Dialògue dau Fòl e dau Sage
(tròces... mès l'auretz lèu dins son entièr!)
SAGE
Messieurs ieu soi aicí vengut
tirat dau clòsc d'un ataüc
e d'aquela sòmbra cavèrna
ont Pluton absolut govèrna,
e vène per vos denonçar
qu'aicí n'es pas tot de dançar
e la reson sus qué me fonde
es qu'un jorn fau quitar lo monde
e belèu deman vòstre còrps
creisserà lo nombre dels mòrts.
Que se me prestatz audiença
sus un tarnau de paciénça
vautres ausiretz se vos plai
qu'es çò que ieu vos en dirai.
Ieu soi estat d'aquesta vila
nascut sus lo cuol d'una pila
e batejat lòng dau camin
que vai coma vèrs Sant Fermin.
E sabètz quau èra mon paire
aquel qu'ajudèt a me faire
que se teniá a çò qu'òm ditz
cèrtas non luònh dau vojadís.
Quatre fes aguèt la vairòla
o dins una lubrica escòla
anèt passar sos pus bèls jorns
a l'apètis de sas amors.
Per vos dire se sa demòra
èra dins la vila o defòra
aquò seriá se far mocar
d'anar tot aquò recercar
car el a d'aiçò mai de meses
que dins lo puòi non i a de peses.
A perpaus dau puòi, desempuòi
non ai ieu estat jusca uòi
dins lo croton de Grata-Cendres?
Me soven ben qu'èra un divendres
qu'a ben d'aiçò mai de sesons
qu'a la mar non i a de peissons.
Regardatz cossí lo temps passa
d'ont ven-ti ma vièlha carcassa?
Sinon de l'infernal palais
lai ont òm non ausís jamai
qu'un bruch de claus e de sarralhas
que sortisson de las entralhas
d'aqueles abismes prefonds
que non an ni ribas ni fons
aquí l'òm ausís las femèlas
tant las putas que macarèlas
rofians arcabòts e menteurs
e los coguius que son porteurs
s'entend porteurs de grandas còrnas
coma aquelas de las licòrnas.
Tornatz vos puòi davant darrièrs,
i vesètz, e quau? D'usurièrs
de gents qu'an fach faussa mesura
au luòc de viure emb l'anma pura
berlandièrs e renegadors
pêle-mêle emb los jogadors
lairons, e los que fan usatge
de servir de faus témoignage.
Ipocrites e magiciens
los uns joines, d'autres anciens.
aquí cridan las fachinièiras
los sorcièrs embé las sorcièiras
los demons, l'esprit familièr
qu'urla de nuòch per Montpelhièr.
Los uns vesètz emb sa calòta
qu'an lo visatge d'una chòta
d'autres chanjats diversaments
las femnas en vièlhas juments
las filhas en ratapenadas
selon sas tristas destinadas.
Aquí n'i a de totas faiçons,
los uns en forma de risons
de taupas, tartugas, moninas
d'autres en bèstias sauvatginas
coma lops, singlars e rainards
d'autres en gruas e canards
ne vesètz en mila posturas
de tota sòrta de figuras.
Que se parlava dau sabat
d'anuòch non auriá acabat.
Aquí tres a tres, quatre a quatre
Gringòt s'exèrça de los batre.
Aquí vesètz emb un costat
Belzebut, Julian l'Apostat
Gresil, Soneillon, Asmodée,
aiçò n'es songe ni idèa
s'o volètz creire cresètz-o
s'o volètz veire vesètz-o.
Tant i a qu'on o voudrà crèire
faça milhor d'o anar veire.
e serà reçauput d'aquel
qu'a los dets en cròcs de calelh
e que fai mai emb una arpada
qu'un còq d'una grand canonada.
Aquí ven puòi un malurós
que ditz: ça rejoïscam-nos
e redoblem nòstre coratge
puòi que Montpelhièr fai omatge
a nòstre grand mèstre Pluton.
LO FOL
Mai aquí cau chanjar de ton.
Es qu'aquest desjà voudriá dire
que tot çai va de mau en pire?
Quand vei que chacun vòu joïr
d'aquest temps per se resjoïr
Montpelhièr viu tot en poliça
Montpelhièr fai tot en justiça
Montpelhièr sans autre discors
es onorat de tant de Corts
qu'enfin Montpelhièr ten lo tímon
sus los pus braves que s'estiman.
Es Montpelhièr que fai lo flòc
sus las vilas de Lengadòc.
Montpelhièr aima la sciénça
que vai en bòna consciénça
Montpelhièr non es pas estat
que dau drech e de l'equitat.
Montpelhièr per ma Medecina
ten d'Esculape l'origina.
Montpelhièr es lo sol supòrt
dau paure quand òm li fa tòrt.
E mesmes jamai la desbaucha
non lo metrà de la man gaucha.
LO SAGE
Estatz siau, luònh de la foliá
l'òm sap pro qu'es de Montpelhièr
qu'aviás tu qu'a far d'interrompre
mon discors amai de lo rompre?
L'òm n'inhòra pas ta reson
mai s'ieu atrape lo baston
tu veiràs çò que vòle dire
e se t'aprendrai a te rire.
LO FOL
- Quau es aquest tant importun
que ven troblar nòstre comun
e que d'una supèrba audaça
ven corrompre la populaça
ara que lo Caramentrant
se deu rescondre per un an?
Caramentrant dont la memòria
es digna d'eternala glòria.
Caramentrant qu'a drech o tòrt
ieu sostendrai jusca la mòrt.
LO SAGE
Caramentrant es un volage.
LO FOL
Se tu non chanjas de lengatge
te bailarai un tau tustau
qu'anaràs juscas au portau.
Vièlh revaire emb ta barba blanca.
LO SAGE
Te vaudriá mai èstre una cranca
qu'on pas m'aver fach desplaser
mai aras puòi qu'avèm leser
parlem un pauc de nòstra vida.
LO FOL
E cossí non es pas polida?
Nosautres vivèm fòrt contents
passam coma volèm lo temps
tantòst au jòc, ara a la dança
e puòi en ramplissent la pança.
E quau farà lo mau sensat
òr que fogués un insensat
que vòlgue dire lo contrari?
Non i a ni grefièr ni notari
avocat clèrgue o procurur
o fos quauque trèna-malur
qu'on vòlgue viure de la sòrta.
Velà perqué passa la pòrta
sans nos troblar l'entendement
vièlh polacre vièlh forniment
chagrinós e plen de misèra.
LO SAGE
D'aquí lo malur vos espèra
car ieu ai vist dins un ostau
causa que me fai fòrça mau
amai me facha ben d'o dire.
LO FOL
Aquest d'aicí nos vòu far rire,
- e qu'as vist faire ? de potons,
las filhas emb sos companhons?
Qu'as mai vist faire? De careças
los servitors emb las mestressas
e que mai digue solaments?
De charmes, de ravissements
quauques filhas extasiadas
de tròp d'amor ensorceladas?
Tot aquò non es pas grand cas
mai qu'òm li taste l'iranhàs.
Car las filhas quand son baisadas
es signe que son ben aimadas.
E l'amor vòu que sos subjècts
o temoénhen per sos efècts.
L'amor fai las fèstas e
danças,
carrosèls, barrièiras e lanças,
l'amor es plen de passatemps,
d'alegressas e de bòn temps.
L'amor nos noirís d'esperanças,
l'amor fai faire d'alianças.
l'amor a de contentements
que nos servisson d'aliments.
L'amor fai faire meravilhas
tant als òmes coma a las filhas.
L'amor confla de son calhat
lo ventre que n'es chatolhat,
l'amor dòna jòia e liessa,
tant als paures qu'a la noblessa.
L'amor fai faire d'enfantons
au rencontre de dos a dos.
Ieu soi ravit quand ma mestressa
me ven far la mendra careça.
Doncas per tot dire emb un mot
es l'amor qu'o govèrna tot.
LO SAGE
Oidà ! mai tèsta d'una
soca !
aquel baisar de lenga en boca
son coma los avant-coureurs
que li preparan los malurs.
D'aquí se laissan las badinas
metre las mans a las tetinas.
Vosautres li balhatz lo fiu,
l'ivèrn, lo printemps e l'estiu
e l'automna que fai l'annada.
L'un vendrà d'una capelada,
coma l'òm vei comunaments,
li faire mila compliments,
selon lo cors e a la mòda.
Un autre que l'amor lo ròda,
coma una bola de rampèu,
pus brutlat qu'un flòc de flambèu,
li cantarà de cançonetas,
puòi li contarà de sornetas,
li dirà : « Ma Reine, mon coeur,
ma richesse et tout mon bonheur,
que vous êtes pleine de charmes !
que pour vous je jette de larmes !
Qui vit jamais de si beaux yeux ?
Qui vit jamais de tels cheveux ?
Vous êtes toute de miracles.
je ne crois pas que les Oracles
n'aient souvent parlé de vous.
Pour moi je n'adore que vous
Aussi de votre blonde tresse,
Amour prend ce bel arc qui blesse
le coeur des hommes et des dieux.
Donc je vous adresse mes voeux
et si de vous dépend ma vie,
adorable et belle Silvie,
N'aurez-vous pas pitié de moi ?
je vous puis jurer sur ma foi,
jeune beauté, chère merveille,
que votre beauté sans pareille,
d'une fort violente ardeur
me brûle et consume le coeur.
Aimez-moi donc, je vous supplie.
Mais que je vous trouve jolie,
que vous avez de doux appas,
que vous me donnez de trépas !
Hélas ! n'aurai-je jamais place
dans votre coeur tout plein de glace.
Me voulez-vous pas secourir ?
Me ferez-vous toujours mourir ?
Cher coeur, il faut que je vous baise.
je ne puis éteindre la braise
qui me brûle et va consumant,
si vous ne me baisez souvent.
Digatz se tant de parauletas
non servisson pas d'alumetas
per metre lo fuòc dins lo forn,
la-n'ont se còi lo pan d'amor.
LO FOL
Es vrai, mai quand l'amor borrèla
quauque polida domaisèla
de paur que lo sòrt rigorós
non despite son amorós
se se vei un pauc tròp pressada
d'una man doçament privada
li dirà, voi laissatz m'estar
non faretz jamai que tastar.
Au nom de Dieu laissatz m'en pausa
jamai non ai vist tala causa.
Per ma fe vos sètz fòrts fachós,
quand lo caud e fin amorós
que d'afeccion brutla e tremossa
l'embraça la flata e la possa
jusques que ten coma un turquin
la victoira de son butin.
Car tant que l'amor nos enflama
d'un trèct subtil que brutla l'anma
aquel fuòc se tròba fòrt doç
quand fai baisar los pissadors
e de fèct jamai de l'abelha
non sòrt una doçor parelha.
Car lo sòn que nos ven saisir
nos charma lo veire e l'ausir.
Que n'es pas un petit afaire...
LO SAGE
Qué dises d'aquest calinhaire
miserable e paure innocent;
Tu mòstras ben ton pauc de sen.
LO FOL
La Lèi i es tota formèla
que quand l' amor pren la femèla
los òmes son los possessors
car la Lei ditz, sovenetz-vos
Possessio est pro possessore
et non possessor pro possessione.
Las femnas son coma l'òm crei
per los òmes ço ditz la Lei.
Es-ti vrai, Jaumet de la Premsa?
LO SAGE
Ieu vos jure sus ma consciénça
que se non vivètz autrament
vautres dançaretz en morent
coma fa lo de la taranta.
LO FOL
Quand corririam coma Atalanta
afin de t'o faire pus cort
puòi que tu detèstas l'amor,
tu mòstras ben qu'on vales gaire
vièlh chin, vièlh cabàs, vièlh revaire,
e de nos far prene autre biais,
ton discors es un pauc tròp niais,
e non fas que perdre ta pena.
LO SAGE
Cossí un malur l'autre mena
tot anarà en perdicíon.
LO FOL
Que diable me'n socite ieu
tu me vas parlar d'un afaire
que Dieus o sap se me'n chau gaire.
Ieu me fache mai de veser
que me cau perdre lo plaser
aras au temps de peniténça
que s'èra dedins la Durença.
LO SAGE
Qu'avètz bon besonh d'aquel temps.
LO FOL
E perqué, per manjar d'arencs,
de merluças e d'arencadas,
o de vièlhas fardas saladas?
Anatz veire los medecins
vejam se son de vòstre avís.
Se diràn que la saladura
siá bòna a sustantar natura
e s'un potatge de caulets
vau ren sans quauques bòns polets.
Vau pas mai una grassa pola,
ben confida dedins una ola
quauque capon, quauque perditz,
o la ronhonada emb de ris
qu'on pas tota la saladura.
LO SAGE
La paura, la mauvèsa augura!
Ieu crese qu'en Caramentrant
chacun s'escarta una fes l'an.
L'apetís, lo gost de las viandas
rend quauques fes las gents gormandas.
Ieu crese qu'aquest caremau
lo salat non farà pas mau
a fòrça sòrta de personas.
Un borgeois vient avec un soldat qui sert d'intermède sur le subject du voyage de Caramantran.
Quand ieu t'entende tu m'estonas
perqué t'i siás-tu obligat?
SOLDAT
Mon bagatge es tot arrengat
bravaments emb las autras hardas
coma una barrila de sardas.
BORGES
Mai perqué te'n vas tu d'aicí.
SOLDAT
Per çò que non ai de socit
a causa que vese mon paire
totjorn renós, totjorn renaire,
que me seguís emb un baston
coma s'ère quauque lairon.
E ieu farai aicí lo Jani?
BORGES
Mai quau est aquel capitani
quite èr a? Es-ti gaire grand?
SOLDAT
Lo generós Caramentrant
ben talhat e de bòna frasa
qu'es valhent coma son espasa
gentilòme d'antiquitat
lo mesme que l'an passat
ieu seguiguère coma page
tot lo lòng d'aquel grand viatge
qu'avèm fach coma as sauput.
E parcequ'el a reçauput
de matin aquesta despacha
sur la revòlta que s'es facha
sans anar deçai ni delai
t'assure que sansa delai
partissèm e me recomande.
BORGES
Permierament ieu te demande
un plaser e me lo faràs.
SOLDAT
Ieu farai çò que tu voudràs
nòstras armas son tròp amigas.
BORGES
Ben quau doncas que tu me digas
ton viatge de l'an passat
e tot aquò que s'es passat
dempuòi que non nos èrem vistes.
SOLDAT
Aiçò son pas de discors tristes.
Ara mèmas t'o contarai
escota me donc se te plai.
(lo dialòg se perseguís per "l'embarquamen, las conquêtos & l'heuroux retour de Caramantran")
flècha çai-dejota: retorn au somari de las òbras de Despuech-sage
