JOAN-BATISTA
FABRE
(1727-1787)
INTRODUCCION DE L'EDICION DE 1979 PER ROMIEG PACH
Lo Cercle Occitan de Montpelhièr, l'Escòla dau Paratge e l'institut d'Estudis Occitans, entamenan uòi dins la colleccion " A TOTS " l'edicion de las Obras Complètas en occitan de l'abat Fabre.
Joan-Batista Fabre nasquèt a Somèire en 1727, faguèt sos estudis a Montpelhièr, seguèt ordonat prèire en 1752. Pendent un an, seguèt bibliotecari dau Marqués d'Aubais (1753), puòi vicari a Leucata (1754), curat a Vic (1755), e a Castèlnòu, que i demorèt de 1756 a 1765 abans d'anar per prior au Crès (1765-1769) e curat a Montèls (1769-1771). D'aquí partiguèt as Avinhon, onte seguèt canonge en 1771-1772. Tornèt a Montpelhièr per faire lo professor d'umanitats en tresena. Sa carrièira eclesiastica lo menèt encara a Cornonterral, de 1773 a 1780, coma curat, e finalament a Celanòva, que ne seguèt lo prior de 1780 a 1783, annada que defuntèt.
Dau temps qu'èra viu, aviá publicat pas res, alevat un poèma de circonstància en francés. Empacha pas mens qu'escriviá fòrça, en occitan, francés e latin, mas sas òbras, s'acontentava de las faire conéisser a sos amies e protectors, en ié faguent passar sos manuscrits.
Quand seguèt mòrt, las edicions s'amolonèron, e Fabre venguèt lèu un escrivan populari, fòrça legit e difusat.Es tot bèu just aquela popularitat que seguèt a l'origina de sa legenda, un pauc coma arribèt a Rabelais o a Godolin. Dins l'idèia dau monde, Fabre venguèt lèu un « bòn vivent », autor de poèmas risolièrs e sens pretencion, un pauc pebrats, juste çò que caliá. De sa personalitat d'escrivan se vesiá pas mai que lo costat leugièr, superficial.
Pasmens Fabre èra tanben un esperit au fiu de çò que se passava dins l'Euròpa de l'epòca en literatura e en filosofia. Conoissiá sos classics ancians e modèrnes. Un intellectual, ane ! Es que l'avián pas nomenat professor de retorica ?
Aralo conoissèm coma un escrivan ambiciés, un grand « classic » de nòstra literatura burlèsca. Coma o ditz Marcèl Barral (1) « I a dins el un prèire que reguitna davant los corrents d'idèia das Filosòfes, e sustot un esperit cultivat que son gost, format de classicisme, e son èime ne demòran las qualitats pus irnportantas. Aquò explica coma s'enriquesis una òbra que pòt semblar plasenta e gratuita, mas que de fach pro sovent amaga d'idèias seriosas, de vistas originalas, una atituda critica davant la vida e sas realitats. »
Caldriá pas, pasmens, tombar d'un excès dins l'autre. Anèssetz pas creire que l'abat èra lo sabentasson de la « nauta » clapassièira. Intellectual, òc, mas òme dau pòble, e autenticament populari : tornatz legir çò que ne disiá Ives Roqueta dins l'edicion dau Libre Occitan (2). Se Fabre demessionèt de sa polida plaça de professer per tonarcurat de campanha, aquò deu vodre dire quicòm.
D'unes que i a parlaràn saique dau drama de l'intellectual sortit dau pòble, ambe referéncias a d'autras figuras de nòstra literatura. Dins aqueste cas precis, crese pas que de rasonaments antau nos poguèsson menar ben luònh. Cau legir las òbras de l'abat, eau con45isser sa popularitat dins Io Clapàs (onte Io Sermon de Monsur Sistre fai totjorn la jòia das bòns recaptes) per comprene que sas racinas a el son pas dins los pòts de flors das salons de la noblèssa. En legiguent Joan-l'An-Pres, vos tracharetz que Fabre se podiá pas considerar a despart, que totjorn se sentiguèt membre d'una comunautat qu'èra pas la das hobereaux de provincial tant se'n manca. Aquò fai que son burlesque, per tornar citar M. Barral, « après agudre fach lo plaser d'un mitan aristocratie letrat, tòrna passar dins lo pòble. N'èra sortit, e ne demòra tot ernbegut dins la lenga, Io biais, l'esperit, Io realisme, e l'èime. » Los salons, caucanha ! Cau ben viure !
Pas ges de besonh, doncas, de conéisser Omèra, Voltari o Joan-Jacques Rossèu per comprene ço qu escriviá. E abans de se mettre a Joan-l'An-Pres, òm es pas forçat de se copar lo cap sus los Filosòfes dau sègle XVIII.
Demòra de dire un mòt sus lo tèxte que presentam per aquesta edicion. I a doas redaccions autografas de nòstre pichòt roman, totas doas conservadas a la Bibliotèca Municipala de Montpelhièr. La que sembla pus anciana se tròba dins lo tòm IV de las « Oeuvres de St-Castor », coma se fasiá sonar Fabre. La segonda es dins lo volum II dau manuscrit donat per Fabre a son protector, Monsur de Sant Priest.
Fins ara, totas las edicions d'aqueste pichòt roman an pres per basa lo manuscrit donat a M. de Saut Priest, \/ci-tat que la version que caup se pot considerar coma la definitiva, revista e corregida. Mas tot se complica quand nos mainam qu'es tanben, comparada a la premièira, una edicion « edulcorada », espurgada de la pròpria man de l'abat.
De fach, las correccions son de doas menas. Per començar, i a de correccions estilisticas : l'autor adoba son tèxte, sonha sos efèts e cèrca de donar a son òbra un tòn pus viu e que truque.
Mas aquela version es tanben pus corteta : d'unes passatges son sautats, d'autres son resumits en una frasa o doas. Fabre fa petar tot çò qu'es un pauc tròp pebrat, o que riscariá de plaire pas a M. de San Priest, que lo manuscrit i èra destinat.
Cau amusar, mas cau pas passar l'òsca (3).
Aviam dins l'idèia de publicar lo tèxte dau premièr manuscrit, que jamai es pas estat estampat. Pasmens, nos trachèrem que la segonda version èra ben melhora, d'un ponch de vista estilistic. Aquel buf, aquel vam, seriá estat daumatge de se'n passar.
Alara, decidiguèrem de bailar au legeire la possibilitat de comparar los dos tèxtes ; antau respectam las correccions de l'abat dins la segonda version, sens ren perdre de las melhoras trobalhas de la premièira, donadas en notas per lo plaser dau legeire. Aquò's pas una edicion saberuda, e podiá pas èstre question de faire quicòm de complèt, pasmens avèm assajat de donar un rebat fidèl dau texte. I avèm portat tota nòstra atencion (4).
Enfin, profitarem de l'ocasion per reparar una injustícia facha a l'excellenta edicion dau Libre Occitan. S'escriguèt dins un articlet de causas dessenadas, coma que s'agiriá d'una « interpretacion de l'interpretacion das editors anteriors », e que retrairiá « pas que de luònh lo texte original, en lo plegant als principis d'una ideologia occitana » (michanta ideologia, coma cadun o sap !). Es pas possible d'èstre pus injust.
Pensarn que l'autor de l'articlet es pas anat veire lo manuscrit. Totes los que l'an vist pòdon dire que Io tèxte dau Libre Occitan (que reprenèm fotograficarnent) es d'una onestetat rernirabla. Los sols ponchs criticables son quauques raras, ben raras, correccions : dos o tres « meteis » per « mème », un « tresième» cambiat en « tresen », e pas grand causa de pus grèu. Cau senhalar tanben qu'aquelas correccions son luònh d'èstre sistematicas : dins l'ensemble las fermas francisadas dins la lenga de l'autor son servadas. Vese pas ges de « travestiment dau tèxte », ni mai ges de « desplaçament ».
Mas benlèu que, per d'unes que i a, lo « travestiment » es de donar un tèxte en grafia normala ? Aquò se passariá de comentaris...
Romièg PACH.
(1) Marcèl Barral : J.B. Fabre, sa vie, son oeuvre (C.E.O., Montpelhièr, 1971).
(2) Istòria de Joan-l'An-Pres (Coll. Montjòias, L.L.O., 1967).
(3) Totas las supressions, pasmens, s'explican pas antau. Cf. l'episòdi onte Truqueta parla gavach, o lo de l'aubre que Joan i demòra penjat. De fes que i a, en vouguent faire sautar de «longors», Fabre suprimiguèt de passatges interessants.
(4) Las nòtas senhaladas per un asterisc representan los passatges de la premièira version que son estats suprimits dins la segonda. Los passatges sens asterisc son estats modificats o abreujats dins la segonda version.
Retorn a la pagina de l'Abbat FAVRE