguèt. Demandèt a dintrar dins una cambra per se i abilhar. Au bot d'un moment ne'n sortiguèt vestida en princessa coma au castèl de son paire : portava la rauba color de sorelh. Tanlèu ié metre la baga au det, i anèt que se podiá pas milhor. Seguèt ela qu'aguèt ganhat lo filh dau rei. Mandèron aquela novèla à son paire, qu'arribèt qauques jorns après, e los maridèron.
Lo gal cantèt
E la sorneta finiguèt
(Version de M. Hubac (Émilien), de Gignac.)
1 Ici le conteur ne manque pas d'expliquer que cette bague était fine et ne pouvait aller à d'autres jeunes filles qu'à Peau d'Ane.
2- Lorsque la sournette se termine par un mariage, il arrive parfois que le conteur substitue la conclusion suivante : " Ieu que m'atrobère aquis per asard, me donèron un flòc de pan e quauques olivas. Restère amb los de la nòça tota la nuòch, et puòi quand seguèt jorn me n' anère. " Cette particularité, que j'ai notée dans quelques récits recueillis aux environs de Montpellier, n'existe pas à Gignac, du moins a ma connaissance. (Roque-Ferrier).
Apondon. Cònte d'origina orientala, La Pèl d'Ase èra ja conegut en França dempuòi 1547. Pro espandit en Africa dau nòrd et en índia. Una version en pròsa francesa, anonima, pareis en 1787. Es sai que per aquel canal popular que lo conte es incorporat au "corpus" de còntes en usatge dins las velhadas lengadocianas. Ont Rocaferrièr lo reculís a la fin dau sègle XIX mercés a l'ajuda de Emilian Ubac. Ven donc pas de l'antic fons cèlt o latin. Mas a agut tres sègles per s'i fondre dintre.La version de Perrault en vèrses data, segon Marc Soriano, de 1693 o de la debuta de 1694. Perrault presenta lo cònte en vèrses jot son quite nom e non pas aquel de son filh. Aquí pren a bèl esprèssi partit dins la contèsta dicha "querelle des Anciens et des Modernes", ont vòu provar que los còntes d'en cò nòstre valon ben aqueles dels Ancians. Amb Griselidis, nòva pastorala, apond Les Souhaits ridicules e Peau d'Ane, e publica l'ensèms amb un prefaci en 1694, jota lo títol de Contes en vers. La fin rapèla Cendroseta, e lo det mai fin rapèla lo pè mai menut. I auriá dins tot aquò un simbolisme esoteric qu'a pro interessat los ocultistas. "Derrière la façade morale de ces historiettes, ce fin lettré a dissimulé un message que les Hermétistes connaissent bien, celui du Cheminement dans l'Art Royal" escriu Jean-Pascal PERCHERON (1999). Tant vau dire que sèm luònh dau vièlh fons mitologic carrejat inicialament per los còntes populars, ni que Perrault posèsse largament a aquela fònt...
La version en vèrses franceses de Charles Perrault (1628-1703)