Arnaut de Vilanòva (1245-1311)
Veire tot un siti tocant sas òbras : semita semitae, lo camin dau camin (en francés).
Quau èra Arnaut de Vilanòva? A Montpelhièr son nom ara es ben conegut, vist que siaguèt causit per batejar lo mai recent espitau de la vila. D'egrègias notabilitats pas gaire afeccionadas per la cultura e l'istòria an quitament, dins lo discors d'inauguracion, pretendut qu'èra cirurgian. Mentre àra tot a levat d'aquò! De fach, se'n trufavan. Caucanha lo passat medieval, pas rai?... E pasmens lo personatge immens, misteriós, trebol, vau la visita...
Milhor qu'aquò: a escrich en occitan! En arlatenc dau sègle XIV que retipa cap e tot lo montpelhieirenc de la meteissa pontannada. E vist que demorèt a Montpelhièr ont siaguèt professor de Medecina, a sai que sa plaça aicí!
Arnaut seriá nascut en 1245. A Valéncia ço dison los catalans. Ipotèsi la mai oficiala ara. Mas n'i a per afortir d'autres endreches! Perqué pas d'aqueste latz dels Pirenèus, se ne cresèm Symphorianus Campegius e Josèp de Haitze? Mai precisament a Vilanòva. Quana Vilanòva? N'i a un fais, de ciutats d'aquel nom... De Magalona, d'Avinhon? Segon Haitze son biograf provençau, seriá en Provença: « un village dans la Provence orientale, et au diocèse de Vence» (La Vie d'Arnaud de Villeneuve, par Pierre Joseph de Haitze, Aix, 1719, in-12.p. 14. ). Perqué pas Vilanòva de Magalona ? D'unes o an afortit! Veire M. Barjavel, Dictionn... de Vaucluse, art. Arnaud de Villeneuve, quand escriu en 1841, qu'Arnaut « paraît être né vers 1243 au bourg de Villeneuve situé à deux heures de Montpellier ». Per d'autres mai èra catalan. Sembla aitanben qu'aguèsse acomençat sos estudis a Valéncia jot lo govèrn dels presicadors dominicans. Que i ensenhèron pro ben lo latin, l'ebrèu e l'arab. D'autres afortisson qu'estudièt aquelas lengas ancianas en Provença, as Ais. Aquela formacion i permetèt, mai tard, de revirar per los mètges occidentaus los tractats medicaus arabes: Avicena, Costa ben Luca, Abu-I-Salt, Alkendi, etc... Aitanben sembla benlèu qu'aguèsse mai que mai recopiat, tot simplament, los tèxts dels reviraires de Toledo...
Mai tard lo trobam escolan de medecina a Montpelhièr. Aquí daverèt lo gra de mèstre, e s'esposèt Agnés Blasi, filha de rics comerçants de la ciutat occitano-catalana. E tornèt amb lo títol e la jove esposada a Valéncia. Lai exercèt la Medecina, se bastiguèt un ostau, e metèt per religiosa professa dominicana, Maria, sa filha unica. Fins 1281. Qu'alavètz lo rei Pèire III lo prenguèt per prumièr mètge de sa cort. Ensenhava en 1286 e fins a la fin dau sègle XIII la medecina e l'arquimia a Barcelona. Ont succedissiá a un mèstre sieu: Casamila. Mas sas opinions marcavan mau e l'avèsque de Tarragona l'excomuniquèt...
De mai, lo rei Jacme II , ni per èstre estat sanat per Arnaut, començava de n'aver son cofle de sas idèas reformairas ont criticava totes los poders temporals. Adieu Catalonha. Arnaut deguèt partir per camins, un còp de mai...
D'aquí benlèu faguèt un viatge d'estudis a París. Per milhorar encara son saupre. Mas enlai sa reputacion ganhada en Catalonha lo seguiguèt. L'acusavan de necromancia, de comèrci amb lo diable... e d'alquimia. La darrièira acusacion èra pas totalament messorguièira. S'afortissiá ja que cambiava de coire en aur...
Adonc ne tornèt a Montpelhièr, ont siaguèt lèu nomenat professor, puòi regent. Sèm en 1299. En 1755 se mostrava encara a Montpelhièr son ostau amb d'escalpraduras sus la faciada: un lion et una sèrp que se mordissiá la coa...
Montpelhièr, Barcelona. Alavetz las doas ciutats son dins lo meteis reiaume. En 1286 Arnaut es pas mai au Clapàs, mas dins la capitala catalana. I estúdia quicòm mai: l'arab... E contunha sa caminada d'universitats en universitats. En Itàlia: Bolonha, Palèrma, Florença.
En 1301 es a Roma. Juan de Andrea, un grand canonista dau sègle XIV, contemporanèu d'Arnau, dins lo libre IV de sos Comentarios al Speculum de Durand, nos n'assabenta:
"en los meses de mayo a octubre del año 1301, residió en la corte de Roma, el Maestro Arnau de Vilanova, que fabricó allí barras de oro purisimo"
E monta mai a París. Sèm en 1303. I restarà pas gaire. Pas pus lèu arribat, l'arrèstan. L'escampan en càrcer... Un amic influent lo ne fai sortir tre l'endeman. E se fai son procès a la facultat de teologia, dabans l'avèsque. L'acusan mai que mai de profetisar la fin dau mond e de reviudar la vièlha magia verbala dau gnosticisme. Lo verdicte ordonèt que sos escriches siaguèssont brutlats en public. Arnaut protestèt au rei Felip lo Bèl au papa de Bonifaci VIII, e i permetèron de quitar lo reiaume. Arnau ensagèt d'enganar lo papa en i donant una version corregida de son òbra. Mas los jutges parisians avián previst l'engolumpa e avián fach pervenir a Sa Santetat la version originala qu'eles avián condemnada. E Arnau siaguèt alavètz tragut tornarmai en càrcer per lo Papa... I cauguèt abjurar sas idèas enganadoiras dabans un consistòri secrèt. E lo Papa i diguèt:
« Entreva-te de medecina e quita la teologia: qu'alavètz t'onorarem!»
Bonifaci aviá de besonh d'el per mètge sieune. E aiçò explica aquela indulgéncia incresabla per un òme qu'aviá publicament afirmat tant de causas destimborladas en matèria de teologia, a una epòca ont se risiá pas amb aquò... ! Imaginatz vos qu'Arnaut, per se justificar, explicava tot simplament que sas idèas revolucionàrias i èran dictadas per Jèsus-Crist meteis... Dins la meteissa pontannada aquela mena de prepaus a agut menat de gents sus lo lenhièr...
Mas lo papa Bonifaci èra malaut. Una malautiá pro dolorosa... I caliá un mètge de tria, e siaguèt Arnaut... Qu'aguèt, de mai, l'estèc de lo garir. Ne recebèt en recompensa un castèl, lo d'Anagni.
Parièr amb Clamens V. Estimava Arnaut. En Avinhon, siaguèt permés a l'alquimista d'expausar saes teorias dabans un sagrat collègi.
Trobarà refugi en Sicília, jos la proteccion de l'emperaire Frederic II. D'enlai siaguèt sonat en Avinhon per lo papa Clamens V que patissiá dau mau de la pèira. Se lo sanèsse, seriá perdonat de sas espingadas intellectualas... Aitanben poguèt pas gandir Avinhon. Mas son vaissèl faguèt naufragi. Defuntèt pròche Genòva. Son còs siaguèt ensepelit dins aquela vila. Era lo 6 de setembre de 1311. Aviá setanta uòch ans de temps. Lo papa, alavetz, au concili generau de Viena, mandèt dins una enciclica que se cerquèsse lo tractat de la practica de la Medecina que le sabent mètge i dedicava: " Practica summaria, seu Regimen magistri Arnoldi Villanova, ad instantiam pape Clementis"... Aquí lo tèxt papal.
« Cum igitur dictus magister Arnoldus, morte praeventus, praefatum librum tradere nobis juxta hujusmodi promissionem nequiverit, fraternitati vestrae ac vestrum singulis in virtute obedientiae per apostolica scripta mandamus, quatenus omnes electos abbates, priores, decanos etc., moneant quod quicumque habet vel habere alium scit praedictum librum, revelari et ad nos transmitti curet, quod sub excommunicationis paena fieri jubemus. Datum Viennae idibus martii anno VII ». (Annal. Minor., an. 1312, cap. VII].
Las idèas d'Arnaut que marcavan mau: primièr, anonciava la fin dau mond... La venguda de l'Antecrist e la persecucion de la Glèisa valent a dire la fin dau mond, èran per la pontannada entre 1300 e 1400... o 1464 au mai tard. Mai probable, l'an 1335... Tirava aquela prediccion de l'interpretacion dau libre de Danièl e de la sibilla d'Erithrèa. Son libre titolat : De Fine mundi, siaguèt condemnat a París, en 1303. Arnaut aviá d'autras idèas que marcavan sensadament encara pus mau. Considerava pr'exemple las bullas dau papa coma òbra escassament umana, amb aquò pas mai. E tanben disiá que la practica de la caritat valiá milhor que las pregàrias e quitament que la messa... E per far bòna mesura afortissiá que Jèsus Crist el meteis i comunicava aqueles ensenhaments.
Aquel òme aviá aitanben la reputacion d'èsser lo pus grand mètge e arquimista dau mond. S' escriu: "Il découvrit les trois acides sulfurique, muriatique et nitrique. Il composa le premier de l'alcool, et s'aperçut même que cet alcool pouvait retenir quelques-uns des principes odorants et sapides des végétaux qui y macèrent. On lui doit aussi les premiers essais réguliers de la distillation ; il fit connaître l'essence de térébenthine ; il proposa les premiers ratafias."
Tot aquò's de còntes, que cap d'aquelas descobèrtas, sensadament, es pas sieuna. Tot aquò èra conegut tant e mai dempuòi longtemps... Seriá aladonc estat un arlandièr, un faussari explotant la credulitat de sos contemporanèus?
Coma los ancians egipcians, causissiá sas oras per anar amassar las èrbas. Emplegava tota mena de signes cabalistics e de talismans per sanar sos malautes. La magia, ço disiá, deu èsser fòrabandida de la medecina. Encantaires, fachilhièrs, armièrs e endevinhaires deurián èsser objèctes de reprobacion publica. Vist que complisson de meravelhas autrament que per las sciéncias naturalas. Aitanben Arnaut rebufava sai que pas la magia operatòria, amb sas esconjuracions e pregàrias pauc ortodòxas. Segon lo metòde de Galien (131—210), apreparava per sos pacients de decoccions desagradosas. Lo tratement qu'aviá alestit per los calculs dau ren èra, pareis, terriblàs. Sai que cauguèt que la fisança que lo papa Bonifaci VIII i portava siaguèsse grandarassa per que se lo siaguèsse antau laissat aplicar. aquel prelat serà tratat amb succès per "un sagèl fabricat amb d'aur per Aman jot l'influéncia de la constelacion dau Leon, que siaguèt aplicat subre la zòna lombara dau còs dau papa" (Juan A. Paniagua, 1994.)
Tot aquò sembla destimborlat. Arnaut es un personatge de son temps. Lo segond penjal de l'Edat Mejana. Lo temps de las grandas catedralas goticas eriçadas d'escalpraduras terrificantas e de simbòls esoterics...Magia, astrologia, alquimia, tenon una part màger dins son òbra. Mas, per sa curiositat jamai assadolada, per sa libertat d'esperit, per son desir inestorrible de saupre e de comprene, anóncia los sègles que van seguir. Sai que critica los remèdis populars e las supersticions, mas los estúdia, per i cercar la part de vertat que i pòt caupre... Se basa pas solament sus lo grand rasonament escolastic. L'experiéncia i sembla indispensabla... L'empirisme i sembla un biais d'avançar. A la diferéncia per exemple de Bacon o d'Albèrt lo Grand. Nos anoncia Paracelse (1493—1541) que s'assabentarà de las recèptas dels barbièrs, dels cirurgians, dels sorcièrs et dels vagabonds long dels camins...
Tomás Murchi comentèt antau sos obratges d'Alquimia : "penetrava dintre los secrèts de la Natura, mestrejava la vertadièira alquimia e fasiá de lamas d'aur tant perfièchas coma aur vertadièr..."
Los obratges d'Arnaut de Vilanòva s'estampèron tre lo sègle XV (Breviarium practicae medicinae, Milan, 1483; Practica medicinae, Venise, 1494. 1497; Speculum medicinae, s. l. n. d.; De Arte cognuscendi venena, s. l. n. d.; De Virtutibus herbarum, Venise 1499; Liber de vinis, s. l. n. d.). E l'ensèms se tornèt estampar en latin, a Bâle e a Lyon [Arnoldi de Villanova medici acutissimi Opera, nuperrime revisa, etc. Lugd, 1532, in-fol.]
Entre discípols sieus cau citar un autre grand engèni e esperit universau: Ramon Lull...
(retrach presumit d'Arnaut de Vilanòva)
Principals obratges :
Rosarium philosophorum, de Lapide philosophorum, Novum lumen, Flos florum, Semita semitae Speculum alchimiae, de Sublimatione Mercurii, Epistola ad Robertum Regem, Testamentum novum. Totes aqueles tractats se tròban dins : Opera omnia Arnoldi de Villanova 1 vol. in-folio. Lyon (I520). Idem (1532). Bâle (1585). Argentinae (1613).
Un poèma en occitan d'Arnaut tirat d'un manescrich arlatenc dau sègle XIV!
literatura occitana medievala
