Aimeric de Peguilhan
(...1170 - 1230...)
Un "drut" de Maria de Montpelhièr?
Mario Equicola, autor italian dau "Libro di Natura e d'Amore" (1525) aviá agut accès a de manescriches de las "vidas dels trobadors" qu'avèm pas pus ara. (cf. Camille Chabaneau: "Sur quelques manuscrits provençaux perdus ou égarés, Rev Lang Romanes, Janvier 1883 pp 11-13). E nos apren aiçò sus lo trobador Guilhèm de Pegulhan:
"Naimeric de Peguillar amò Donna Maria moglier del re Pier di Ragona, et ingannato da lei, amò Donna Endia de Lisla, sorella del conte di Tolosa". Valent a dire: "N'Aimeric de Peguilhan amèt Dòna Maria molhèr dau rei Pèire II d'Aragon, e enganat per ela, aimèt Dòna Endia de Lisla, sòrre dau còmte de Tolosa".(sus Endia o India de Tolosa cf. Dom de Vic & Dom Vaissete, Hist Gén. Lang. (Ed Privat) VI, 192 & 555).
Ne sabèm pas mai mas aqueste detalh èra estat retengut per Carles-Brun dins son ensag de mostrar que Montpelhièr èra estat un fogau important de vida trobadorenca, ont d'unes màgers trobadors venguèron cantar. Aimeric, aladonc, seriá estat un d'eles. çò segur, coma que siá, es que siaguèt pròche, a un moment de sa vida, dau rei Pèire II d'Aragon, a quau adreiça un bèu quinzenat de cançons.
Aimeric de Peguilhan es un trobador important que laissèt 54 poèmas e sièis melodias de tria. Mas es sa "vida" qu'a interessat mai que mai los modèrnes, car es un vertadièr roman d'aventuras, amb de rèire-plans misterioses...
Aquí-la dins lo tèxt originau:
N’Aimerics de Peguillan si fo de Tolosa, fils d’un borges qu’era mercadiers, que tenia draps a vendre. Et apres cansos e sirventes; mas molt mal cantava. Et enamoret se d’una borgeza, sa vezina, & aquela amors li mostret trobar, e si fetz de leis mantas bonas cansos. Mas lo maritz (de la domna) se mesclet ab lui e fetz li desonor; en Aimericx s’en venget, qu’el lo ferit d’una espaza per la testa, per que.l covenc ad issir de Tolosa e faidir. Et anet s’en en Cataluenha; en Guillems de Berguedan si l’acuilhit; & el enansset lui e son trobar, en la premeira chanso qu’el avia faita, tal qu'el li donet son palafre e son vestir ; e presentet lo al rei n'Anfos de Castella, que.l crec d'aver e d’armas e d’onor. Et estet en aquelas encontradas lonc temps; puois s’en venc en Lombardia, on tug li bon home li feron gran honor : e lai definet, segon c'om ditz. (Man. ABIKEPR, Ed. Camille Chabanneau, in: Dom Devic & Dom Vaissette Hist Gén Languedoc, X, 1885, p 282-283-amb entre verguetas d'unas addicions que io a dins de manescriches).
(Après " definet ", lo manescrich E ajusta: " en eretgia segon c'om dicz..."
Los "bòns òmes" e l'allusion a l'eretgia an permés de pensar a pro d'especialistas qu'Aimeric seriá estat catar. Ni que res dins sas òbras escrichas faguèsse pas allusion a l'eretgia... Es un dels grands "trobadors faidits" amb Uc de Sant Circ (veire aquí una nòta apassionanta sus aquela question per Robèrt Lafònt).
Mas cau citar tanben una "rason" (manescrich "R" es a dire lo N°22543 de la Bibl Nat Franç) que perlònga lo roman d'aventuras. E ont retrobam Montpelhièr...
E fon aventura que'1 marit de la dona guerit de la nafra e anet a San Jacme: En Aimeric saup o, e ac voluntat d'entrar en Toloza. E venc s'en al rey e dis li que, si'l plazia, volria anar vezer lo marques de Monferrat; e'1 rey si'1 det bando d'anar e mes lo ben en arnes de totas res. En Aymeric dis al rey que passar volia a Toloza, mas regart avia de so qu'el sabia; e'l rey sabia tot lo fag e vi que la amor de sa dona lo tirava; e det li companha tro Monpeslier. Et el det a entendre tot lo fag als companhos , e qu'ill li ajudesso qu'el volia vezer sa dona en forma de malaute; & els responderon qu'ill feran tot so que comandaria.
E quan foron a Toloza, los compans demanderon l'alberc del borzes, e fon lor ensenhatz. E troberon la dona e disseron li que us cozis del rey de Castela era malautes, que anava en pelerinage, e que'1 plagues que lainz pogues venir. Ella respos que lainz seria servitz & onratz. En Aimerics venc de nueg, e'ls companhos colgueron lo en un bel lieg. E l'endema n'Aimerics mandet per la dona; e la dona venc en la cambra e conoc n'Aimeric, e det se grans maravilhas e demandet li com era pogutz intrar en Tolosa. Et el li dis que per s'amor; e comtet li tot lo fag. E la dona fes parvent que'l cubris dels draps e bayset lo. D'aqui enant no sai co fo, mas tan que. x. jorns lai estec n'Aimerics, per ocayzo d'esser malautes. E cant s'en parti, d'aqui anet s'en al marques, on fon ben aculhit. Et aysi trobares de sa obra.(Man. R, Ed. Camille Chabanneau, in: Dom Devic & Dom Vaissette Hist Gén Languedoc, X, 1885, p 282-283).
De qué i a de verai dins tot aquò?
Podèm reténer qu'Aimeric, originari d'una familha borgesa originària de Peguilhan, (Auta Garona) comença a la pus brilhanta de las corts, la de Tolosa. Puòi (per amòr de l'afar de la polida dòna borgesa, sa vesina, coma o cònta la "vida"?) partiguèt e siaguè reculit per lo grand Guilhèm de Berguedan, redobtable trobador guerrejaire comparable a Bertrand de Bòrn. Sembla que se siaguèsson ben endevenguts. Pas tant aisit qu'aquò. Dins lo mond dau "trobar", se conois pas que dos amics de Guilhèm de Berguedan: Aimeric de Pegulhan de Bertran de Bòrn... Cauguèt esperar que Ponç de Mataplana siámòrt en eròi per que lo terrible Guilhèm quitèsse de lo tractar de "marqués farcit e plen d'engana" e i adreicèsse post mortem un dels pus bèus planhs de la literatura trobadorenca.
E Guillem de Berguedà aculiguèt Aimeric. Ne faguèt un joglar sieune. Sèm en 1190. Guilhèm mena son protegit a la cort dau rei Amfós VIII de Castilha. Segon Víctor Balaguer, es Guilhèm qu'auriá presentat son protegit Aimeric de Peguilhan au rei de Castelha. E lo rei de Castilla, ço sembla, aprecièt lo trobador e l'aculiguèt a sa cort.
Dau passatge d'Aimeric de Peguilhan en Catalonha demòra una tençon amb Guillem de Berguedà, pro interessanta per se far una idèa de l'ambient social ont evoluissián los trobadors. Aimeric demanda a Guilhèm de dire e d'argumentar s'aima mai aimar sens èsser aimat o èsser aimar sens aimar:
De Berguedan, d'estas doas rasons
al vòstre sen chausetz en la melhor,
qu'ieu mantenrai tant ben la sordejor
q'ie.us cuig vencer, qui drech m'en vòl jutjar:
si volriatz mais desamats amar,
desamar e que fossetz amats.
Chausetz viatz celha que mais vos platz.
La peça en entièr s'atròba amb revirada en Catalan e en espanhòu sus lo siti dels trobadors catalans, un polit siti de visitar...
Quanas dònas cantèt Aimeric quora demorava en Catalonha? Avèm discutit a prepaus d'Aimeric de Belenòi de l'identitat de la comtessa de Sobiratz, que segon Camil Chabanneau auriá pogut èsser cevenòla (Sobeiràs pròche Ganges). Aimeric de Peguilhan canta tanben la comtesa de Sobeiratz. Sembla mai logic de pensar qu'aquela comtessa siá la nòbla catalana Elvira de Subirats, esposa dau comte Ermengol VIII d’Urgell (1184-1209). Aqueles cants datarián donc de la pontannada catalana de la vida d'Aimeric.
D'aquí retrobam Aimeric de Peguilhan en Castelha a la cort d'Amfós IX. Es aquí qu'es, a bèles uòlhs vesents, quora apren que lo marit enganat de la bèla borgesa tolosana es partit a Compostèla, e que vai far un torn a Tolosa vestit en cosin dau rei de Castelha, coma o ditz la "rason" çai-subre...
Après Castelha e abans las corts italianas, lo trobador serà a la cort de Pèire II ont cantarà la rèina Maria de Montpelhièr. Que coma nos apreniá Mario Equicola, "enganèt" Aimeric. "N'Aimeric de Peguilhan amèt Dòna Maria" ditz Mario Equicola. Aimèt en lengatge cortés vòu sai que pas dire que siaguèt sa mestressa. Lo trobador la cantèt, puòi se disputiguèron e Aimeric cambièt de cort. Cronologicament, aquò se deu passar entre 1204 e 1213.
Lo rèine de Rèire II se debana entre 1196 e 1213, e aqueste rei siaguèt dau temps d'aqueles vint ans a la tèsta d'una cort ont lo "trobar" fasiá flòri. Vetz aquí-dessús un estudi captivant, pro recent, de Stefano Asperti "I trovatori e la corona d’Aragona.Riflessioni per una cronologia di riferimento" (Bull del Rialc) . Esposa Maria en 1204, mas Aimeric a pogut frequentar sa cort abans aquel maridatge, a Barcelona. Coma o fai remarcar S. Asperti: "Gli [es a dire "a Pèire 2"] sono dedicate ben sette canzoni di Aimeric de Peguillan – un dato che da solo individua un protettore o referente riconosciuto e una frequentazione non occasionale".. Pus luònh lo meteis autor parla de "stretti rapporti di Aimeric col re (d'Aragona)".
En favor de la preséncia d'Aimeric als costats de Pèire II abans lo noviatge montpelhieirenc, l'afar de la comtessa Alienòr, "rèina" de Tolosa. Segon los especialistas, es entre 1200 e 1204, e sai que coma trobador de la cort de Pèire II que Aimeric aurà l'ocasion de cantar la "rèina de Tolosa", Alienòr, sòrre de Pèire qu'esposa Raimon VI. Segon Shepard e Chambers dins son introduccion a las òbras d'Aimeric de Peguilhan, lo trobador auriá cantada la sòrre mentre demorava a la cort dau fraire, a Barcelona sai que.
Pasmens, abans la mòrt au combat de Pèire II, e la de Maria en 1213, Aimeric quita la cort, "enganat" (?) per la rèina Maria. Vai cantar "Dòna Endia de Lisla, sòrre dau còmte de Tolosa". Chabanneau (op.cit p 283) nos apren qu'es la filha naturala de Raimon V de Tolosa, esposa en segondas nòças de Bernat-Jordan II, senhor de l'Isla-en-Jordan. Nos retrobam donc en país tolosan, pròche de la cort de Raimon VI... Mas segon Stefano Asperti los rapòrts entre Aimeric e Raimon VI èran "dubbi e quasi nulli"...
Aitanben en 1209 la crosada albigesa se descadena. L'Isla en Jordan es au còr de la guèrra. En 1211 los òmes d'aquela ciutat son dins la fòrta armada que Raimon VI vòu opausar a Montfòrt:
Senhors, molt fo la òst meravilhosa e grand
del comte de Tolosa e d'aicels de Tolzan
Tolosa e Moissac i son e Montalban
e Castèlsarrasin e la Isla-en_Jordan
e trastot Agenés, que deguns no'i reman...
(Cançon de la Crosada IX, laissa 88)
Mas aquela armada se fai lèu chaplar a Castèlnòu d' Arri. Maugrat la revòlta generala contra el, Montfòrt afortís sa posicion e a la fin de l'estiu 1212 los crosats avançan pertot sens cap de resisténcia. Prenon l'Isla-en-Jordan...
Per trastota Gasconha intrèron a brandon;
Sent Gausens e Murèl, lo castèl e'l dromnhon
Samata e La Isla, trò enlai Olaron,
trastot o an conquist, e la tèrra Gaston.
(Cançon de la Crosada XII, laissa 126)
E pasmens ni la "vida" ni las cançons d'Aimeric nos dison pas res de la crosada, ço sembla. Qu'Aimeric siá estat pròche dau catarisme coma o ditz la vida, o qu'o siá pas estat, assistiguèt en 1211-1213 a l'espaventable cataclisme ont s'anava avencar per sempre la civilizacion cortesa qu'èra la sieuna. E s'èra a l'Isla, o a Tolosa, èra au còr dau tempèri... En Setembre 1213, es la desfacha de Murèth... "Molt fo grands lo damnatges e'l dòls e'l perdements / quand lo rei d'Aragon remàs mòrts e sagnents / e molt autres barons..." escriu la cançon.
E d'aquí retrobam nòstre trobador, logicament, dins las corts dau nòrd d’Itàlia. Sèm als alentorns de 1212, ço pensan los especialistas. En Itàlia, nòstre trobador se retròba a las corts de Guglielmo IV di Monferrato, d'Azzo VI d'Este e de Guglielmo Malaspina. D'endreches ont lo succès dau "trobar" èra espectaclós. I serà en relacion amb Sordello.
Enlai coma o fai remarcar Robèrt Lafònt, s'implica dins la politica de la peninsula Italiana. Fai l'elògi de l'emperaire germanic Fedreric II de Hohenstaufen, rei de Sicília. Es tanben l'ocasion per afortir amb pro de fòrça que la polida civilizacion cortesa qu'a coneguda s'es avalida amb la mòrt d' Amfós VIII de Castilha, de son filh l’infant Ferran "qu’èra plasents e bons", dau rei d’Aragon Pèire II, e de Diego López de Haro, senhor de Bizcaia.
En aquel temps que'l reis morí N’Amfós,
e sos bèls filhs qu’èra plasents e bons,
e'l reis Pèire de cui fon Aragons,
e'N Diegos qu’èra savis e pros,
e'l marqués d’Est e'l valents Saladons,
ladonc cugei que fos mòrts Prètz e Dons,
si qu’ieu fui pres de laissar mas chançons;
mas ar los vei restaurats ambedós.
Lo personatge poderós que restaura antau "Prètz e Dons", es a dire las valors trobadorescas, es donc Frederic II de Hohenstaufen (1194-1250), que siaguèt alavetz rei de Sicília (1197-1250). A la seguida de la batalha de Bouvines (27 de julh de 1214), Frederic vai montar sus lo tròn imperiau d'Alemanha, e coronat rei dels romans lo 22 de novembre de 1220. En conflicte amb lo papa, excomuniat en 1227, organiza la tresena crosada, negocia la cession de Jerusalèm als Ottomans (1229) e es denonciat coma l'Antecrist per lo papa que lo depausa en 1245. Los trobadors italians o aculits per l'Itàlia mancaràn pas de consagrar d'estròfas energicas a tot aqueles eveniments que cambaviravan la fàcia dau mond d'alavètz.
Mas Aimeric de Peguilhan, en Itàlia, reconois pas lo bèu mond occitan d'abans la crosada. L'estil nòu es pas a son gost. S'embufa amb violéncia (e repugnància) contra los joglars dau biais novèl que fan flòri a aquel moment en Itàlia.
Li fòl e'lh put(1) e'lh filòl(2)
créisson tròp, e no m’es bèl,
e'lh cròi joglaret novèl,
enojós e mal parlant,
córron un pauc tròp enant...
(1) Martí e Riquer revira "li put per "los pederestas"; (2) "li filòl" = "los bardajes". "Calucs, gorrinasses e gastaires de musica s'espandisson tant e mai, e aquò m'agrada pas: los marrits joglarets novèls laguiaires e mau parlants prenon un pauc tròp d'importància..."
Aimeric de Peguilhan moriguèt, ço sembla, devèrs l’an 1225, en Itàlia.
Sa patria d'exilh l'oblidèt pas. Dante, primièr, dans "de vulgari eloquentia" ( II VI 6) cita la cançon d'Aimeric "Si com l'arbres, que per sobrecarcar", coma un exemple dau biais "sapidus, vetustus etiam et excelsus", que conven a l'estil tragic. Un pauc abans, Dante dins lo meteis obratge ( II II 8) aviá citat Aimeric coma cantador del las armas. E per far bòna mesura, Aimeric apareis tanben, dins l'Inferno (XXVIII 118-42):
Sembla que l'Alighieri classifica Aimeric de Peguilhan coma politic puslèu que coma poèta. De fach, Aimeric es un excellent representant dau "trobar lèu". Escriu amb pro d'elegància.
Après Dante, Petrarca mençona tanben Aimeric de Peguilhan (Triumphus Cupidinis IV 55) a costat de Bernart de Ventadorn, Uc de Sant Circ e Gaucelm Faidit. Mas i a sai que una confusion e Petrarca vòu puslèu parlar de ... Bertran de Born (1140 ca.- 1215 ca.),.
Las cançons d'Aimeric son de mau trobar. N'existís una edicion americana qu'ai pas encara pogut consultar:
Aimeric de Peguilhan, The Poems of Aimeric de Peguilhan, publié et traduit en anglais par W.-P. Shepard, Evanston, Illinois, 1950.
Trobaretz sus l'internet pas que cinc (sus cinquanta) cançons d'Aimeric (las tres prumièiras sus lo siti Gallica, dins la reproduccion de la Crestomacia de Barstch):
En aquelh temps que.l reys mori N’Amfós,
Domna, per vos estauc en gran turmen,
Si cum l'albres que per sobrecargar
Cel que s'irais ni guerreia ab amor
De Berguedan, d'estas doas razos
LIGAMS SUS AIMERIC DE PEGULHAN
http://www.ocmusic.org/album/t2_plus.htm
Una pagina de discografia: http://www.medieval.org/emfaq/composers/trobador/peguilhan.html
http://www.unc.edu/~yaqub/pdfdiss/
Partial Troubadours, Trouvères and Minnesingers Discography | IIA: Troubadours, Trouvères and Minnesingers
http://histoire-ma.chez.tiscali.fr/troubadours/Troubadour/AimericDePegulhan.html
Los trobadors faidits estudiats per Robèrt Lafont.
*
SUS "MONTPELHIER L'OCCITANA"
Los trobadors a la cort de Guilhèm VIII e d'Eudoxia