Lo 85e congrès mondiau dau PEN
a Manilha (filipinas)
1-4 d’Octòbre de 2019
Lo
85e congrès mondiau dau PEN se debanèt donc a Manilha a l’Universitat
Sant Joan-Batista de la Sala (BDLSU per emplegar lo sigle). Lo PEN occitan s’atrobava
a costat dau PEN Norvegian e davant la taula ont i a
lo PEN Québec (Félix Villeneuve) e lo PEN romanés (Magda Carneci a quau
parlarai de la publicar en traduccion dins « OC »).
Lo
congrès se dobrís per un omenatge a l’escrivan e jornalista ucraininan
Stanislav Asayev, empresonat per de
milícias prò-russas dins lo Donetsk. E disparegut, se ditz qu’es estat torturat
e benlèu piéger. Uòi meteis seriá son anniversari de trenta ans… Tot lo mond ne brandís lo visatge estampat
sus un papièr.
Jennifer
Clement fai son discors inaugural. « La literatura a lo drech d’èsser
legida » - dins quana lenga que sián estats escriches - e aiçò buta a
aparar los dreches linguistics, que justament PEN n’a alestit una proclamacion.
Quicha dins son discors sus l’importància d’aquel aspècte de l’accion dau
PEN : dreches linguistics…
I a quatre
« Empty chairs » ongan. Cadièiras
simbolicas d’escrivans empresonats. La
prumièira es celebrada aquí en dobertura dau congrès.
Los
defuntats dau PEN aqueste an n’i a una careretada: ne compte quaranta e tres.
Fai quatre paginas sus lo libre dau programa dau congrès. D’unes autors ben
coneguts o membres fòrça presents dau PEN : Toni Morrison, Judith Rodriguez,
Marie-Claire Banquart, Gloria Guardia de Alfaro, e au mitan son brevament
mençonats nòstres paures Maria-Cristina
Rixte e Pèire Pessamessa.
Paraula
a la sala : D’unes centres prenon la paraula. Lo Catalan PEN rapèla que
fai dos ans i aguèt la votacion per l’independéncia de Catalonha e que
d’elegits e de responsables catalanistas son encara en prison. Lo PEN Norvegian
presenta una antologia polideta dels escrivans exilhats albergats per
l’organizacion ICORN que lor ven en sosten. Zeinep Oral (PEN Turc) presenta las
activitats dau PEN Turc e rapèla qu’an ara 134 escrivans turcs en
preson… Ditz que la Turquia a lo recòrd d’èsser lo país ont s’emprisona lo
mai grand nombre de jornalistas e escrivans dins lo mond. N’aprofièche per dire
(dins un anglés un pauc entrepachat aitanben) que lo PEN occitan se desencusa
d’èsser estat absent dels dos darrièrs congrèsses internacionals, mas sèm
estats actius en organizant dos congrèsses regionals a Narbona amb d’escambis a
jaba qu’an fach la matéria de dos libres… e la situacion de nòstra cultura es
de mai en mai marrida amor a las reformas de l’ensenhament. Per aiçò sèm uroses d’èsser dins la familha
PEN qu’aiçò nos balha de vam re de sosten.
Se
presenta una tièira de candidats a la posicion de Vice
President. Svetlana Alexandrovna Alexievich, Nobel Prize 2015 per sos
"escriches polifonics, un monument au sofriment e au coratge dins nòstre
temps ». Son prumièr libre (1985) èra : « lo visatge desafemelit
/sens femna de la guèrra ». Son òbra descriu totas las mauparadas. E Orhan
Pamuk, qu’a escapat de pas gaire a 4 ans de prison per
« insulta deliberada a l’identitat Turca ». E tanben Elena
Poniatowska Amor (escrivana polonesa e mexicana) e l’Argentina Luisa
Valenzuela.
Ai
portat una pila d’exemplars de la brocadura mesa en cantièr a La Guépia a partir dau tèxt de Meschonnic : « Devoirs envers les
Langues et le Langage / Devers envèrs las Lengas e lo Lengatge / obligations
towards languages and language ». Son lèu partits de la
tabla. Lançam donc l’idèa que detràs los dreches linguistics que se’n parla fòrça au PEN i a los devers
teorizats per Castan e Meschonnic.
Fernand
de Varennes, raportaire especial de las Nacions unidas sus las questions
relativas a las Minoritats, fai una presentacion de la situacion de las
minoritats en Asia. Comença per citar Camus: « la democracia es pas la lei de la majoritat mas la proteccion de la
minoritat ». S’enseguís una taula
redonda « transformar l’Asia dau SE ». Començam amb lo Vietnam, puòi las
Filipinas e la Malaisia (Bernice Chauly) e se vei que los dreches umans e
linguistics son mau assegurats de pertot aquí. La Malaisia a recentament agut
una mena de « prima araba » mas fin finala los dreches dins aquel país
son pas gaire assegurats. Es pas aisit de veire la frontièira entre libertat
d’expression e difamacion. De fatwas son proclamadas contra de leis
qu’interdirián de tustar las femnas o qu’interdirián que de vièlhs esposèsson
de joinetas. Leis supausadas deviantas per rapòrt a l’ortodoxia de l’islam.
La
vicepresidenta dau PEN HongKong Ilaria Maria Sala que viu ara en Belgica nos
presenta la pression chinesa de mai en mai pesuga, menaçosa, sus HongKong. Nos
ditz que Hong Kong, ciutat qu’a son lengatge sieu e qu’es cosmopolita, es una
vitrina de diversitat e incarna precisament çò que Beijing vòl escafar. La
doctrina a Beijing es l’uniformizacion. Au XinJiang la
cultura autoctòna es en trin d’èsser escafada. A Hong Kong lo movement dels
paraplòjas en 2014 a durat très meses, èra per obténer lo sufragi universal,
las libertats se destrechesisson de mai en mai.
Escrive
aiçò a de Varennes:
Cher
monsieur de Varennes
Je
saisis donc votre offre de contact avec les diverses minorités culturelles lors
du 85e congrès du PEN pour vous transmettre les derniers éléments concernant la
situation de la langue occitane. Nous avions au niveau du PEN occitan rédigé
ces derniers mois le document que je joins à ce courriel. En raison de la
réorganisation du système des résolutions du PEN cette question ne fera pas
l'objet d'une résolution officielle du PEN en 2019, comme d'ailleurs un certain
nombre d'autres propositions, mais nous comptons bien sûr la retravailler pour
qu'elle puisse avoir ce statut en 2020. Je vous la transmets cependant car la
situation est soudain très menaçante. En France de telles revendications venues
des citoyens n'ont aucun écho mais venant du PEN ou de l'ONU elles sont au
contraire examinées de près, j'ai pu le vérifier à l'occasion de précédentes
résolutions PEN que j'avais portées.
Comme
nous en discutions, la défense des cultures minorisées en France manque de
coordination et se fait souvent de façon dispersée, ce qui nuit à son
efficacité. Peut-être les choses sont-elles en train de changer. Le PEN occitan
apporte dans ce contexte le point de vue des écrivains et acteurs culturels,
utilisateurs exigeants de la langue.
Je
vous remercie de votre accueil et je serai très heureux de contribuer au nom du
PEN occitan à votre action, dans cette conjoncture bien inquiétante pour les
langues de France.
Jean-Frédéric
Brun
président du PEN occitan
(ges de responsa fins ara…)
Cossí
definir una minoritat ? La question es pausada
per lo PEN Nepal. De Varennes indica que per l’ONU es una question d’identitat
causida, amb de compausantas que pòdon èsser religiosas, culturalas,
linguisticas, e quauqu’un pòt se referir a d’unas o a d’autras e tot aquò
s’entremèscla, i a pas de definicion trencada, aquò depend de çò que s’i
referisson lo mond. De Varennes indica que las minoritats lo pòdon contactar
directament per trabalhar e èsser aparadas per el ! Ne fai lo rapòrt a
l’ONU e augmentar la representacion dels problèmas e ne parlar als govèrns au
nom de l’ONU. De segur me soi despachat d’anar li quichar la
man per prene lenga amb el.
La
sesilha dau tantòst comença per l’illustracion de l’eficacitat de l’accion de
PEN. D’escrivans fòrça amenaçats son estats sauvats de la prison o dau suicidi.
Simona
Skrabec presenta l’activitat de mai en mai desvolopada dau Comitat dels Dreches
linguistics. Los lengatges indigèns son estats de mai en mai l’objècte de
réunions e d’iniciativas per los promòure, au congrès de Pune e au congrès de
Chiapas. Aqueles lengatges son fondamentals per lo desvolopament duradís, aquò
vai ensèms. Nòstre projècte de declaracion sus la situacion linguistica
perilhosament compromesa en França èra au programa de la reunion dau Comitat
dels Dreches linguistics e figura donc sus lo programa mas es pas estada
persentada en Assemblada Generala, ongan an trencat a bèl èime e n’an pas fach
passar gaire, fòrça mond romegan que lor declaracion apareis pas dins lo
librilhon dau congrès. Mas es decidit qu’anam trabalhar sus aquela declaracion
per la far passar en 2020.
Emmanuel
Pierrat presenta l’accion dau Comitat per la Patz, qu’es fòrça actiu e plen de
projèctes. Ara es el que n’es lo president. Organizarà un d’aquò’s a París e
convida tot lo mond a Bled los 21-14 d’Abriu de 2020.
Kätlin
Kaldmaa (Lituania) que se tòrna presentar au pòste de segretària internacionala
nos canta segon son usança un cant per manits qu’èra interdich dau temps de
l’ocupacion sovietica : sabe cossí se pòt tuar una lenga e sabe cossí se pòt
reviudar. Aquò o ai vist. Vòl tanben afavorir los ligams literaris entre los
centres PEN.
Felix
Villeneuve (PEN Québec) presenta Simona Skrabec que se prepausa per Segretària
Internacionala. Es una persona qu’« alena la diversitat ». Simona nos
explica que la traduccion es lo luòc ont se postula l’egalitat de doas lengas e
de doas òbras. Antau los dreches linguistics son un factor de patz.
Danson
Kahyana (PEN Ogandà) explica que dins son país cau pagar una taxa per accedir
als resals socials. Se presenta per « membre de la junta » o
« board at large », valent a dire lo conselh d’administracion.
17
oras 30 Moment d’emocion en dirècte mentre acomençam lo long ritual de las votacions : « they are shooting at Hong
Kong », me ven dire Elizabeth Csicsery-Ronay. A balas realas. Un estudiant que fasiá un
sittinga recaçat de balas dins lo pitre e es estat tuat probable. Aviá pas que
quinze ans. Elizabeth Csicsery Ronay es en alhas. « I am
upset » ditz. Revei dins son cap Budaperst 1956 e Tian An
Men 1989.
**
Dimècres
2 d’Octòbre dins la granda sala clara dau bastiment centrau de la DLSU (de la
Salle University) s’acomença amb pro d’emocion.
Emmanuel Pierrat e Elizabeth Csicsery Ronay legisson en companhiá de las
representantas dau PEN HongKong una resolucion qu’an escricha dins la nuòch en
sosten als nafrats de Hong Kong. Que n’i a ço sembla a jaba.
S’enseguís
amb l’intronizacion d’un Centre Novèl : lo Centre de Malaisia. « nos cau un centre PEN per contunhar de far fàcia au jorn de
uòi », ditz sa Bernice representanta. Presentacion vibranta dins un anglés
distinguit que non sai. Lo temps es vengut de crear « PEN Malaysia ».
Los escrivans an de besonh de poder escriure,
revirar, se rescontrar « the act of writing is an act of faith”. Es calorosament aplaudida e deu sortir
per que se discutiguèsse de la candidatura que de segur es pas ges
problematica, Bernice pòt tornar jos los aplaudiments e èsser calorosament
abraçada per la segretària generala Kätlin Kaldmaa.
Quicòm
mai : se vòta per saupre se lo PEN Mexico es suspendut (per un an),
amor a d’eleccions irregularas, coma o prepausa lo burèu… Dins la discussion
que seguís se precisa ben que suspension es pas radiacion (« suspension
is not closure »), se poiriá reïntegrar l’an que ven se càmbian
d’actitud. Decidir de suspendre es dobrir lo dialòg e non acceptar lo fach
complit, presentat coma una mena de còp d’estat. E puòi tanben i
a de causas escarrabolhosas amb lo PEN Mexico.
Alícia Quinones
qu’èra estada segretària d’aquel PEN e puòi consultora (benevòla) de PEN
internacional - pren lo micrò per
explicar de qué se tracha. I auriá agut de corrupcion, de conflictes d’interés…
Las eleccions se serián fachas sens transparéncia, portant a la presidéncia una
poetessa que se ditz Maria Rivera. Aurián convidat pas que la
mitat dels membres per orientar las resultas. Lo PEN Mexico a mandat una letra
expliquant qu’an pas pogut venir a Manilha amor a la manca de mejans mas per
eles es lo burèu dau PEN internacionau qu’a decidit de suspendre lo centre
quitament abans aquelas eleccions perque se vesiá que la candidata sostenguda
per Jennifer Clement seriá pas elegida… Discussion entrepachada. Tot aquò a pas l’èr gaire clar. La votacion es
pas unanima. Ieu vòte abstencion coma mai d’un. Es concluit a la suspension.
Se
parla puòi dau PEN Rus, que aquí tanben i a un bravre rebaladís amb un nommat
Evgèni Popov que, ditz Angelina que representa aquel centre, « dobriguèt
la guèrra » … e an decidit de trabalhar sens el. Popov disiá : sèm
una associacion d’autors, pas de defendeires, denegava las valors dau PEN e lo
marginalizèron. Nadia dau PEN Moscòu pren puòi la paraula. Ramenta qu’es estat
un simbòl bravament important que se siá creat un PEN rus au còr de la
pontannada sovietica. Tot aquò es pas tan clar e de jòcs d’influéncia amb
l’ombra dau president Potin s’entredesvistan.
N’arribam
a las resolucions. Aquò comença amb lo comitat dels Escrivans en Prison.
L’Ukraina amb sa region la Crimèa recentament annexada per la Russia, ont i a
una minoritat Tatara, e ont de mond disparéisson e son impresonats. L’accion
judiciària dels Estats Units contra Julian Assange, presentada coma una escòrna
a la libertat d’expression. La discussion pòrta de nuàncias : lo problèma
de fons es indiscutible mas lo personatge Assange es discutible e cau benlèu
pas centrar la proposicion sus l’òme meteis, puslèu sus çò que representa. Un
problèma mai grand.
Emmanuel
Pierrat qu’es donc ara lo president dau Comitat per la Patz presenta las
resolucions prepausadas per aquel comitat. Explica cossí las an alestidas. Una
equipa per resolucion. Resolucion sus las amenaças contra la democracia. Contra
las atenchas a la libertat d’expression. Resolucion
sus las atenchas a la libertat d’expression e a la
patz.
Simona
Skrabek presenta las 3 resolucions dau Comitat dels Drechs Linguistics. La
lenga bielorussa marginalizada dins lo país au profièch dau Rus que representa
85% de las publicacions. Las autoritats belarussas an cercat de far calar las
comunitats literàrias independentas, es una politica de russificacion. En
practica se considèra que dins lo país es pas obligat de saupre parlar
belarussian. Sufís de saupre lo Rus. Ajustan que los services de traduccion en
linha de Google reconoisson pas l’utilizacion d’aquela lenga. Maudespièch de la
constitucion dau país que consagra lo bielorús coma lenga oficiala. Resolucion
sus l’Iran. Resolucion sus la situacion òrra de las minoritats e en Iran. De
pas parlar farsí es un considerat coma un signe de jos-desvolopament e s’exigís
un certificat que los manits lo parlan. Un certificat de bona santat : de
pas parlar farsí es una mena de malautiá. Arrestacion dels ensenhants de lenga
kurda. Un ensenhaire es estat executat per aiçò. Se
demandariá d’ « establish a kurdish
language act »
Ne
passam a una resolucion sus la promocion de la justícia linguistica e la
proteccion de l’integritat culturala e dels autres drechs dels pòbles autoctònes
de las Filipinas. Un tèxt comol d’informacion ont se vei que la situacion de
las minoritats dins lo país es bravament escarrabolhosa. I a d’endreches dau país
ont lo mond son dins un estat de guèrra civila. I a 187 lengas dins aqueste país.
Dins
aquel contèxt prene la paraula per riblar mai lo clavèl : avèm amb
d’autres centres PEN escrich una declaracion que fai lo constat d’una situacion
subran terriblassa de las culturas minorizadas. De nòvas leis en Ukraina e en França
abotisson a botar fòra de l’ensenhament totas las lengas minorizadas d’aqueles dos países. Mas me fau mocar per Simona que tròbe
que mèscle a la lèsta de causas qu’an pas res de veire.
Escrive
au PEN occitan :
Amics
Ai
pres la paraula tornarmai en assemblada generala per riblar mai lo clavèl : ai
dich qu'avèm amb d’autres centres PEN escrich dos projèctes de declaracion que
fan lo constat d’una situacion subran terriblassa de las culturas minorizadas.
De nòvas leis en Ukraina e en França abotisson a botar fòra de l’ensenhament
totas las lengas minorizadas d’aqueles dos países.
Demandam qu’aquò siá escrich dins las minutas dau congrès per que se poguèsse
dire qu’aquel subjècte es estat abordat au 85e congrès mondial dau PEN. Sabe
pas se se farà perqué lo subjècte es pas estat pro discutit per lo comitat
linguistic. Me soi fach un pauc mocar d’aver dich aquò. Ai fach çò qu’ai pogut.
Càmbia pas grand causa a la marrida pontannada que vivèm, de tot biais.
De
segur nòstre pichon drama se nèga au mitan de totas las misèrias sanguinosas
dau mond e a de mau a tocar l'atencion.
Sabe
pas s'o ai dich dins mon messatge de ièr mas ai pres lenga amb lo raportaire de
l'ONU a las minoritats qu'es un canadian que se ditz de Varennes e li ai fach
passar nòstre document.
Joan
Fred
La
presidenta Jennifer Clément prepausa puòi un manifèst sus « la democracia de l’Imaginacion ».
Car ditz que « l’imaginacion es un remèdi contra la tirannia », es çò
que li an dich d’escrivans en prison, qu’an subreviscut amòr a l’imaginacion.
|
la
democracia de l’Imaginacion Lo portisson de la Carta
de PEN Internacionau afortís que la literatura conois pas ges de confilns.
Aquò se referís als confinhs verais tant coma als confinhs imaginaris, que
son parièrament importants. PEN pren posicion contra
las nocions de puretat nacionala o culturala que cèrcan de forviar que las
personas escoten, agachen, o aprengan los uns dels autres. Una de las formas
mai traïdoiras de la censura es l’autocensura – quora s’aubora de barris a
l’entorn de l’imaginacion amor a la
paur d’èsser agairat. PEN es convencit que
l’imaginacion permet als escrivans e als legeires de transcendar lor pròpia
plaça dins un mond qu’incluís las
idèas dels autres. Per los escrivans empresonats l’imaginacion a significat
la libertat interiora e tot còp sa quita subrevida. L’imaginacion es lo territòri de totas las descobèrtas, puèi que las
idèas espelisson dins lo rag d’un procès de creacion. Aquò’s sovent dins la
confluéncia e la contradiccion gaubejadas per de metafòras e de comparasons,
que se congrèan dins las experiéncias umanas mai prigondas. Quasi 100 ans de
temps PEN a pres la defensa de la
libertat d’expression. PEN pren tanben posicion per la libertat de
l’imaginacion – e de l’imaginacion per simpatia – que nos permet d’exprimir e
de far l’experiéncia de las jòias e de las sofrenças dels autres. PEN INTERNATIONAL SOSTEN LOS PRINCIPIS
QUE SEGUISSON : 1.
Prenèm la defensa de l’imaginacion e
cresèm qu’aicesta deu aver la meteissa libertat que los raives. 2.
Consideram que l’Imaginacion pòt aver
accès a tota experiéncia umana, e sèm opausats a tota restriccion de temps,
endrech o origina qu’ensagèsse de l’invalidar. 3.
Sabèm que las temptativas de
contrarotlar l’imaginacion menan a la xenofobia,
l’asirança e la division. Es ben, puslèu que marrit, d’escriure sus los
autres, de legir sus los autres e de venir autre. La literatura
atravèrsa totes los confinhs, es sempre dins lo reiaume de l’universal. |
Lo
dijòus una tièira de conferéncias ont la question de la diversitat linguistica
èra centrala. Lo professor Virgilio Almario aviá dobèrt lo talh amb una tièira
de reflexions sus los lengatges que vivon e morisson. Lo lengatge morís, ço ditz,
quora morís son darrièr locutor. « All languages are indigenous, ie,
native ». E los lengatges qué que n’aguèsse agut dich Chaucer, son egals
per natura. Çò que ne limita la libertat e l’espandiment es
« the lack of opportunity ». La libertat d’una lenga es limitada per
la plaça que li es donada.
A
las Filipinas, contunhava Almario, la preeminéncia de la lenga anglesa dins
l’ensenhament a per marrit efièch de butar lo mond
d’aicí a veire las causas amb de lunetas occidentalas, anglosaxonas. Mentre que
l’arma filipinenca mai autentica es de segur veïculada per las lengas dau país.
Aguèrem
puòi una taula redonda titolada : « migrating languages : from
indigenous to mainstream » ont deviái parlar de l’Occitan. Mon
intervencion èra titolada : « Occitan,
so hard to fight against a programmed eradication ».
Lo filipinenc Howie Severino dobriguèt lo talh en
presentant l’alfabet Baybayin, alfabet tradicional dau Tagalòg quasi desconegut
dels usatgièrs d’aquela lenga que s’escriu ara amb
l’alfabet latin. Mas l’an
reviudat, a una preséncia simbolica sus de monuments o de bilhets de banca o de
documents oficiaus. S’organiza de fèstas de lectura en Baybayin. E ara se pòt
picar sus los telefonets…
Seno
Gumira Ajidarma parlarà puòi de l’iscla de Komodo ont i a una lenga a despart,
encara mai amenaçada que los 1400 dragasses que fan la celebritat de l’endrech.
Es una demest las 671 lengas d’Indonesia, e a pas que
quauques desenats de locutors. Caudriá que las mesuras d’aparament de Komodo
sauvèsson pas solament la bèstia emblematica mas tanben la cultura de
l’endrech…
A
la seguida d’aquela comunicacion parlère donc de l’occitan e aguère la gaug de
veire que ma presentacion aguèt un polit succès. Vesiam que d’un cap a l’autre
de la planeta los problèmas de las lengas minorizadas an fòrça de ponchs en
comun.
Se
parlarà puòi de la traduccion : « words
crossing worlds : translation/transliteration » e es John McGlynn
que dobriguèt lo talh en présentant son ostau d’edicion que revira en anglés la
literatura indonesiana. L’idèa es de rendre accessible un « canon »
d’un centenat de libres màgers representatius d’aquela cultura. L’indonesian a
100 milions de locutors. Per ara la colleccion que baileja ofrís 60 títols.
Problèma : los anglofòns legisson fòrça pauc de reviradas d’autras lengas,
aquò representa pas que » a 5% de la literatura estampada… Es un sistème
claus sus el meteis, persuadit de son autosufiséncia. Félix Villeneuve dau PEN
Québec tornarà sus aquel aspècte en mostrant que lo francés e l’anglés au
Canadà vivon dins « doas solituds », son dos mondes desseparats d’a
fons. De mai, es « dificil per la literatura dau Québec, fòrça rica
pasmens, de sortir dau Québec ». Es pas gaire coneguda en França. Au
Quebec i a 70 lengas aborigenas que sovent an pas que 100 o 200 locutors.
L’escomessa es donc de vitalizar aquela literatura en
lengas indigènas mas per aiçò cau que siá revirada. Paradòxa que per subreviure
aquelas comunitats deguèsson passar per la traduccion.
L’Estoniana
Kätlin Kadmaa que ven d’èsser tornar elegida a fach de traduccions a jaba per
revitalizer sa lenga que lo periòde sovietic aviá marginalizada cap e tot. A
una frasa que tòrna dire sovent : « Cau una femna per cambiar lo
mond ». Frasa que me fai perpensar car mai o mens èra mon idèa tanben a
l’epòca que l’occitanisme èra quasi solament un afar de mascles. Qu’i
venguèsson de mai en mai de filhas m’encantava car, ço disiái, es la femna que
fai la societat. Coma ditz lo reprovèrbi las femnas fan e desfan los ostaus. E
Kätlin nos ditz tanben que revirar es tanben prene de leiçons e aprene a
escriure. Aprenèm au passatge qu’en Estonia i a de vestigis d’un parlar
escarrabolhós que i dison « Soviet German » e qu’es d’alemand d’enlai
que los alemands comprenon pas.
Per
que los manits legigan la recepta es que i aguèsse de libres dins l’ostau e que
los parents los legiguèsson e ne legiguèsson amb eles.
Se
passarà puòi a la gestuala : « body language : expressions of
the indigenous” ont se mostrèt que lo còs es d’esperel art. Ea Torrado contarà
l’itinerari que la butèt a animar de talhièrs de de dança Daloy, una dança
intuitiva de forma liura qu’enraiça la saviesa dau còs dins los quatre éléments
constitutius, tèrra, aiga, èr, fuòc. La finlandesa Veera Tyhtilä parlarà
quitament de « poesia dau còs » qu’a per vertut de promòure tolerança
e valors umanas, en tornant empeutar l’uman sus de raices prigondas. Lo teatre
fisic (physical theater) èra lo biais primieirenc de contar una istòria. E
Veera nos ditz en mai d’aquò una causa espectaclosa : « silencing a
woman strength is a greater crime than to prove her weakness”: despoderar una
femna d’una de sas fòrças es un crim mai grand que de li provar sa
flaquesa ».
Aguèrem
puòi la presentacion de dos escrivans màgers d’aquesta region dau mond . L’Indonesian Eka Kurniàwan que desempuòi qu’es estat
revirat en american en 2015 es subran sortit de la confidencialitat e es estat
classificat demest los 100 melhors novelistas d’ara per lo New York Times.
Saupre
s’avèm de besonh dels mots dels autres ? Per el las culturas que se
resclauson sus son sic sens se dobrir sus d’autres orizonts practican una mena
de « cultural incest ». Ni que la literatura materializèsse
« the soul of a nation ». Avèm de besonh de ponts que nos religuèsson
a las autras comunitats. E pasmens l’escrivan quand
escriu es solet.
Lo
filipinenc Resil Mojares farà per acabar aquela taula redonda una conferéncia
sus las lengas a las Filipinas. Se’n compta 174 mas n’i a pas que 14
qu’aguèsson mai d’un million de locutors. Lo prumièr libres estampat en lenga
filipinenca siaguèt en 1610 un manual per aprene lo Castelhan… E lo prumièr
monument literari d’origina locala siaguèt en 1766 un reculh d’epigramas en
lenga latina. Mojares nos parla de la « lenta mòrt dels lengatges qu’an
pas evoluit per dire la modernitat ». Mas aquelas lengas dfilipinencas an
una riquesa semantica espectaclosa. Dins una i a 45 mots per dire pescar,
exprimiguent diferentas nuàncias. E de tecnicas que son pas pus practicadas…
Mojares afortís qu’un lengatge es prigondament estructurat per la comunitat que
lo pòrta çò que fai que la literatura que produirà serà unica, diferenta de las
autras . E de segur quora un lengatge s’escantís es
tota una cultura que s’avalís.
Tocant
las lengas filipinencas i aviá donc agut un periòde d’estrambòrd au començament
dau sègle XXe e puòi dins las annadas 60, puòi lo « manilocentrisme »
enaucèt màgerment la preeminéncia dau Tagalòg al détriment dels autres parlar.
E tornarmai se vei un creis de vitalitat. De « dormant languages »
son despertats de mai en mai per de joves que son multilingues.