ANTòNI FABRE D'OLIVET
Tèxtes
"Le troubadour, poésies occitaniques du XIII siècle, 1803"
Aqueste obratge a conegut una novèla edicion tardièira 186 ans après, ont son represes los tèxtes occitans de l'edicion de 1803 sens cambiament:
La langue d'Oc rétablie dans ses principes d'après le manuscrit de 1820, d'Antoine Fabre d'Olivet. Ed. David Steinfeld, Cazilhac sur Ganges, 1989, ft. 16 x 25, rel. pleine toile éd., 941 pp. L'ouvrage se compose d'une grammaire Occitane (388 pages manuscrites), d'un Vocabulaire (654 pages manuscrites), et d'un choix de poésies occitanes "Le Troubadour" qu'Antoine Fabre dédie à sa mère (444 pages manuscrites). Sola la "novèla" titolada "lou levar d'Annà" es dinsl'edicion de 1803 mas pas dins lo menescrich "definitiu" de 1820. La donam çai-dejota.
Aquí ne'n lo somari. Calculam de metre en linha en grafia occitana tota l'òbra lengadociana de Fabre d'Olivet.
La
cour d'Amour (en francés)
Cant
rouyaû al prouz é noble roumiû de Provença
La
poudestad de Diû, sirventes rimat (veire çai-de bas)
LAI
SAZOUS
cantarel primavenc (veire çai-de bas)
cantarel estivenc
cantarel autounal
cantarel hivernouz
Lou
retour d'Eliz en Provença. Pastourela vergeyra
lay
d'amour
lay d'amistad
Les
amours de Rose et de Ponce de Meyrueis, poème en cinq chants intitulé dans
l'original "Força d'amours" (en francés;
lo tèxt originau occitan de "Fòrça d'Amor" (1787) demorat
manescrich es estat editat per C Anatòli dins la "Revue des Langues
Romanes" LXXIX, 1970, 2° fasc, pp 325-380).
EPITRES
AMOUREUSES
Saphoz
a Phaoun (letra prima)
Phaoun a Saphoz (letra segounda)
Saphoz a Phaoun (letra trèsena)
La
pichota masca. Pastourela vergeyra
L'escaraugnada de l'Amour. Fabliot
La pastoura acoutida. Pastourela (veire çai-de bas).
La rena. Pastourela bouscageyra
Començam per dos tròces citats a la seguida de l'article de F Gardí dins OC N°19, 1983, pp57-62: la pastora acotida, e lo sòn primavenc. Contunharem a metre tot aquò en linha a bèles paucs.
LA PASTORA ACOTIDA
cantarèl
Elís, Elís! fugigues pas tan vite,
Tos penets nus que caucigan las flors,
Trepejaràn quicòm de venemós.
Espera-te ; ten, se vòs que te quite,
Te quitarai ; tòrna, joina beutat,
Ten, te rendrai çò que t'aviái raubat.
Ten, tas flors e sa cordeleta,
Las laisse aqui dessùs l'erbeta
Vène las querre sens esfrai.
Se vòs ton poton, te rendrai,
Que t'ai raubat sur la boqueta.
Vène, gèntia pastoreleta,
Vène las querre sens esfrai
Se vòs ton poton, te rendrai.
T'ai arrapat fada pradièira
Te tene, polida Bergièira,
Vòle ara mai de dos potons;
Vòle ta descada de flors ;
Vòle ton veu e ta cordèla
Te vòle tota, pastorèla ;
Vòle sus ton sen amorós,
Forrupar milanta potons.
SON PRIMAVENC
Fòra del mas, ges de pigritge
Anem, fasètz-vos lo còr gai,
Pastorèls, que sens estaditge,
Aici venir lo mes de Mai.
Coitatz-vos: l'aiganhau perleja
Dessús lo mirgalh que floreja.
venètz ausir jot la ramilha,
Piutar lo jove passerat
Venetz ausir la cardonilha
E lo merle escarrabilhat.
Es temps per nòstra pastorèla,
D'acampar la floreta bèla.
Es temps d'anar derrabar l'euse,
E de l'enramelar de flors;
Es temps d'i nosar amb de feuse,
Cent ribanets de cent colors.
Per festejar nòstra Pastora,
Lo nos cal plantar de bòna ora.
Sabètz quanta es la Maia bèla
Que par reinar l'amor causís
Aquò's totjorn ma Pastorèla,
Aquò's totjorn la bèla Elis.
A quau mai far un tal omalge,
Per qu'es lo sorelh del masatge.
Ai ! doç printemps, flor de l'annada,
Que fas tot flamejar d'amor,
Al còr d'aquela capinhada,
Espelís un tendre retorn!
Coma lo gèl de la natura,
Tebesís tanben sa fredura !
(A. Fabre d'Olivet)
Lo levar d'Anna
novèla
Aquesta nòva tipica de la començança dau sègle XIX figura dins l'edicion de 1803 (pp 246-255) mas pas dins lo manescrich "definitiu" de 1820. Fabre deviá la trobar tròp leugièira, òbra de joinessa. Demòra una excellenta demonstracion de l'estil dau poèta, plen de sensibilitat e de finesa. L'erotisme n'es leugièr mas gostós.
Despuèi bòn brieu Lirís joine pastor
aimava Annà sens espèr de retorn;
aimava Annà, que totjorn plus crudèla,
li rescondiá çò que sentiá per el.
Un jorn Lirís, près de la pastorèla
sens èstre vist, davancèt lo solelh.
Naissenta al cièl quand lusissiá l'aubeta
près del liechet de la pastoreleta,
adreitament,sens bruch, èra vengut;
vòl espiar, pas ben luènh rescondut,
au mens un còp lo levar de sa bèla
plus doç per el qu'una aubeta novèla.
Al doç auret la flor s'espelissiá;
encara Annà tota siau dormissiá;
s'abandonava, al lièch tota soleta
al sòm flatós enfantet de l'aubeta
que mena emb el dels pantais del matin
lo joine eissam que sembla s'acotir.
Sus una man sa tèsta s'apausava ;
Sus l'autre braç vesiadament penjat,
son peu flotent a l'aire volejava,
e sus son sen davalent desnosat,
tot son jaiet ne creissiá la beutat.
L'urós Lirís, alupadís, mirava
las polidiás que la pudor rescònd
mès que sens crénhe' a descatat lo sòm,
e dins son còr mai de fuòc s'atubava.
D'un fòl desir butat, l'ardit berger,
sortís d'ont es sus la poncha del pè,
per de plus près veire la pastorèla.
Annà jamai li semblèt pas tan bèla.
Sus sa boqueta ausa doçamenet
doçamenet pausar un potonet.
Annà sospira e fremís endromida.
Ne pausa un autre ; e sa man mens timida
cèrca a comptar los sospirs de son còr ;
puèi dos potons la seguisson d'abòrd.
Annà dromís amai fremigue encara ;
mès de Lirís dejà lo sen s'egara ;
vòl mai ausar : adonc fugís lo sòm ;
o vei, ne trema e tornar se rescònd.
Antau Venús, del sòm abandonada
drobís al jorn sa paupèrla banhada ;
fai un sospir, vei l'Amor, e planhís
la doça error d'un pantais que fugís.
Ensinda Annà, coma destrassonada,
ten un brivet sa paupèrla atapada ;
cèrca lo jorn que son uèlh fatigat
fugís encara aflaguit e cugat.
Un lòng ridèu d'una seda porprada
servís del jorn a blaimar la clartat.
D'un rai leugièr la cambra es esclairada ;
rai dobitós, que d'un vaigue rebat,
tinta lo sòl e pausa sus la bèla
lo roget fresc de la ròsa novèla.
Aquò's aquí qu'aima a nàisser l'Amor.
Aquò's aquí que dins un pichòt jorn
d'un fuòc segur sap alumar la flama ;
de rescondons, que sap cabir dins l'arma,
la voluptat, urosa de pensar,
e lo desir, que se vòl satisfar.
Tot èra siau. La polida pastora
sola se crei ; non pensa, d'aquela ora,
que son pastor, estremat de d'alai,
ausís sa votz, e vei tot çò que fai.
L'endrech, lo jorn amoroset e tendre,
tot dins son còr fai nàisser lo desir.
D'un fuòc plus viu son sen ven de s'emprendre,
ven d'aissejar, ven de faire un sospir.
Ambé plaser, rodilha sens parura
de sas beutats, guerdons de la natura,
l'èli, la nèu, las ròsas, los jaiets,
envesc dels còrs e nisal d'amorets.
Dire cal-ti çò que, dins aquela ora,
ausa espiar la timida pastora ?
Dire cal-ti ? ... Mès qu'aiçò pro ni sei
de la pudor trempassem pas la lei.
Per el qu'o vei, se n'embriaiga, e la bèla
de mai en mai se pròva mens crudèla.
Cugat un pauc, son uèlh èra banhat ;
mès lèu, plus viu se dobrís alucat ;
branda d'amor e de son fuòc elhauça ;
son sen pantèla : aquò's la nèu que s'auça.
E puèi desira, e sòna son pastor.
" Lirís, Lirís, embé fuòc ditz la bèla
Lirís, ont siás ? De qué fas, mon amor ?
Vèni, Lirís, veire ta pastorèla
que sol t'adòra e que per tu morís ".
Pensatz un pauc de qué deven Lirís ;
Pensatz un pauc s'alai podiá mai téner
e se son fuòc podiá mai se conténer.
Es a sos pès ; demanda son perdon ;
Sus sa boqueta a la sieuna sarrada,
quicha la votz de la pastora irada.
D'amor embriaiga e veusa de pudor,
li tòrna Annà potonet per poton,
de voluptat una mar los egara...
Mès un ridèu los rescònd e se barra.
La Podestat de Dieu
Cala-ti, tu, trevaire de l'ermàs
Auristre, cala-ti, gimbles pas las auriòlas
que créisson entorn de mon mas,
e tu, tot rebalant la brosta e l'agrunàs
Aigadina qu'amont regòlas
Menes pas mai de bruch: ai besonh de solaç
Està-suau, tu, triste aucelàs,
Duganèl a la votz irètja,
Que venes, quand la nuèit carga son mantelàs
O que la nivol voja-pluèja
Acapta totis los lugrans,
Chiular, quilhat sus lo bartàs,
Està-suau! Vòli uèi, a las clarors lusentas
Del teson velhadís, eissinjat d'ambicion,
M'afinjar de far un sirvèntes
Rimat a la glòria de Dieu!
Quau 's quel veuse d'èime, o boscàs de pensada
Que posse dire al fons del còr
Tot-vesent del solelh la pamparruga d'òr
A bèlis rais, sanlar la tèrra enlusernada,
E puèi de la luna argentada
Lo mantèl amorós s'espandir sens esfòrç
Per far linde del cèl lo trum e lo silenci:
" Tot aquò, fach per escasença
Seguèt l'òbra supa del sòrt "?
Avalisca! Lo baug qu'auriá ben lo necitge
De si targar d'un tal paure pensat:
Se jove, lo creiriái malaute d'endequitge,
Se vièlh, lo creiriái repapiat.
Mas que siá jove e lèc, o ben flac de vielhitge,
Qu'ambe ieu vengue l'incresent
Que mi baile la man, e seguigue un moment
Lo vam arderós de mon èime.
Sus un nívol de fuòc enairats totes dos
rodilharem lo bèlveire sublime
que mòstra nòstre sòl aubrós.
jot lo dòme del cèl, son teule lumenós.
Pus regde que l'aigla adralhada
que vanament volriá s'acimerlar tant naut
sèm agandits, per la pensada
al carrairon lachat ont s'atuba l'ulhauç.
D'aquí, miram las meravelhas bèlas
d'ont Dieu, avantieirassa, a semenat lo cèl :
lo sorelh, rei lusent, son imatge mortèl,
e la luna, tras las estèlas,
pastorèla anuechada al mièg de son tropèl.
Agachem de d'aval la masada terrosa
De l'òme, ainat divenc, e de la numerosa
Còla dels autres estatjents
Que la mar ondadenca e fronzida dels vents
Sanla d'una aiga grumejosa:
Aici, la pradariá, de sa rauba verdosa
Desplega lo riche mirgalh.
Aquí, lo bòsc brandís sa capa espelofiosa,
Lo sèrre manda amont son talussat frontal
E lo bauri fonzat dins sa vena peirosa
Laissa chimar l'aigueta en corredís cristal.
Aicí, lo mas, del paure embarra lo cabal,
Aquí, de la ciutat famosa
S'anauta ambe fiertat lo crenèl majoral.
Sus l'erbeta del bòsc, pais la feda lanuda,
Lo jaç estrema lo bestial,
Mentre que la feràmia emmalida e maissuda
Après aver, de nuèch, fach son òrre varalh,
Tròba quauque ròca baumuda
Ont si cabir sens traire mal.
Del pèisse freg e mut, l'ondada es la demòra,
L'aire, dels aucelons, es lo brèç sondissent;
Lo bestial en dedins, e de fes, en defòra
Del sòl pairolal, va jasent.
Mas l'òme, plus biaissut, e mai sobrat de sen
Fai una glèisa al Dieu qu'adòra,.
Pausa de las ciutats lo frairal fondament,
E del castèl reial daura lo pasiment.
Ara, s'aquò'ra vrai que l'òrba destinada
Aguèsse fach lo sòl e tot çò que s'i vei,
Segur, caduna causa, en son luòc ordinada
de l'escaséncia sola enseguiriá la lei.
Lo solelh empigrit laissariá las estèlas
lusir duscas al mièg del jorn
la luna, per laquisa, ausariá b'a son torn
morgar sas clarors majorèlas :
dins l'estiu, la barbasta atucariá las flors
l'aiga si claufiriá d'aucelets nadadors,
en feràmia del bòsc la fedeta mudada
golofiriá sos anhelons.
E l'me, sens govèrn, sens èime, sens pensada,
e tal qu'un nívol ventadís
que trèva sus l'ermàs, s'esclaira o s'entrumís
a l'avenent de cada aurada,
veiriá, dedins sa bòria, a l'evèrs reiginada
Lo plus esquerrièr mescladís.
Mas cal pas, al raiòl de la lutz vertadièra,
Que descugar l'uèlh e lo còr
Per veire que tot nais d'una causa primièra,
Sobrana mestressa del sòrt;
Per sentir qu'una man poderosa e faurièra
Condutz lo monde que seguis
Un camin adralhat totjorn immutadís:
Aquò's la man de Dieu. Sa votz retronissenta,
Incresent, te sòna e te ditz:
" Ont èras a l'aura lusenta
Del primièr jorn espelissent
Quand pausèri lo fondament
De la tèrra per tu naissenta?
As-tu vist, digas-o, lo primièr lusiment
De las lugrejairas estèlas?
E per lausar mas òbras immortèlas,
As-tu de mos angèls ausit lo cantament?
Dins los gorgs de la mar vogères, tu, l'ondada?
L'as, tu, dins son lièch empeilada,
Tot disent: " Aquí, ton aiga enferondada,
Grumejosa, vendrà vaigament se brisar
Sens jamai poder trampassar
Lo gravilh que ma man, per empach, va pausar?
E los ròcs de l'ermàs? Ta man empoderada,
Los as, tu, sospesats per los aclapassar ?
E los nivols del cèl? Sabes quanta pensada
Ansinda, a bèls molons, los a fach s'amassar?
As, tu, dich a l'ivèrn de conoisser sa plaga?
Al dog printemps de nàisser e d'espelir las flors?
Per mostrar çò qu'aval l'uèlh de la mòrt regassa,
Per tu, lo portalh infernós
S'es-ti, tot carincant, virat sus sos gofons?
T'abasta-ti de dire, amb una votz supèrba,
Que tot siá, per que tot siágue fach atan lèu?
Pòs, tu, versar la pluèja o la nèbla o la nèu?
Pòs, tu, per lo bestial, far créisse' un sol brot d'èrba?
Quand parlas a l'ulhauç, diga se te conois,
E se, tot lambrejant, ti respond: " Aicí soi "?
Ton braç, clafit de fòrça e mai d'assegurença,
Pòt-ti far brunzir, cremadís,
Lo fólze' avenjador de la Tota-Poténça,
Qu'aval, del cèl estant, pompís e repompís?
Ome, demòra suau. Laissa aquí ton folitge
davala dins ton còr per lai veire embrandat
l'èime enlusit que t'es donat
l'èime qu'en despièch del vielhitge
desponcha de la mòrt lo matràs descarat.
Atal que dins l'escuresina
de fes, vas quèrre, al lum del faliu alucat
quicòm de carestiós que s'es desvariat,
atal a la claror qu'endedins t'enlumina
vai quèrre Dieu qu'as desbrembat
Dieu, qu'un uèlh omenenc vanament volriá veire ,
mès que l'èime sentís e que lo còr vòl creire.
Ieu, trobaire arderós, entrement qu'ai rimat
aqueste mieu sirvente aimat
entrement que l'arma enclausida
sus l'ala de l'admiracion
preniá vam per cantar la Podestat de Dieu,
m'a semblat qu'una vòtz al fons del còr ausida
m'a cridat : " Dises vrai ; per que siás, tu, Dieu es.
Emb El siás tu quicòm. Sens El seriás pas res ".
(editat per Joan Larzac in "Anthologie de la Poésie Religieuse Occitane, Privat Ed, 1972).