Los Libres
Carles CAMPROS - Obra Poëtica.Critica
per Max Alhièr.
Una fenèstra que cadun
languissiá qu'a la perfins foguèsse romplida demorava dins
l'istòria de las letras occitanas d'aqueste sègle bolegat.
Cadun sabiá lo ròtle que, dins çò qu'apelam la traversada dau
desèrt, aquela pontannada que la causa d'Oc èra fòra lèi a
fasiá nàisser sus las bocas pas qu'una risa trufaira, nòstre
amic Carles Camprós, amb un peçuc d'entestardits de sa mena,
aviá jogat. Cadun, relevant benlèu de la joventut, que la
màger part lo tenián saique par un lingüista famat mas
conoissián d'aquel professor de l'Universitat de Montpelhièr
pas que sas cèrcas sus lo parlar de Gevaudan, son Istòria de
la Literatura d'Oc a sos trabalhs sus los trobadors.
Mas son òbra poëtica, esparpalhada en
mantunas revistas e dins un parelh de librilhons, ara atorits,
ère quasi mesconoguda. D'aitant mai que despuòi quauques ans lo
mau que ne patís fai que se mòstra pas pus gaire a que demòra
mut.
Avèm de granmercejar Joan Maria Petit de
rompre aquel silenci a de li tornar dins la poësia d'Oc la
plaça que se dèu. Gràcias a l'IEO e mai a l'ajuda de l'Ofici
Regionau de la Cultura Lengadòc-Rosselhon, son Obra poëtica
Occitana vèn a totas fins de veire lo jorn. Li fai companha
un Omenatge fòrça documentat qu'es une fònt onte
poiràn venir s'amorrar totes los que se làguian de l'istòria
dau movement occitan, que saupeguèt, tre sa jovença, empusar
los occitans de tota la fòga qu'es sieuna.
Carles Camprós, nascut en 1908 a la Bèla
de Mai a Marselha, e filh d'una familha obrièira, après la
mòrt de son paire chaplat per la Grand Guèrra, conoguèt una
enfantesa bolegada. Abarit per sa maire que, veusa, li cauguèt
s'afanar a de trabalhs umils par arribar sa clocada, se trobèt
mai d'un còp a la carrièra e s'embrigadèt dins une còla de
manits que fasián mai que jogar au martelet e ne foguèt a man
de venir un d'aquestes arlèris que uòi ne son lo babau dels
gendarmas.
Son sauvament lo deguèt a la càrcer,
vòle dire a l'internat Dòm Bòsco a Montpelhièr, onte recacèt
cossí quicòm la fe crestiana que despuòi foguèt sieuna.
Mas çai soi pas par retraire sa
vida e mande los que ne vòlon saupre mai a l'omenatge fòrça
ric que fai comitiva a son òbra... Se m'endarrèire un pauquet
sus son temps de manit e d'escolan, vai que jamai Carles Camprós
doblidèt qu'èra filh de trabalhadors nimai que la guèrra li
aviá raubat son paire. Sempre ne faguèt pròva - quand se
despartiguèsse sens flaquitge de las idèias marxistas - d'una
frairetat prigonda ambé los òmes dau pòble, e mai ambé los
Comunistas. Tant coma es sens aïcitge que dins la Resisténcia
combatèt l'enemic, lo fusilh a la man. Menèt la guèrra ambé
l'òdi de la guèrra, a mai un sentiment pietadós par totes los
que d'un costat o de l'autre ne patissián de sas injustícias.
Se conois ben dins aquestes Poëmas
sens Poësia qu'escriguèt en Prussa onte, captiu dels
Germans, demorèt de temps fòrabandit. En maudespièch de son
languiment, dau corròc de quinze oras par jorn qu'aviá de menar
dins las bladièiras par los pageses de l'endrech, tròba lo
mejan, par son emperau, de cantar en vèrses la beutat dau
sorelh, de planhir femnas a manidas qu'el e sos companhs avián
quitadas au païs, tant coma las qu'a sos costats vivián sens
saupre quora se'n tornarián sos òmes. O fai dins de ritmes
classics, amb una lenga armoniosa que raja de fònt e nos baila
antau lo primièr testimòni dels desaguicis de tant d'òmes a de
joves que li raubèron cinc ans, e dels milhors, de sa vida. Non
pas sens qu'a de moments non s'embotinhe e que jòrgue ambé de
paraulas venjairas los que tenián lo govèrn a qu'avián laissat
par flaquesa o traïcion França venir la presa dels nazís.
Mas au cap de dos ans capitèt de
s'escapar e trantalhèt pas de se traire dins la Resisténcia a
de menar contra la pesolina verda una lucha despietadosa.
Non pas coma un esturt mas en òme senut
que d'en primièr a pesat lo bif e lo baf. Se pòt pas legir sens
une esmoguda prigonda la montada en montanha d'aquel jovent
dels uòlhs clars que dobrís la culida e qu'es titolat
"L'An Quaranta Tres". Es une vertadièira epopèia de
l'òme drech en drech de la nature, une lònga contèsta entre lo
Ben e lo Mau. Carles Camprós es pas d'aqueles poëtas que
s'afinchan de lònga de trobar un biais nòu de dire. La fòrma
dins sos vèrses se plega a son idèia amb a sa fòga. L'alen que
li cofla lo pitre fai a bèles còps s'espetar l'encastre de la
poësia classica, las paraulas se bachòcan, sa vòtz quora
tempassa las bòlas de l'examètre tròp destrech, quora se còpa
e s'estrifa en palsamant. Dins una lenga druda a sempre
armoniosa, amb una autura solemna que coma la capa dau cèl
amaisa tot çò que bolís dins son còr, se planta l'etèrna
question de l'òme devant la vida, l'òme en batanç entre la
desirança de mossegar a la frucha de la tèrra, a l'amor de la
femna, d'aprofechar en mèstre de tot çò bèl e bòn que li es
porgit, au perilh de se creire un dieu. E part aquò - que Carles
o sap pro qu'es pas un dieu - lo tèn son amor per los autres, sa
pietat per la paurilha, son òdi devant l'injustícia que li fai
òrre. E coma son jovent dels uòlhs clars fai sa causida e
causís de demorar un òme digne d'aquel nom.
Sos 12 poëmas de Resisténcia, los
primièrs d'un escrivèire d'Oc, "Li penjats",
"Au passat" , a d'autres mai ne son aquí coma
de terribles testimònis que son legir te saupeja los uòlhs.
Es un chale puòi de poder tornar legir
aquel "Bestiari", que seguís e que promés
mantuna sospresa a los que los conoisson pas. Qu'es una òbra
mèstra qu'en son temps la critica n'agèt pas pro la sentida de
sa valença a que demorarà coma una pèrla de la poësia d'Oc.
Mas cau pas creire que n'i agèsse agut
pro d'aquel "Bestiari" par atorir la fònt poëtica de
Camprós e se nos fai gaug de veire dins aqueste libre que son
rajòu quitèt pas d'asagar la literatura nòstra es de mau
comprene que tant de temps n'agèsson pas ausit lo cascalh de son
aiga linda.
Menava pas pro de bruch benlèu, pas pro
de rambalh, dins un temps que per èsser entendut es de besonh de
bramar coma un buòu e de far de regiscles... Per astre, uòi, ne
raja a la vista de totes e cadun s'i pòt amorrar a lòngas
glopadas. Era temps, grand temps !
Max ALLIER
(OC N°21, 1984, pp 59-61)
