LENGA
EN QUESTIONS
La
lenga de Max Roqueta
La
mairitz ont pren naissença l’òbra de Max Roqueta, amai que la fai pojar,
coma s’es pro dich e redich, cap
a l’universal, aquò’s lo gisclar de la lenga d’òc dins l’espés de sa
vida jove. Metaforicament, lo « secrèt de l’èrba » enclaus
aquela demarcha testarda e apassionada de trobar en se los mots inausits que
dison las causas dins tot son bategar, dins tota sa mirgalhadura. Robèrt Lafònt
escriu : « dau parlar d’Argelièrs en Lengadòc a fach una lenga
literària dei majoras, ont en mai d’aqueu d’Argelièrs se fondamenta nostre
onor ». Aitanben, crese pas que se pòsca definir la lenga de Max Roqueta
coma d’argilieirenc, ni quitament coma de Montpelhieirenc. Max planhissiá tot
còp que lo jot-dialècte montpelhieirenc siá tan mau aimat en Occitània, mas
es segur que se situava dins una amira irreductiblament panoccitana. Trabalhava
apassionadament a accedir a la lenga totala a partir de la font primièira de
son parlar de naissença : es un dels sentits mai vesedors de son apològ
dau Flume Grand. L’aprendissatge de
la lenga per Max, aquò’s d’en primièr lo lengatge composit que se parlava
dins lo vilatge abans 1914, de montpelhieirenc de las garrigas largament mesclat
de biaisses de dire montanhòls, car a Argelièrs de nombrosas familhas èran
davaladas recentament dels causses. Los Roquetas au mièg. Aquela tencha au còp
leugièira e fonsa d’influéncia roergassa explica los articles contractats sul,
pel, jol, etc… e subretot un balanç mai solemne de la frasa.
Aquò
dich, au nivèl dau vocabulari, los mots que pausan problèma als legeires son
quasi a cada còp de singularitats dau dialècte montpelhieirenc stricto sensu.
L’invencion veraia i a ges de part. O ai pogut verificar cada còp que me soi
pausada la question.
Sabèm
qu’una de las claus encantadas d’aquela iniciacion linguistica dau jove es
estat l’ausir dels contes de Prien, contat dins Secrèt
de l’èrba. O
analizèt puòi. "Lo
folclòre dels còntes es lo tresaur mai fabulós dau Vèrb. Un vocabulari au còp
viu e verai, autentic, i dormís, e, mai preciosa encara, una sintaxi tota
fresca, tota nòva, tota viva, rebat luminós dau biais de pensar dau pòble
occitan." E aquí dessús s’ajustèt lo montpelhieirenc ciutadan, ric
e plegadís dels cars ainats Dezeuze, Azéma e Tulet amb quau passava d’oras a
conversar. E tanben, d’ausida, las òbras apassionadament legidas de Mistral e
de d’Arbaud, que d’aquí tiram los provençalismes cèu
per cèl, mirai
per miralh, etc... Es dins aquel banh de lenga ric e rebolissent de chuc que
pren forma la lenga dels primièrs tèxtes dels Sòmis dau Matin e de Verd
Paradís. L’otís, d’ausida, dins las mans de l’escrivan, deslarga
tota sa magia. E la pontannada 1936-1945 ont l’autor es mètge de vilatge a
Aniana es l’ocasion d’enriquesir encara sa lenga. Aquí dessús, cercant lo
vocabulari abstrach que li desfautava, se laissarà anar a escriure tot còp de
catalanismes e d’italianismes, mas subretot passarà lo demai de sa vida d’escrivan
a far repojar de las cafornas de son sovenir lo dire verai, la paraula inausida
que pega au fremin de la vida, desfugissent totes los carcans de retorica apresa.
L’òbra es indissociabla d’aquò.
Devèm a Joan-Guilhèm Roqueta, filh de l’escrivan, un estudi menimós
sus lo vocabulari occitan emplegat per Max Roqueta dins sas òbras. Un lexic
(2878mots) dau vocabulari emplegat per l’autor (que se’n pòt consultar una
version provisòria sus mon siti http://montpelhierloccitana.eu,
a la pagina : http://www3.webng.com/lengadoc/lexicmaxroqueta.pdf)
permet de milhor prene la pagèla d’aquel trabalh de « creator de lenga »
de l’escrivan. S’i vei que los mots desconeguts son pas de manca : enveirent,
veirent, galibòu, pibèrna, silinguèt, aubilha, canhotet, carpís …
mentre fòrça d’unes mots sont
utilizats amb de sentits que los diccionaris conoisson pas.
De fach, un legeire debutant que volriá descobrir l’òbra de Max
Roqueta dins son tèxt originau en utilizant un diccionari usual seriá
entrepachat a mai d’un endrech. Aquela lenga d’escritura enauçada au reng
de « classic » màger presenta una coeréncia poderosa, e son
eficacitat es pas de provar, e pasmens es per l’ora desconeguda dels lexics.
Semblariá logic, vist son importància dins nòstra literatura, que non demòre
marginalizada e siá milhor coneguda. Las solucions qu’atrobèt Max dins sa
quista apassionada d’una lenga capabla de tot dire amb una suprèma elegància,
s’ameritan de segur de far escòla. Los espepissaires remarcaràn que Max èra
indecís sus la forma d’unes mots, amai sus l’ortografia, e que sos
normalizaires an complicat encara aquela question. D’edicions de referéncia
poirián retrobar una omogeneïtat de grafia, coma o faguèt Felip Gardy en
alestiguent los tèxtes pareguts au « Trabucaire », sens que siá
necite de revirar aqueles bèus classics en « occitan estandard » -
pretzfach util de segur per la pedagogia, mas ont la musica e lo balanç dau tèxt
passan largament per uòlh.
A l’ora d’ara, au sègle XXI, nos atrobam amb una lenga d’òc
escartairada entre doas tendéncias : la lenga « referenciala »
excessivament esqueletica dels lexics usuals, mas que s’endeven ara la mai
« oficiala », e l’enveja irrepressibla de pro d’utilizators de
cultivar l’idiomatisme (confesse que me mete un pauc aquí au mièg). Coma o
sabèm, aquela tendéncia bartassièira (que Pèire Pessamessa criticava regde
dins Oc" N°CCCLXIV, XIIIe tièira
N°84, Estiu 2007 p 42) abotís sovent a d’elucubracions malastrosas,
que pojan a son cimèl, erigidas en sistèma, dins lo lexic e los documents
pedagogics d’Arvei Cassinhac. Car ont atròba pas l’idiomatisme, Cassinhac
l’inventa de son sicap. Max Roqueta, el, l’anava posar au fons de sa
conoissença viscerala de la lenga de son enfança. Pense que l’antidòta a
l’assecament referencial e au deliri novator destimborlat poiriá èsser dins
la frequentacion d’òbras literàrias coma aquelas de Max. L’autor nos
laissa amb l’òbra d’una vida una lenga qu’es autenticament d’occitan,
amai d’unes de sos aspèctes sauvatges desagradèsson a d’unes
ipernormalizaires. Es un magnific otís d’escritura e de pensada qu’a fach
la mòstra de son aptitud a congrear d’òbras de tria. Seriá nèci de s’embarrar
dedins estrechament coma d’unes faguèron antan dins la lenga de Mistral, vist
que la demarcha de Max èra au contrari de desliurar la lenga dels carcans ont
s’acrostissiá a la fin dau sègle XIX. Mas s’abeurar de l’occitan escrich
de Max (demest d’autres) e i posar la palpitacion irresistibla de la lenga
viva alargada a un naut nivèl de pensada, apta a abraçar l’universal, per
que l’òc demorèsse una magnifica lenga de cultura, me sembla que poiriá
èsser una demarcha sauvadoira per l’occitan renaissent dau sèghle XXI. Puslèu
que d’empeutar sus pas res de ronhaduras de lengatge normalizat totalament
desprovesit de vida, o d’invencions destimborladas salidas de pas enluòc,
qu’aquò nos menariá pas luònh...
Aquí donc un escapolon pichonèl dau vocabulari rar de Max Roqueta, en
insistiguent sus de solucions originalas qu’a desvolopadas dins sos tèxtes
per dire de causas que l’occitan usual disiá pas, alargar las possibilitats
d'expression de nòstra lenga a partir de la lenga de son enfança e de sas
lecturas. Per manca de plaça i mete pas un ric vocabulari botanic e zoologic
que ten pasmens pro d’importància dins l’economia d’aquela òbra, e que
poirem benlèu presentar a despart un còp venent.
A
a bèl
èime (far) : faire
exprès. L’avètz pas fach a bèl èime ?
(3)
a la
non-creis, non creba : sans
jamais progresser ; …los autres,
escurament, a la non-creis, non crèba, fan son temps de vida coma escobaires
das arenas.(6)
abausit :
excessif,
exagéré. Per èstre, de còps, cridaire e abausit, son devotitge ne mòstra
pasmens una mena d’esperit de fe.(6)
abenatge :
épuisement ;
…fins qu’a la fin dels temps e l’abenatge dels sègles =
consommation des siècles.(29) ; usure.
…après tota aquela cascadèla d’abenatge e de cambiaments… (7)
ablasidura :
flétrissure.
…l’ablasidura de las carns e de las
caras…(3)
aborgaliment :
urbanité,
civilisation. …las vilas ont l’aborgaliment
l’embarra dins lo fielat enveirent de leis…(13)
aborgalit :
civilisé.
Lo cinemà s’éra pas encara aborgalit,
entortovilhat de règlas e d’empachs.(5). Ont
l’èime sol los rescondiá jos un biais mai aborgalit.(11)
aborir :
abolir,
effacer. Cada nuòch aborís d’una goma escura l’òme que s’es abandonat a
sa doçor.(5)
abramat :
affamé,
assoiffé. …lo cremant apòstol, jove lop abramat d’absolut… (3). …sas
mans abramadas de saupre…(4)
abrasamat :
très
affamé,
avide. Era abrasamat de saupre.(4). Bèstia
abrasamada que sap en un long badalhar mostrar sas dents.(13)
acapçament :
ajustement,
arrangement, adaptation (2)
acapçar :
ranger,
mettre en ordre. (10)
acordanças
(las) : les
fiançailles. (6)
adombrat :
ombragé.
(3)
adrera :
myrtille. … de gelarèia d’adrera.(4)
afamança :
famine
…quand los espicièrs non cridavan l’afamança…(26)
afasendat :
affairé
(21)
afeccionat :
passionné
…la rodaira
dau cèl, afecionada als jòcs de la tèrra.(3)
afiscaire :
excitant.
Aviá delembrat l’aire afiscaire de la
carrièira.(13)
afiscament :
excitation.
De ieu que me perde de fons en aquel
afiscament. (34)
afiscar :
apprêter
…la patz d’aquel membre ont deviá los
afiscar per un paréisser de quaucas oras…(5)
afiscat :
passionné
…l’agach afiscat de gràcia dau mond
de la masqueta.(10)
afrau :
désir,
élan, rut … l’afrau que fa udolar la sauvatgina quand la prima i bolís au
sang.(2)
agachon :
œilleton
(2)
agranada :
grains répandus pour attirer les perdreaux. …l’agranada
es mortala au perdigalh. (1)
agre
(un) : territoire
(animaux). Rei dins son agre, aquí la lei. (2)
agrumelat,
-ada (agromelat) : ramassé,
accroupi, pelotonnée ; …la
capeleta romana agrumelada sus son pelenc.(2)
aguraire :
augure,
devin. … aguraires que sabián pas l’aguraire
qu’ère…(4)
aissejar :
gémir.
(3) La
maire malauta e aissejanta…(3)
alpilistra :
plante
d’ornement. (3)
amalautir :
rendre
malade. Mascariá blanca o negra, los
Bomians an las doas, tan per anequelir, engrunar, amalautir e tuar que per
aparar, garir e sauvar.(6)
amaliment :
irritation.
…lo mut amaliment dau novèl capelan.
(3)
amargança :
amertume.
(1)
amarvit :
mobile,
alerte, éveillé. Basili èra un bèl jogaire, prim, lèste, amarvit coma l’argent-viu…(8)
amblejar :
marquer
le rythme. …a acompanhar au pianò lo film mut e qu’aviá l’ambicion de l’amblejar.(13)
amenanças :
fêtes
de noces. Lo bèl temps per las amenanças de l’ase. (7)
amermar :
affaiblir,
diminuer. …finiriá ben per n’amermar los poders d’a mesura que s’esperlongariá
lo temps de la partida.(8)
amodar :
mettre
en mouvement. …li avián aprés a pas despertar de sets qu’aviá res per las
amodar. (7)
androna
de nuòch : boîte
de nuit. (12)
apès
(perdre l’) : perdre
pied. (10)
apilada :
insistante,
appuyée, soutenue (10) ; …una votz
rebalanta e apilada coma l’èra l’uòlh de bèstia que me mirava.(2)
argutatge :
argutie.
… tot un fum de pensars, de rasons,
d’arguments, d’argutatges.(4)
arquinejar :
arnaquer.
(5)
arrajar :
faire
rayonner ; irradier (5). La fe
congrelha lo Sant e lo Sant arraja la fe.(6)
arratge :
rayonnement
dins l’arratge adorable dau Ponent. (5) d’arratge:
à flots. …plorava d’arratge,
secotida de sangluts.(10) ; dins
l’arratge dau solelh matinièr =
à l’ardeur du soleil du matin.(3)
arribança :
arrivisme.
…tant de mièjornals enfebrats d’arribança…(13)
arsinat :
altéré,
mourant de soif. (35)
atiralhièr :
attirail.
(10)
atissaire :
excitant.
…sabe pas masqueta tan crudèla, tan atissaira coma una masqueta de carn viva…(5)
aturar
(s’) : se
tarir, s’arrêter. E la fònt, s’òm vòu
pas que s’ature, la cal pas jamai daissar de rajar.(5) ;
una votz despuòi de sègles aturada.(3)
auvarum :
tumulte,
dommages. …giscladas d’auvarum e de sang, qu’es lo païs acostumat dels òmes.(11)
avaliment :
anéantissement,
disparition. Lo còr li batiá mai regde quand se demembrava antau dins la mirada e
lo vertolhon de son avaliment.(2)
aviat :
qui
va vite, qui comprend vite ; MR traduit par : intelligent ou délié (Lo
gasogèn). …son èime tant aviat e
cortés.(8) ; éveillé,
subtil, fin. Te crese mai aviat qu’o
sembles.(31) ; N’endevinhavan
l’èime fòrça aviat. (7)
B
balandrat :
balancé.
…siatz aquí, balandrat e bolegat au bot
d’una còrda… (35)
balarin :
baladin.
Balarins de farcejada, desforviats dins lo
grand mistèri de la mòrt.(10)
balet :
perron.
(2)
Banarut :
le
Capricorne (constellation). (1)
baranda :
balustrade
(10)
barbelar :
palpiter,
griller d’envie. la Veusa Quin, que
barbeleja de se maridar… (35)
barbotir :
marmonner.
(4)
barranda :
MR
traduit : ravin, peut-être une variante de : barrenc.
Se cranissètz pas calavencs e barrandas que son l’ordinari de mon camin…
(29)
barrutlaire :
errant,
vagabond. … sul camin de lutz ont
Chaplin se n’anava, etèrn barrutlaire, de son pas d’auca grèva, tot fasent
vironejar lo jonc de sa gingla.(5)
bastança
(a) : suffisamment.
…una idèia a bastança larga.(13)
becarda :
bécasse.
Aucèl solitari e mut, caminant dins l’èrba
banhada, entre ronzasses, pòrta sus ela las colors rovilhadas e terrosas d’aquel
temps… Es un aucèl de fin dau temps… Sola vida de las combas sonantas, es
l’aucèl de la soletat e de la malanconiá. (1)
benc :
aspérité. …de plèntis estripats e
crocats a cada benc de sas peiras.(6)
benestança :
bienséance.(6)
bercada :
brêche,
fissure. … de grandas bercadas ont passan lo jorn e lo vent…(5)
berlingau :
berlingot.
(13)
bessautar :
omettre,
négliger. E
bessautar una vertat es tot un art…(13)
besuc :
louche,
vain ; ges de paraula besuca.(3)
blaïnejar :
bruiner.
(1)
bolòfi :
bouffi,
gros lard. …prim coma una angròla, emai s’es dins las carns d’un bolòfi…(6)
bordelièra :
maquerelle.
(10)
borlís :
brouhaha,
effervescence ; trouble, agitation. …lo
dobte venguèt desvari e borlís dins son ime.(12)
bragard :
gaillard.
… segur que siatz un famós bragard !
(35)
bramalesca :
crève-la-faim.
Mas per un sant vertadièr, quane molon
d’estanciurs, de bramalescas, e autres trochamands. (7)
brand :
balancement,
une volée. (2)
bren o
de bran (de) : de
bric ou de broc. …dau luòc ont lo pòble
mena, de bren o de bran, sa paura puta de vida.(11)
bufiòla :
bulle.
Mai d’òmes de pelhas, de simbèls, de
bofiòlas, ufles d’un vent que tenon per importància.(13)
butassar
(se) : se
bousculer. (4)
C
cabinet :
placard.
Dedins se vesiá un cabinet cavat dins la
paret amb encara los grases de las pòstes.(2)
cadieiral :
fauteuil.
(2)
çaganh:
rut,
sabbat, agitation. …un çaganh de
desiranças enemigas…(10)
çagata :
rejeton
de la vigne. (1)
çagataire :
assassin,
meurtrier. … lo pes d’una mòrt d’òme, quand siaguèsse aquela d’un çagataire.(4)
çagatar :
trancher,
tuer, massacrer, égorger…cada pas que
fai, cada picar dau còr çagata un flòc d’aquela vida…(28); De
tant qu’es bona, es de la mena dels çagatats.(3)
cagassièira :
chiottes.
…tanca ton trauc de cagassièira !(31)
cairelièra :
meurtrière
(château). (5)
calabòssa :
fond
de cale dans un bateau. (30)
calavenc :
gouffre.
…l’ajudar a sortir d’aquel calavenc
de dolor e de ràbia…(10)
calavenc :
ravin.
(1)
calinhatge :
flirt,
drague. (3)
calossut :
noueux,
bosselé.. robuste. …un
canon de tèrra, estrech e calossut… (3) . Un
camin carretièr, calossut, peirós, canhotet.(4)
cambaròt :
douleur
au poignet. O arrapar lo cambaròt a fòrça de virar la manivèla dau motor.(8)
cambiròla :
cabriole.
(1) … que degús s’entreva pas de sas
cambiròlas… (13)
canhòt :
rude.
( ? ) Canhòt
èra lo camin. (4)
canhotet :
cahoteux.
…una lutz per forviar lo mond esquiu e
canhotet… (34). MR traduit parfois : chaotique. …lo
temps aviá aplanit lo sòu canhotet d’après lo desfèci.(8)
cantaluna :
allumé,
fou. (4)
canturla
(virar) : perdre
la tête. Un mond d’espavent e de baujum.
De qué virar canturla.(10) . Cal que
l’ensorde de paraulas, a i faire virar canturla…(33)
capténer :
contenir.
…coma se l’ostau e tot çò que podiá
capténer… (6). Coma las chifras. Que tot o captenon : espandi, temps…(5) ;
se capténer: se tenir, se maîtriser.
Se sap capténer. (7)
carcanhament :
ricanement.
(28)
carcanhar :
tourmenter.
Per de que me carcanhar ? (22)
carcinar
(se) : se
calciner, se faire du mauvias sang. Vendrètz
pas vièlh se vos carcinatz antau per pas grand causa.(33)
carestelat :
criblé.
… coma las fedas de novembre, quand
lo sòu, de pertot, es tot carestelat d’aglans.(3)
;
semé
d’étoiles. …lo cèl carrastelat…(1)
carnassièira :
gibecière.
Penjava, de la paret, de carnassièiras avalidas… (2)
carnelatge :
carnage.
(4)
carnifalhas :
morceaux
de viande. Coma lo can de la nòça,
qu’a travèrs dels barrèls nifla e vei las carnifalhas de la fèsta. E que se
ne pòt faire una mena de rebòbi. De tèsta.(5)
carpinatge :
querelle,
dispute. Cadun auriá poscur fugir e se
n’anar doçament coma fan los cats après d’oradas de carpinatge. (2)
carpís (adj.):
hargneux,
énervant. (2) ; (sm) : furies. …tot çò d’amenaçant que i aviá dins los gèsts d’aqueles carpís.(8)
carrairon :
sentier.
(1)
carrastèl :
colonne
vertébrale. Davale doçament de lòng dau carrastèl fins qu’a las ancas…(23)
chauma :
pause.
Una mena de chauma se pausèt sus la
galariá.(8)
chaurelhar :
dresser
l’oreille. (10)
chicana :
passage
tortueux à travers une série d’obstacles. (c’était un terme de défense
militaire autour des remparts). MR l’utilise au sens de labyrinthe : La
canta de la chicana = le chant du labyrinthe.
chinareda :
meute
de chiens. (1)
chinchon :
truc,
petite chose. … lo chinchon que fai partir lo còp (la détente du fusil).(13)
chorma :
foule.
…la chorma dels viatjaires…(4). …la
chorma qu’i bracejan e crida a l’entorn… (6)
chusclar :
sucer.
(20)
cigalejar :
étinceler,
être ébloui. …los bartasses d’agrunèla, que cigalejavan de la blancor dels lençòus.
(1)
cinsa :
toile
brûlée et charbonnée dont on se servait en guise d’amadou ; odeur de
roussi ; Tot aquò puslèu color de cinsa.(13) …que sentissiá a cinsa.(31)
clarent :
clair.
(1)
clina :
pente.
(1)
clinhons
(de) : les
paupières closes. De clinhons, per pas
tornar véser l’image encusador…(5)
cobesença :
convoitise.
…dins son ime de sentidas de cobesença,
lèu escampadas.(6)
cocarro :
gueux,
va-nu-pied. … s’anar mesclar d’engimbrar un partit amb de cocarros
acampats dins lo mesprès de la moneda…(4). …avèm
pas de temps a estraçar amb lo primièr cocarro que cèrca a charrar. (2)
cochós :
pressé,
plein de hâte. (11)
colat (marrit) (marrit
colàs) : voyou.
Lo pensar es marrit colat. Que vai totjorn
cercar renas a quau que siá. (18)
colat :
colerette,
collier. (6)
condoléncia :
compassion.
…aquela tièira de desconsolats, vogats
a ma condoléncia…(13)
consirós :
soucieux,
inquiet. …l’aiga demorava sempre a l’escur de la tèrra, e l’aucèl consirós
passava sens se pausar. (1)
coquèl,
coquilh : flocon
de neige ; grumeau…n’escampèt
los coquèls que s’arredonissián en pèrlas sus la carn de la flor…(13)
coralh :
piment
rouge. (2)
craïnel :
grinçant.
(4)
cresença :
vanité.
…aquela mena que viu dins son segur e sa
cresença.(3). …lo restant desrisòri de la cresença e de l’acontentament d’aquels
que vivon coma s’èran els qu’an arremplaçats los dieus… (4)
crespina :
chance.
Una astrada unenca, una crespina coma mil
ans d’istòria ne bailan ges d’esemple.(22)
crocar :
accroché.
…crocats per sos arronzes.(1) ; raccrocher
(téléphone). (4)
cròia :
vanité,
arrogance, prétention. Aviá trop de cròia.
(4)
D
davaladura :
descente.
(1)
de(s)mentar :
rendre
fou. T’enlucerna,
Medelha, e te desmenta.(28)
defèci (lo) :
la défaite,
la déconfiture ; …de sègles de
temps l’emmascament aviá jogat. Ara veniá lo defèci dels encantaires.(2)
demenar (desmenar)
: agiter.
… peisses escurs de las baumas marinas, e que lo demenavan el,
escurament, en sa tenèbra. (4)
demesir
(se) : dépérir,
s’user, diminuer, s’effriter. Ara l’espasa
èra liurada etèrnament a l’ombra, au rovilh, fins que se demesisca dins l’umor
de l’èrba e la semblança de l’argela.(2)…l’Ofici, demesit de sa
grandor de vèspras e dau cant de las campanas…(1) ; sus
un biais de vida ont se sentisson desseparats, demesits, escarnits, delembrats…(3)
desaïc,
desaïce : haine ;
acrimonie ; inimitié, détestation ; aquel
desaïce que los anima e los desmena ; un silenci conflat d’amargança,
de desaïci e de ràbia. (1)
desaise :
malaise.
(3)
desaviadura :
déchéance.
Quana pietat aquela desaviadura…(10)
desboscar :
débusquer.
…aurai léser de lo desboscar, dins lo
nombre de las raulas…(34)
descasible :
périssable,
caduc. Quand tota forma descasibla s’avalís
dins los jòcs de la luna e de l’ombra(3)
descòr :
angoisse.
… una mena de descòr que vos sarrava lo
ventre. (18)
desenflorença : flétrissure,
perte de la fleur de la jeunesse. (4)
desfèci :
désastre,
ennui, abattement ; l’espèra d’una
canton de blau entre los nívols d’un temps de desfèci e de desespèr.(3) ;
désastre. …lo
desfèci tot de ma vida.(10)
desforviar :
détourner ;
fig : dévoyer (3)
desgalhatge:
détérioration.
(10)
desgarrolhat :
désarticulé,
disloqué. Aquelas petetas desgarrolhadas,
menavan son brande destemporat (6)
desgaunhada :
parodie,
caricature. …marcar la desgaunhada de
tant de parladissas « a l’acrin »…(12)
deslargat :
laissé
tomber. … aviái bravament deslargat.(13)
destemporat :
anachronique, hors du temps. Aquel mesclum
de glòrias aviá quicòm d’estrange e de destemporat.(12)
destòrbi :
trouble,
incident. Es au dimenge darrièr de Carnaval qu’avenguèt aquel distòrbi que me
porta pena.(13)
destriar :
découvrir,
discerner, distinguer. …vòle pas dire
çò qu’ai dejà destriat…(10). La
dignetat, qu’èra de bon comprene que la podián pas destriar de per se.(6)
destruci :
destruction ;
vida clausa sus son destruci enfin segur.(2). …la natura es un destruci baug, un estraçatge gigant… (2)
desvari :
trouble,
désarroi, extravagance, délire, dérangement. L’òme es drech, l’espaurugal es enemic de la verticala. Son mond
natural es aquel dau desvari. (4)
dona-d’èr :
sosie.
(12)
drilhança :
jubilation,
orgie, luxure. …lo giscle, lo baujum, la drilhança de Babilòna.(13). Tota
la drilhança escricha au libre d’oras d’aquela nuòch. (7)
E
èime (ime) :
instinct ;
Los camins de la desirança son escurs
coma lo ventre de la tèrra. E los camins de l’èime tant escurs. (2)
eissor :
source,
éclaircie. …aquela eissor dubèrta sus un cèl de lutz e d’espèr. (11)
embalàs :
civière.
…espandit sus l’embalàs, regde coma
un pauferre.(29)
embausamat :
embaumé.
(5)
embelinar : ensorceler ;
se laissar embelinar = se laisser
embobiner.(4)
embeure
: imprégner.
…un pauquet embevut de l’odor cara dau
tabat…(5)
embolh :
embarras,
complication. Que serián
destemporadas e desvariadas se las causas anavan sens ges d’embolhs.(5)
embolum :
volume.
… son embolum daissant plaça a l’èr,
a de lutz, a de vent (4)
onilh.(10)
embraigada :
ivresse.
Passat l’embraigada d’una setmana d’encantament, venguèt l’ora
dels comptes.(4)
embular :
tromper,
enjôler ; embular l’esperit = embrumer, embrouiller l’esprit.(6)
emmargar
(s’) : s’emboîter,
s’accorder. …i cal bailar de leis que
s’emmargan plan amb lo vira-vira essencial de son viure.(13) ; enfoncer.
Perque caliá qu’aquela carn fèra s’emmargue
en ela…(2) ; « infiltrer ».
…es un nazí, emmargat, a bèl esprèssi,
dins los rengs americans…(31)
emmoirat :
moiré.
… sus son riban de seda emmoirada.(10)
empalaficar :
ficher
sur un pieu. (23)
empantenar :
piéger
comme dans un filet. Era empantenat. E o
sabiá pas.(6)
empastat :
pâté.
… coma digerissiá pas son empastat de
lengas de rossinhòus…(33). Gràcias
per la becarda pensativa ! / Gràcias per l’empastat ont es enclausa !
(17)
empaumat :
empaumats
de paur = saisis de peur.(13)
empediment :
empêchement.
…deu tanben aver sa carga d’empediments.(12)
empedit :
empêché,
entravé, embarrassé. E ne venián a demorar muts e coma empedits quand li caliá parlar a una
femna, a una filha… (2)
empegolar (s’) :
s’embourber,
s’empêtrer. Lo Jutge s’empegolava
dins lo pensar dau temps escoladís.(4)
empenhar :
engager,
donner en gage. … abandonant sos bens, los empenhèron a de renovièrs.(13)
enairat :
aérien,
élevé dans l’air. …la gràcia enairada de la montanha. (1)
enartament :
exaltation.
… una mena de gaug poderosa l’enravalèt
a l’acrin de l’enartament fisic.(5)
enartar :
élever,
échafauder, exalter, renforcer. Enartèt
la Camarga a l’auçada d’un mit.(6)
encalivament :
accablement
de chaleur de midi. …l’encalivament de
mièjorn.(13)
encanejar
(s’) : se
rétrécir, s’étrangler dans un passage étroit (la cana).
Sachèt que sa vida veniá de s’encanejar
dabans de s’acabar. Coma la sabla dau sablièr. (11)
encanhament :
acharnement,
irritation. L’encanhament es sénher
pron conoscut dau vielhonge.(30)
encanhar
(s’) : s’exciter,
s’irriter. …quand vos encanhavètz amb
las filhas. (35) Synge
enclausiment :
charme,
ensorcellement, magie. …caliá veire
l’enclausiment de sa cara…(1). Semenava
l’encant, l’enclausiment.(3)
endevenanças
(las) : les
évènements, les coïncidences, les conjonctures, les hasards.(6)
endivisa :
devise.
Era son endivisa : « aquò serà
coma Dieu o voldrà » (5)
endolentita :
douleur.
…ma vida engrevada per los demans de crànher e l’endolentida dau
passat.(29)
endormidoira :
somnifère,
narcotique jusquiame ; berceuse. (3)
enfachinament :
envoûtement.(6)
enfalenar :
empester,
puer. …fum que tot o enfalena.(2). L’ostau
enfalenava d’aquelas òudors de misèria.(5). …son alen qu’enfalena.(26);
E
lo buta, lo trai, l’escampa dins l’èr enfalenat de mòrt e de susor febrosa.(10)
enfenolhatge :
contamination. Per
l’aparar d’enfenolhatge…(24)
enfetar (enfectar)
: ennuyer,
importuner. Sabiá pas se sas paraulas
enfetarián pas son paire…(4)
enfusclar
(enfluscar ; enfuscar) : monter
la tête, exciter. (13)
engarafatar
(s’) : avaler
de travers, s’engouer. (12)
engaume :
scorie
englasiat :
élargi,
épouvanté, effrayé. … alandariá sos uòlhs englasiats de malancòni. (4)
engue :
aine.
…lo plec de l’engue.(10)
engulhar :
enfiler,
prendre le chemin de. …poguèt engulhar
lo davalador… (1)
enirança :
répulsion,
aversion. … tuar un òme dins lo revolum de l’asirança, de la colèra, de l’enirança
e dau revenge.(4)
enjulhament :
fascination,
séduction, manière d’enjôler. …un
brande mesclat de prudéncia e d’enjulhament.(5)
enlucernament
: éblouissement,
aveuglement , griserie. … l’ora
de la mòrt extrèma, de l’enlucernament que remanda tot au non-res.…(5)
…totas enlucernadas de plaser.(1)
enregada :
direction,
alignement. (8)
ensaurit :
doré,
jauni. …lo clòsc ensaurit e lusent…
(6)
entanchar :
achever,
terminer. …e mai aquò’s a l’Amarèu qu’entancharàs ta vida de
gardian.(6)
entar :
greffer.
(syn. empeutar). (2)
enteriga :
colique.
Bevètz pas tròp quand fai caud, qu’aquò
baila l’enteriga.(22)
enteriga :
dépit,
colique. L’enteriga qu’i vendriá, au brave mond.(4)
entornar
(s’) : revenir,
se retourner. (1)
entortovilhar :
entortiller.
(1)
entraire
(s’) : se
tirer de. MR traduit : être question de. Saique
s’entrasiá de causas secretas ? (28)
entramblar :
entraver.
L’avián pas solament entramblat. (7)
entravacar :
entraver.
…la posquèsson entravacar dins aquel trabalh de fortuna. (7)
entrebescar :
embrouiller.
Son anats cercar Dieu per m’entrebescar
de batalhatges…(4)
entrebèscle :
enchevêtrement;
méandre, entrelacement. aquel entrebèscle,
aquel resson de la bèstia dins l’òme…(5);
Tot représ encara per la vida de la
ciutat ont ère tornamai dintrat e que m’enfangava dins sos entrebescles.(10)
entreclar :
demi-clarté,
pénombre. Los vesiá coma vestits de l’entreclar de son abséncia de deman…(11)
entredormit :
assoupi.
(1)
entrelusida :
éclaircie,
entre-lueur; lueur passagère (1). Un
risolet passèt, entrelusida, sus las bregas de l’autre…(4)
entrelusor lueur
passagère, changeante; embellie, éclaircie. (6) . …dins
l’entrelusor de la luna. (1)
entremièjas :
circonstances.
…la paraula finala que los astres apondián
a totas las entremièjas qu’avián acampadas.(6). Lo cal pas jutjar dins las entremièjas de l’ora d’ara.(6)
entrepachar :
déranger,
embarrasser. …que degus los vengue pas
entrepachar.(3)
entrepenjat :
suspendu.
…dau risolet entrepenjat… (6)
entrevar
(s’) : entrevar (s’) : s’enquérir.
MR l’utilise au sens de : s’agir.
…s’entrèva pas de secrets
terribles.(10)
entrevar
(s’) : s’intéresser,
s’occuper de. Los banquièrs an mes de sègles
a s’entrevar de Camarga.(6). … lo
paire aviá pas gaire de temps per s’entrevar dau manit. (4). …deviá s’entrevar de téner los comptes…(3); s’agir. Coma
s’èra d’autres que s’entrevava.(8)
enveirent :
invisible
(1)[Aquí
un mot poetic fòrça afeccionat de Max Roqueta qua fach fronzir las ussas a mai
d'un purista. Ges de lexic a pas ausat l'acceptar fins ara. Apareis dins los tèxtes
de las annadas 1940, a l'epòca qu'èra mètge dins la vau mejana d'Erau. Coma
"veirent", es atestat en clarmontés dins de tèxtes dau sègle XIX. ]
envelenat :
empoisonné.
…que lo levava de l’endormidoira
envelenada de son etèrne maucòr.
envistar :
dévisager.
…l’envistar, de front… (34)
enzengar
(ensengar) : arranger,
agencer, organiser, fabriquer, produire. …sachèt
enzengar çò qu’aviá, dins sa tèsta, alestit, engimbrat…(8)
èr :
un
èr de dos èrs = un air ambigu, mi-figue mi-raisin. (4)
ernhós :
hargneux.
…lo mond ernhós, espinhós e caïn, de
l’Escòla de medecina…(10)
esbeure :
dissiper
(brume), évaporer, imbiber, absorber, abolir, annihiler. lo
trabalh sol arribava a esbeure aquela sentida amara…(8)
escabèl :
écheveau.
…los fiusses d’aur de la paraula que
dau mòrt au viu teissiá una mena d’escabèl.(3)
escach :
bande
d’animaux. …un escach de lops = une horde de loups.(1)
escachar :
rompre
avec les dents, déchirer. Lo vòle
engrunar per m’aver escachat la tèsta d’un còp de bigòs (35)
escaissar :
mordre,
rompre, déchirer. . sentís s’escaissar son còr.
(35)
escampador :
décombres,
dépotoir, décharge. (1)
escanaire :
étrangleur,
tueur. (12)
escanelar
(s’) : se
pourfendre, fendre un arbre en deux dans le sens de la longueur. …de
faire de negòci puslèu que de s’escanelar au nom de la Crotz o de la Mièja-luna.
(6)
escansat :
crevé
de fatigue, épuisé. … me siái escansat a caminar despuòi dimarç. (35)
escaramochet :
un
peu farceur. Ai un fraire escaramochet /
per eiretage m’a bailat un siulet.(8)
escarni (escarniment)
: caricature,
imitation, contrefaçon. Un amor que sauça
dins aquel apostèmi, pòt pas èstre un amor verai : ne pòt pas èstre
que l’escarni.(28)
escarnida :
blesser,
offenser; offenser. Nafrada,
bercada, escarnida.(5); las bèstias
s’escarnisson pas entr’elas = les bêtes ne se déchirent pas entr’elles.(6)
escasuda :
réussite.
…atrobava a son escasuda un rèire-gost
de fanga.(2)
escaufèstre :
émoi
mêlé de crainte, épouvante. Per lo
pagaire de la renda acomencèt un temps de lagui, d’anciá, d’escaufestre.(6)
esclairòl :
lacune.
I a pas pus res qu’un pichòt manca :
un esclairòl…(26)
esclata :
fêlure ;
gerçure. Una nafrada veniá de s’i dubrir. Una eslata.(11)
escomenge :
blasphème,
imprécation. (1)
escondilha :
cachette,
mystère. … espandi blau e secretas
escondilhas de la nuòch.(4)
escòpi :
crachat.
…los escòpis en forma d’estèlas dau
fuòc enemic.(13)
escotir
(s’) : mener
sa vie, croître. …los
aucèls s’escotissián dins son escur. (2)
escrach :
crachat.
I basta pas de l’escanar : i lo cal
encara curbir d’escrachs.(4)
escurassar :
élaguer,
émonder. Lo pin grand se’n vai per
brancassas. Caldriá l’escurassar.(30)
espacejar : promener. …de vilatge en
vilatge espacejan una vida que recòrda Sant Francès. (1); ; èra un jove de
vint ans que s’espacejava…(6)
esparsir
(s’) : se
répandre, s’épandre. …lo mau que puòi
s’esparsís e corrís coma encendi d’agost.(10)
esperdigalhar
(s’) : s’émoustiller,
s’épanouir, se dégourdir ; s’engaillardir.
E
los òmes s’esperdigalhan. An
lèu fach de delembrar çò que li empacha lo bonur.(10)
esperiment
(experiment) : expérience
(due à l’âge). (22). …las fruchas doças
e amaras dau sieu esperiment.(4)
espetorida :
pétarade.
(30)
espinchon
(faire) : faire
le guet, reluquer. (3)
espinchonar :
lorgner,
épier. …a tocar lo mocador de seda
blanca qu’espinchona dins la mòda d’aquel temps.(13)
esporcar :
salir,
souiller. … un çagataire de bòn ostau. D’aqueles qu’an lo gaubi de se pas
esporcar las mans.(5); sul
lençòu esporcat de graissa o de sanguinada.(10)
esquinçar :
déchirer,
rompre. …cada passa sul trespès l’esquiçava per mai d’una setmana.(11)
esquintat :
exténué,
fatigué, harassé. Tornèron esquintats d’aquela cèrca de tot un lòng jorn.(8). Aquela
causa de paura lenha esquintada. (7)
esquiu :
abrupt,
escarpé; dangereux, périlleux. Fai que
passèt urosament las passas mai esquivas.(5); Sas parets esquivas la barran a
tota autra vida que la sieuna.(6)
estabosit :
hébété,
stupéfait.(6)
estadant (estajant)
: habitant.
…dels ostaus grands veuses de tots estadants. (18)
estadís :
flegmatique,
calme. Un plen escalièr d’enquistaires, estadisses, rasats de fresc e la
pipa au bec.(26)
estafadís :
altercation,
bagarre, bataille, brouhaha, gâchis, scandale. …a
te tròp mesclar d’aquel estafadís i vas daissar de plumas. – Quand se
nifla un estafadís, la vida s’arrèsta…(3)
estamar :
rétamer,
bâcler. …tot aquò foguèt estamat en un virar d’uòlh. (2)
estamina :
étamine,
oriflamme, étendard ; …afustar l’aurelha a tota paraula que debanariá sas
estaminas per carrièira…(3)
estampa :
mauvais
sujet. M’an parlat d’aquela estampa.
(35)
estampat :
imprimé.
…un estampat de quatre paginas.(4)
estampèl :
affiche;
panneau,
drapeau. …los pintrèron penjats per un pè sus un estampèl que passejèron
per la vila.(6); un estampèl de cinemà amb l’image de Miquèla Morgan.(5
estança :
situation,
position. Estança tragica e mai que mai nevrosanta.(12)
estanciur (estancilhaire)
: filou,
escroc, chenapan, faiseur, imposteur. (5);
Rabelès, qu’aimava pas gaire aquel
estaciur (Nostradamus), l’aviá nommat, per escais, « Mòstra d’anus ».(10)
estanhòl :
petit
étang, mare. … flor d’estanhòl montada de la fanga escura.(4)
estaudèl :
tréteau,
estrade. (1)
estèc :
adresse,
truc, habileté, art, astuce.; intuition, instinct. Dison
qu’avètz l’estèc d’endevinhar d’avança çò que se deu passar…(4).
… agèron l’estèc de se dire tot… (12); Vos que sabètz, me vòle
fisar a vòstre estèc.(33); los
pas deslargar per lo mond dabans qu’amb son jove estèc, siaguèsson alestits
a n’acarar la ventura azardosa.(11)
estelina :
ciel
étoilé. … la soletat jot l’estelina…(4)
estendilhat :
répandu,
exposé, étalé. …l’atiralhièr
tot, estendilhat d’aquí d’alai sus mòbles e banquetas.(10)
estequir
(s’) : se
sécher, s’amaigrir, s’atrophier. S’estequís
de tròp prene.(5). …l’estomac
s’estequís de pas manjar…(29). Las
vièlhas an l’èime que s’estequís a bèles paucs, e finisson que veson pas
que lo biais menut de las causas.(3)
esteriganha :
toile
d’araignée. (3)
esterlucat :
éberluer,
éblouir. …uòlhs esterlucats de sòmi.(1);
l’argela blanca èra esterlucanta de rebat e fendasclada.(1). …los ostaus esterlucants de calç blanca…(5); esterlucat : écervelé. (13)
estèva :
poignée
de la charrue. (10)
estibar :
étirer.
Tot lo pes de son còs tibat estiba una còrda
que se vei pas.(6)
estigança :
but,
fin, dessein, intention. Dins aquela instigança, mandèt una ambassada.(6). …
dins l’estigança d’una nauta fidelitat a l’esperit populari qu’a pas
jamai significat mediocritat.(5). …
desvelarà fins qu’a las estiganças dels còrs.(4)
estirar :
repasser
du linge. (2)
estirassar
(s’) : se
tirer par les vêtements, s’entraîner. (2)
estorrolhar
(s’) : s’étaler
au soleil ou devant le feu. (11)
èstra :
fenêtre.
(1)
estraça,
estracha : origine,
race. Estrangièra de fons de ton reiaume
per lo vielhonge tan coma per ton estracha…(28); Sa perfeccion èra marca
de son estraça.(5)
estraçatge :
gaspillage.
(2)
estrafaciat :
grimaçant,
défiguré, rendu difforme. Aviá res d’estrafaciat
nimai d’asirós.(3)
estralh :
trace,
vestige, déchet. … sol estralh de sègles esvanits d’un còp…(4). …estralh delembrat de quauca raça desconoguda.(6)
estrangolifaire :
étrangleur.
… de mans d’estrangolifaires…(4)
estransiar (estransinar)
: bouleverser;
angoisser. e que passa coma lo vent davant
çò qu’estaca, enlucerna, estransia nòstre esperit.(6); una languison que m’estransina.(3)
estraviat (extraviar)
: écarté.
… d’òmes tenguts estraviats de la vida comuna…(13)
estrem (extrem)
: extrémité.
…una mena de fèbre que s’espandiguèt dins l’estrem de las carns.
(7)
estremar :
mettre
en sûreté, se cacher, ranger, mettre à l’abri. (2)
Dabans de m’anar estremar dins lo sòm.(10)
estrementir
(s’) : s’émouvoir,
frémir, trembler de crainte, terroriser. la
soldatesca, per que melhor s’estrementisse l’enemic, serà vestida de roge.
(6); Frair Beneset èra ben, au mond, lo sol que podiá endevenir, sens s’estrementir,
çò que laguiava tant Frair Sauvèstre.(2);
se levèt una rispa que nos estrementiguèt.(2); Basta d’i dintrar per n’èstre
coma estrementit, d’un fremin. (7)
estrigossar
(s’) : s’étirer,
se tirailler.…sembla que s’estrigossan
las parets enveirantas mas aclapantas d’una carcèr.(10)
estrip
(un) : une
déchirure, un accroc. (1)
estripar
(estrifar) : déchirer.
…sa crida m’estripa l’ausidor. (34)
estubat :
fumé
(poisson). (6)
esvari :
écart,
égarement. MR traduit : trouble social. Lo
sègle XVII es marcat per dos esvaris grands en Avinhon. Lo garguilh dels
Galeans e dels Baroncellis…(6)
esvartar :
détourner,
écarter Un mond nòu… que lo macava, l’esvartava e lo negava de nonrés.(11).
Sola, la gruma de la mar vendriá tocar de
sa nèu la claror endaurada dau pè divenc. E n’esvartar la marca dins la
sabla.(11). …la nuòch, baume amar e
suau qu’esvarta tota messorga e nos daissa nus davant la realitat nusa.(2).
…una espada de fuòc per esvartar lo mau
e sos pantais…(3)
F
faire
pinchon : apparaître
et disparaître très vite. …un tèune
lum caminava, fasent pinchon entre las pilas.(2)
faissièr :
portefaix,
docker. …faissièr dau port de Marsilha.(6)
falgairòla :
fougère.
Espandidas jos lo solelh fins qu’a la falgairòla escura que ne
bordeja los camps…(23)
falibustièr :
imposteur,
flibustier. (31)
falquejar:
fasciner.
…aquelas formas passadissas, que tant
falquejan…(11). … per falquejar tota formiga que i vendrà espiar. (18)
falquetar :
tuer
à la manière des faucons, foudroyer. …sa
ventura umana, lèu trencada en son plen, falquetada.(6)
farfant,
-a (adj.) : hâbleur,
euse. la filha farfanta. (35)
faucilh :
martinet
(oiseau). … entre que los faucilhs nègres a volada montavan dins lo cèu amb de
lòngs crits d’alegria. (1). Lo
faucilh es la nichola dau jorn. (18)
faus-fila (faufila):
broderie,
faufilure. …un silenci aprefondit
solament per lo faufila d’un cant de grilh.(3)
femna
dau secret : rebouteuse.
(19)
fenassa :
folle
avoine. (6)
fèrme :
los
jaupars au fèrme = aboiements des chiens quand le sanglier est arrêté et se défend.(3)
feron :
féroce,
sauvage. Eran desmenadas de plaser, d’una gaug ferona.(3)
ferrada :
La
ferrada qu’èra a l’acomençança, simple marcatge de las bèstias au ferre
de gardian.(6)
festuc :
fétu.
…que nos pallèva coma un festuc de
palha e nos enrebala…(10)
flacunha :
faiblesse.
Dins la flacunha qu’es la part de la
femna… (6)
flagir :
fléchir.
(35) (Orfèu as Infèrns)
flandrinejar :
flâner.
…entre que los espiave flandrinejar dins lo solelh caud… (35)
fonha :
bouderie.
…ne discutissián d’oradas amb de
crits, de colèras e de fonha.(2)
fòrabanda :
extérieur.
…podiam cercar a las fòrabandas dels
Palaisses lo luòc…(25)
foran :
extérieur.
…las doas escalas foranas que ne
davalavan se mesclavan sus un sol planòu. (3)
forcat :
charrue.
An delembrat lo gost de fèrre / dau
forcat…(15)
forgar (furgar)
: plonger
dans, fouiller, fureter. … sa man drecha
i furga.(21)
fòrt e
mòrt : à
tout prix. (5)
forviar
: éviter.
Forviava… tot lo ròdol qu’èra
endavant de la bauma de la Sibila.(11)
fotralitge :
niaiserie.
… coma se ma quista i semblava bachocada e fotralitge.(13)
fotròia :
colère,
rage. … ai pas encara jamai atissat sa
fotròia. (22)
frangilha :
petite
frange. (4)
frangosta :
framboise.
(3)
frapacion :
n’aver
una frapacion = en être frappé.(6)
frelhar :
frôler,
flirter. (8)
fressar :
froisser.
… eissuguèt sas mans en fressant de
romanins. (5)
fricòt :
ragoût.
…de fricòt de feda.(5)
fulharaca :
les
feuilles des chênes yeuses.
fura :
souris.
(1)
fust :
tronc
d’arbre. …a l’abric d’un fust de roire gigant… (3). E sos fusts balancejats coma tant d’aubres de veissèus…(5) …lo
fust de l’aubre. (2)
G
gafeta :
mouette.
…Vent, ò vent, gafeta blanca / Vent, ò
vent, rire d’aucèl…(15)
gafon :
gond ;
… s’ausiguèt craïnejar los gafons
d’una pòrta.(3)
galbralhat :
jeune
coq à longues jambes. (fig. = grand dadais). …la
filha daissèt pas als pichòts galbralhats lo mendre signe d’espèr.(8)
galibòus :
arbres
en lisière des chemins pour marquer la limite. De
roires grands, galibòus per camins.(13). …los
galibòus, ombras nautas per se penjar sus lo blanc rebat dau camin grand… (1)
galimandràs :
vaurien,
truand, faiseur, m’as-tu-vu. (29)
galinejar :
far
galinejar las carns = donner la chair de poule.(19)
galís
en poncha (de) : de
travers. … se dit de ce qui est mal
fait, fait à peu près. ont tot anava de
galís en poncha…(13) ; E lo demai que i demòra es estat tan laurat,
capvirat, escampat, estirat, de galís en poncha, qu’i demòra res de çò que
pòt esprimir una arma.(13)
galon :
petit
gué. …los veire passar al galon…(13)
gandina :
courtisane.
(5)
ganivet :
bistouri.
(10)
garamauda
(córrer la) : courir
le guilledou. …córrer la garamauda amb
las filhas. (35)
gardeta :
guérite.
(23)
garguilh :
dispute,
grabuge, querelle, gâchis. Lo garguilh
dels Galeans e dels Baroncellis.(6)Sabe quand finirà l’uman garguilh.(4)
garnacha :
tunique.
… la garnacha sagnosa de l’eròi.(5)
gastacamin :
vagabond.
…èra pas ermitan, mas gastacamin. (7)
gaunhejar :
singer,
grimacer. … gaunhejavan en una vergonha plan retipada. (7)
gaunheta
(far) : faire
des mimiques (à un bébé). (12)
glacina :
verglas.
… sa camba de bòi resquilhèt sus la
glacina…(5)
golafre :
goulu.
…lo fuòc golafre de sa fotròia…(13)
golamàs :
vaurien.
Un que jòga dau mèstre e tracta
l’autre coma un golamàs.(10)
gònha :
gifle.
Te vas préner un parelh de gònhas.(13)
gonhafier :
individu
sans valeur. MR l’utilise au sens de : sbire. …los
gonhafièrs dau Rei.(29)
gorgolina :
cruchon
à eau. (13)
graufinhada :
égratignure.
…una graufinhada de la pluma sul
pergamin…(10)
graule :
caprice,
accès de frénésie. Daissava passar lo graule en sa ràbia. (12)
gravàs :
lieu pierreux. (1)
grimaud :
sorcier,
jeteur de sorts. …lo parlar dels encantaires, mascs, embelinaires, fachinièrs,
grimauds e autres armatièrs e saganas. (29)
guèita :
échauguette,
tour de guet. Guèita qu’èra coma l’espèra d’un vaissèu dins sa caminada
capuda sus las èrsas dau temps.(3)
guinche :
louche
(suspect). (29)
I
impedit :
embarrassé,
maladroit. Res d’empedit coma un sant per aconsolar una femna.(3)
impropèri :
injure,
juron, insulte. …quauques murmurejars de maucontents, qu’i cal son compte d’impropèris.(30).
… cridas, impropèris
e vitupèris.(5)
inconsent :
inconscient.
(6)
interva :
information.
…l’Angèl auriá l’exclusivitat de
sas intervas.(12)
intrasent :
remarquable,
caractéristique. …çò de mai intrasent…(6)
J
jacada
de teatres : boniment.
Aquò deu venir de còr, e non pas coma jacada de teatre. (33)
jacaire :
bavard ;
bèl jacaire = beau parleur. (5) ; …los
jacaires de carrièra o de cafè de Tolosa o de Montpelhièr.(5)
jussèl,
jussèu : julep
(préparation pharmaceutique).(3)
L
laca :
flaque
d’eau. Lo vent, per còps, fasiá
risejar las lacas. (7)
laissa :
étagère,
lutrin, pupitre. (1)
lancejanta :
lancinante.
…la crida lancejanta de la carn abramada…(3)
landar :
couler,
s’écouler, courir, filer, flâner, errer.. …E
la nuòch landava. (12). …landava,
coma la luna entre nívols dins lo cèl.(4)
langonha :
indécis.
Era tròp langonha, tròp daissa-faire, tròp
bonifaci. (7)
lanha :
gémissement,
plainte. (11)
lanhant :
plaintif.
…los signes de sa lanhanta adoracion.
(3)
lanhós :
plaintif.
…entre aquelas règas se levariá, nòva,
estranja, lanhosa, la cara d’aquel desconegut que me trèva…(5)
laquet :
mare.
(1)
lengueta
(faire) (lingueta) : faire
envie, tenter. De qu’es, qu’un còp
t’aver dins mos braces, podriái atrobar que me posquèsse faire lingueta ?
(3). Rondelet aviá pallevat tot un
fum de questions que nos fan lengueta.(10);
La calor d’un còs viu, de mans de
ferre, d’espatlas de luchaire, de cuòissas coma de maissas de lion, aquò pòt
faire lengueta, lo temps d’un sòmi. (34)
lentilh :
tache
de rousseur. (30)
lequet :
gourmand.
…sus sas bocas lequetas passava una
poncha aguda de lenga umorosa e roja.(2)
let
(traire lo) :
lancer la balle; engager
la conversation. Lo Cancelièr li trasiá
lo let.(10); Basta d’i traire lo let.(29)
levada :
entrailles.
… manlèvan coma relíquia la levada, la
fruchalha.(5)
libre (liure)
(un): espace
libre. … darrièr l’orizont, un libre,
dubèrt sus la vida, la ventura, lo clar de vida.(5)
limfrar
(lifrar) : bâfrer.
Tant qu’a limfrar i a pas ges de jorn que compte. (12)
limfre (lifre):
gourmand.
Limfres que son venguts, quand an tant perdut.(13)
limpa :
bourbe,
limon. … lo ridèl de parpèlas,
cofladas, semblava, d’una limpa trebola…(13)
limpar :
glisser.
Mas lo temps èra coma Ròse :
limpava tot lis de tot son pes de causa…(4)
límpia :
la
salive, l’eau à la bouche …un fum que fai venir la límpia s’espandís.(2)
lisada :
glissement.
…la lisada de l’aiga granda caimant
majestuosa cap a sa fin, plenitud e non-res.(5)
lisquet :
élégant. …
un òme plan vestit, emai lisquet…(5)
listèl
dessenhat : bande
dessinée. (5)
listèl :
latte,
bande;
bande de terrain. (2) acomençèt
de debanar los lòngs listèls de seda d’Asia que fasián son turban.(5);
dau craïnejar d’un listèl dau sòu…(4)
lonchar
(onchar) : oindre,
humecter. …aquel rebat d’òli qu’i
lonchava la mirada. (12)
lord :
laid ;
épais. Era coma totjorn lordàs dins son anar pesuc…(5). …èra
fortassa, lorda, mau penchinada… (3). Era
aquí lo luòc ont la bèla se pòt bailar l’estrange plaser de se téner per
lorda. (13)
lorditge :
laideur.
Aquel lorditge, aquò d’òrre los
empeirava. (6)
lunet :
ver-luisant.
La prima i semena sos lunets, aigatge de vèrd
e mòl clarum, flamba que sembla sortir de la tèrra e que recòrda
aquel lum estrange qu’aluca la
nuòch als uòlhs de la sauvatgina.(1)
M
maca :
meurtrissure. …las macas de sa cara…(3)
maganha :
maladie
épidémique, misère, vie difficile, difficulté,
situation embarassante, tracas. …serà
pecat de s’emmargar en tala maganha.(33);
E la fèsta gisclava d’aquela
maganha.(3); coma
vos vese tròp emmargada dins la maganha.(27)
magriule :
chétif.
(2)
mainatge :
enfance.
Lo Paradís, los òmes l’an au còr. Ten
benlèu dels rebats dau mainatge.(3)
malabòça :
bubon
de la peste.(10)
malaiga :
décomposition
des eaux des étangs. …la malaiga,
qu’es poiriment de las aigas palustras.(10)
malancòni :
mélancolique.
…au travèrs d’una nèbla de malancòni
e d’amarum. (3)
malandra :
maladie
de langueur, de consomption. (10)
malandrós :
malingre,
maladif. …un vièlh aucèl mirgalhat, malandrós e desplumat. (24)
malendran
(malandran) : malfaiteur.
Una cara de malandran se pega au veire.
(face patibulaire)(21)
malhòla :
lange.
Es ela que desfai la malhòla e que la refai e que se lèva la nuòch per lo
manit…(27)
malitge :
méchanceté,
malice. E i aviá saique pas malitge dins l’èime dau Sant Rei.(13)
malor :
douleur
psychique. La compassion, aquò se partís plan aisidament. Pas la malor ni lo malaür.(10).
Los
crestians i dison : pecat. I dise malor. Ges
de mau es pas pecat. Mas sovent, dolor.(5)
malparat :
adversité.
(2)
man de
(a) : auprès
de. (6)
mancar
(li) : lui
faire tort. … ges de cancelièr,
tant orgulhós que siá, ausariá pas li mancar.(10)
mancip :
adolescent.
(10)
mandrona :
prostituée,
entremetteuse.(22)
manèl :
pan. Estremave
dins mas cauças los manèls de ma levita…(4)
manet :
manchot.
(12)
manetas :
menottes.
(8)
manganèla,
manganeta: magouille,
entourloupe. (6). en fòra de tota manganèla,
ère una mena d’auguri caluc…(4); manganèlas :
façons, manières, intrigues. Quand
per ieu, fan pas tant de manganèlas…(4)
mangonièr :
revendeur.
… fasiá lo matin, au mercat, lo mangonièr.(13)
manhada
(manhaga) :
douillette, mignonne. … tot lisant son
peu d’una man grasseta e plan manhada.(13)
manifacier :
malin,
adroit de ses mains. (8)
manipòli :
manœuvre
(2); intrigue, magouille. …un
dels manipòlis dau Marridàs. (3); m’a
calgut ensengar aquel pichòt manipòli = j’ai dû arranger ce petit tour
de passe-passe.(33); los
dos o tres possibles manipòlis que se podián enzengar dins son èime
caitiu.(10). Aquí res de mai qu’un manipòli…(4)
manjança :
vermine.
(2)
manjaperas :
capricorne
(insecte à longues cornes). (2)
manjarossa
(manjaròsa) : cétoine
dorée. (manjarossa est peut-être une prononciation locale). (1)
manjucar :
manger
lentement, mâcher. Manjavan pauc, mas manjucavan d’èrbas sacradas…(4)
manlèu :
emprunt.
L’ora veniá de pagar l’interés dels
manlèus.(5)
mantelet
(faire lo) : traîner
de l’aile, en parlant des oiseaux blessés, vieux ou malades. …rabalejava
de l’ala coma un pol que fai lo mantelet. (4)
marfir :
se
faner. …l’aur de sos mantèls sacrats
se marfís a la solelhada.(6) … letras marfidas ont beluguejèt un esperit enfuocat per l’amor…(4)
margal :
désir
sensuel (de margue = manche) ; Lo margal, au matin, lo despertèt. (3)
marrit
colàs : mauvais
coucheur, mauvais garçon. (10)
masòt :
habitant
d’un mas. Los dau camin ne veson mai en una setmana qu’un masòt en mila ans.(3)
massibran :
celui
qui met la pagaille, fait son intéressant, importun. Tot
lo temps que i es bailat de faire antau son massibran sus l’estaudèl qu’i a
prestat lo sègle.(13) Ai fach, aval, lo massibran coma non jamai enluòc. (34)
Es pas jamai estat tan treslusent, tan massibran, tan violent dins sas
fotròias, tan terrible dins lo rire.(30) Per trefoliment. De me faire, e de tròp quichaire, massibran.(13)
mastrugar
(mastegar) : mâcher.
Carton
mastrugat = papier mâché. (13)
matrassar :
meurtrir.
…los agachavan d’un èr de dos èrs
que li matrassava lo còr.(8)
maucòr :
écœurement,
découragement, désespoir. (1) (4)
maufaràs :
malfaiteur,
malfaisant. (3)
maufatan :
truand.
… aviá levat la vida a un òme, quand
siaguèsse un maufatan…(4)
mauparada :
catastrophe.
Las mauparadas, dau gèl, de las malautiás,
de la secada, de la grèla…(4)
mautraire :
se
conduire mal, blasphémer. Me
vòle pas mau-traire de son Sant-Nom.(4)
menudalhas :
amuse-gueule,
petits fours. …las menudalhas ensucradas…(12)
mericocar :
enjoliver.
… qu’òm auriá volgut o mericocar per
agradar a sa memòria.(3)
micalha :
miette.
Mas los poders dels enfants dau solelh non
se partisson pas. Li basta pas la micalha dau revòbis.(28)
michor :
moiteur.
Dins la michor de la tantossada. (3)
Miquel
l’ardit : matamore.
… aquel Miquel-l’ardit prèst a tot, basta qu’i dison de japar, de
tustar…(4)
mirgalhejar :
miroiter,
scintiller. Escriviá per el tot sol. Per
parlar çò primièr de tot çò essencial que se rescònd darrièr la vida. E
de tot çò que mirgalheja de pertot e de tot biais e que de ne veire qu’un flòc
au còp, coma se fai totjorn, òm finís per lo delembrar. E la vida te sembla
sens color, tristoneta, laguianta, e fastigosa. Quand es mai rica que la mar.
(4) …quand la paraula fai pas mirgalhejar dins l’èr los rebats verdets de
la messorga. (29)
mitanetat :
mitoyenneté.
(3)
moc :
penaud.
(12)
mòca :
gifle.
Un parelh de mòcas.(13)
moleda :
mie.
…l’anar mecanic dels colombs quand cèrcan
de flòcs de moleda.(3)
mormolh :
murmure.
(2)
morrut :
renfrogné. (33)
mostós :
gluant,
poisseux comme le moût de raisin. Setembre
nos quitava las mans totas mostosas.(1)
mostrança :
étalage
de splendeurs. …una ciutat industriala encara fòrta, e mai desplumada de son anciana
mostrança. (6)
muditge :
mutisme.
(1)
N
nistaire :
fureteur.
La luna, tant blanca, tant trèva, tant
nistaira.(3)
nistar :
flairer,
fureter, dévisager, mettre le nez dans. ….
Lo mond me nistavan jot lo nas d’un
biais que m’agradava pas gaire.(4);
que los gendarmas venguèsson pas
nistar dins sos afars.(3)
nos
corrent : nœud
coulant. (1)
noviat :
fiancé.
A çò que se sap, es pas jamai estat
noviat.(2)
O
ochava :
huitième
heure dans les monastères. …l’ora
ochena dau jorn monastièr, e que conossián plan los trabalhadors dins son
camp, que disián de l’ora segonda passat mièjorn : “l’ochava canta”.
(7)
opilacion :
obsession,
obstination. … s’esparnhar l’opilacion de l’image.(5). … èran lo signe mai segur de sas opilacions.(10)
òrda
(l’) : tocar
l’òrda = sonner le tocsin.(21)
òrta
(anar per) : errer
à l’aventure. Despuòi que lo cèl,
maucorat, a defugit la tèrra, se vei pas pus passar d’angèls que van per òrta.(17)
òs
bertrand : coccyx.
… seriá un asard se me daissavan una pluma sus lo clòsc e sus l’òs-bertrand.(29)
P
pachacalha :
cancans,
bavardages vains. … los “trabalhs”
son pas que pachacalhas per faire de vòts finals que lo Menistre veirà pas
jamai…(13)
paissièra :
petit
barrage. Lo vibre arrèsta lo corrent amb
de paissièiras de brancas e d’argela.(6)
palafica:
pilotis.
Los Galeses i aplantèron de palaficas per
s’i bastir pron naut sus l’aiga sas cabanas de canas e de rausas.(13)
palaficat :
pétrifié
d’étonnement. …son còr palaficat.(33)
pana :
graisse.
…lo cotelet que despartís lo nèrvi de
la pana…(10)
panolha :
bedaine.
… passejava adejà una debuta de panolha
qu’aprometiá de venir bèla.(8). …una
gròssa baudufa, tibada coma ta panolha…(29)
panòta :
fournée
du boulanger. …li veniá sanctificar sa panòta. (7)
pantena :
piège
(poche mise à l’entrée du terrier du lapin à la chasse au furet). Qu’es
aquí la trapèla, la pantena.(13)
papach-rós (pron.
paparous): rouge-gorge.
(1)
parabanda :
parapet,
terrasse, balustrade, perron,. …apiejat
a la parabanda.(1)
paravirar :
virer
de bord. (30)
paredon :
palier.
… tot lo davant de la pòrta, lo paredon…(4)
parlufièr :
bavard.
… l’òme èra pas parlufièr ni
contaire.(13)
pansarilhas :
choses
fanées, passées, vieilles guenilles. …passarilhas
de seda o de brocart…(4)
passat-deman :
après
demain. (4)
passat-ièr :
avant-hier.
(1)
pastrolh :
pataugement.
…lo pastrolh, dins la fanga, de las
batas de la muòla…(10)
pèl
d’agaça : taie
sur l’œil (maladie). Aquel que me ven
de tocar los vistons, m’a levat la pèl d’agaça.(1)
peligantièr (pelegantièr)
: marchand
de peaux. (2)
peligosta :
vieille
peau. (6)
pelòfa :
gousse,
cosse. … coma las pelòfas de fautèrna,
secas, bombudas e plenas de vent. (7)
peloira :
aponévrose.
(10)
penada :
trace
de pas. …s’anavan pas, dins la sabla mòla,
atrobar de penadas…(10)
penecar :
peiner,
prendre de la peine. …susàvem e penecàvem. (1)
penecós :
pénible.
(4)
penjadoira :
potence.
(4)
pentiment :
regret,
repentir, remords. (1)
percatòri :
purgatoire ;
Los paures vièlhs que son au percatòri / espian de sa bòria / los
joves que son reis… (4)
pèrga :
perche.
Vos bailarai una pèrga per azardar lo ga.(10)
pertenament :
juridiction.
Dau temps que lo Comtat èra jot lo
pertenament dau drech pontifical…(4)
perugina
(perosina) : résine
d’arbre. …entre qu’en plors de
perugina, dins l’èr se dòlon los grans
peseta :
poubelle
(du nom du maire de Montpellier qui les imposa, Mr Peset). (3)
pestrilh (pestrin)
: pétrin.
… fornièrs dau pitre blanc bevent l’èr davant lo pestrilh de la nuòch.(5)
pimparat :
bien
apprêté. …un ponhat de flors novèl,
fresc e pimparat. (3)
pimpejar :
toiletter,
orner. (3)
pinçaguda :
pince
à disséquer. (10)
pingàs
(grand) : grande
gigue (grand et maigre). Leon Blum, grand
pingàs plegadís que semblava flotejar dessús a totes d’una tèsta.(13)
pinhastre :
tenace,
opiniâtre. …una asirança dura, pinhastra… (3)
pinsard :
pinson.
(1)
pintarda :
pintade.
…lo flume escur de la vida que passa en
vos coma l’ast dins la pintarda.(5)
pipat :
aspiré.
Dins aquel empèri ont se sentisson coma
pipats per una fòrça estranja…(3)
pistachier :
coureur
de jupons. …au mitan de galabontemps e
de pistachièrs…(22)
piudèl :
branche
morte perchoir pour les oiseaux (peut-être prononciation locale – r
intervocalique prononcé d à Argellièrs – du mot pieurèl
= appeau) . La branca mòrta ont, per
piular, se pausa l’aucèl passatgièr. Los caçaires, per faire arrestar las
tridas, ne’n aplantan suls aubres. (3). …
se carcanhavan coma d’agassas acampadas sus un piudèl.(3)
piu-piu :
qui gémit.
…aquel, magriule e piu-piu qu’èra son
primièr amic…(4)
plan
pausat : tranquillité.
E nos entredormís de son plan pausat tan
bonifaci.(10)
plega :
étape;
tâche à accomplir. Endralhem-nos. La plega es longa.(21) …as fach ta plega dins ta vila dabans de venir rebalar tas grolas sul
caladat londonenc.(33)
plegadís :
pliable,
flexible. (1)
plòt :
tronc
d’église. …lo plòt de sant Antòni de las causas perdudas.(3)
pogau :
anguille
des étangs. Lo pogau que senhoreja dins la palús es la fortuna dels pescaires d’estanh.(6)
polhacre :
pouacre,
sale, paresseux, marginal. Sembla pas de
bon que siá antau remandat coma un polhacre, coma un caraco, coma un ronhós.(23)
polin :
tumeur
inguinale, bubon. (10)
polva :
poudre.
(2)
pompidor :
palier.
…vos dassarai las letras sus los
pompidors…(26)
pontilh :
passerelle.;
perron, parapet. (1)
pòst (èstre
a) : être
en place. (8)
practica (pron.
pratica) : clientèle.
(10)
preclar :
brillant,
resplendissant, illustre. Los òmes
preclars que sa vida finissiá coma se dobrissiá la nòstra, avèm pas sabut
d’eles que la glòria linda que los ceuclava. (1)
pregit :
vitupération;
mépris, sarcasme …fai restontir la
carrièra de sos pregits.(2)
pretocar
(pertocar) : toucher
au fond du cœur, émouvoir. …un aculh
que me pretoquèt (18)
primalha :
MR
revira : oiseaux de passage (au printemps). (6)
promoveire :
promoteur.
Son venguts, darrièr los banquièrs, los promoveires.(6)
provediment :
provision.
Aviá quauque provediment, qu’i bailavan de peis, de polalha…(6)
prus :
démangeaison.
…fins qu’a sentir venir lo prus a las
parpèlas.(4)
Q
quichador :
bouton
pour appuyer, gâchette du fusil. …tòque
lo quichador = j’appuie sur le bouton. (2)
R
rabastas :
las
rabastas d’un mòrt = la dépouille d’un mort. (35)
rabigòs :
os du
jambon avec un peu de chair. … e lo gost
emai ranci, de còps, de la codena e dau rabigòs : lo rabigòs, una de las
mai bèlas invencions dau cèl.(13)
radassa :
traînée
(péj), vieille prostituée. (2)
rafatum :
déchet;
(fig) rebut humain, les rien-du-tout. Tot
lo rafatum dels sègles…(4)…dins lo molon dau rafatum…(21)
rafi :
valet
de ferme. Un rafi prenguèt las bèstias e las menèt dins l’estable.(10)
rafir :
rider,
froncer, horripiler. E ben qu’ara la santa set nos rafigue, ieu e el. (35)
rafit :
flétri.
(3)
ragassa :
servante
de ferme. (7)
ragassaire :
sodomite (5)
raja (la)
: sperme.
(6)
rajolant :
ruisselant.
(1)
ralha :
racaille.
… sovent i a pas sant tan grand coma
aquel que ven de la ralha. (5). …un
parlar secret que los despartís de la ralha, per eles tot lo demai de l’umanitat.(33)
ram (lo) :
le
rameau de laurier ; le laurier lui-même. …amara
coma la fuòlha dau ram.(1)
ramada :
averse.
Caliá daissar passar la ramada.(13)
rambalh :
agitation, battage. E de son rebat de glòria tirant fòrça rambalh.(12)
rambalhaire :
gênant,
embarassant. … emai sovent lo parlaire
n’atròbe l’òudor amara, e rembalhaire lo rebat. (4)
rambalhar :
encombrer,
emmêler, embrouiller, gêner, embarrasser.…daissar
lo mond rambalhar tot amb d’autòs, de carris, d’avions que lor cau tant e
tant de plaça.(2) …lo
fais lo rambalhava dins son anar caput a la seguida de l’aucèl.(2). Lo
passat es una mar que non jamai serà pas plena. I cal pas mancar d’escampar
çò que vos rambalha.(29); la sacrosanta administracion, fòrça rambalhada
d’aquel present…(3); per passar un grimpador estrech e rambalhat d’espinas…(13)
randa :
haie.
Las èrbas de la rasa, bauca, civadassa,
li fasián una randa d’onor…(8)
raplòt :
trapu.
(1)
rasa :
talus.
Las èrbas de la rasa, bauca, civadassa…(8)
rasclaire :
barbier.
(12)
rasclet :
mâle
du lièvre ; râle d’eau. MR traduit par pluvier.
Benlèu se levarà coma un rasclet / una ombra qu’anarà per òrta.(16); èra
capabla de trepar coma un rasclet sos dètz quilomètres de camin.(5)
rasclum :
râclure,
déchet. … aquela masqueta dau temps e dau sègle, fach de semblança e de
rasclum (7)
rascós :
pelé,
teigneux. … de ròdols que lo pèu n’aviá volat e qu’èran tot rascoses (4).
…una maselièira rascosa…(5)
rasigon
(rasigòt) : moignon.
Rescondiá lo rasigon de son ponhet.(6)
rastelier :
ratelier,
dentier. (6); porte-manteau. (12)
raufelós :
rauque.
…lo bufar raufelós dau vièlh. (1).
…una votz rompuda, asclada, raufelosa,
la d’un aujol.(33)
raulet :
roseau
des marais. (2)
raumit,
-ida : atteint
par, dévoré, rongé.…quau l’auriá
pas dich que Mr Palucha seriá raumit per lo glossari !(26)
rausa :
lie.
…la rausa dins lo fons dau calici.(5)
rauset :
roseau
de Camargue. (6)
rèba :
épidémie.
…una rèba que passa…(2). La
reba : aquò vòl dire tant de malautiás que finís per ne sonar ges.(10).
Las rèbas que passan e que fan gibós lo
cementèri.(4)
rebaladís :
portatif.
…un transistòr rebaladís.(26)
rebaletas
(a) : à
tiroirs (nom). … una dòna que son nom
fasiá a rebaletas…(5); far a
rebaletas : faire des ricochets. …son
terrible cacalàs, que rebombissiá coma se fasiá a rebaletas.(10)
rebat :
reflet.
…coma aquel rebat que lo vent de prima
fai córrer lo tantòst sus lo blat jovent.(1)
rebauç :
écueil,
protubérance. (10)
rebauçar:
retrousser,
rabattre ; …la mandra sentiguèt se rebauçar son peu rufe sus son esquina. (2; rebauçar
lo flume = remonter le fleuve.(32); un
pichòt sen redond, libre e ben rebauçat.(5)
rebelajada :
rebellion.
… copables d’èstre estat menaires de la rebelejada.(6)
rebolhent :
bouillonnement.
…dins lo rebolhent de la vida. (2)
reboliment :
tourment,
souffrance. Aurà calgut que siagon grands
e amars vòstres reboliments per vos menar a un acte sanguinari. (35)
reborsièr :
contrariant.
(2)
rebufar :
rebuter,
rabrouer; repousser avec mépris. de tant
que m’an rebufat ! (3)…au luòc
de lo rebufar coma o fasiá…(5)
rebusar :
radoter,
délirer. …lo vièlh garda-mas que rebusava tot lo sant-clame dau jorn…(10)
rèc de
la ròda : ornière.
(1)
recampatge :
ramassage.
(3)
recaucar :
rabâcher.
… ausir repapiar un vièlh cocaro e que
recauca en tot luòc d’afaires tan vièlhs…(13)
recaupre :
recéler,
recouvrer, récupérer. De çò que recap
cada èstre, cada causa, d’escurament amagat dins sa semblança. (
). Ont cadun recap de tresòrs mai
rics que non pas los de la mar.(5)
recauquilhada :
ravigotée,
requinquée. (26)
recés :
abri,
asile. …un recés de patz, de silenci,
de solesa…(30)
redòrta :
clématite.
Las rasas espessas ont la redòrta liga
l’un a l’autre l’oume e lo fraisse nos bailavan lo secrèt de sas
ombras.(1)
refastigós, refastinhós :
dégoûtant,
répugnant, repoussant, rébarbatif.. De
malautiás, n’i a de mens refastigosas que d’autras.(26) l’encens
refastinhós dau sofre… - Las taulas refastinhosas de la Lei. (4); : dédaigneux. Los Bomians son
pas jamai refastinhoses per faire sieuna la religion dels autres. (6)
refrescador :
réfrigérateur.
(2)
regalécia :
réglisse.
(2)
reganhon
: réveillon.
S’es crompat un polh per lo reganhon !(21)
regardèla :
semblant; qui en met plein les yeux, imaginaire.. E
puòi un jorn m’avisère que l’amor se noirís pas de regardèlas…(10);
Tot aquò es de regardèlas. –
manjar de regardèlas =se contenter de manger des yeux. (19)
regassat :
ravagé,
hagard. Dins la foscor d’aquelas caras regassadas…(3)
regassòl :
ravin
(35)
regaunhada :
ruade.
(1)
regaunhon :
grimace,
dérision. Ere vengut farfantèla, rebat de luna, regaunhon d’un òme.(4). …
l’amor i sembla, ara, causa mòrta, enganadoira, regaunhon…(4). Per
que pòsques perseguir ta comedia e tos regaunhons…(20)
regde
(ou redde) :
vite, rapide.
…e regde coma l’ulhauç…(17)
regetal :
piège,
traquenard (piège avec une tige et un lacet). …tibat
coma un regetal. (2); Ont
l’astre braconièr dels vèspres arrèsta pas de venir pausar sas lecas e sos
regitals.(10); tota
la sauvagina se pòt braconar, de peu o de pluma, arrapats per lecas o regitals.(13)
reglet :
règle.
Coma jutjar tot au reglet de fèrre d’una
Lei sola ?…(4)
rei-de-catla :
râle
de genêt (oiseau de Camargue). (6)
relicle :
relique.
…m’invencion dels relicles…(6)
remenar :
répéter,
rabâcher. …lo tindar agut e remenat de la còrda la mai linda…(1); l’amarum
sens fin remenat de la mar.(5)
remendar :
réparer,
rapiécer. Una femna que li fariá lo recapte e li remendariá sos vestits.(8);
de cauças vièlhas mai o mens
remendadas…(10)
remor :
rumeur.
E la remor aniriá, s’espandiriá coma
aigada. (12)
renèbre :
pointilleux,
difficile. E degun, e mai l’abat lo mai renèbre, i auriá pas poscut trobar a
redire (7)
renèbre :
récalcitrant.
En causiguent antau los mai renebres…
(2)
rengolir :
ravaler.
… son amarum e son lassitge, los
rengolisson en sospirs.(13)
renovier :
usurier.
…dins lo corsatge, larg badant, d’una
bèla dòna qu’al renovièr veniá pregar d’argent. (5)
repausòla :
pays
du repos. Una vertadièira repausòla.(3)
repentitge :
remords,
repentir. …aquel repentitge que lo
tafurava…(5)
repotegada :
protestation.
De vitupèris, de rondinaments, de
repotegadas, de crits de desaïce.(21)
ressegum :
sciure.
… sus un sòu esporcat de megòts, de
papièrs grasses, de ressegum.(5)
resset :
petite
scie. Es tot escàs se quauque grilh
manejava son resset leugièr.(2)
restanca :
muret
qui retient un terrain en terrasse. …La
« montanha » de Richer de Belleval, ne demòra pas que las plantas
de la garriga a l’ennaut d’aquela pichòta restanca, lo bas estant per las
de la palús. (3). Una arcada se dubrís sus de restancas.(7);
près d’una restanca tota endaurada
de vielhum e de solelh…(1)
restòri :
reste
d’un repas. (1)
revelin :
porche
d’une église. Dieu, inveirent, i senhorejava en majestat coma sus los revelins
romans.(3)
reversinar
(se) : se
hérisser. …son peu se reversinava.(1)
revòbis :
festin,
ribote, ripaille. Sos amics qu’aiman festejar m’an convidat au revòbis.(10)
richonejar :
ricaner.
Ges de prejit, res de rijonejant dins aquela cara lorda…(3)
ridèla :
rideau.
…jos la ridèla de la parpèla…(10)
ripar :
glisser.
…l’aiga ripa sus la pluma de l’anet,
la banha pas. (6)
rodal :
ornière.
La bruga e l’arronze tapavan los rodals
dels camins. (10)
rodarèl :
lo
cant rodarèl = le chant tournoyant.(1)
rodejaire :
vagabond.
Se sap ben que la fantasiá d’un autor
es, plan sovent, rodejaira. (18)
rodèla :
rotule.
…la rodèla dau genolh…(10)
roèla (rosèla) :
coquelicot.
…un blat cafit de roèlas (4)
rogeiròla :
couleur
rouge du ciel au crépuscule. Vejère lo
solelh faire espinchon au pè dau cèl sus una mar ont escampava un mantèl de
rogeiròla qu’escandilhava.(10)
romiar :
ruminer ;
Era tant suau coma un camèl que rómia.(4).
…lo silenci d’un aver que rómia,
perdut dins l’alquimia en trabalh de sas tripas, los pès emmargats dins son
migon. (2)
rompuda :
friche.
…défrichage, charruage. Los òmes s’entrevèron
de faire de rompudas dins la sèlva…(6). …
per cada rompuda, los grands araires de uòi ne lèvan quauqu’un…(5) lo
bruch que fa lo rasigum dels roires quand tòrnan reprene las rompudas. (1)
roset :
bure.
…la rauba de roset dels monges.…(4). Las
femnas, dins sas raubas de lana o de roset…(3)
rossalha :
rosserie,
vacherie. I a res de crentar dins lo biais rossalha e michantisa.(26)
rossèc :
filet traînant, herse. E mai vengue lo jorn que cada an s’agotarà lo rossèc de l’espèr.(6)
rotlada :
peau
roulée, rouleau. (25)
ruga :
ride.
(1)
ruscle :
rut. …aquela
carn sauvatja que vos voja au sang tot lo ruscle de la feruna.(29). …aquela
mena de brande que tant sovent es la sola semblança, sens l’amarum, de l’amor
e dau rsucle. (3). …lo gicle de son
ruscle divenc.(29)
S
sabaud :
crapaud.
… un solelh per sa boca / de vièlh
sabaud mièg-enterrat / en sa pèl de quitran de rota.(14). Crosavem
de sabauds grèus e ventruts, dau pas lent, que bufavan en plegant e conflant de
lònga la pèl mofla de sa gargamèla. Avián d’uòlhs lindes, ceuclats d’aur,
fonsuts e purs coma l’aiga tenebrosa d’un potz.(1)
saber
mau (s’en) : s’en
plaindre, s’en fâcher, s’en vexer. …sens
que degun se’n saguèsse mau…(2)
sabron :
cahot,
secousse; sursaut, choc (2)
sac de
garris : sac
de nœuds; sac de rats, se dit d’une troupe de gens remuants et difficiles à
contenir. …
que ven, dins l’usatge, tant espinhosa qu’un sac de garris…(13)
sacamand :
braillard.
(8)
sacamandalha :
racaille,
milice. E tota sa sacamandalha, emai la
conflèsse d’aigardent, pòt res contra Medelha. (28)
sacriège :
sarriette.
(2)
sadol
(un) : satisfaction
d’un besoin, plénitude. …l’arquet
apièla son larg suls tendilhs de la carn per i faire cridar, gisclar, sa gaug,
sa set, son sadol, son extasi o l’agut de son desespèr.(5)
safranièr :
banqueroutier
(se pintorlejava de jaune sos ostaus). (24)
sagana :
sorcière.
(29)
sagin :
graisse
de porc, saindoux. … color saurèla de sagin trist.(13)
sagnagal :
coutelas.
… un sagnagal de mai d’un palm empegat
fins qu’au margue.(4)
sambotir :
secouer. Pas pron de messorga per èstre
encusat de sambotir la barraca.(4)
sapa :
pioche
à lame large. …dau grand còp qu’i traguèt amb la sapa… (35)
sapar :
piocher.
(3)
sarcida :
rouste.
Ton Dieu te sauvarà pas de la sarcida.(23)
sarcir :
rosser.
(2)
satonat :
bastonné.
…l’embarrar a cò dels blaus per aver
satonat los blaus. (35)
saussòla
(faire) : tremper
du pain dans un sauce. (5) ; faire trempette. …de
peiròus cafits d’òli bolhissent, ont de damnats nuses venon faire saussòla.
(33)
saurit,-ida :
jauni(e),
blondi(e). (1)
sauta
l’ase : saute-mouton.
…jogar amb el a sauta-l’ase. (10)
sautarèl :
criquet,
sauterelle. (1)
sauta-ròc :
voltigeur.
… los sauta-ròcs de la mòrt…(4)
sauvèstre :
sauvage.
(1)
secutada,
secutida : poursuite.
la flamba de la secutida, los fuòcs de la ràbia…(3)
secutar :
pourchasser,
poursuivre. (1)
secutitge :
persécution.
Mas los secutitges son tanben mai d’un còp,
lo levam e lo ciment d’una raça.(6)
seguit :
cortège; procession. …. …los classes lents
menavan lo seguit a la glèisa e puòi au cementèri.(2).… sortir Sara de la glèisa per un grand seguit…(6); seguit
de penitents moquets…(4)
sèrva :
une
serre (2)
sesselegas :
chatouilles.
…me fasiá de sesselegas…(31). …risiá
perdequ’i fasián de sesselegas.(12)
sèstre (sistre) :
shiste,
toute pierre qui se délite. … la sabla
de sèstre.(13)
siás de
còp ? : tu
es prêt ? (23)
sòla :
semelle.
Lo dòu aviá lo pes dau plomb a las sòlas.(5)
solelhant :
lieu
exposé au soleil. …quauque vièlh repapiaire se fa butar au solelhant sus un fautulh a ròdas…(5)
solièr :
grenier. (10); rez-de-chaussée. (4)
sompartir :
séparer.
… l’eternitat se sompartís pas amb de
tèrmes.(4); Creba-me los uòlhs, serai pas mai sompartida de tot au mond.(28)
sonet :
appeau.
…un sonet per los mèrles. (1)
soquet :
tabouret.
… lo soquet qu’un còp la còrda
passada, i levariá d’un còp de jot los pès.(4)
sorra :
sable,
plage. (35)
soslàupia (la) :
le
hangar. (8)
sostre :
le fumier, euphémisme pour foutre. Sabiá
ben çò que rescondián los vantarditges, lo rire gras, lo sostre de las
paraulas…(2)
sostrejar :
souiller, eufemisme pour fotrejar. (2)
sòt :
creux,
cavité. …un sòt s’i vesiá, aquí
ont l’òssa dau clòsc s’èra afondrada.(13)
sòt-bogre :
sot,
imbécile. …aqueles sot-bogres de colombs (3)
subre de
(en) : au
dessus de. …la paret qu’es en subre de
las vinhas e dels davaladors dau vilatge.(1)
suçarèla
(a la) : cagarauletas
a la suçarèla = petits escargots en sauce qu’on suce.(27)
suga-mans :
essuie-mains.
(3)
suja :
suie.
…d’ostaus ennegrits de tristum e de
suja.(3)
superat :
contrôlé,
dominé. (8)
surge :
suint.
(2)
T
tafurar :
fureter,
fouiller. …amb una palha fina, tafuravem au fons dau trauc = nous remuions au fond
du trou. (1)
tafurar :
préoccuper,
tourmenter. …quicòm mai lo tafurava…(3). …un
questionament que me tafurava…(13)
talh :
tranchant;
tranchée, coupure; aquí lo talh de la dalha = c’est là la difficulté, le nœud du
problème. (7)
talhant :
tranchant.
… aquel tondeire de cans passava, fasent
tindar sos talhants…(13)
tampa :
fermoir.
…la tampa de l’agachon. (2)
tampat
(un) : un
volet de fenêtre. I aviá pas ni finèstra
nimai tampat.(6)
tastugueta :
petite coupe à dégustation. Podián e devián faire veires, flàscols, topinets e tastuguetas…(13)
tavèrna
(menar) : faire
du tapage ; (27)
teca :
tache.
… una teca e tres nafradas… (35)
tegà ! :
parbleu !
(21)
telagach :
télévision.
(2)
temon :
témoin.
…e per los carabenats / de temons
sachent la manca. (35)
tendilh :
branche
qui déclenche le piège de la tindèla. fig. : Quicòm me
disiá que se sarrava dau tendilh.(13) = il approchait du point sensible.
tendilh :
tendon.
(10)
teneson :
fermeté,
persistance, tenue. …la teneson d’aquel agach d’aucèl… (3)
tèrme :
bord,
limite. …la lenta paciéncia qu’aviá,
amb las pèiras partidas de la tèrra, bastit los tèrmes d’aqueles camps.(2)
tèsta o
crotz : pile
ou face. (8)
tetar-doç
(lo) : paroles
mielleuses, la tendresse. … lo tetar-doç
mairal.(4)
tèu :
ténu,
mince, subtil. un còr grand coma una man, redond e voide, de fèr tèu. (1) ; de
tèus recòrds de manit. (2)
ticassat,
-ada : tacheté,
bariolé, tigré. …son peu ticassat ont
ondejan / los cordilhs nosats de sa fòrça.(17). …los
uòus ticassats de negre.(1)
tiraborra :
mêlée.
Los 15 se seguissián, lents, en una
tiraborra sarrada e sens pietat.(8)
tissós :
pointilleux ;
agaçant. Quauque idèia lo tafurava, tissosa, qu’arrestava pas de lo trevar
dins l’èime…(13) la consciéncia universala, tant tissosa, aquò se sap…
(2)
toat :
conduit ;
Anirà encara d’un toat a l’autre,
cercar rena a quauqua dura tarentèla de las bocas enverinadas.(l’ataüc de
Joan Enric Fabre) (2)
tombador :
chute,
cataracte; lieu oú l’on tue les bêtes.. De
las aigas grandas sabián plan coma finisson au tombador.(3);
lo
paure còr d’un òme menat au tombador…(4)
trabuc :
faux-pas,
guet à pens; obstacle. I aviá ges de
trabuc en aquela suava e linda tantossada.(5)
trabuquet :
petite
balance. (4)
trace
(adj.) : minable,
mesquin, menu. …la seda e lo brocat
servisson plan sovent a res de mai qu’a rescondre quicòm de trace e de rafit.
(3); trace
de santat = de santé fragile.(4)
tralha :
guide,
rêne. An de sa libertat una passion
qu’i fai tot preferir au licòl e a las tralhas.(6)
trantús :
estrade,
manège, escarpolette; tréteau, scène de théatre. (33)
trastejar :
hésiter ;
…aviá sens trastejar escampat lo
fais d’esclaviège.(2)
traversièr :
terrain
en terrasse cultivé. (faissa). Los òrts en traversièrs davalavan a bèles paucs a la riba. (7)
tremolin :
inquiétude,
tremblement. …lest a perseguir sens tremolin aquel prètzfach…(10)
trempassar :
traverser,
franchir, outrepasser; mener au jeu, dépasser …quand
un camp se sentís trempassat per lo compte de l’autre…(8)
trenca :
pioche.
(3)
trenca-cebas :
courtilière
(insecte) ; fig. fonceurs, tranche-montagnes.(8)
trenchet :
rasoir,
serpette. (4)
trentanèl :
garou,
sainbois …Mas pura antau la flor dau trentanèl / e mai umila que la mauva…
(14)
trepaire :
rôdeur.
…la martra amb sa sòr la mostèla e son
conhat lo pudís, trepaires de tèrra de nuòch.(1)
tresanar :
frissonner,
tressaillir. …ceucle d’un autre cèu ont tresanavan longament les estèlas. (1)
treslusor :
splendeur,
éclat. …s’un àngel a lo clòsc un pauc enlucernat per la treslusor de l’orgulh…(2)
tressimaci :
combinaison,
micmac. (6)
tresvirar :
chavirer,
retourner, bouleverser. … una musica a
vos tresvirar de vertolhons…(29)
trevança :
hantise.
La trevança i passa amb una espantosa
libertat.(6)
trevant :
fantôme,
revenant, spectre. … una mena de trevant, a mièg-camin entre l’òme e lo folet. (4)
tristet
(trastet) : soupente,
galetas. Amb aquel tristet que s’i vai
pas que per l’escala.(33)
trucalhet :
petit
tas, petit tertre. I agèt lèu un trucalhet, un ataüt petit per secret reial.(5)
truquet :
cliquetis,
déclic. …lo truquet, de temps egal, de la premsa en sa davalada sens perdon.(5)
tubar :
fumer.
…davant lo fuòc, las grollas que se metèron
lèu a tubar… (10)
tuc :
talus,
butte. Mas demorèt quilhat sus lo tuc de
la riba.(10)
tucle :
myope.
…es tant tucle coma una talpa.(33). Vesem
las causas coma los tucles que li cal metre lo nas sus lo libre per lo legir.(10)
tufèra :
pomme
de terre. (1)
turga :
stérile. …l’enfant per la femna turga…(11)
turquina :
turquoise.
(30)
tusta-limbusta
(a) : au
hasard, en désordre, n’importe comment. Antau
lo libre, lo fariái a tusta-limbusta, dins lo fiu volastrejant de la fantasiá.(13)
tustassau,
tustau : heurt,
coup. …aparada das tustassaus que son,
en guèrre, la part acostumada de las causas.(4)
V
vagant :
nomade.
Eles son per natura de vagants.(6)
vaissèl
(lo) : la
vaisselle. … d’aquelas que los braces
dins l’aiga grassa, curan lo vaissèl… (7)
valat-ratièr :
drain.
…lo trauc dau valat-ratièr ont de segur s’èra engulhada la bèstia.(3)
veirent :
apparence.
(voir : enveirent) Lo veirent de la mòrt
es causa que se delembra, que s’escampa, que se desfugís ;(5)
veirós :
transparent.
l’èr veirós dançava.(1)
vertolhon :
vertige.
las nívols amolonadas sus lo blau li
bailavan lo vertolhon.(1)
verturós :
vigoureux.
…una sèuva verturosa.(1) Un jove solelh
nòu mai fòrt, mai vertulhós…(13)
vilesa :
caractère
vil, vilenie. …de sofrir lo mesprés, l’obligacion de mentir e de raubar, es
testimòni d’una mena d’auçada dins la vilesa.(6)
virador :
tournant.
(2)
vira-vira :
manège
de foire. …vira-vira dels cavals de lenha…(8)
vojòla :
poche.
…enfornar dins aquela mena de vojòla…(5)
vòlha :
élan,
entrain. … amb sa gaug descabestrada e
sa vòlha coma n’ai pas jamai vist…(10)
volcar
(se) : se
coucher, se renverser, se rouler ; se rouler par terre.
volcats sus sa tèrra, trencàvem de la boca sos fius amars.(1)…se trasiá au
sòu… se volcava…(28) Lo can rossèl se volcava a sos pèses…(4)
Traduit dans Jiròni par : s’ébrouer (oiseaux). …quand
tot èra finit, se volcavan coma d’enfants dabans de passar au suave temps que
fan lisar la pluma.(1) ; couché (en parlant du blé). Jot
un linçòu d’èrba volcada. (4)
volontar :
favoriser,
désirer (2) ; aimer. E las paraulas
volontan plan de passar dau tamborn a la flabuta…(3)
voutar :
tourner.
La vesiái passar davant ieu, voutar…(13)
Retorn
a la pagina de l'autor
Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn
a l'ensenhador de la literatura dau sègle XX-XXI
Retorn
a l'ensenhador generau