L'ESTANH DE L'ORT (1902)
PREMIEIRA PASSADA
L'estanh
PER ANTONIN DE GLAIZE
Au fin fons dau riche terraire
que plan-plan davala dau gres
entre los bòrds florits dau Les
e dau Vidorle rondinaire,
se capita l'estanh de l'Ort.
Es ailaval que s'eissalata
Dins son inmense jaç de grata,
Pimpant à l'aise los rais d'òr
Que nòstre caud sorelh escampa.
Dins sos levadons erbatgius,
en somilhant, embeu e lampa
una ribieirassa e cinc rius.
Amai, quand ven la grand secada,
que los rajòus son de camins
E que, dins l'agau dels molins,
la vaca velha, tressecada,
S'engòrga de quatre canaus,
De la trincanta font de Rulla
E de salada que barrulla
Dins lo grau d'Escola-barraus.
Quand sèm
a la Sant-Miquelada,
Aiçai, au temps dels grands complòts,
Que dessús la
tèrra, embraigada,
Aquò tomba à negar de puògs
Que, de pertot, lo treble raja,
Se la mar, en delai la platja,
Es cofla dau còp de levant,
Lo dormeire adonc prend l'escamp,
Coma un ataut jagut d'esquina,
agremolit sus sa jacina,
Que dins son sòm un pantais grèu,
En lo destressonant, l'atissa,
Lo galavard bofa a plen lèu,
Susa, grumeja, s'esfolissa,
Ronca, estira, alònga, espandís
En lòng, en largue, a gaucha, a drecha,
Sos membrasses enrampesits
En fòra sa jacina estrecha,
Qu'embolna d'un còp de ginolh,
Ansinda fai l'estanh sadol
De tant d'aigassa que regòla
Vetz-lo : se cofla a vista d'uòlh;
Vidorle ié trai coma un fòl
Estrifarà lèu sa talhòla,
Sa talhòla verda a lòngs plecs,
teissuda de bòla e de sanha,
Onte acomençan los rausets
e s'acampa la rasteganha.
E tojorn creis. Lo levadon
Que, dins sos recoides, l'esquicha,
es trempassat; dins Bolàs-rond,
L'Avèrna, Plan de Pèira-Ficha
Se trai, s'espandís de son lòng;
Enaiga Cosso, Morre-lòng,
Liga Patús, nega Cairèla,
Aplana jonc, sòuda, cotèla,
Enfin a la lònga cobrís,
O de briva o de reculada,
Tota la fringa de païs
Que, d'en Carnon jusqu'en Calada
Centura son immense lièch,
Male e movent gargamelièr
Onte la fèbre se congrèa
E que lo marin escampilha
Embé las pudentas sentors
Dau surgentiu qu'espira Agost.
Pasmens pauc a pauc lo creis mòla;
Es temps que maine lo refresc.
Adejà, dòrs lo Mas dau Gres
çai ven lecar la pegairòla.
Totescàs velhan los illons,
Un pauquet mai dins las cabanas,
A travèrs l'aparet de canas,
Vendriá faire sos espinchons.
Mès, de memòria de pescaire,
Res qu'una fes aquò s'es vist,
Amai encara gramecís
Que Ròse, en aval de Beucaire,
Lo fòl, crebèt de vèrs deçai,
çò que benlèu veirem jamai.
Es dins son plen, lo creis s'aflanca
Pausa la gauta, pescador,
E laissa estar dins la calanca
Ton prim e leugièr barqueton.
Mès, se la pesca te convida,
Crei-me, raseja lo bòrd, car,
L'estanh, quand tant a d'espandida,
Es pus estanh, es una mar:
Coma ela, a sas bomborinadas,
A de rauquitges, de borjors,
E de viravòuts e d'ondadas,
E de còps de temps esfraiós.
Malur a tus, paure pescaire,
S'en largant vela, dau roncaire,
N'as pas devistat lo sinhau
Dins la parada que s'estripa
Entre la rocalha, aquí d'aut,
E se lo magistrau t'acipa
Au largue, aval, luònh dau bolàs,
Siás urós d'aguedre bòn braç,
Car amai tòmbes banc de vèla,
Amai assolides l'estròp,
Se non te pòs téner d'a-proa,
La capa au vent larg que rampèla,
Pòs pregar, Dieu, Madòna e sants
Ben lèu ta femna e tos enfants
Que lo gròs temps mes en alèrta,
D'a ginolh sus lo botarèl,
Veiràn ta beta descobèrta,
Presa per banda o per cantèl,
o sus lo plan, o travirada,
Barrutlant au grat de l'ondada
Puòi, ailalin, tot s'avanís.
Paura femna ! paures manits
Amai tus, asardièr caçaire,
Qu'embé ton sonet, degaunhaire
Dau cant de la caça en amor,
Te'n vas lo vèspre, a l'escaborn,
detràs un botarèl de bòla,
Piuletar la paura bestiòla
Que vai e ven alatejant,
Siágue quand reguejas l'estanh,
en caçant a la revogada,
E que, la cacilha a portada,
T'amagas dins los amadièrs,
Una man a la canardièira,
De l'autra servant, a l'arrièrs,
Los rems fòra de l'escomièira,
se dins l'entremièja te ven
Una ronfladassa de vent,
d'aquel que jot son vam tot branda,
Aquí tot sol, e dins l'escur,
(Car n'aimas pas, per ton malur,
Lo doç trelutz d'una nuòch canda
Tiras un pauc dels maufactors
La negra nuòch per tus es bèla,
Oi, mès s'un còp pèrdes l'estèla,
De qué devendràs, malurós ?)
Crei-me, quand las aigas son plenas,
Amai que lo temps siágue siau,
Caça, se vòs, a las pantenas
E laissa-me ta barca au pau,
Se vòs pas que res non t'avengue.
Maugrat mos dires, se per cas,
Te preniá quauque ratigàs,
De Valadièr te ne'n sovengue,
De Valadièr lo Perolenc
Aquel d'aquí, l'èra, caçaire;
Era engincós e bòn menaire
Tant a la vèla coma au rem.
Que de fes, devèrs la Rudèla,
L'an agut vist, a, plena vèla,
Acotissent tos gafaròts,
Embé tant fòrta marinada,
Que los marins los pus faròts
N'ausavan pas quitar parada.
Pecaire ! ton paure mesquin,
Sa benurança saguèt corta
Faliá ben qu'en fasent ansin,
Quauqu'una ié venguèsse corta.
Un jorn s'embarca a Castilhon.
Lo vent de bas bofava e pron
Los cabanièrs ié disián « Rèsta,
Lo temps es fòrça ennevolit;
Davans que siágue nuòch-falit,
D'asard se i aurà pas contèsta.
« Aquò, ço ditz en galejant,
serà, crese, de marin blanc,
e puòi tornarai de bòna ora. »
Partís. Quand es sus lo mitan,
Lo vent ressauta dau levant;
Desempuòi sa femna lo plora!
Quand las aigas an demairat,
Que fague bèu, que l'aura bosque,
Que l'estanh siágue linde o fosque,
Vos conselhe d'endarrairar
Los plasers qu'en d'autres temps dòna.
Es vrai que sa beutat vos sòna
Mès seriá lisc coma un miralh,
Coma als jorns de granda bonança,
Qu'en lo devistant dau terral,
L'uòlh jota la parpèla dança
De son trelutz qu'embalausís.
« Bèu temps d'ivèrn, que l'òm se ditz,
Ai, quante bèu jorn de fichoira! »
Se de luònh lo gaud vos bordoira,
Es ben quicòm mai de pus fòrt
Quand vos capitatz sus lo bòrd,
Que son biais vesiat vos fai lèga.
Lo còr, las mans an petelèga;
Tot es aquí dins lo barquet,
E rem, e fichoira, e roquet.
Ai! la man d'esperèla aganta.
«An, d'aut-d'aut; arriba que planta
Fau que passe ma fantasiá. »
E ben, maudespièch de ton rire,
Coma qu'ane, coma que vire,
Fichoiraire, es una foliá
Quauque jorn m'o saupràs a dire.
Ansin que tus trefolissián
Dos fòrts tasquejaires d'anguila;
i aviá Perièr, lo paure Mila
Doas tèstas verdas, e venián:
« - Siam per carèma e granda velha,
segur que Dòna Chichomèlha
serà de sopada a l'ostau.
Se pescàvem quauque apogaut,
Desondrariá pas nòstra taula. »
Coma lo faire e la paraula
En eles dos èra tot-un,
Sónjan pas fòrça de temps: l'un
aganta e brandís la partega,
l'autre, assetat sus lo palhòu,
pèses tancats au carcanhòu,
a remar lèu-lèu se bolega.
L'aiga sembla d'argent fondut;
Dins lo cròs lo mai rescondut,
De tant que lo sorelh dardalha,
Dau chocho devistan la dralha
Mès non, lo chocho vau tròp pauc,
Lo maganhon o l'apogaut,
Rai, sa carn es ben agostosa
Vau benlèu mai que carn de cròc,
E sa mena es fòrça abondosa,
Maugrat lo musclau e lo cròc.
Los dos amics van de brivada,
targant lo regard dòrs lo sòu,
Quand tot d' un còp, dins lo briòu,
Milon devista una bofada.
Bondieu, Nòstre-Sénher, quante un! »
S'esclama en fiscant la partega.
Aladonc, dedins lo limpum
Un bot de coetassa bolega,
puòi una cana per delai,
La bauma onte chauma e se jai
La bèstia craumosa e sadola.
Plan-plan lo fichairon trascola;
Dins l'aiga sembla retorcit.
Lo tascaire, de redda fòrça,
Manda lo còp, e sent crossir
L'animaudàs que se bigòrsa,
Ansin qu'un mostrós serpatàs,
Au torn dels lòngs ponchons bertats.
Mès, de l'afecion que i anavan,
Los pescaires n'avián pas vist
los nívols que se derrabavan
D'onte lo magistrau salís,
Quicòm que se fau prene garda
En Vacairius encara mai;
Segur que se vo'n ven pas mai,
ié bonharetz e pèl e farda.
Avián pecat, mau ié'n prenguèt..
Lo còp de temps los susprenguèt
Tot just au moment que tiersavan,
E l'apogaut, que tirassavan,
ié descapa dins lo rambalh;
Puòi l'òire ven, los amadièira.
En van manejan l'agotal;
Un autre mònta en cavalièira,
E la barca e los pescadors
Dau gorg van canar las fonzors.
Per bonur, los an vist de tèrra,
Per bonur, se i es atrovat
Lo sol que podiá los sauvar
de la mòrt qu'alin los espèra.
Mès quau es aquel afrontós
Que, dins sa pichòta barqueta,
a l'estanh ven faire lengueta,
E se trufa de son corroç ?
Es Lalet - quau volètz que siágue ?
Lo pichòt matelòt Lalet.
Aquel e son amic Solet
Pecaire, davans son Dieu siágue!
N'an vist mai d'un escafarnèl...
Terré ! la fes dau Grand-Rudèl
Qu'ensèms fasián la rebocada.
Es aquí que n'i aguèt d'espés.
Crenhissián fòrça, aquela fes,
De ié quitar pèl e pelada.
Avián avarat de Planhòu
Montats chacun d'un barquet nòu.
Lalet, qu'au rem degús pòt sègre,
Dins son cruvèl de nòse, alegre,
Au luònh fasiá lo còp de man.
Lo vent bofava dau levant,
Talament fòl que s'espetava.
Podián pas causir milhor temps,
Car la caça que rebocava,
Totescàs remontava a vent
A sièis canas per d'aut la tèsta.
Podètz vos pensar quanta fèsta!
Coma los fusilhs bombissián
E cinq o sièis chacun n'avián,
Totes cargats jusqu'a la maissa.
S'aviá durat, quante bèu jorn!
Per malur, au còp de miegjorn,
Dau Ponent s'aubora una raissa,
embé tronadas e gropats ;
Lo temps se pren, de pertot fuma.
Embornhats de plòja e de gruma,
Nòstres caçaires, agropats
a las bandas per se manténer,
Se'n van a la garda de Dieu;
E totes dos passat bòn brieu,
Sabon pas a de qué se'n téner;
An perdut son esprit present.
Solet, lo pus pròche de tèrra,
Per un folet ben lèu se sent
Panlevat dau ròdo'a-m-ont èra,
puòi escampat sus lo motàs.
Era sauve aquel, mès : - « Gaitatz!
ço disián los de la guerita:
- «De qu'es aquò qu'emb aquel temps
just en plen estanh se capita?
Quora de vista lo perdem,
Molzegut per la remolina;
Quora de ponchas reversina,
E quora se vei varalhant
Sus l'onda coma un tròç de siure.
Es-ti peissàs, mostre o crestian?
S'es crestian, a pro fach de viure
E sos jorns seràn lèu finits.
seriá-ti la mostrosa laucha
La que, dins sa corrida bauja,
Crèba gangui, cóa e canís?
O sauprem lèu; d'en Capolièira
diriatz que seguís la drecièira,
i anam ? serà ce que serà!
Vague! » ié son dins una escorsa
E tròban Lalet que s'espolsa
Dins son nega-fòl aterrat.
Puòi, s'assetant dessús lo tèune,
Desplega un morsèl de pan tèune,
Lo crosteja, e d'un branle gai :
- « O vesètz, ne'n serà pas mai
Ne'n passarem d'autras encara! »
E, tot disent aquò, se carra
Coma un capitani de mar
Qu'auriá tengut testa a Jan Bart.
Segur qu'o disiá per se'n crèire,
Car desempuòi an poscut veire
Qu'aviá fòrça sermat son vin.
Ben n'i a volgut de faire ansin...
Entre que las aigas son plenas,
caçaire, caça a las pantenas
E laissa-me ta barca au pau.
E tus, pescador, rèsta siau.
Entremens que l'estanh repofa,
Que lo magistrau crana e bofa,
Se vòs far quicòm de ton còrs,
Adoba ton morre-de-pòrc,
Sarcís tos ars, pèga ta barca,
Fogueja ton rem que s'enarca,
As pas lòng temps a trefolir
Lo magistrau a lèu falit
Tres jorns lo mai e puòi s'escana.
Se pòt que reprengue au vent-drech,
Mès, vengue a bofar tramontana,
Entre que sentirà lo freg,
Lo veiretz lèu cercar la cauma,
De lòng de la mar enrebat,
Coma un lusèrt davans sa bauma,
que dau sorelh beu lo rebat.
Alòr de lònga, au largue! au largue!
Escampa ton rasal sans paur.
Ara, o jamai non, faràs bòu.
Caçaire, escandalha ton cargue,
Cala ton laç de tamarís ;
Aqueste còp faràs pas blanca
Çai vai venir de caça blanca
Coma òme viu n'a jamai vist.
SEGONDA PASSADA
Retorn a la pagina de Langlada
Retorn
a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn
a l'ensenhador de la literatura dau sègle XIX
Retorn
a l'ensenhador generau