L'ESTANH DE L'ORT (1902)
SEGONDA PASSADA
La caça blanca
PER GRASSET-MAUREL
L'estanh es dins son espandida,
L'òire vai e ven en palús;
L'autona es estada aplogida,
Totes los rajòus son venguts,
Tanben, manca pas de gargalha,
Ni de fòure, ni de vitalha;
Los clars son cafits de groüm,
De piuta a flor d'aiga e tendreta;
Sus lo parvèl, sòuda, blanqueta,
Manca pas de cagaraulum.
Anem, aucèls, la taula es messa
E i a plaça per se cabir;
Bòna pinhata es apromessa,
Diretz pas non a tal convit.
Mès de fautar, res non s'enchauta:
Son talament agromandits
Dejà, tre que lo jorn lusís,
Dins lo joncàs que l'aura apauta,
Sus los levadons totjorn verds,
Jot la motosa, dins la pampa,
Fugissent conglaç e silampa
Dau país d'aut als lòngs ivèrns,
D'aucèls d'aiga, a bèlas centenas,
Çai venon de tras las Cebenas,
Cercar becada e caud sorelh.
Ara es son temps, car de l'autona
S'es vist passir lo darrièr grelh,
E la nèu amont s'empilona
Sus los nauts acrins de l'Aigal.
Dòrs l'estanh que per aiçaval
Dins sas rausièiras se miralha,
D'un primadièr que las amalha,
A travèrs nòstre ciel seren,
Gruvas, aucas, en besson reng,
Angle movent que res embòlha,
Landan, mandant de crits de jòia,
E van se pausar sus sos bòrds.
Ven de canards en lòngas flòtas;
Boices vius, ostardas palòtas,
Ròtaires nòus, tristes butòrs,
La pigra e bròdosa avanèla,
Gafetas, sardinaus pudents,
Piulaires, cacharèus brusents,
Culieiràs, lipega, cabrèla,
Fumet, caçaire gal-pesquièr,
L'arnièr, la fina cabidola,
La galinèla au vòl ratièr,
Flau que tant graciosament vola,
Bernat planhent, ganta au vòl flac,
Subretot de focas a flac.
N'i a de tot creis, de tot terraire;
Despuòi lo lutrat cabussòu
Que se trufa tant dau caçaire,
Jusqu'au gabian volastrejaire
Que sembla jamai tocar sòu ;
Dempuòi los que, de la Russia,
Dau bèu Miegjorn an pres la via,
Bandissent son nis dins la nèu,
Jusqu'en d'aqueles que de l'Inda,
Sus la plomada ròsa e linda,
De son sorelh pòrtan lo scèu.
E tot aquò dins l'aigatilha,
En palús, en plaja, en salant,
Vola, nada, gala, trepilha,
Cabussa, raspilha, corrís,
Piula, sibla, graula, clocís.
Ai! que son bèus e poderoses
Ciel, tèrra, aiga, tot i aparten.
De l'òire domdan lo corrent,
E los fondàs espectacloses
De la Mota o dau Grand-Travèrs,
Onte jamai l'uòlh ne davala,
Per eles n'an ges de secrèts.
Puòi, d'aquí, d'un garrut còp d'ala,
Trempassant gorg, cròs-de-peiròu,
Jusqu'en de nautors que fan paur,
Tot en volastrejant s'aigrejan;
Puòi, ailamont, ròdan, negrejan,
Retrasent en d' un nivolàs
Que dos vents contraris secutan,
E que d'un a l'autre rebutan
Dins un immense foletàs.
Mès ben lèu tota l'aucelalha,
En voltant, ven far graumilhet
Dòrs l'estanh qu'ailaval dardalha,
Coma lauseta que varalha
Pipada per lo miralhet.
Polits aucèls, que siatz uroses!
Ai, que vòstre bonur fai gaud !
Dels ivernasses reguitnoses,
Podètz fugir l'alen brutau;
E puòi, quand l'estiu nos acaura,
Quand nautres, que çai demoram,
Totescàs se ié temporam,
Dins l'aire e promptes coma l'aura,
Avètz largat despuòi lòng temps
Dòrs los endrechs qu'un doç printemps
Totescàs aubora la saba.
Mès a m-onte es aquò qu'anatz?
La bèla vida que menatz,
Onte acomença ? Onte s'acaba?
Vautres sols, o sabètz, aucèls.
E l'òme qu'a maire Natura
Desraba secrèts a morsèls,
Que, maugrat'quò, totjorn tafura,
Non pòt, e sai que non jamai
Poirà, quand fariá mai que mai,
Desembolhar, dins lo grand libre
Lo fuòlh onte siatz escriutats.
A, coma vautres s'èra libre
Cossí bandiriá sas ciutats;
Ai, qu'estripariá de mistèris!
Mès lo que, dessús tèrra, crei
De la creacion èstre rei,
Pichòt reinon que los enfèrris
Aiçaval tenon clavelat,
Non pòt vos segre qu'en pensada,
Quand, per vos veire a la passada,
Aubora son còrps envelat.
Pasmens, se d'enregar l'espaça,
Ansinda que vautres, non a
Lo poder ni lo saupre-far
Se, quand lo devistatz en caça,
Podètz vos pallevar tant naut,
Que ié fasètz passar lo gaud
De vos rebilhar sa granalha,
E que ben lèu, d'enòdi pres,
Se venja sus la menudalha,
Tant que lo papach ditz pas res,
E qu'es jorn, d'aquel que rondina,
Aval, podètz vos aparar;
Mès, quand la tripalha foïna,
O que lo sorelh embarrat
Fai plaça en d'una nuòch sans luna,
Adonc vòstre poder finís ;
Per tant que seguetz escarnits,
Lo ruscle sol parla e tot d'una
Dins son empèri davalatz.
Aquí se ié ten la mangilha;
Aquí paluses, clars, valats,
L'aiga dels rajòus que bresilha,
E puòi l'estanh que vos sorís,
Onte benlèu se'n tròba fòrça
Que dins los Formius, o Gròs-Ossa,
Antan se ié son abarits.
Aquí las bèlas nuòchs serenas,
Los bòns abrics, als marrits jorns
Que ronca devèrs las Cebenas;
Aquí lo nis e las amors,
Mès aquí tanben se i atròba
L'òme emb sos estruments de mòrt.
Forviatz, quand trevatz Estanòva,
O lo Ròc, o Caissa- de-Mòrt,
Aqueles jòrgs de tamarissa,
Qu'en sus de l'aiga pausadissa,
Se vei en mièg ceucle torcits;
Es el que ié los a ponhits
De ròdo' en ròdo', a temps destorbe;
Ara qu'un pichòt gromandon
Passe lo còl jota lo corbe,
Per becar lo flòc d'anguilon
Que sus lo cabilhòt simbèla,
Dau còp la geta foitarela
Se revertega cri bronzissent,
E dins sa prompta comba-lèva,
En fòra de l'aiga palleva,
Gansat dedins lo nos corrent,
Lo paure aucèl que raufeleja,
Se tòrç, e tremòla, e cambeja
E vautres, mandant de lòngs crits,
Vos 'nfugissètz espaordits.
Car lo calaire en mala facha,
Que viu res que de son engin,
Dins sos estivaus se despacha,
Per venir quèrre son chopin....
El mai, entre doas aigas cala
De lòngs filats, just a la cala
Onte anatz vos avitalhar,
Quand lo temps es destrantalhat,
Tot en pescant la piuta amara,
Per la foca tant bòn morsèl,
E la cairèla, e lo parvèl,
L'anguilonet, qu'alin s'entarra,
E lo cauquilhum docinàs,
Qu'embé tant de gost bofinàs,
Gardatz-vos de la cabussièira!
E per aquò, quand fai fresquièira,
Tenetz-vos luònh dels bòns abrics,
En çai, en lai, dessapartis,
Se que de non, de la colada,
Per tant que siágue escardussada,
Segur, qu'après chaca cabús,
N'i aurà que tornaràn pas pus;
Seràn alin, l'ala tesada,
Apegats au malhum espés,
Coma los paures moissalets
Qu'òm vei dins una estriganhada.
Se d'aquel dangièr vos garatz,
N'aguetz pas, au mens, la cresença
De n'èstre ansinda requitats;
Pagariatz care l'emprudença.
Mesfisatz-vos totjorn; ben mai,
Quand dins nòstre ciel qu'escaluga,
Om vos vei tot fuòc, tot beluga,
Volastrejant de çai, de lai,
Se devistatz, aval en tèrra,
Quand d'ailamondaut agachatz,
Quauques aucèls entrepachats,
Que per s'auborar fan espèra,
Emb un pichòt crit pietadós,
I'anetz pas jamai au secors;
Engardatz-vos ben d'aquò faire:
Son de cimbèls qu'un pantejaire
Dins sas pantas a cavilhat,
E que per los dessagrilhar
En vos vesent dins la dreicièira,
De son rescondon de brancum,
Vira a tot còp la cimbelièira,
Dins l'estiganca que quauqu'un
Vai davalar d'amont dels aires,
Per venir secorir sos fraires ;
Sap pro qu'a m-ont un solet vai,
Tota la frapa se ié trai,
Quand es per tirar de la pena
Un dels vòstres blassat, malaut.
De vòstre bòn còr que vos mena,
Se seguissètz ansin lo frau,
Tanlèu pausats, sus vòstra tèsta,
Ansinda qu'un vent de tempèsta,
Dels filats moguts de regdor,
Ausiretz la rauca borjor ;
Auretz bèu bombir de malícia,
Còntra lo malhum fiblarèl
Que vos emplastra e vos atissa,
En van dau movent cabucèl,
A còps de becs, a còps d'arpadas,
Brandiretz las lòngas plecsadas.
Empachocats de mai en mai,
Despodentats e plens d'esfrai,
Veiretz s'abrivar lo calaire,
Que per vautres n'es gaire mòl,
Vos agantant e puòi, pecaire,
Un per un faire tòrticòl.
Bristatz tanben aquel que ròda,
Embé son fusilh jot lo braç;
De l'agachar 'nsinda diriatz
Que çai ven passejar sa bròda;
E pasmens, tal que lo vesètz,
Quand saupriè de colchar defòra,
Amagat dins los penaisièrs,
N'entornarà dins sa demòra
Que non pòrte au mens son sacàs
Plen d'aucèls mòrts o desalats.
Avisatz! es un esperaire.
D'ailamondaut achatz-lo faire;
Se'n vai plan-plan, a son passet,
Risca pas res d'acampar set;
Quora ailamont dòrs vautres guincha,
Quora s'arrèsta, au sòu espincha,
Espepidant vòstre trafic,
Car lo bòrd de l'aiga es cafit
De dralhas e de trepilhadas;
Aquí devinha, a las pautadas,
Quau son los que venon trevar,
Quora se pausa la cacilha;
Se i a bòna o paura mangilha,
Quand çò que cèrca l'a trobat.
De grata-pautas se recapta,
Au moment que lo jorn falís,
De tras un joncàs o la mata
De salant, sòuda, o tamarís.
Ara, que bofe la senépia,
Que barbaste, que tòmbe un glaç,
Agromolit coma una sépia,
Res lo destorba, en res fai cas;
L'uòlh fissat dins l'escuresina,
L'aurelha tibada, e lo det
Sus la palheta que foïna
De la petelega e dau grep;
Sa man ié tòmba; espèra, espèra
Lo freg piala, espèra totjorn
Còntra lo temps non s'engimèrra;
Sap ben que vendrà lèu son torn,
E que dont mai lo freg rampèla,
Dont mai la caça passa bèla,
E dont mai serà requitat
Dau marrit temps qu'a capitat.
Mès ben lèu, de sa mingra cala,
Ausís un lòng bronziment d'ala,
Coma diriam un ventolet
Qu'alena un pauc e puòi s'amorra,
Puòi qu'en virolejant, aubora
La fuòlha mòrta e lo polset.
En d'aquel bruch son còr bacèla;
Lo prus ié ven emb la calor;
Sos uòlhs, que fasián parpantèla,
Devistan lèu dins la negror,
Quicòm coma d'ombras moventas,
Que ròdan, venon, van, ardentas,
Dralhant de ceucles que mai van,
Devèrs son rescondon se barran
E de la tèrra, en tot son vam,
A chaca viravòut se sarran.
Ausís encara un pichòt brieu,
De las aladas lo fliu-fliu,
E puòi un gorgolh d'aigatilha.
Tant lèu, e dins aquela via
Un còp ressontís dins lo siaud,
Un còp sord qu'es totjorn mortau.
Antau chaca vèspre se passan.
E plan-plan lo vòl demenís,
D'aquí que saguetz acotits
Per los abramats que descaçan;
O qu'entre eles e pescadors
S'entremèscle un pauc de bisquèrla,
Quicòm qu'es pas ben miraclós,
De ié vèire crebar la gèrla.
Alòr als ròdols que trevatz,
De las mans mèmas dels pescaires,
La nuòch de fuòcs son atubats,
E maudespièch dels esperaires
Que se veson, per quauque temps,
Destetats d'aquel passatemps
Car, au treslutz de la flamada,
De lònga avètz quitat parada,
Atraïnats devèrs d'endrechs
Onte comptatz trobar paissença,
Seguretat, pausa, silença.
Mai, pecaire, a m-onte qu'anetz,
Pertot pagaretz lo carnatge;
En Seuva, au Tes, dins lo Sauvatge,
Dins los clars, sus los estanhòus,
Los mendilhs e gardians de buòus,
De tot branle vos fan la caça.
Dins los giscles, Galicianencs,
E Vauverdièrs, e Cailarencs,
Per vos secutar, son pas traça.
L'aigalós e sablenc païs
Que lo sorelh uscla e chaurís,
Lo vaste païs d'Aiga-Mòrta,
A, per vos caçar, los saunièrs,
Tant desobrats en sason mòrta,
E godrimands e cabanièrs
Enfin, dins tota la planada
Que s'espandís, aigassejada,
Dau Ròse en païs catalan,
Tot çò que ten fusilh en man,
Per sos plasers o per lucritge,
De vos caçar sent la prusitge.
Ai ! ai! perqué tant d'enemics,
Ansin que la ratapenada,
Que la bauma de nuòch gomís,
An-ti fach pache embé la fada,
La fada bèfia de verin ?
An-ti, coma lo gròs doguin,
E son compaire lo beulòli,
Cant esfraiós, triste, planhent,
Regard senistre e trelusent,
Que diriatz un lamp de petròli,
Qu'òm vei la nuòch sus los teulats
De la torre, o dau castelàs,
O de la capèla en roïna,
E que lo pastre que camina,
Pron a la tarda, vèrs lo cast,
Los pren per d'anmas de damnats ?
Se, coma la suita abosida,
De la mòrt avián la sentida,
S'anavan miaular, dins lo siau,
Sus lo fenestron d'un malaut,
Au moment qu'a son ostalada,
A l'entorn dau liech arrambada,
Fai sos adieus, e que benlèu,
De l'esperança un pauc fumosa,
Vei lusir lo docet calèu....
Mès a sa vòtz espectaclosa
Et e sa familha plorosa
N'espèran que la mòrt lèu-lèu.
De l'aigla an pas lo goluditge;
Ni mai dau voltor lo ròssitge;
Dau voltor pigre e gaspinèu.
Jamai n'an, de sangarinada,
De l'anhèl o de l'anhelada,
Rogit la tafa de la nèu.
Mès puòi que de l'aucèl de pròia,
N'an pas lo ferotge talent,
Qu'au còntre de l'aucèl nuòchenc,
N'an que de cants d'amor, de jòia,
Per-de-qué ie vòs tant de mau,
Crestian, que tant los acorsejas ?
Sa despòlha te fai-ti gaud ?
Milhor, sariá-ti que i'enveges
Son bonur e sa libertat ?
À lòga de s'escavartar
Amont dins l'espaça serena,
Los voldriás-ti, per mens de pena,
Encastrats dins lo galinièr,
Coma aqueles qu'as de sa mena
Au mas, a la mainatjariá?
Los voldriás coma aquel esclava
Que ta molhièr de vèspre enclava
De crenta sai que dau seren;
Totjorn sadol de gran, de bren,
De tota mena de mangilhas,
De vilaniás e d'escobilhas;
E que, fauta d'un clar surgent,
D'un rajòu, d'un valat corrent,
Vai tot rebalant sa panolha
Dins lo bachàs salle e pudent,
Onte se bachucha e gorgolha.
Lo salle bestiau qu'aquò fai ;
N'a ges de gaubi, ges de biais;
Milhor, s'un jorn ié veniá l'èime
De descampar, de son terren,
Crese ben, lo diable me rime,
Que moririá de patiment,
Mema dins los prats de Laprada,
A fauta d'atrobar becada.
Son talament abastardits
Que sabon pus bastir son nis
Anem, aucèls, per ié complaire,
Per vos aparar dels filats,
Dau còp de fusilh o dau laç,
Veire, ensajatz de ié retraire
Bandissètz los lindes rajòus,
Robinas, fluves, estanhòus,
Onte passatz tant bèla vida,
Au bachàs l'òme vos convida
Quitatz-m'aquí lo bèl estanh
Ont en ivèrn vos plasètz tant
Pas pus d'aquelas abrivadas
À travèrs cièl, mars e contradas
Quora, raflant a còntra-vent
La nèu grespada de la tepa,
Quora, sus l'ondada que trepa,
Franquissent remòus e corrents,
Coma de naus que van alèrta
Jota lo pòle en descobèrta,
Lo pòle mut e solombrós,
Qu'a vautres n'a res de cachós
Quora, voltant per d'aut auratges
O dels nivasses autonièrs,
D'onte devistatz los vilatges
Coma de pichòts forniguièrs
Davalatz de las nautors lindas,
N'auretz qu'a vos espesolhar,
Manjar, beure e s'estorrelhar
Embé los pòrcs, embé las guindas
Adieu, adieu, castas amors,
Que naissètz embé l'espelida,
E qu'alongant tota la vida,
La mòrt ne trinca pas totjorn!
Un mascle per chaca tocada ;
Los autres seràn caponats.
Mès, atanben, quanta arribada !
Coma anatz èstre poponats!
Quauques meses d'aquel ben-èstre,
Anatz espetar dins la pèl ;
Pasmens un jorn, çai ven lo mèstre.
Onte vai embé son cotèl?
A son entorn ven la polalha,
Comptant que pòrta au manjador
Tot çò qu'a de bòn e milhor ;
Mès el, dels uòlhs fasent trialha,
A lèu devistat lo pus gras :
- " Lo diable me siá, se m'embaure,
S'o dis, en secutant lo paure ;
De vespre embé ieu soparàs. "
D'un vam l'aganta per la pata,
Emb aquò, puòi, zo, lo çagata...
Aucèls, es antau que finis
Aquela vida tant presada;
Vida sans gaubi e sens onor.
Ne'n volètz-ti? Segur que non,
Vau ben mai cercar sa becada
En libertat, deçai, delai.
Petar per petar, qué ié fai
Que siágue d'una fusilhada,
De vielhitge o de la sagnada:
Car, enfin, cau morir qu'un còp.
De fes mèma la vida alassa.
Morir per tus, de qu'es aquò ?
O Libertat, que siás belassa!
TRESENA PASSADA ..... Los pescadors