Un
sègle
après la mòrt de l’escrivan, assistissèm a un renovament
apassionnant de
l’agach portat sus Mistral per los legidors atencionats e los
universitaris. A
l’escasença d’aquel centenari, quauques collòquis e
publicacions an trach un brave
lum sus aquelas endrechièiras novèlas. Aquel que n’anam rendre
compte aicí es
de segur un dels màgers, amor a la riquesa e a la novetat de
son
contengut.
Se
tracha donc d’una descobèrta modèrna
d’una òbra que fins ara èra mau coneguda. Mas aquela
redescobèrta demòra un
pauc confidenciala e limitada au cèrcle dels fidèls amants de la
lenga d’òc que
se mainan que conoissián pas gaire, maudespièch de çò que
cresián, lo paire de
la « respelida ». Que fòra d’aquel escachet la mesa en
evidéncia
d’aquel visatge novèl de Mistral a pas agut gaire de resson.
Es tant de
mau desrabar lo reflèx francés quasi neurotic de negacion d’una
cultura que per
definicion non pòt èsser que inexistenta o terriblament
mediòcra, e s’amerita
de tot segur pas ges d’èsser presa en consideracion. L’interés larg
suscitat per la literatura
d’Oc dins lo mond entièr contrasta amb l’ignorància entretenguda
e lo mesprés trufandièr
que son de misa en França. E dins un tal contèxt l’òbra
absoludament singulara,
estonanta, inclassabla, de Frederic Mistral es condemnada sens
escapa a pas
èsser legida.
De mai,
l’òme e sos escrichs son
estats los ostatges, de desenats d’annadas de temps, d’unas
representacions qu’empachavan
màgerment de s’asondar amb delicis dins l’òbra immensa d’aquel
escriveire de
tan nauta auçada. Sens que i anèsson veire a de bon, los mèstres
de pensar de nòstre
exagòn an vist dins aqueles tèxtes un insipid manifèst dau
replec passadista, o
la lausenja per anticipacion dau regim de Vichy e dau marescal
Pétain. Tot aquò
es talament absurd e nèci qu’òm a vergonha d’o escriure e
pasmens aquelas representaeions
desnaturadas son devengudas la descripcion
« oficiala » e generalement
acceptada sens discussion de Mistral e de son òbra. Se solfinava
de segur
qu’aiçò èra un contrasens màger, e desempuòi quauques annadas
aqueles auripèus
difamatòris s’estrafisson : se descobrís a bèles paucs tot
simplament un
immens escrivan, un creador d’univèrs que nos abriva cap a
d’orizonts infinits.
E tanben un òme nafrat fins au pus fons de son còr e que sas
fragilitats
noirisson en secrèt son escritura.
La
desconstruction de l’espavantau
absurdament bastit e mai impausat per lo « prèste a
pensar » parisenc
(Mistral=Maurras=Pétain !!!) reçap quauques contribucions
décisivas amb los
tèxtes d’Étienne Maignan, « Les Contes du Chemin de Paradis
ont-ils lieu en
Grèce ou en Provence ? Paysages littéraires de Charles Maurras
entre Anatole
France et Frédéric Mistral » e mai que mai de Grégory Bouak, «
Frédéric Mistral
face aux écrivains nationalistes. Un rendez-vous manqué ? » e de
Jean-François
Courouau, « Mistral et les juifs ». D’amics de Mistral s’èran
estraviats, aquò
se sap, dins
d’engatjaments de drecha estrèma
qu’anavan puòi au mitan dau sègle XX far mòstra de sa marridesa.
Lo poèta,
de verai, prenguèt pas immediatament sa distància amb aqueles
joves amics encombrants,
coma Maurras e Barrès. Que de fach aicestes avián
per lo poèta de Malhana
una veneracion que preniá de biais d’idolatria. Ne fasián mai
qu’un mèstre, una
mena de mague… A la rebors Mistral marquèt clarament sa
rompedura ideologica e
de pròvas irrefutablas d’aiçò n’i a de carretadas. Es aisit de
comprene que per
el, èra la « Provença » (valent a dire l’ensèms dels
Païses d’Oc) que
comptava en primièr, e non pas la « Grando Franço ».
Sabèm que, per
de rasons mai que mai estrategicas, faguèt a aquela « Grando
Franço »
quauques concessions de respècte necessitadas per lo contèxt de
la pensada
dominanta de l’epòca (per exemple dins « Lis Isclo d’Or »,
una
estròfa de la « Coumtesso » per desamorsar l’escandal
provocat a París
per lo prològ de Calendau, e que « la Coumtesso »
podiá
reviudar). Au sègle XIX una tala preferéncia per la « Provença »
èra d’a fons
inconcebabla !
Per çò
que concernís Maurras, Maignan
s’interessa a un deliciós reculh de nòvas un pauc misteriosas
que son
supausadas se debanar dins una Grécia antica tala que la podiá
somiar un
provençau afeccionat per las òbras de Jean Moréas e de Pierre
Louÿs. E de segur
la clau d’aquelas nòvas de Maurras es mistralenca. La Grècia
mesa en scèna es
la Provença de Mirèio
e de Nerto ont
l’amor carnela es la pòrta ambivalenta dau plaser divin e de la
mòrt. Antau
aquel « Chemin de Paradis » es un palimpsèst ont cau
destoscar un
« filigrane de sens secrets » que se referisson
a Mistral, e
tanben a Anatole France, qu’es l’autra granda figura literària
tutelària dau
narrator…
La
Provença de Mirèio, de
Nerto, de Calendau, de las Isclo d’or, e
dau Pouèmo dóu
Rose, es de tot segur pas un rebat fidèl de la Provença
istoricò-geographica
o etnographica, ni qu’aquel espaci li serviguèsse de referéncia.
Es d’en
primièr las fonzors de l’arma tormentada d’un poèta que ditz son
sic e rebastís
un país de sòmi. Mistral es pas « l’ennemi du
progrès » riblat sus un
« retour au passé », es un creador d’univèrs que fai quicòm de novèl cap
e tot en bastiguent un
país interior. O fai amb tant de poder que desenant aquel país
fantasmatic se
pega sus l’espaci geografic (e uman) real e l’enriquesís de sa
mirgalhadura d’imaginari.
Un pauc coma Poshquin construiguent dins sas nòvas e sos poèmas
una Russia qu’es
un païsatge literari mas que ven une referéncia incontornabla
apegada sus lo país
et que n’enriquesís la descobèrta. Mas la Provença es pas la
Russia e l’escandal
vertadièr es aquí : jos lo cobèrt d’imaginari,
d’exteriorisacion de sas
sofrenças escondudas, Mistral balha la vida a un país qu’es pas
aquel que lo bon
pòble de France i deu crèire mòrt e fòl, e que los escrivans dau
sègle XIXe ne
fan a bèl esprèssi la celebracion. Nani, es quicòm mai :
crea per lo poder
de son imaginacion un pays d’Oc qu’a pas res de veire amb çò que
deuriá èsser
una província francesa alinhada sus París. Impardonnabla
transgression.
Las
doas comunications centralas
dau libre, degudas a Felip Gardy [« Mistral, écrivain
illisible ? »] e a Joan-Ives Casanòva [«
Approches de l’oeuvre mistralienne. Emportements et
gauchissements de la
critique»] tòrnan adralhar los
estudis mistralencs
dins aquela perspectiva. « Si Mistral peut être lu (ço
ditz Gardy)
c’est bien en descendant sous la surface de l’œuvre […] en
essayant
d’apercevoir le fond sans fond du puits où il nous entraîne en
usant de tous
les artifices […] ces abîmes dont l’exploration remonte aux
années de
l’enfance ». O ditz d’un autre biais Joan-Ives
Casanòva quand nos
parla d’una « écriture révélant des gouffres ».
Teiriç
Offre, amb finesa, met aquesta perspectiva en evidéncia a
prepaus de la lectura
de Nerto, una òbra mau aculhida per son lectorat mentre
Mistral l’aima fòrça.
Nerto illustra la granda ambivaléncia, lo mau es pas
totalament negatiu,
« lo diable es un compaire gai » e tot còp sens
o voler « pòrta
pèira » a l’edifici.
Una de
las grandas claus es
l’intertextualitat e la recèrca d’« ipotèxtes », de
lecturas dau poèta
que son influéncia transpareis jos la forma de resonàncias mai o
mens subtilas
o de convergéncias tematicas. E Rémy Gasiglia [« “Dóu clar miejour au negre uba…”. Quelques
hypotextes de Calendau
et de Nerto »] nos suspren un
pauc, ni que son
argumentacion siá rigorosa, en trobant de
claus escondudas d’aqueles dos libres dins los contes de las Mil
e Una Nuòchs, los
romans gotics d’Ann Radcliffe, e la Justine de Sada.
Mistral en resonància
amb son vesin geografic lo Divin Marqués, e ben òc, lo Comte
Severan dins son castèl
isolat ont reinan l’orgia e la transgression desondrariá pas la
galariá dels
libertins meses en scèna per Sada, e de mai lo vocabulari de la
traduccion francesa
utilisa largament lo lexic dau marqués. Gasiglia e Offre van mai
luònh e se demandan
se Mistral auriá pas legit lo manuscrich de las « 120 jornadas de
Sodòma », causa
impossible d’a fons vist qu’aquel manescrich èra conservat sins
lo le secrèt, e
per subrepés escrich dins una escritura minuscula que lo rendiá
pas possible de
legir coma aquò. Es pas qu’a l’intrada dau sègle XX qu’aquel
tèxt tirat de
l’oblit e publicat. Aitanben
es verai
que fòrça parallèls trebolants pòdon èstre entredesvistats…
Mistral
es
pas un epigòn de Sada, solid, amai se’n manca, mas es de bon
veire que lo
rèire-fons vertiginós d’aquela òbra enfachina nòstre poèta, de tant
que suggerís aquela fascinacion
sens jamai la reprene a son compte. Aquòs’s çò qu’entrevei
finament Maurell en espinchant
dins los abisses trebols de l’escritura mistralenca, que son
semblants a
l’imatge de las prigondors de Ròse ont lo Drac a son reinatge « les grandes
forces de destruction à
l’œuvre dans le fond des hommes et des civilisations ».
Aquí de verai
un tèma-clau de Mistral, transparent jos la mirgalhadura dels
imatges, e qu’esclaira
aquela mesfisança que se li es tant reprochat per lo mond modèrn
que s’anóncia
au sègle XIX.
E de
qué pensar de Mistral novèl
Esiòd, poèta dels « trabalhs e dels jorns » qu’escrincèla
lo tablèu mitic de
las originas ? Joëlle Ginestet espepissa tota la fresca
etnografica que
Mistral fai desfilar dins son òbra, aquel mond tradicional vodat
a disparéisser.
Per quau legís Mistral a la lèsta es lèu fach de crèire que la
matéria meteissa
de l’òbra es aquí, e es çò qu’i veguèron los jurats dau Prèmi
Nobel. Aitanben la
printura dau mond tradicionau es
la mairitz d’una òbra que vai mai luònh. Una
mairitz ont pren naissença la creacion d’una lenga
d’escritura, aquela
que desenant los occitans reçaupràn coma lor lenga de cultura
enfin restablida
dins son poder de dire. Mas au dintre d’aquel decòr se deslarga
un jòc verbal embreissaire,
una « spirale des mots et des images », ont
cau desvistar los
revolums d’escuresina e las molièiras qu’aqueste vèrs dau Poèma
dau Ròse descriu
tan polidament : « Lis afons
remolinan encres » : valent a dire los abisses
revoluman comols
de negror. Una aventura semblanta s’atròba dins l’escritura de
Max Roqueta, que
met en scèna lo mond tradicionau au lindau de sa disparicion,
mairitz de la
lenga, e enrebalat dins una dança a l’entorn dau nonrés. Pasmens
se sap que Max
Roqueta vòu refondar son escritura en distanciacion e en
rompedura amb lo modèl
mistralenc, ni que li vodèsse un respècte màger.
I a de
comunicacions que parlan
de la recepcion d’aquela òbra dins d’autris culturas, en
Espanha, en Polonha,
en Russia, e de segur au Chile amb la granda poetessa Gabriela
Mistral qu’adoptèt
lo nom dau poèta provençau coma pseudonim d’escrivana. L’immens
avantatge de legir
Mistral despuòi un autre ponch de la planèta es a bèles uòlhs
vesents que nos
destrai de la granda capa de mesprés e de representacions
devalorisantas que
demòran inevitablas en França. Dau còp se pòt legir Mistral coma
un grand autor
sens ges d’autre presupausat. Es intéressant de notar que los
legeires d’autras
parts dau mond son estats sensibles a d’autrasdimensions de
l’òbra que i an
descobèrtas. Aquò illustra la riquesa sosprenenta d’aquela òbra
a despart.
I auriá
encara fòrça de causas
de tirar d’aqueste
libre novèl sus Mistral,
absoludament incontornable, que constituís tanben un miralh ont
l’escrivan d’òc
dau sègle XXI pòt cercar son quite visatge, tal que jamai j’aviá
pas vist.
Antau Felip Gardy argumenta per un « rapatriement [de
Mistral] dans la
République Mondiale des Lettres » [p 126]. E Felip Martel
concluís aqueste
reculh ric e apassionant per un tèxt titolat « Mistral sans fin
» que recapitula
aqueste cambiament de perspectiva, e mòstra qu’avèm de descobrir
un grand autor
desconegut, de portada universala, en faguent petar ardidament
las crostas espessas
de las representacions que s’opausavan fins ara a sa lectura.
Retorn a la pagina de l'autor
Retorn a l'ensenhador de la literatura
montpelhieirenca d'òc
Retorn a l'ensenhador de la literatura
dau sègle XX-XXI
Retorn
a
l'ensenhador generau