La Bíblia. Novèl Testament. Traduccion de Jean Rouquette-Larzac Prefaci de Georges Pontier Introduccion del pastor E. Cuvillier . Letras d’òc edicions 2016. ISBN : 978-2-916718  

 En burgalhant darrièr los mots cèrqui la sorga d’un lengatge. Parli d’aqueles mots que s’endarrièiran sus l’auton a cima d’un brancatge  e fan tremolar lo silenci”. escriviá Joan Larzac dins “La boca a la paraula” (1971). Es la definicion, de segur, d’un trabalh sus la lenga, lo qu’apassionèt los escrivans d’òc au sègle XX. E los fraires Roqueta, apassionadament, èran au còr d’aquela aventura. “Calatz vos, laissatz nos lo temps de nos tornar fargar una lenga” escriviá Ives. L’escritura d’una version de referéncia de tota la Bíblia es tanben aquò. S’acarar a las possibilitats de la lenga per far la traduccion entre totas las traduccions. Henri Meschonnic escriguèt de libres entièrs sus la problematica de la traduccion e se lo legissèm vesèm ben que la traduccion de la Bíblia es lo nis de la sèrp. Pretzfach impossible e indefugible. Quasi totas las lengas europèas s’enraiçan dins un tèxt fondador qu’es una revirada de la Bíblia. Per l’Alemand e l’Anglés aquò’s una evidéncia. La traduccion de Luther per l’un, la King James Version per l’autre. Lo Francés fai excepcion. Encara una excepcion francesa. Ni que i aguèsse de monuments literaris coma la Bíblia de Port Royal, que de generacions s’i amorrèron, mesclant aventura esperitala e aventura de la lenga. Estranhament, sabèm qu’en Occitania dos autors màgers trobèron dins aquel tèxt francés un modèl de pròsa qu’aclimatèron jos nòstre sorelh: Mistral amb sa traduccion de la Genèsi (que pren lo latin de la vulgata per referéncia mas es en cèrca d’un balanç de la frasa que s’apària a bèles uòlhs vesents amb aquel de las reviradas de de Sacy). E Max Roqueta, de segur, que refondèt una pròsa d’òc sus las basas dau lengatge popular de son vilatge amb per referéncia de pròsa nòbla aquela Bíblia de Port Royal. Que lo colportatge aviá espandida largament de vilatge en vilatge. Tèxt jansenista, mas tanben espandit largament dins los cantons uganauds nòstres abans la Revolucion.

Larzac aviá donc revirat l’Ancian Testament, revirada pareguda en 2013.  Revirada, traduccion deuriái dire puslèu. Car revirar representa  lo jòc que fasèm totes, de prene un tèxt estrangièr a la braceta e de lo cambiar en polit occitan confòrme a nòstra idèa de la lenga. E traduire, es se conformar als estandards exigents de la traduccion modèrna, qu’encoratja mai la fidelitat estrecha que la fantasiá de l’inspiracion creadoira. Un trabalh rigorós. E de segur es çò que faguèt Joan Larzac en s’acarant au Novèl Testament.

Per l’Ancian Testament afortiguèt mai d’un còp qu’èra èra estat a son aise amb l’Ebrèu, lenga simpla, a ras de las causas, que l’occitan amb sa flexibilitat podiá pegar a sa sintaxi sens gaire de mau. Las frasas li venián a de reng sens tròp de mau. Aquò fasiá un tèxt un pauc sosprenent, mas de segur en excellent occitan. L’elasticitat nadiva de nòstra lenga, Larzac ne sabiá jogar amb una mestria totala, pas ges de besonh de far violéncia a la lenga coma d’unes traductors en francés dau sègle XX se sentiguèron obligats de far  (veire Chouraqui, Meschonnic, Tresmontant, o encara la recenta “Bíblia dels escrivans”). Aquò donèt lo gròs volum roge qu’aguèrem entre mans en 2013. Estonant monument, inausit, sacrificant pas res a l’estetica de l’escritura, mobilizant amb energia tota la lenga d’òc per pegar apassionadament a l’originau. Un occitan pas tròp dialectau mas l’autor es tan pastat de son Roergàs de la region de Camarés qu’aqueste asaiga de contunh de son rag de vida populara lo ritme de las frasas. Es aquò l’occitan en 2016, ni una lenga unica aseptizada ni la multiplicitat dels parlars vilatgeses replegats sus lors diferéncias de detalh. Una recèrca de l’unicitat de la lenga jos la diversitat aparenta. E la diversitat quita d’èsser division e apauquiment, ven riquesa subrabondosa.

Amb lo Novèl Testament se pausava un autre problèma que me demandave coma Larzac lo resolvriá. De verai aviam ja un parelh de reviradas dels evangèlis, la de Xavièr de Forvieras que Larzac estimava pas tant qu’aquò, la de Cubainas, en occitan requist, mas basada sus lo latin de la Vulgata, qu’èra adés la version oficiala. E  tanben la mai recenta, de Cantalausa. Cau ajustar tanben que lo quite Larzac aviá publicat una “Bíblia dels Dimenges e dels Jorns de Fèsta” en lenga simpla e franca que demòra un tèxt de referéncia. Lo Novèl Testament i es revirat quasi en totalitat o se’n manca pas de gaire. Los occitans pòdon legir la Bíblia dins aquela version qu’es un modèl de bòna lenga e qu’es totalament fisabla. Mas aquel biblista d’elèit e comentator sovent anticonformista aviá dins aquela Bíblia dels Dimenges gardat una fidelitat menimosa a la traduccion de referéncia utilizada per la Glèisa Catolica de França. Dins de passatges un pauc de mau comprene passava lis sus las dificultats, se replegant sus las solucions consensualas de la traduccion francesa oficiala. Mentre lo tèxt grèc es bravament dificil per passadas, e se pòt prestar a d’interpretacions un pauc desparièiras qu’es interessant de comparar. Subretot quora  se tracha de las epistòlas de Sant Pau, que las frasas i son longassas e escarrabolhosas.

 Dau còp èra pas question de refar quicòm que retipèsse mai o mens las traduccions precedentas. Larzac a fach taula rasa de tot aquò, es repartit dau tèxt grèc brut. Amb una metodologia interessanta. A pres un grand cartabèl in folio ont a mes en regard de faiçon sinoptica los quatre evangèlis de tau biais que cada passatge semblable siá revirat exactament parièr, per mostrar clar qu’aqueles quatre tèxtes derivan d’un biais un pauc complèx d’un meteis recit primieirenc de la Passion e d’un reculh de citacions de Jèsus reculidas per los discípols, la famosa “Sorsa Q” dels exegètas alemands. S’admet ara que cada evangelista a mes en forma aquel material comun en i apondent d’informacions suplementàrias reculidas a d’autras sòrgas, e tanben qu’aquela mesa en forma finala correspond a l’espiritualitat pròpia dau rodelet de primièrs crestians que l’utilizava coma basa de liturgia e de predicacion. Antau una pichona diferéncia de ton entre cada evangèli, que mòstra un visatge de Jèsus un pauqueton diferent. De nuàncias, coma au travèrs d’un prisme. E que fan qu’aqueles tèxtes son complementaris maudespièch de totas las parts qu’an en comun. Larzac explica longtemps tot aquò dins una introduccion plena d’interés que ten 75 paginas.

Larzac reconois que lo grèc evangelic li siaguèt fòrça mai dificil de rendre fidelament en Occitan que non pas l’Ebrèu de l’Ancian Testament. Mas i pervenguèt perfiechament. E i a tanben quicòm mai. Dins mantuna traduccion francesa (o occitana) atrobam tota una tièira de mots grècs passats au tèxt latin e d’aquí au tèxt en lenga modèrna, e que ne pèrdon cap e tot son sens primièr, la traduccion es venguda a de bon una “escafaira” per parlar coma Meschonnic. E justament aqueste còp Larzac descrusca de tota aquela crosta seculara lo tèxt que tòrna gisclar dins tot son novelum. L’occitan permet aquò. Coma l’”escandalizar” de mau comprene (“malheur à celui qui scandalisera...”) que ven aquí simplament “trabucar”. La frasa reviudada dins son sentit primièr pren una fòrça màger: “Ai de lo qu’es de per el que se ven a trabucar” (Mt 18-7; Mc 9-42 et seq), e i a de segur un molonàs d’autres exemples. De verai las longas frasas dau tèxt grèc de las epistòlas per venir intelligiblas son copadas, rasonablament, en mai d’una. Las solucions pescadas per Larzac dins lo tesaur d’una lenga que conois prigondament, amb l’ajuda dels rics diccionaris recents de Rapin e de Cantalausa, trason sus lo tèxt un lum nòu e inedit. Agotan pas las varietats de sens que se pòdon tirar dau tèxt grèc mas mòstran d’un biais esbleugissent cossí nòstra lenga es poderosa e trai aquel que i viu dedins cap a un espaci de pensada e de sensibilitat que li es pròpi cap e tot. E es antau un tesaur irremplaçable de l’esperit uman. Causa que, o sabèm, demòra dificil de ne convéncer lo brave mond en França, persuadits que lo sol vertadièr tesaur digne d’èsser aparat es la lenga francesa, amai que per aquò far cau definitivament eradicar sens pietat las autras lengas dau territòri.

Donc l’evangèli revirat per Larzac es fòrça mai que çò que se’n seriá pogut esperar. Es un obratge de referéncia que pòt permetre a quau que siá un estudi aprigondit d’aqueles tèxtes sens passar per l’entremièja d’una autra lenga. Un astucios emplec de las italicas permet d’identificar en legissent un evangèli çò que li es pròpi e çò que li ven de la tradicion sinoptica. Las traduccions medievalas en òc amb lor sintaxi deliciosament idiomatica son largament citadas en nòta, enraiçant antau aquela traduccion modèrna dins l’istòria de la lenga e de la literatura d’Oc dempuòi sa debuta. E aquò ne fai un monument de la lenga ont es delicios de s’anar pèrdre a l’azard dels versets. Per lo cresent aquel exercici se ditz la “lectio Divina”, e per lo non cresent es simplament una fèsta de la lenga, que, se pegant apassionadament au grand tèxt fondador de la cultura occidentala, mòstra dau meteis còp sa fabulosa capacitat d’expression e sa riquesa. Ges de recèrca volguda d’una lenga rica o granada, tot lo rebors, mas simplament, en estent utilizada a l’auçada de sas possibilitats, coma un instrument eficaç e pas coma un objècte en ela meteissa, la lenga occitana afortís son estonanta capacitat a emplir totes los camps de la pensada e quitament a anar “ont lo francés pòt pas anar” coma escriviá Montaigne que n’aviá mai o mens ja pres la mesura. E es en ensajant de se pegar a aquel grèc novotestamentari impossible que la lenga fai mòstra de son potencial. Aquò fai d’occitan ricament idiomatic, d’una sintaxi fòrça rica e perfiechament autentica. Un regal de lengatge. Ni que lo projècte d’escritura siague au rebors d’un projècte literari estetizant, dins una exigéncia de traduccion scientificament exacta, coma o ai dich mai naut. 

D’aquelas frasas bimillenàrias giscladas tot de nòu dins l’òrt de nòstra lenga, ne retene una que me fai perpensar, perqué s’aplica particularament a aquesta pontannada de nòstra aventura culturala: “Tot règne sompartit contra el meteis s’arroïna, e tomba, ostal contra ostal” (p 263, Lc 11, 17). Posquèssem meditar aquela senténcia terribla, indefugibla. E faire que non s’endevenguèsse la destinada de nòstre país, coma o desiran d’unes...

I a tanben d’annèxes abondoses: indèx tematic de las nòtas, notícias d'autors non-crestians contemporanèus dau Novèl Testament, cronologia, mapas... Tot es fach per qu’aguèssem aquí un document de referéncia que nos esparnhèsse d’ara enlà, pro que saupeguèssem legir l’occitan, tot besonh de passar per d’edicions en francés dau Novèl Testament.

Antau, grameciarem pas jamai pro Joan Eygun d’aver tavanejat Joan Larzac per li far revirar la Bíblia en entièr, e Joan Larzac d’o aver fach amb tant de saupre e de biais. Fòrça de lengas an de traduccions de la Bíblia, de verai, mas tras que sovent son pas que de reviradas de l’anglés o dau francés. Nautres ara avèm, coma las “grandas” lengas, las orgulhosas que nos espian de tan naut, una traduccion correspondent cap e tot als estandards mai exigents. A partir dels tèxtes originals per un especialista d’aicestes qu’es tanben un dels melhors conoisseires de la lenga d’òc. Una granda avançada, una victòria dins lo combat per se servar una plaça dins aquel òrt claus de las lengas vivas que quita pas de s’apichonir. 

Joan-Frederic Brun

  (Oc N°119, XIVe tièira 2016, p73-74)

Retorn a la pagina de l'autor
Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn a l'ensenhador de la literatura dau sègle XX-XXI
Retorn a l'ensenhador generau