l'occitan coma se parla e s'escriu a Montpelhièr

Casanova (Jean-Yves) : « Cantata per Maria Madalena », Cantate pour Marie Madeleine. La Pantiera, 2019 (157 pp).

Maria Madalena es lo personatge femenin dels Evangèlis qu’incarna la passion amorosa descabestrada que poja cap a un nivèl mai naut que serà aquel de l’amor mistic a son cimèl. Amiga pròcha, e enamorada de segur, de Jèsus qu’es l’amor meteis manifestat jos forma umana, l’oncha vesiadament amb sa longa cabeladura regolanta dels perfums mai carivencs. Qu’aquò fai s’escalustrar d’unes discípols. De mai, un evangèli apocrif nos ditz que Jèsus e Madalena se potonejavan sus la boca, çò que fasiá renar encara mai aqueles discípols. Mas dins los eveniments que seguiràn, Magdalena seguís Jèsus fidelament dins son esglariant camin cap a la mòrt sus la crotz mentre los companhs mascles l’an quasi totes abandonat. E vai venerar son còs dins lo tombèu. Es aicí que rescontra son amor ressuscitat. E aiceste li ditz lo famós « noli me tangere », « me tòques pas ». L’aimat es pas pus una carn que se pòt tocar. Es passat a un autre nivèl d’existéncia. La passion amorosa sens perdre res de son intensitat quita d’èsser carnala e terrenala, gandís lo nivèl mistic, l’absolut. E una legenda, o sabèm, fai arribar Maria Madalena amb un escachet d’autres fugitius en Camarga, a la vilòta de la mar que s’i dirà puòi « lei santas Marias de la Mar ». Que d’aquí s’estremèt trenta ans coma ermitana dins l’espectaclosa « santa Bauma » au còr de la sèrras bleujas de lutz de la Provença. Abans que Mistral e sos seguidors non remetèsson aquel deliciós legendari a l’onor, la literatura medievala en lenga nòstra aviá ja celebrada la Magdalena, coma o mòstra un libròt de Camille Chabanneau[1] Desempuòi dos millenaris aquel personatge a despart, d'en primièr pecairitz carnala desvergonhada, puòi amiga la pus intima de Jèsus, puòi propagandista de la fe, penitenta, ermitana, a pas quitat d’inspirar los artistas tan religioses coma profanes. Lo bòn pòble a retengut çò que la rend nòstra sòrre cap e tot: la pecairitz. Au mièg de tota la tièira dels sants: martirs, confessors, sobeirans pontifs, vèrges... cossí la sentiriam pas un bocinon mai pròcha, Magdalena pecairitz? Que de verai a pas jamai quitat d'atirar l'afeccion. Glèisas, capèlas, òbras d'art, an sempre testimoniat de cossí la Magdalena èra per los fidèus una de las pus aimadas de totas las santas dau Paradís.

Joan-Ives Casanòva nos balha aquí un tèxt magnific, dins lo grand estil que li conoissèm.

Lo poèma comença mai tard que l’episòdi dels perfums » [Per citar la legenda daurada : ela lavava los pès de JC amb sas lagremas e los li essugava amb los seus pels. E pueys ela li onchèc los pès e lo seu cap amb molt nòble enguent e plus nòble que se pòt atrobar.]. Jèsus es estat desenant condemnat, flagelat e coronat d’espinas, e comença sa dolorosa caminada cap a la crucifixion au mitan de « la gent afogada per lei crits e lei brams ». Lo seguís, voldriá alisar aquela pèl, « lei mans de la Madalena assajan de lo tocar de lo tornar a la tèrra viva » mas l’aimat es ja alhors « ai confinhs d’un reiaume qu’es pasmens sieu » e a l’amorosa li demòra pas que l’abís de la dereliccion, « la suplica d’un cèu vuege ». E seguís lo movement de « la gent pivelada per lo sang e la mòrt » e l’espaventable patiment de l’aimat lo viu d’a fons, en empatia complèta. Quitament marmoteja : « Jèsus de qu’as fach de nos porgir tala dolor umana tu que te’n vas morir ». Aquel itinerari de patiment partejat es descrich dins las sèt estròfas dau cant primièr. Una descripcion d’una intensitat emotiva vertadièirament espectaclosa que mòstra cossí la literatura d’òc sap remirablament despintar la sentida, l’esmai.

E la mòrt a engolit l’aimat, es lo Cant 2. Amb Maria la maire de Jèsus « ploran totei doas » jos l’arbre dau suplici dreiçat a cima dau puòg. Assistisson au despenjar dau supliciat e a sa mesa au tombèu. Tot es void dins lo mond e dins lo còr de l’amorosa « e a l’error se pòt pensar la Madalena ara solitària / qu’aquest mond ven la sola realitat paraulabla ».

Mas l’inimaginable se complís. L’amorosa vesiadament despintada s’acamina bon matin cap au cròs « sei pès dins sei sabatons se curbent de la poussa blanquineta » e atròba lo tombèu dobèrt esbadalhat sus un trauc negre. « Rèsta atupida davant lo pertús de la tèrra »… Lo còs i es pas pus. « D’agenolhons […] plora la Magdalena plora sens s’avisar que leis àngels l’environan en calinhant si peus ». E au mitan d’aquel escach celestial un dels èssers de lutz la sona per son nom « Maria » e « saup la Magdalena qu’es tornat eu dau ventre de la tèrra coma o faguèt de sa maire ». De segur l’amorosa « lo voudriá gardar tocar encara un còp sa pèu »… mas « sa pèu au contra d’aquela de la Magdalena es que papièr diafan de l’aura ». La seguida de la cantata nos fai campejar « sus la mar granda bacelada au pròche dei gorgs d’amaresa »[2]. Car l’amorosa « l’an bandida […] amb sei ponhs, amb sei bastons li donant d’escòrnas ». La mar mairitz de la poesia, de segur, que repetís un tèxt de non jamai finir « lo bacelar deis èrsas ven lo bacelar de la paraula de sei dichas »…. E puòi la tèrra, la Camarga : « l’arena ont pausa lo pè […] es una tralhada dau temps alisada per la mar e la sau ». E puòi la bauma, l’extasi d’amor contunhosa dins la solitud esbleugissenta de la sèrra, coma o contava la « Legenda Daurada ». Mas l’autor fidèl d’a fons au recit tradicionau lo revisita a son biais e la preséncia dau païsatge i es afortida, i balha un relèu novèl. « La barra dau sèrre blanc e ennivolat se demanda la Magdalena s’es estacada au cèu / o se de la tèrra se bodenfla pas per fin de jónher la jarga celestiala que seis uelhs i son arroquits »… Doçament l’extasi amorosa dins la lutz serranèla gandís son asimptòta bleuja, l’escafament dins la mòrt, mas Magdalena de segur « … se tròba encara ailamont […] lutz de son còrs de sa votz de son mistèri e de son desir esvanats mai enclaus dins lo libre ».

Aqueste libre es probable aquel de Joan-Ives Casanòva que se legís amb lo mai d’emocion e de plaser. Totes los autres se destrian per la qualitat espectaclosa de l’escritura mas es sovent fòrça malaisit de seguir a de reng lo fiu de las paginas, amòr a la complexitat de la construccion. Aquí l’autor a représ un grand tèma de la literatura universala e l’a poderosament representat amb sa dimension, amb limpiditat e grandor. De segur es un palimpsèst ont se poirà destriar mai d’un nivèl de significacion, que sabèm que l’autor es mai un òme d’interrogacion metafisica afebrida que de certituds de fe imbrandablas. Causa que balha encara mai d’intensitat emotiva a aquel grand tèxt.

[1] Camille Chabanneau : Marie-Madeleine dans la littérature provençale, 1885, Revue des langues Romanes. L’egrègi romaista atròba très tèxts occitans ancians consagrats a Magdalena. Son de tèxts a l'encòp modèstes e delicioses. I assaboram la sensibilitat e l'esperitalitat de l'edat mejana occitana. Amb quauques meravilhosas pèrlas. Lo manescrich 9759 dau fons francés de la Bibliotèca Nacionala caup una version occitana benlèu revirada dau catalan, de la Legenda aurea de Jacme de Voraggio. Un autre manescrich degut a la man de l'arlatenc Bertran Boisset (1372-1375), que semblariá que reprenguèsse un poëma de la fin dau sègle XIII, descriu lo temps que Maria èra « la pecairitz » : « Tant fo grand la belesa e la leugieriá que ac, que pequèt de son còs enaissí com li plac abandonada fon sens tot retenement. Non gardèt jorn ni ora de far a son talent, de mans, de cara d'uèlhs, dels pès e de las dents e de trastotz sos membres e de totz los V sens corporals ».

[2] Aquela mar es una guinhada au cant XII de la Mirèlha de Mistrau citat au portisson dau libre : « La mar, bello plano esmougudo, / Dóu Paradis èi l'avengudo, / Car la bluiour de l'estendudo / Tout à l'entour se toco emé lou toumple amar ». es lo cant titolat « la mòrt » e que fai seguida au cant titolat « Li santo » ont aquela legenda es polidament contada, Madalena estent mai que mai « aquelo / Que, si bras blanc sarra contro elo / Prègo au founs d'uno baumo […] E n'a pèr touto vestiduro / Que sa bloundo cabeladuro » donant naissença au riu d’Uvèuna qu’asaiga e purifica Marselha. Marselha a quau lo poèta ditz : « E dins l'Uvèuno, que s'aveno / Emé li plour de Madaleno / Lavères davans Diéu toun orre queitivié... / Vuei tourna-mai drèisses la tèsto... Davans que boufe la tempèsto, / Ensouvène-te, dins ti fèsto / Di plour madalenen bagnant tis óulivié […] E de ti plour la roco memo / Plourara sèmpre; e ti lagremo / Sèmpre, sus touto amour de femo / Coume uno auro de nèu, jitaran la blancour ». Es lèu vist que Mistral trata lo subjècte de la Magdalena un pauc a la lèsta sus lo ton dau meravelhós pintoresc mentre Joan-Ives Casanòva lo revisita amb fòrça mai de prigondor e d’intensitat.