Rogièr Barta
L'idèa Latina
Lo concèpte d'idèa Latina demòra estacat a la memòria de Rogièr Barta. N'escriguèt l'istòria, libre que se reeditèt dos còps (1951, 1962). Una istòria ont Montpelhièr jòga un ròtle centrau amb Lallemand, Ròcaferrièr e Xavièr de Ricard. E Barta... Reprenèm aquí una pichona nòta en òc ont ne resumís la filosofia. Mas lo libre entièr en francés "L'Idée Latine" s'amerita la lectura.
"L'idèa latina es una idèa occitana"
(trach de "Pròsas de Tota Mena", 1979, pp 95-105)
Los obrièrs de la Renaissença nòstra an fargat, despuèi cent ans, un cèrt nombre d'idèas culturalas, politicas, socialas, economicas. D'unas que i a se son impausadas a tal ponch que s'es perdut tot còp la remembre de la font. D'autras, vencudas per l'astrada, se son jagudas per sempre dins lo cementèri de las utopias, jos una polsa daurada e patetica. E n'i a, enfin, que dormisson jos las cendres, e cal pas un bufal poderós per que, tot arreu, beluguegen. Atal, 1'idèa latina.
L'idèa latina es una idèa occitana. Emai se siá cristallizada pel prumièr còp dins 1'òbra d'un lorenc de Metz, d'alhors professor de l'Universitat de Montpelhièr (Le Hachych, del doctor Lallemand, 1843), òm pòt afortir qu'es estada noirida, aparada, promoguda e ofèrta al mond dins la ciutat dei rei En Jaume.
Lo ròtle decisiu de Mistral deu pas èstre negligit - despuèi ilas relacions amb Balaguer e Quintana fins a l'òda famosa : Aubouro te, raço latino... - e tanpauc aquel de Berluc Perussís, al moment, mai que mai, de la glorificacion avinhonenca de Petrarca (1874). Es a Montpelhièr pasmens que 1'idèa tròba sos apòstols providencials : Tourtoulon, Roque-Ferrier, Xavièr de Ricard. Es a Montpelhièr qu'amb las fèstas de 1878 se concretiza istoricament. Quauques annadas aprèp aquel apogèu comença sa davalada, e lo fuòc orgulhós dei Peiron qu'illuminava la cèl dels pòbles latins s'amaga lèu, umilament, jos la cendre...
Es clar que ias novèlas promocions occitanas tenon pas 1'idèa latina per essenciala. Compreni lor posicion. Ai cregut pro de temps qu'aquela idèa representava una mena de desviacion innecessària e benlèu perilhosa. M'agradariá, çaquelà, que los jovents d'uèi demembrèssen pas çò que los joves d'ièr oblidàvem. L'idèa latina nasquèt de doas tendéncias autenticament renaissentistas del poneh de vista occitan : 1º la tendéncia de la Revue des langues romanes, que, sul plan de la restauracion linguistica, preparèt 1'esfòrç decisiu de Perbòsc-Estieu e d'Alibèrt, establissent per subrepés las fondamentas d'una cultura occitana totala; 2º la tendéncia de la Lauseta, que, totòm o sap, aparèt afogadament la doctrina federalista. Entre Roque-Ferrier e Tourtoulon, òmes de " drecha " e catolics, e X. de Ricard-Fourès, òmes d' " esquèrra " e ultralaïcistas, i aviá tant vai dire pas res de comun. Si, pasmens : aqueles mèstres, que ligam dins la meteissa veneracion, consideravan 1'idèa latina coma una idèa centrala, essenciala, necessària. Cresi qu'aquela extraordinària convergéncia deu èstre meditada seriosament.
M'an agut dich : " D'acòrdi... istoricament. Mas 1'idèa es despassada. Cal viure amb lo mond modèrn Lo gèni miègterranenc, definit pels Cahiers du Sud (agost-oct. 1942), es pas solament pastat per las influéncias crestianas, mas tanben semiticas e musulmanas... " De segur. E disi pas que la contengut espiritual de 1'idèa latina siá estat fixat definitivament per Roque-Ferrier, - e per Xavièr de Ricard tanpauc. Demòra, per una part, dins las nèblas de deman. Parentiu linguistic al pè ; recèrca, al cap, d'un estil de vida nòu : aquí los tèmas ofèrts ; la doctrina es " disponibla ". E 1'objectiu es pro bèl per que la generacion d'ara s'i arrape.
Los trenta pòbles, los tres cent milions d'òmes - o pauc se'n manca - que se servisson uèi d'un idiòma nascut del latin fòrman una comunitat culturala " de fach ". Se pòt qu'emai parlen catalan, espanhòl, italian, occitan, portugués o romanés se sentiscan pas encara responsables d'un patrimòni collectiu. Cò que sabi, es que pòdon ofrir, totes aplegats, un messatge autentic, apassionant, duradís, a 1'auba d'aquesta segonda mitat del sègle XX. Çò que cresi, es que lo gèni neolatin, alandat a totes los apòrts de la civilisacion miègterranenca (grècs, josieus, crestians, arabs...) e tanben de la civilisacion indoamericana, enriquit per las sabas de 1'umanisme e de 1'umanitarisme bessons, encarnarà deman la libertat, la tolerància, lo gaug de viure dins un aire frairal e fresc.
Tòrni dire çò que disiá : 1'idèa latina es una idèa occitana. Nos plaçam, aicí, sul plan cultural, e sus aquel plan solet. Mas cresètz que devèm esperar, domètges, que lo senhal nos venga de Roma, o de Lisboa, o puslèu d'aquelas ciutats d'intensa vida modernissima que son devengudas Buenos Aires, Rio de Janeiro, México, Monte-Video o Santiago de Chile ? Occitania pòt - e deu - estre lo ligam prestigiós dels pòbles neolatins. Se vòl, se sap jogar aquel ròtle, fixat per la geografia e 1'istòria, determinat per sas tradicions ideologicas pròprias, la cultura occitana ne trairà 1'immediata e segura frucha. Cal, donc, pensar - occitanament - 1'idèa latina. Cal que la noiriscam de nòstra saba, que, fidèls a 1'esperit exemplar de Ricard e Roque-Ferrier, la farguem de nòstras mans, a la mesura de nòstre temps, e que, se vencís, sn victòria siá nòstra.
(OC, abrial de 1950).
Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn a l'ensenhador de la literatura dau sègle XX
Retorn a l'ensenhador generau