Lo congrés dels 90 ans del PEN Internacional

78^th INTERNATIONAL PEN CONGRES

Literature, Media and Human Rights

September 9 - 15^th, 2012

Gyeongju, Corèa

Lo 16 de Setembre de 2011 a 12 oras lo PEN Club occitan es estat acceptat a l'unanimitat coma seccion dau PEN Internacional, au congrès mondial de Belgrad. A comptar d'aquel moment quitàvem d'èsser una lenga "Regionala", èrem una de las lengas de cultura dau mond. 

Un an puòi, de segur, sem estats presents activament per mostrar l'existéncia de la literatura e de la lenga d'Oc au sègle XXI a aquel congrès internacional "istoric". 

Tot bèu just arribat sus la riba d’un grand lac quietós coma un miralh. Aquò's lo matin aquí mas soi aclapat de sòm, fai mai de trenta oras que viatge. Davale per escotar la prumièira discutida amb los prèmis Nobel, que comença ara. Lo kenyan Akinwande Oluwole Soyinka (que daverèt aquel prèmi en 1986) nos compara l’escriure a una lantèrna magica. E ditz que « lo ròtle de l’escrivan es sempre de desrompre las baranhas e los confinhs ». Los poders, nos ditz, afeccionan las limits e an paur de l’imaginacion. Impausan lo tabó. « L’escrivan es en quista d’un paradís, d’un endetràs, mentre aicí i a pas que de rièjas » - e aquel voler jamai s’atuda.

 E aquí Jean-Marie Gustave Le Clézio, lo Nobel francés de 2008, que nos fai sa charradissa tota en anglés. « Communication is nature ». Quauques esliuç. I gafe que Wittgestein a dich endacòm que tot çò qu’existís deu aver un nom. E que los indigèns mayas creson que las arroïnas que demòran de l’epòca delas ancians empèris bastisseires son estadas auboradas dins la sèlva per de fadarèlas. E aquel poèma japonés :

« Aquel jorn per tan long que siágue

Es tròp cort per lo cant dels aucèls »

Mas soi tròp cansat, après Le Clézio que me soi promés de lo rescontrar dau temps d’aquel acamp tòrne a ma cambre e m’aprefondisse dins un gorg sens fons de l'endormiment.

 Dimars 11 de Setembre

Ensage de me desrevelhar maugrat lo decalatge orari que m’ensuca. Cèrque la sala ont se recampa lo Comitat dels Dreches linguistics. Sabe que Josèp Maria Terricabras que lo bailejava es encara aclapat per la seguida d’un accident grèu. Dau temps que sèm aicí Carme Arenas e Rafaella Salierno dau PEN Catalan lo remplaçan, e lo moderator per interim n’es Emile Martel dau PEN dau Quebec.

 Nos demandam d’en primièr quane futur i aurà per lo Manifèst de Girona, aquel dels dreches linguistics qu’aguèrem nautres occitans l’astre de nos atrobar implicats dins sa naissença l’an passat.

 Se fai aquí dessús una prumièra remarca. Una implicacion vesedoira d’aquel manifèst es que los dreches linguistics devon èsser considerats coma un drech fondamental e non pas segondari.

 Quane resson a aguda aquela proclamacion? Los Canadians òbran per la far reconóisser a l’UNESCO, mas los Castelhans qu'èran cargats d'o far a de bon o an oblidat, benlèu volgudament, anatz saupre.  Tant val qu’es totjorn pas estat presentat a l’UNESCO. I cal tornar. Pareis que nòstre president John se'n maina. Totara nos'n dirà quicòm.

 Dau temps, çò que s’es fach d’aquel manifèst aquò es estat de lo revirar. Las reviradas son sus lo sit web. N’i a setanta. Emile Martel fai remarcar que d’unas que i a fan "doblon", çò qu’es puslèu poetic. Doblidèssem pas que sèm una cotria d'escrivans, d'en primièr! E aquò me balha l’idèa d’i metre tanben la version en provençau mistralenc alestida per Joan-Marc Courbet. M’o caudrà escriure en tornant a Laura McVeight, que s’entreva a Londras dau siti internet.

 Se formaliza melhor un comitat format de seccions dau PEN que carrejaràn aquel messatge. Emili o comenta en diguent que çò que singulariza lo lengatge uman es « almost endless possibilities » per far lo ben (“creative power “) o lo mau (“terrific capacities of offense”). O diguèron ja d’un autre biais lo fabulista Esòp e l’apòstol Jacme dins son epistòla.

 Adonc quane resson official a agut aquel manifèst, fins ara ? Se parla dels estats que lo poirián sosténer. N’i a benlèu. Los païses escandinaus sai que, pensa Kayser Ozhun que viu a Uppsala. Se'n caudrà  entrevar.

 Carme Arenas nos ramenta qu’es un otís fach per promòure lo respècte dels lengatges. Es pas un privilègi de parlar sa lenga, es un drech. « Linguistic, and therefore human rights », ditz Emile. Tot simplament.

 Se parla de situacions especialas, coma au Canadà de tèxtes en anglés que de còps son considerats coma franceses dins l’èime… e vice versa.  Es aquò tanben la diversitat linguistica. A l'interior de l'escritura francesa exagonala i a saique de situacions semblantas.

 E puòi ne passam a las mocions. Los Catalans ne presentan una per qu’Espanha bute a la ròda d’una reconoissença de normalitat linguistica per sas lengas minoradas. Mentre una tendéncia dins l’autre sens es en trin de s’afortir. Aquò se ditz : « Proteccion e promocion de la lenga catalana ». Car la crisi economica e los cambiaments politics en Espanha remeton en question las lengas Ibericas autras que lo Castelhan. Los Catalans parlan de « linguistic extermination ». Lo mot inspirat per una sensibilitat latina, sembla tròp fort per d’aurelhas anglosaxonas. Se suggerís d’o far mai suau : « a false spanish linguistic unity ».

 Dintra aquí Frank Geary qu’explica que l’accès a l’UNESCO es en camin, per i far passar lo tèxt de Girona. Comprene pas tròp cossí, e d’alhors ni Frank ni John o an pas explicat clarament. Mas retene qu’aquò se vai faire e que de segur antau lo manifèst aurà mai de pes.

 Se parla puòi dau lengatge Tatar de Crimèa, qu’es sostengut per lo resal Oral-Altaïc. Los Tatars de Crimèa èran estats fòrabandits per Estalin en Siberia. Mièg sègle d'exilh. E a ara tornan au país. Adonc vòlon reconquistar sa lenga. Mas aquesta s’es perduda e aborrida en sieissanta ans de deportacion. An d’escrivans e pas encara un PEN, mas son integrats dins lo « network » Oral-Altaïc, valent a dire la ret,  de las culturas oroaltaïcas, çò que lor val ja una representacion au PEN. Verai qu’aqueles Tatars son una minoritat oficialament reconeguda dins son país, mas cau dire que pesa pas gaire presa entre lo martèl e l’enclutge dau conflicte entre ucraininans e russes, que i atròban pas sa plaça au mitan. Mentre son los prumièrs estatjants istorics dau ròdol. John R Saul qu’es aquí a aquel moment fai la remarca que aquí de segur nos acaram pas coma dins d’unes autres cases a una orror intolerabla, mas a una situacion que se melhora a bèles paucs e que podèm ajudar a far avançar. « A perfect application of the Girona Manifesto », ditz John. Sosténer de mond que reconquistan sa lenga après aver perdut son país. Exemple de cossí una lenga pòt subreviure après una quasi destruccion. Fin finala un cas de figura que rapèla mutatis mutandis aquel de l’occitan.

 Autra nòva : au centre de Londras ont es recampada l’administracion dau PEN i a ara un responsable administratiu d’aquel comitat linguistic, que lo podèm jónher per nos trachar d’aquò : es Paul Finegan.

 Se parla puòi de cossí se viu la diversitat linguistica e Kata Kulikova insistís sus l’evolucion possibla d’aquela diversitat cap a un esbrigalhament en isolats. Importància donc de las reviradas per gardar de ligams. Aquò, se sap, es son pretzfach. Ai calculat de prene lenga amb ela per las reviradas de l'occitan e aquò's çò que farai aitanlèu.

 E puòi se parla de l’afar espantós de la recenta normalizacion impausada dau portugués. Que sembla un cònte. Borgés auriá pogut l'escriure. S’èra decidit per un tractat internacional d’unificar las divèrsas formas de portugués escrich dins los diferents endreches de la planeta.  Una nòrma establida per un linguista solitari e autoritàriament prepausada en 1990 per un tractat internacional. Pasmens refudada majoritàriament per los usatgièrs. Perqué aquel sistèma desnatura lo lengatge e lo càmbia en mostron que degús conois pas. Un contraròtle bureucratic sus la lenga.

 Aquí la proclamacion dels portugueses: « The 1990 Orthographic Agreement has to be cancelled right away. As Antonio Emiliano, the most outstanding linguist expert on this matter, stated: We did not ask for it, we don’t need it and we don’t want it. For Maria Velho da Costa : The OA is an attempt to the body of the language ».  Aquò illustra la problematica de la normalizacion forçada impausada sus de basas teoricas, e me sembla que justifica la posicion equilibrada dau PEN Occitan qu’apara una indiscutibla unitat dins lo respièch de la diversitat de la lenga coma l’avèm recebuda.

 E puòi i a l’afar de Puerto Rico. Iscla de 4 milions d’abitants ont los Estats Units que bailejan l’endrech vòlon metre en plaça un bilinguisme qu’es de fach una anglicizacion forçada amòr a levar de caçòla l’espanhòu. Un sembla bilinguisme que seriá un monopòli de l'Angloamerican. La granda utopia recurrenta dels Yankees coma la denóncia Claude Hagège. La  jove representanta de Puerto Rico, Yvone Denis nos explica tot aquò. E m’espante de veire que per l’ora a Puerto Rico, territòri dels USA,  es solament l’Espanhòu que se parla, pas ges l’anglés. Yvone qu'es una egrègia universitària e escrivana n’es l’exemple.

 Dimecres dotze de setembre

 L’acamp dins la granda sala de l’otèl, los centres presents. N’i a otanta. JR Saul dobrís la sesilha en francés. Sèm donc cinc novèls centres : Porto Rico, Cambodge, Pretoria, nautres los occitans au mitan, Ucraina…

 Se levam, per saludar los novèls en picant de las mans… Occitània es desenant una seccion dau PEN, ni cort ni costièr. Avèm capitat d'i èsser tornarmai.

 Dins son discors John parla dels estatjants de l'ancian reiaume de Silla, que Geongjiu ont sèm n'èra la capitala. Se disiá qu'estimavan melhor l'Art e las Bèlas Letras que l'Aur o lo Jade. Aquí quicòm qu'escalustrariá los responsables politicò-economics dau mond d'ara, ditz maliciosament John.

 Una jove legís en espanhòu una mocion subre Tal Al-Mallouhi una joina bloguejaira siriana que fasiá de poèmas sus son siti internet e que siaguèt botada per aiçò en càrcer, fai tres ans. Considerada coma una espiona. E encara i es. Un poèma sieu :

 Caminarai amb totes los que caminan

Nani pasmens

Restarai pas aquí sens far res

Espiant  solament  los passejaires

Aquò’s mon país

Ont ai

Un palmièr

Una casuda dins un nívol

E un tombèu que serà mon refugi

 Lo PEN demanda de segur sa liberacion.

E l’acamp se perlonga.

 Lo rapòrt financièr es fach per Eric Lax. Eric que quora li disèm que fai un crane trabalh respon amb un grand rire: "it's only fun"… Aquel rapòrt mòstra una santat vesedoira dau PEN que reçap pro de donadas e pòt antau subvencionar d’unes centres. Lo clavaire rementa que cau pagar l’escotison, quitament los centres paures. D’alhors me maine que paures o son totes mai o mens. N’i a gaire que sián subvencionats. Quitament lo de França. A de subvencions per de projèctes mas pas per lo fonccionament. Aitanben l'idèa de pagar un escotison amb la situacion qu'avèm me regaudís pas gaire.

 **

Sèm ara plenament integrats dins la familha dau PEN, lo mond me demandan de nòvas d’Aurelia Lassaca (de mai en mai internacionalament famosa, aquesta !) e de Pèire Pessamessa qu’a bèles uòlhs vesents se son faches a Belgrad l’an passat de tropeladas d’amics, e tanben dels autres que se son fachs veire, Magalí Bizòt e JP Creissac a Sanari, JC Forêt e Rotland Pecout a Arle.  « Lenga d’Oc », quand veson mon badge, aquò regaudís fòrça mond. Estranhament son puslèu d’europeans que se demandan de qu’es aquò, l’existéncia de nòstra cultura es mai coneguda dins los païses latins (per exemple sudamericans) e asiatics. Avèm un interessant contacte amb lo PEN de Hong Kong que volriá far conoisser la literatura d’Òc als legeires chineses, pense qu’aquò vau l’òsca… Wong KAI, que baileja a Hong Kong las Editions Quaille, nos a demandat de prene lenga amb el, volriá editar d’occitan per lo far conoisser als legeires de lenga chinesa.

 **

 E i a puòi una serada ont fan mai parlar de grands autors. Escasença aqueste còp de pas mancar per  cercar d’abordar JMG Le Clézio, de li parlar.

 Patrick Kar-wai Poon, dau PEN chinés en exilh, m’explica que voldriá fondar un PEN de chinés cantonés, una varietat de chinés non representada, largament espandida,  e qu’es la sieuna. Li promete de lo metre en relacion amb los capmèstres dau grop dels dreches linguistics.

 Es l’ocasion de veire en carn e òsses lo grand poèta Ko Bu. Ko Bu explica que lo famós poèta sirian Adonís li expliquet qu’en arab son nom vòu dire : « to exist ». De qu’es aquò un poèma, demanda Ko Bu. Ditz qu’en Iraq un tombèu de manidet vièlh de mai de sièis mil ans es asornat d’una flor escalprada. Que marca un tristum incanable. E aquela flor es lo prumièr poèma. Lo poèma es un planh. La poesia de Ko Bu dins son esséncia es de planh.

 Parla de las annadas cinquanta. Qu’en Corèa los poètas morissián totes joines. De suicidi, de malautiá, de talent, en prison. Se fasián rars d’aquel temps. El n’es un susvivent. Sa poesia es un present recebut de l’istòria coreana.

 Son prumièr remembre, de quora èra manit : son ostau que cremava. E son prumièr libre s’es esvalit. Jot las bombas de la guèrra qu’aclapèron l’estampariá ont veniá d’èsser tirat. De tant que lo prumièr libre qu’avèm de Ko es de fach son segond… Aquò tanben fariá un conte borgesian.

 Puòi JMG Le Clézio. Aqueste vèspre serà apassionant e pertocant. E mon idèa de lo rescontrar per li mostrar lo manifèst dau PEN occitan vai capitar. Nos parla de son enfança, Nissa estrementida per las bombas. Aprenguèt a escriure abans de legir, sus de tiquets de racionament de tabac. N’avián e fumavan pas. Donc escriguèt dessús. E puòi visquèt en Africa e aquí escriviá en vesent los còsses nuses de las femnas vièlhas que i solfinava quicòm d’incresablament poderós. N’escriviá de nòvas. Sa maire religava menimosament tot aquò per ne far de quasernets.

 Quand siaguèt vengut adolescent ensagèt quicòm mai. Voliá far de « simpoesia », poesia en musica. E siaguèt un estramàs complet. Contunhèt pas. E puòi de comics. E puòi visquèt entremièg los indians de Panama, tres ans de temps. Experiéncia que jamzai s'oblida. Aqueles indians de segur escrivián pas, mas avián per parlar un registre familiar en tanben un registre naut per los contes o d’unes usatges solemnes. Una lenga literària, ditz…

Le Clézio afecciona una frasa dau cineasta Bresson que disiá : l’art aquò's coma la pesca, lançam lo lence mas sabèm pas ges de qu’anam pescar.

 Legir, es dintrar dins los sòmis de quauqu’un : es aquò l’aventura. E demest sos sòmis faguèt aiceste : veniá de compausar la nòva perfiècha. Èra l’evidéncia de lutz. N’èra esmeravilhat. E puòi quora la volguèt escriure s’èra esvalida, ne restava pas res.

 Lo sòmi adonc. Lo desir tanben. Car segon el se pòt pas imaginar de literatura se non i es lo desir. Cau qu’i aguèsse una manca, una talent.

 E puòi aquò : las culturas rajan coma de rius, podon pas èstre resclausas per de restancas. Cau que ragèsson.

 Le Clézio explica que per el las lengas son multiplas, banha dins lo multilinguisme maurician :  anglés, francés, creòl, e un fum d’autras lengas demest qualas un pauc de Corean. Sens ierarquia reala entre elas. Dins una mena d’egalitat. Per el es aquò l’evidéncia.

 Sèm d’a fons dins nòstra filosofia de laz diversitat linguistica ! Es Sylvestre Clancier adonc que demanda la paraula. Ensaja d’o dire en francés mas lo còpan : « There is no translation from French. Only English and Korean « . E i vai en anglés, per explicar cossí gramecia Le Clézio de las paraulas fòrtas qu’a dichas sus la pluralitat linguistica, e que lo PEN francés qu’a ajudat a renàisser lo PEN occitan s’engatja d’a fons sus aquò e qu’aimariá que s’associèsse a nòstre manifèst.

 E tre que s’acaba la taula redonda e que las gents se lèvan Sylvestre me fai signe de venir amb el, s’acorsa cap a l’estrada ont John Ralston Saul es en trin de notar las coordonadas de JMG Le Clézio. Que de verai es enrondat, aparat per una rièja sorisenta mas eficaça de coreanas e de coreans. De segur s’apròcha pas coma aquò. Sembla un pauc timid, l’agach de galís. Aquela celebritat demasiada l’esclapa un pauc, cèrca de demorar dins son intimitat. Avèm lo temps de li quichar la man, una man un pauc fugidissa benlèu. Sylvestre me presenta coma president dau PEN d’Oc. O tòrne a dire. E aquí entendèm a vòtz menuda, coma una confidéncia, la frasa que voliam ausir :

  « Vous avez tout à fait raison, ces langues ne sont pas du tout des langues régionales, ce sont des langues à part entière, continuez à les défendre, ce que vous faites est très important »

 Sylvestre a tot bèu just lo temps de li traire dins las mans lo manifèst dau PEN occitan, « nòstre manifèst » coma ditz. E ieu de li afortir que nòstres escrivans li pòrtan una afeccion particulara, qu’es emblematic per nautres de mai d’un biais.

 **

A la seguida d'aquò autra emocion. Un espectacle musicau, peça e balèti, una mena d'operà amb una coregrafia reglada au millimètre. Sus la Corèa dau Nòrd: Yoduk Story.

 L'istòria d'una joventa que la vesèm d'en primièr en dançaira polideta e ensucrada. Fai un espectacle a la glòria dau Partit, de son capmèstre, e de la Revolucion. E la vesèm guierdonada, artista meritosa. Ven una celebritat televisuala. Mas aquela glòria durarà pas gaire. Son paire, pasmens comunista de la bòna, es estat denonciat coma agent de la CIA e de la Corèa dau Sud. An trobat dins son ostau una peça de un dollar qu'o mòstra. Aquí tot cabussa. En musica e balètis que vos abrivan dins son revolumse davala dins los cèrcles de l'infèrn. Tota la familha s'atròba dins lo camp de concentracion de Yoduk. Que jamai se'n tòrna. Ont agantar un ratàs es una gaug perqué au mens farà un pauc de mangisca. Ont se prèga lo Patèr amb aquel coblet inausit: "que ton rèine venga pas solament en Corèa dau Sud mas tanben aicí a Yoduk". E finís en paroxisme musicau e visual de torturas e de massacres que la jove dançaira capita per s'escapar cap a la China e puòi au Sud, amb lo manidet qu'a agut dau cap de camp, e que pòrta aquel nom d'esglai absolut: Yoduk!

**

 Trètze de Setembre

 Dins la sala grandassa l’acamp general se perlònga. Los candidats au novèl burèu se presentan, après l’introduccion lausenjaira d’autres PEN que ne fai lo panegiric. « I have deep faith in literature » ditz Vida Ognjenovic. La presidenta dau PEN Sèrb, eroïna de la libertat d’escriure dins son país, organizaira dau congrès de l’an passat a Belgrad ont poguèrem reïntegrar la familha dels escrivans dau mond… Se presenta per novèla  vice-presidenta dau PEN internacional.

 Una votacion ont nòstre centre vòta per una votz, tant coma Belarús, Anglatèrra,  Asia Centrala, Bolivia, Danemarc, França, Aïtí…  Una votz per votar au mitan de las culturas dau mond.  Per nòstra cultura escafada de son terraire…

 Me sònan. Passe alfebeticament just abans lo PEN Curd representat per Berivan Dovski, e abans la Lituania : Langue d’Oc. E vau metre mos butletins dins l’urna. Lo PEN d’Òc a votat.

 Los afars se seguisson. Ara una jove norvegiana parla d’ICORN. Cada ans se tua d’escrivans. ICORN es un resal per aculir en Europa los escrivans amenaçats de mòrt. De ciutats s’engatjan clarament amb ICORN per aiçò, mentre los estats fonhan o son mai fregelucs. Lo PEN alemand a tanben un program per los escrivans amenaçats de mòrt.

 Divendres 14

 Nebla sus lo lac aqueste matin, las sèrres amb sas cimas arredonidas son encapeladas de nivolas blanquinosas.

 Lo representant dau PEN de Aïtí, que se sona Brutus, ditz cossí es estat pertocat que tant li parlèsson de l’ancian president Georges Anglade defuntat dins l’òrre terratrem de l’autre an. Prepausa 6 cambras dins lo centre Georges Anglade, los escriveires « sculpteurs de la pensée » i son esperats. Nos i convida.

 Dos novèls centres son intronizats : Liban e escrivans Nòrd Coreans exilhats. Son presentats per de centres pairins.

 Sylvestre Clancier ven me parlar a l’aurelha : ièr èra a l’espectacle e i veguèt Le Clézio un pauc solet dins son canton, e adonc s’assetèt a quauques plaças d’el. E Le Clézio li venguèt dire : « J’ai lu le manifeste que vous avez fait ensemble, c’est formidable, il vous faut continuer, je suis absolument avec vous » e adonc accepta de pairinar nòstre manifèst.

 S’admet amb de grands aplaudiments lo PEN libanés e lo PEN dels escrivans Nord-Coreans. E lo PEN Pretoria se vòu rebatejar PEN Afrikaans, que reflectiriá melhor sa basa linguistica demest las onze lengas reconegudas en Africa dau Sud. Aquò’s  dins la rega dau manifèst de Girona cap e tot.

Intrada dau sit

PEN-CLUB DE LENGA D’OC :  PER DUBRIR LO TALH : dicha inaugurala de Rotland Pecout  per l'acamp de Decembre 2008. 

Rendut compte dels acamps

Rendut compte dels taulièrs