A l

Los provèrbis lengadocians dau diccionari de l'abat de Sauvages

L'abat Pierre-Augustin Boissier de la Croix de Sauvages (1710-1795) nascut e defuntat a Alés, siaguèt un esperit enciclopedic afeccionat per l'estudi dels insèctes, de las plantas, dels rius, dels sèrres... e la lenga occitana, que ne donèt un deliciós diccionari enciclopedic qu'es un vertadièr viatge au còr de la societat lengadociana dau sègle XVIII. Lo diccionari pareguèt en 1785. Aquela prumièira edicion se pòt telecargar dempuòi lo siti de la bibliotèca nacionala de França. Una segonda edicion revista, corregida e augmentada deguda a son nebot L. A. D. F. pareguèt a Alés en 1820.

Lo diccionari s'acaba per una tièira de 1350 provèrbis. Los ai transcriches çai-dejota en grafia occitana en uniformizant lo lengatge sus la basa dau montpelhieirenc. Podètz tanben los telecargar en pdf dins sa grafia d'epòca un pauc destimborlada..

L'ensèms es d'una riquesa miraclosa. Es un concentrat d'idiomatisme, d'occitanitat espessa e risolièira...

A l'aura drecha ges d'abric, a paure òme ges d'amic.
A bòn amassaire bòn escampaire.
A bòn chin, bòn os.
A bòn demandaire, bòn refusaire.
A bòna bugadièira manca pas jamai pèira.
A bòn varlet, aurelha d'ase.
A boca barrada non intra mosca.
Abriu abriva.
A cada senhor novèl cada puòg es un castèl.
A cadun, lo sieu n'es pas tròp.
A canalha, fau pas toalha.
A chival manjaire cabèstre cort.
A capelan nus, lo ben li fug
A carn de chin saussa de lop.
Aquò s'acòrda coma lo magnificat a matinas
Aquò's a perpaus coma caufalièch d'estiu.
Aquò's lo deman de Simonet
Aquò's son biais coma botelha quand bava
Acordatz-vos, e faretz plòure.
Aquò vos vai coma la pèira a l'anèl.
Aquò vos vai coma lo bast a l'ase.
A dur rove, dur conhet (=cunhet)
A fach besonha de monina: pauc e mau.
A fach lo viatge dau Corbatàs
A fach coma las putas, a manjat son bòn pan prumièr
A fach coma varlet de Maròt, que n'oblidèt res que de dire adieu
A fauta de buòu òm fai laurar l'ase
A fauta de savi botan fòl en cadièira
Afatigat coma paure òme que cola sa trempa
A fòl, fortuna
A gròssa bèstia, gròs morrau
Aiganhau de mai fai tot bèu o laid
Aigacorrent non es òrre ni pudent
Aiga e pan, vida de can
Aiga, fum michanta femna e fuòc fan fugir l'òme de tot luòc
Aiga trebola me negaràs pas, perqué te passarai pas
Aimar e èstre aït, esperar e non venir, èstre au lièch e non dormir, son tres causas que fan morir

Ai manjat de lenga de cat, dise tot çò que sabe.
Ai que vai mau, quand la galina fai lo gau.
Aitan còsta ben batut que mau batut.
Aitan de freg coma de sen.
Aitan fai aquel que ten, qu'aquel qu'escòrja.
Aitan que ponhetz la bèstia, aitan camina.
A gents baugs, campana de fusta.
A gents malairoses, lo pan mosís au forn.
A l'amic, lo segren, o lo regrèt.
A l'ase sadol, lo blat i es veça.
A la candèla, la dòna es pus bèla.
A la casa de Peironèla, cadun i a son escudèla.
A la fin se sauprà, quau a manjat lo lard.
A la femna coma a la barca, torjorn i a a faire quauque ren.
A las grands pòrtas, bofan las grandas auras.
A las gents de cort, tot es cort.
A la sonalha la bèstia se conois.
A la tèsta e als pès, se conois, dòna, quau sètz.
A l'enfornar se pren lo pan cornut.
A l'envielhir, l'enfadesir.
Aligança per lo ben jamai portèt cap de ben.
Alhet e pan, repais de païsan, alhet e carn, repais de richard.
Au mai mèrda òm bolèga, au mai pudís.
A l'òme dòna ta filha, e non a camp ni a vinha.
A lo mau de la cambe (=chanvre): la femèla vau mai que lo mascle.
A lo mau de las galinas que tan mai fai freg, tan mai bevon.
A lo mau d'un uòu cuòch: dont mai se còi, dont mai se fai dur.
A l'ostau i a ren se de defòra non ven.
A lo ventre curat coma lo cuol d'un capèl.
A lo mau de cat usclat, vau mai que non pareis.
A mau de còr òli de soca.
A mau de tèsta estopada de vin.
A marit gelós la bana au frònt.
Amb lo senhor non vòlgas partir las peras, car lo senhor prendrà las pus maduras e te romprà lo cap amb las pus duras.
A michant obrièr, ges de bòns otisses.
Amic de cadun, amic de digús.
Amic que non valga, cotèl que non talha, se lo pèrdes, non te'n chalha!
Amor de nòra, amor de gendres, es una bugada sans cendres.
Amor de senhor, ombra de boisson.
Amor de sòrre vau pas un pòrre; amor de fraire vau pas gaire.
Amor e rasca, regarda pas onte s'ataca.
A nadau au fuòc a Pascas au ròc.
Anaz-vos'n en Agonés pan e peras i trobaretz; lo matin peras e vin; lo dinnar peras e pan; lo subrejorn peras totjorn; lo sèra totjorn peras.
An be nèu, an de ben.
Anem plan, acampem ben.
Anem plan e rescontrarem mai de gents.
Ansin ditz lo rainal dels rasims.
Ansin vai lo monde: l'un se fai la barba e l'autre se fai tondre.
An vendemiat abans las cridas.
Au desbastar se veson las cachaduras.
Au fons dau sac se tròban las brisas.
Au jorn dau jutjament aitan vaudrà la mèrda coma l'argent.
Au jòc e au vin, l'òme se fai coquin.
Au cuol se conois quand las dents penchenan.
Au lotgís, au canhard, cadun i es per sa part.
Au mes de Julhet, ni femna ni caulet.
Au monde n'i a pas ges de solaç que non siá seguit d'un ailàs.
Au pus fòrt, la pelha.
Au temps que canta lo cocut, lo matin mòl, lo vèspre dur.
Au trabalh que non s'abriva es de carronha tota viva.
Ausit dire vai per tot.
A pauc vin, beu prumièr, a pauc pan, pren las brisas.
A paraulas lordas, aurelhas sordas.
A pichòt cabau tot li vòu mau.
Après bòn vin, bòn coissin.
Après la fèsta lo fòl rèsta.
Après la mòrt, lo mètge.
Après lo dòu, fòls se fan savis.
Après pichet beurem folheta.
Après tres jorns l'òm s'enuèja de femnas, d'òstes e de plòjas.
Après un acampaire ven un escampaire.
Après rastèu cau pas forcas.
Aquel ase es ben malaut, a dessús un bèl emplastre.
Aquel pela pas figas.
Aquel que quauque ben crompa, se non lo paga pas ben se trompa.
Aquel que se muda Dieu l'ajuda.
Aquí ont es lo gau cau pas que la galina cante.
Arca de sciéncia voida de consciéncia.
A ren fau pas saussa.
A res mandar fau pas messatge.
Argent de femna e ben de campana non florís ni non grana.
Argent fai pro mas ben passa tot.
A rude ase rude asenièr.
A Sant Martin tapa ton vin.
A sant Michèu los gostats mòntan au cèl.
A Sant Tomàs còi ton pan, lava tos draps.
A Sant Luc lo freg es au suc.
A Sant Andrieu, ço ditz lo freg, aicí soi ieu.
As la colèra dau pastissièr que cochava las nièiras amb un aste.
A totjorn pet o foira.
A Totsants l'oliva a la man.
A tres fes son luchas.
A trobat lo blat cher, a cargat de vin.
A vielhitge, repepiatge.
A vièlha cata joina rata.
A vièlha muòla mòrs daurat.
A vilèn carbonada d'ase.
Ase de megièr n'es jamai ben embastat.

Badalhar pòt pas mentir, se non vòu manjar vòu dormir.
Baila-garda la feda au lop e la galina au rainal.
Baila un uòu per aver un buòu.
Barbièr sensa glòria notari sens escritòri, pelissièr sensa pèl non valon un cascavèl.
Barba de belistre fach a petaces.
Barba d'espolseta, molhièr d'escaufa-lièch.
Bava coma un manhan.
Beat que dau ben d'autrui fai son aprendissatge.
Beat que ten. Durbec qu'espèra.
Ben de campana, se florís non grana.
Ben dos sèrres se rescòntran, quand dos boçuts s'atròban.
Ben es vertat çò que l'òm ditz, qu'emb lo temps favor vau ardits.
Bèla a la candèla, lo jorn o gasta tot.
Bèla es la castanha, dedins es la maganha.
Bèla femna, michanta espinha.
Bèla femna, miralh de nècis.
Bèlas promessas fan los nècis joioses.
Ben mau aqués n'es pas eretatge.
Ben ven quand garçon nais; s'una filha ven, ben se'n vai.
Bèu temps d'ivèrn, santat de vièlh òme, promessas de gentilòme, quau se'n fisa n'es pas satge òme.
Ben pauc vau l'ase, que non pòrta son bast.
Ben raubat, se florís, jamai non es granat.
Ben fai l'òme vièlh mès li còsta.
Ben es nèci lo rat qu'en un sol trauc se fisa.
Bestiau jove cau que trepe.
Bèstias venon, bèstias se'n tòrnan.
Ben vendrà lèu, que tròp demòra.
Bleda tendra es de bòn plegar.
Bòn bru vau bòn vin.
Bòn can tòrna a l'ostau.
Bòn convidaire fai manjar malaute.
Bòn legat, paure testament.
Bòn mantèl, bòn capèl, bòtas de bònas pèl e chival de bòna raça, fan camin quin temps que faça.
Bòn mestièr vau una baroniá.
Bòna jornada a fach, que de fòl s'es desliurat.
Bòna femna, marrida tèsta.
Bòna muòla, michanta bèstia.
Bòna tèrra, michant camin.
Bòn ren, bòn boièr e bòn semenat fan lo camp ben engranat.
Bòsc verd e pan caud, fan la roïna d'un ostau.
Bòsc verd fai fuòc caud.
Bota aquela espiga a ta glena.
Botariá pas la man au sen per un pesolh.
Botatz dos fòls ensèms, au cap de l'an seràn tres.
Botatz la man au panièr, que son totes de lobatons.
Boièr sens barba fai l'aira sens garba.
Bram de sauma monta pas au cèl.

Cada cosinièr fai sa saussa.
Cada jardinièr lausa sos pòrres.
Cada menestrieirèl (violon de village, pron: "menestrirèl"), a son baratèl (tricherie).
Cada pòrc a son Sant Martin, cada coquin son michant matin.
Cada topin tròba sa cabucèla.
Cada fata (chiffon, guenille) a son sen.
Cadun sentís onte li prutz.
Cadun volriá manjar la mèrda amb un culhièr d'argent.
Cadun vòu virar l'aiga a son molin.
Calinhaire de bren, escaufat coma la cadena d'un potz.
Cau laissar córrer l'aiga jot lo pònt.
Cau pas s'estendre mai que sa flaçada.
Canalha es lèu d'acòrd.
Cau rendas, o fasendas.
Causas laidas e ben paradas.
Careças de chins, amor de putas, bòna chèra d'òste, non se pòt far que non còste.
Carga d'armas, carga de paur.
Cara d'espitau, cuol de misericòrdia.
Caçaire e jogaire non pòdon que mau traire.
Castèl de carn s'aborrís lèu.
Cat emmantelat non prenguèt jamai rat.
Casa bastida, vinha plantada e filha noirida.
Cent escuts de laguis pagan pas un patac de deutes.
Cèrca l'ombra coma un ase vermenós.
Chambrièira novèla e escoba nòva fan l'ostau net.
Chambrièira retornada e sopa rescaufada non fan jamai bòna proada.
Chèra de castèl, crebar de rire e morir de fam.
Cin bregós, a las aurelhas vermenosas.
Chins e enfants conoisson qué ben li fau.
Chut, que la maire coa.
Clar d'en bas, montanha escura, plòja segura.
Còp de pè d'èga n'estropièt jamai rossin.
Còmpte arrestat es mièg pagat.
Conselh de molhèr es pichòt, qué non lo pren es un chòt.
Cochan lo lebrièr davant la lèbre.
Coma canta l'abat, antau respònd lo clerjat.
Coma las gents, l'encens.
Coma las pomas, una gasta l'autra.
Cort sermon, e lo dinnar.
Corta lenga e lòngas aurelhas.
Convit de Montpelhièr, convidar a l'escalièr.
Cosinièira lambreta, fai la saussa amai la freta.

D'aicí a cent ans serem totes bòrnis.
Dau dich au fach i a grand trach.
D'aucèls de ribièira e d'estanh, pren lo darrièrs, laissa lo davant.
D'aucèls, de chins, d'armas, e d'amors: per un plaser mil dolors.
Dau temps ni de senhoriá non se cau donar malanconiá.
Dau temps que lo chin pissa, la lèbre s'enfugís.
D'aquí d'ont deu sortir lo lum, sortís lo fum.
D'aquí ont non pensa l'òme, corrís la lèbre.
Dabans savi ni après fòl, non passes aiga ni fangàs mòl.
De bèla femna e flor de Mai, en un jorn la beutat se'n vai.
De ben servir e lo saupre èstre, après varlet, òm deven mèstre.
De bòna ora ponh l'espinhaquand a enveja de ben far.
De bòn plant planta ta vinha, de bòna raça pren la filha.
De quau es l'ase, que l'embaste.
De quau es l'ase, que lo leve per la coa.
De carestiá non empligues ton granièr.
De gran eissuch, gran banhat
Degun non vòu estacar lo cascavèu au cat.
De gents de Cevenas, non fagues padenas, que traucadas son.
De joine avocat eretatge perdut; de joine medecin cementèri boçut.
De la pasta de mon compaire, bòna fogassa a mon filhòu.
De la tèrra fa lo valat.
De lai ont es la patz Dieu dau cèl i abita.
De lai ont i a res lo Rei n'a pas de talha.
De lòng país lòngas novèlas
Demandatz a Matieu qu'es pus messorguièr que ieu
De marrida femna garda te ; e de la bòna non te'n fises.
De michant pagador fau prene la palha e las flors.
De pauc fach pauc de novèlas.
De pòrta barrada lo diable se'n tòrna.
De pro palha pauc gran.
De qué fasètz a vòstras fèbres?
De Sant Miquèu a Martror i a un mes laborador.
De sarjant (=uissièr) non fagas ton compaire: se non te fai mau te lo farà faire.
Desargentat coma la Crotz dels Capochins.
De Senhor, de ribièira e de grand camin, fai mau èstre vesin.
Destrech au bren, largant a la satina.
De tala vida tala fin; de bòna tèrra bòn topin.
De tau pan te farai tala sopa.
De tau te fises, de tau te gardes.
De tot peu bòna bèstia.
De totes es aït (=asirat) e quitat, que non ditz res que la vertat.
De totes te fagas, de totes te gardes.
De tota mena de mestièrs i a de bòns e de paures obrièrs.
Detràs lo mèstre, se fai la figa.
De tres grands, dos corbats; de tres pichons dos glorioses.
De vièlh lebrièr, bòna caça.
Diga me emb quau vai, te dirai quau es.
Diligença passa sciéncia.
Dins la resclausa d'un molin s'es pas jamai pres de balenas.
Dins los gròs gorgs se pèsca los gròs pèis.
Dins pauc d'oras Dieu labora.
Dins una eimina de presompcion n'i a pas per un patac d'abilesa.
Dins un òrt semenat de procés, rarament se culís una flor d'amistança
Dieu dòna lo freg suivant la rauba
Dieu nos garde de vièlhas barcas e de novèls capitanis
Dieu te dòne de sen, e a ieu d'argent
Dieu vos dòne lo bast, puòi que volètz la tèla
Dieu vos garde de mau, e de freg quand farà caud
Dieu vos garde de quatre causas, de bòn salat sens mostarda, d'una chambrièira que se farda, d'un varlet que se regarda, e d'un paure repais que tarda
Ditz blanc e fai negre
Disputa la pèl abans d'aver l'anhèl
Dison que per dormir segur, n'es res de tal qu'un ventre dur
Dòna ben estava, mau cercava, trobat l'a
Dòna fogassièira, au cap de l'an mangèt sa verquièira
Dòna Gaia me plai ben, mas que jamai non me siá res
Dòna prim fiala moriguèt de fam, dòna fiala gròs visquèt tot l'an
Dòna que non manja lo ventre la manten
Dòna viana que fai los estats sens òme
Dòrm lo cat, velha lo rat
D'òrra vaca òrre vedèl
Dolor de femna mòrta dura jusqu'a la pòrta
Dont mai lo diable a dont mai volriá aver
Dona la fauta de l'ase a la barda
Dont pus aut monta la monina, dont mai mòstra lo cuol
Dos bèls jorns a l'òme sus la tèrra, quand pren molhèr e quand l'entèrra
Dos fòls se tròban jamai de mema pensada
Dobrís los uòlhs coma un crestaire
D'una man lo grata e de l'autra lo mata
D'una man lo franc e de l'autra la pèira
D'un sac de carbonièr non pòt sortir farina blanca
**
Enfant nascut, Dieu l'a pascut
Enfant noirit de vin, femna que parla latin, faguèron jamai bòna fin
Enfants sèm, enfants devenèm
Embé d'argent se fai lo còmpte
Embé fèu non se prenon moscas
embé lo sorelh estèlas non luson
Embé tamborins non se prenon lèbres
emb un marrit chivau, bòn esperon
En d'un òme riche sa femna li morís; en d'un paure òme, sa muòla
En abriu canta lo cocut s'es viu
En aiga pura barca segura
En quau Dieu vòu ben la truòja fai de porcèls
En causas fachas los conselhs son preses
En cent francs de procés n'i a pas per un patac d'amor
En fadejant l'òm fai son dam
En forn caud non creisson èrbas
En ivèrn, pertot plòu, e l'estiu, onte Dieu vòu
En ivèrn non quites ton mantèl, ni per òrre ni per bèl
Engenhcós coma lo cuol d'un pòt, que se barra sens correjons
En maguèla (=sèrre penjalut), o en tèrra pendent, non botes ton argent
En ostau de lop non botes ta carn
En temps suau cadun es maridanha
En tèrra de baron non plantes ton bordon; se lo plantas, non lo plantes prigond
En tèrra de papa, estend ta capa
En tèrra que flaire, non botes ton araire
Entre doas verdas, una madura
Entre enfants e cadèls, conoisson que li fai bèl
Entre filhas e capelans, sabon pas onte manjaràn lor pan
Entre filhas e escobilhas, poirián pas èstre tròp luònh de l'ostau
Entre la dalha e lo volam, lo païsan mòr de fam
Entre la patz e la trèva, Martin perdèt sas ègas
Entre la mèrda e lo pis lo bèl enfant se noirís
Entrements que son cauds, se plóman
Entre Pascas e Pendacosta fai ton dessèrt d'una crosta
Entre Sant Pèire e Sant Pau planta lo pòrre e lo caul
Entre tròp e pauc mesura i cau
En triant, bèlas figas se'n van
Es abilhat de gris coma un ase
Es afairat coma un paure òme que cola sa trempa
Es afarat coma la crèsta d'un gal
Es apreissat coma un ase de vendèmias
Es ben grassa la galina que se passa de sa vesina
Es ben michanta la tempèsta se quicòm non rèsta
Es ben amic de l'ostau, que se tòrca au faudau
Es camús coma figa en cabassada
Es cargat d'argent coma un grapaud de plomas
Es caitiu, pren las moscas amb un fiu
Es ceuclada d'anèls coma una bota
Es coma l'ase dau molinièr, s'arrèsta en totas las pòrtas
Es coma los cans qu'au mai manjan, dont mai retnan
Es coma un teston raunhat: las letras li mancan
Es curat coma un brusc
Es dels enfants de Zebedèu, sap pas çò que demanda
Es dels escolièrs de Pònta, que van a l'escòla tant que sabon pas pus res
Es dels medecins de Besucon, descobrís los malauts per los far susar
Es desglesit coma una vièlha semau
Es dels testimònis de Palhard, que venon sens los anar quèrre
Es de la mena de Pèire-Joan, n'intrarián vint-e-quatre dins i=una cogorla
Es de raça de cigala: viu de l'èr dau temps
Es de raça d'estornèl, aima l'oliva
Es enfant d'onze oras, ausís miegjorn
Es embolhat coma un gal amb d'estopas
Es emplomada coma una muòla limonièira
Es en chança, sa femna fai l'amor
Es endinnat (indignat) coma la crèsta d'un gal
Es en fatiga coma un cordonièr que n'a qu'una forma.
Es entraversat coma barra de pòrta
Es envinassat coma una cogorla
Es esfrontat coma vergant de bòsc
Es estringat coma un galapastre
Es fach als compliments coma un buòu a montar una escala
Es filh d'un ase: una ora dau jorn brama
Es fòl que giscla
Es grand pietat d'un paure chin que n'a ges de mèstre
Es gras coma una grasilha
Es grossièr coma pan d'òrdi
Es innocent coma un diable de quatre ans
Es mau rescondut, que mòstra l'esquina
Es matinièr coma un fornièr
Es nascut au bordèl, tot lo mond son sos parents
Espelhariá un pesolh per n'aver la pèl
Espelha me, ditz l'olivièr, te vestirai
Espinha ponh e ronze esfata: gavòt es fin, Auvernàs passa
Espinha que non ponh quand nais, non ponh jamai
Es ben gardat çò que Dieu garda
Es pus fòl que l'aiga non es lònga
Es renós coma cata bòrnha
Es tot d'una peça coma una escla
Es totjorn en l'èr coma una cadaula
Es tròp vièlh, deviá pas tan lèu nàisser
Es un ase o un aret, qu'enfin mascara la paret
Es un àngel a manlevar e un ase a rendre
Es un mau grand, de grands servir; es un pus grand mau, los desservir; lo bonur es d[e n]on los conóisser
Es una mina; li manca res que lo miaular
Es una paura annada, quand los capelans lauran e las putas fialan
Es vergonhós coma truèja que pòrta un levam

***

Fachariás ni plors non son remèdis de dolors
Fai cridar de vin e vendre de vinagre
Fai d'aiga d'uòlh
Fa de l'eimina sestièr e de la malha denièr.
Fa fais de tot bòsc
Fai l'ase per manjar de bren
Faguetz ben e non mau, autre sermon non vos cau
Fai bòn saupre ren, l'òm apren totjorn
Fai coma lo chin dau deimièr, ten d'a ment
Fai dinnar amb de banas de cagaraula
Fai d'una mosca un elefant
Fai d'una palha un palhièr
Fai la saussa a l'aucèl sens aver vist la ploma
Fai lo malaute per manjar un uòu
Fai lo potz còntra la ribièira
Fai mau pissar a la carrièira, tot lo mond vos vei
Fai me sieta, ieu te farai talhador
Fai parlar d'el coma lo cabrièr de Nimes
Fai rire de chin, que passa pas las dents
Fai çò que deves, e venga çò que poirà
Fai çò que pòt, coma robin quand dança.
Faliá (=caliá) venir quand tondiam, auriás agut de lana.
Fan coma las putas, manjan lo bòn pan prumièr.
Fau (=cau) excusar lo vin e castigar la botelha.
Fau (=cau) far jòc que dure.
Fau (=cau) far o laissar far.
Fau (=cau) manjar una eimina de sau ensèms, per conóisser l'imor dels gents.
Fau (=cau) pas copar los lardons avant de prene las lèbres.
Fau (=cau) pas crompar cat en sac
Fau (=cau) pas dire mau dau jorn que non siá passat
Fau (=cau) pas escorjar tot çò qu'es magre
Fau (=cau) puslèu regardar lo marchand que la marchandisa
Fau (=cau) que l'ostau se pèrde per quauque gotièira
Fariá d'uòlhs emb un cat
Fariá tetar un buòu vièlh
Farina fresca e pan tendre, ajudan un ostau a descendre
Fasetz de ben a Bertrand, vos lo rendrà en cagant
Favor de senhor n'es pas eretatge
Fèbres quartanas non fan sonar campanas
Fèbre de buòu, quand es sadol son ventre li dòu
Fèbre galhosarda, quand es sadola trambla
Feda aprivadada de tròp d'anhèls es tetada
Feda comptada, lo lop l'a manjada
Feda que biala, pèrd un morsèl
Femna daurada, es lèu consolada
Femna de ben e de bòna mina, non vai pus luònh que la galina
Femna fai o desfai l'ostau
Femna malauta e que siá gròssa, a un dels pèses dins la fòssa
Femna muda, foguèt jamai batuda
Femna qu'a un bòn marit, au visatge o pòrta escrich
Femna que còi e fai bugada, es mièja fòla o enrabiada
Femna se planh, femna se dòu, femna es malauta quand o vòu
Femna trotièira, foguèt jamai bòna mainatgièira
Figas e sermons, a Pascas passan sasons.
Filhas d'òstes e figas de camin, se non son tastadas de vèspre, o son de matin
Filha d'òste e de bochèr, ages per gaug que res non te siá
Filha d'òste e figa de canton, son pus lèu maduras que de sason
Filha es coma la tòra, es bèla quand es enclausa
Filha madura, pòrta l'enfant a la cintura
Filha pauc vista, es de requista
Filha polida sans avís, mai de calinhaires que de marits
Filha qu'agrada es mitat maridada
Filha que pren, se vend
Filha qu'escota, vila que parlamenta, son lèu presas
Filhas que son a maridar, michant tropèl a gardar
Filha que vòu èstre presada, ni vista, ni visitada
Filha sans crenta, vau pas un brot de menta
Filha trotièira e fenestrièira, rarament bòna mainatgièira
Fisatz vos en castanhas caudas, vos petaràn dins la man
Fòl demanda conselh, que non lo crei
Fòls desiran, sages acampan
Freg embé freg, fan los enfants gelats
Frisat coma un caulet
Fugir, pòdes, escapar, non
Fugiá la plòja, e s'es getat dins un valat
Fugiá lo fum e s'es getat dins lo fuòc
***
Ganha dau pè coma un amotlaire
Galinas que van per l'ostau, se non becan, becat an
Gausís una candèla per cercar un mochon
Garda quand l'auràs, se non te'n pentiràs
Garís un mau e ne fai dos
Glot en cosina, son parièr non desira
N'i a milhor amic, que la borsa
N'i a pas de mai empachat qu'aquel que ten la coa de la sartan
N'i a pas d'òli sans crassa
N'i a pas pus michanta portadura que la mèrda quand es madura
Gota a gota, l'aisina s'agota
Granda sartan per fricassar, emborda prima per tamisar, una molhèr despensièira, an lèu voidat una palhièira
Grassa vaca fai lo vedèl foirós
Gròssa borsa, res d'argent

I a chaus e chaus
Ieu, me'n tène au pergamin, qu'es pus fòrt que lo papièr
Ieu non sabe ni chifra ni mifra, mès emb d'argent farem lo còmpte
Injúrias de vin s'oblidan
Uòi es Sant Robèrt, que se lèva de sa plaça la pèrd
Uòi es Santa Colomba, que se lèva de sa plaça l'i retòrna
Isabèu, se non sètz bèla, vòstre nom es bèu
**
Jamai amorós vergonhós non aguèt bèla amiga
Jamai cat miaulaire non foguèt bòn caçaire
Jamai deman non foguèt riche
Jamai lo darnièr non ganhèt la corsa
Jamai non s'es fach bugada que non se siá eissugada
Jamai non me costaràs cinc sòus, per devenir baug
Jamai ven mau per l'un que non siá ben per l'autre
Jamai un pecat non venguèt sol: e sol es estat, que n'a jamai pecat
Joan e Joan partisson l'an
Janvièr de plòja chiche, fai lo pagés riche
Janvièr fai lo pecat, e Març es enculpat
Gents de guèrra e de marina, son totes de mema farina
Geta lo margue après la destrau
Joinessa peresosa, vielhesa necessitosa
Jorn passat, jorn ganhat
Jot l'aiga, fam; jot nèu, pan
***
La borsa fornida fai la dòna estordida
La cançon de mèstre Filibèrt, que tot o vòu, tot o pèrd
La carreta, tirassa los buòus
La civada, fai lo rossin
La dòna pòt e ausa, quand son marit la lausa
La femna e la tèla, mau se causís a la candèla
La femna e lo ris, en (=emb?) aiga se noirís.
La femna es coma la castanha, bèla defòra, dedins es la maganha
La fortuna de monsur Madari, de curat devenguèt segondari
La lenga n'a ges d'òs, mès fai tan pus bèl cròs
La mainada de mèstre Michau, tan mai n'i a, tan mens vau
La marina roja, aura o plòja
La matinada, fai la jornada
La mar fai de riches e de paures
La musica e l'instrument, laissa l'òme coma lo pren
La nèu de uòch jorns, maire de la tèrra; e uòch jorns enlai, mairastra
La pasta crema lo forn
La patz es la fèsta de Totsants e la guèrra la fèsta dels mòrts
La patz fai l'argent, e l'argent, la guèrra
La ploma e lo cant, fan conóisser l'aucèl
La pus pichòta ròda dau charri, fai mai de bruch que las autras
La rata que n'a res qu'un trauc, es lèu presa
La riquesa d'un paure òme, se'n vai coma l'aiganhau au sorelh
La rogeiròla dau matin, marca la plòja au despartir
La sarpilièira vau mai que la marchandisa
La truèja fai lo mau, e los porcèls o pagan
La vertut enriquesís l'òme paure
La vertut es coma l'òli, vai totjorn dessús
La vinha de ma tanta, tot lo mond i a part
La vinha de monsen Francés, bèla mòstra e pauc de rasims
Ladre coma un pòrc
L'aiga gasta lo vin, las carretas lo camin, e las femnas l'òme
L'amistat pòt pas venir tot d'un caire
L'amor fai dançar los ases
L'amor, lo fum e la tos, se rescondon pas en tots.
L'an de las gròssas amètlas, que las tres fasián un sestièr
Languís, qu'espèra
Lauriòu, figa madura
L'argent, fai cantar los bòrnhes
Lard vièlh, bòna sopa
Las armas dels poltrons, non talhan ni non pónhon.
Las chambrièiras n'an qu'un mau, que dison lo secrèt de l'ostau
Las fautas dau medecin, la tèrra las cobrís
Las femnas e los enfants, son taus que los òmes los fan
Las filhas fau pas que parlen, que lo fuòc non siágue acatat
Las forcas son per los malaüroses
Las galinas auràn mau temps, los rainals se conselhan
Las galinas fan los uòus per lo bèc
Las lòngas paraulas fan los jorns corts
Las mans fangosas, fan manjar lo pan blanc
Las pèiras, van als clapàs
Las prumièiras se perdonan, las doas autras se bastonan
Las pichonas moscas, fan petar los gròsses ases
Las sobras dau flàscol de las bugadièiras, garisson de las fèbres
L'ase, aima mai la palha que l'aur
L'ase de Granari, que moriguèt de l'enteriga
L'ase de montanha, pòrta lo vin e beu l'aiga
L'avarícia de ma tanta, que plorava quand fasiá tant de nuòch
Lenga muda, foguèt jamai batuda
L'esperança, es lo pan dels miserables
Levar matin n'avielhís pas, donar als paures apaurís pas, pregar Dieu destorba pas
I a mai a faire a la coa qu'a tota la bèstia
Li es avís au rainard, que cadun jòga de son art
L'uòu de mon vesin, es pus bèl que lo mieu
L'òbra lausa lo mestièr
L'òme aima l'òme, e i es oficiós, acetat (=exceptat?) l'avariciós
L'òme es indigne d'òme èstre, que de la femna non es mèstre
L'òme n'a reson ni bòn sen, qu'a la femna fai tot sabent
L'òme quand es plan maridat, sap pas çò que Dieu i (=li) a donat
Lòng coma la crema
L'òm conois lo mèstre a l'obratge, e sovent lo còr au visatge
Lòng d'esquina, prim de botèlh, rascla m'aquel
Lòngas amors, lòngas dolors
L'òm tròba pas doas lèbres au meme jaç
Lo barbièr de Sause, fai la barba e dòna a beure
Lo barbièr pietadós, fai la plaga vermenosa
Lo bastir, es joiosament s'apaurir
Lo ben non es conescut qu'enjusca que siá perdut
Lo buòu fai la granja, mès la manja
Lo bòn òste, s'aviá de lièchs!
Lo bòn pastre fai lo bòn aver
Lo cat gromand fai la chambrièira avisada
Lo camin es bèu, mès la bèstia es lorda
Lo chin dau jardinièr, non vòu manjar los cauls e totjorn rena.
Lo chin de mèstre Alari, japa a la luna.
Lo cost fai pèrdre lo gost.
Lo crompar ensenha lo vendre .
Lo curat dau Bòrt, ara me veses, ara non me veses.
Lo destrech mau-adrech que lo mena a pro pena.
Lo diable te còpe lo còl, que de las cambas gaririás.
Lo fuòc es mièja vida.
Lo forn se caufa per la boca.
Lo gras sap pas de qué viu lo magre.
Lo laurar e l'esparnhar remplisson la granja de blat.
Lo lièch caud fai manjar la sopa freja.
Lo manca de servici es lo paire dau vici.
Lo mau d'autrú rend lo savi urós.
Lo mau ven a chival e se'n tòrna a pè.
Lo milhor barri de la vila, es la patz.
Lo molin de Rians, bèla tombada e gota d'aiga.
Lo monastièr es paure quand las monjas van glenar.
Lo mortièr sent totjorn l'alhet.
Lo paire a fach las acampadoiras e lo filh las escampadoiras.
Lo pan sens onchura se'n vai sens mesura.
Lo parlar clar, Dieu lo manda .
Lo peiròu vòu mascarar la sartan.
Lo primièr au molin engrana.
Lo plens que pren la canèla tostemps e jamai li dura.
Lo pro se perdèt per lo pauc.
Lo profit de Casset que donava tres fedas negras per una blanca.
Lo rat es baug, que se fisa d'un trauc.
Lo sant pòt pas mentir.
Lo secors de Pesa, tres jorns après la batalha.
Lo temps vendrà, e es vengut, que mordrai quau m'a mordut.
Lo trabalh ven pas dels òsses, mas dels bocins gròsses.
Lo tròp ben èstre desmesconois.
Lo tròn e l'ulhauç, serà tot un.
Lo tuèt per li garar la fèbre.
Los chins de Maura, quand avián de qué manjar, se mossegavan l'un l'autre.
Los chins e los gromands, non vòlon que carmantrant.
Los chins se'n van d'aquí ont i a ges de pan.
Los chivas córron, e los ases prenon.
Los escapolons, fan anar a la botiga de recuolon.
Los estornèls son magres, quand van tròp en tropas.
Los garçons ben noiris e mau vestits ; las filhas mau moiridas e ben vestidas.
Los joines medecins fan los cementèris boçuts.
Los jorns creissents son jorns cosents.
Los mèstres d'espasa cachan [rescondon] totjorn quauque còp.
Los prumièrs son los mièlhs venguts
Los pensaments, la paur, la ravariá s'atacab au lièch de brodariá
L'un bat lo boisson, l'autre pren la lèbre
L'un i pissa, l'autre i caga
Lunetas, adieu filhetas
Luna blanca, jornada franca
Luna mercruda, femna becuda, de cent ans en cent ans n'i a tròp d'una.
Luna palla, l'aiga davala
Luna roja, l'aiga se voja
Li fariá crèire que las catas pónhon d'uòus
L'i pican tenèbras
L'i serà tant ausit, qu'un paure òme au consèu

Ma borsa es de pèl dau diable ; la crotz i pòt pas estar
Mai despend l'estrech que lo larg
Mai dura malur qu'aquel que l'adutz
Mai fan paraulas au savi que còps au fòl
Mai ganha lo larg que lo destrech
Mai me son mas dents que mos parents
Mai nivolós, Abriu plujós, fan los pagés orgulhós
Mai viu piu-piu, que dòna que ben viu
Maire pietadosa fai la filha rascosa
Manja embé ieu, colcha embé ieu, e non te fises pas de ieu
Manja coma un destruci
Mau avisat paga la leda
Mau de tèsta, vau menèstra
Mau de vesin, confòrta amai garís
Mau vestir vai per abrics
Mau volgut, mitat pendut
Març aurós, Abriu giscós, e Mai plujós, fan anar lo pagés joiós
Marcat au nas coma un moton dau Bèri
Marchand de vin, marchand mesquin, marchand de blat, marchand damnat, marchand d'òli, marchand jòli !
Marchandisa presentada, mitat donada
Maridatz-me, ma maire, que tan prim fiale
Maridats, n'an qu'un mes de bòn temps
Marrida bèstia per doçor
Medecin de las esclatas, o de las tòras
Memòria de conilh
Me'n deviá dètz, me n'a rendut una
Mèu en bocan fèu en còr
Messatgièr deu pas mau traire
Messorguièr coma un lebrièr
Michant pagador paga mièlhs qu'un bòn, paga doas fes
Michanta companha fai endurar maganha
Michanta sason quand un lop manja l'autre
Mièlhs jutja quau vei que quau crei
Mòrta la bèstia, mòrt lo verin
Morsèl ben partejat faguèt jamai mau
Morsèl endavalat n'a pus ges de gost
Molhièr de marinièr, ni maridada, ni mièg
Morga que dança, taula que branda, femna que parla latin, faguèron pas jamai bòna fin
Moririá pus lèu l'ase d'un paure òme
Monsen Joan per companha se banhava embé las aucas.
Monsur lo baile ! La campana es rota - que l'a rota, la pague. - Mès vòstre filh o a fach - la cau impausar.

Nada segur, qu'es apialat dau menton.
N'ai que de gals ; vesin, garda tas galinas.
N'a ges de fòrça qu'a las dents.
N'a pas ben set, que l'aiga non beu.
N'a pas laissat sa lenga au coissin.
N'a pas que fach de sartan, a tot lo fricassat.
Necessitat fai la vièlha trotar.
N'es pas bastat, que los sieus sembla.
N'es pas bòn crestian qu'una eimina de cendres non manja dins l'an.
N'es pas escapat, que rebala la còrda.
N'es pas porquièr que sos pòrcs garda.
N'es pas tan pichòt boisson qu'una fes dau jorn non faga d'ombra.
N'es pas tard quand Dieu ajuda.
Net o maunet, tot engraissa lo porquet.
Ni en filha parlièira, ni en vinha près de carrièira, ni en camp près de ribièira, ni en ostau près de convent, non emplegues ton argent.
Ni femna, ni tela, non causigas a la candèla.
Ni muòu ni molin ni forn per vesin.
Ni per òrre ni per bèl, non quites ton mantèl.
Ni per tòrt ni per rason non te botes en preson.
Ni putas per plorar, ni rufians per jurar, te'n fau pas estonar.
Ni tròp filhas, ni tròp vinhas.
Nòse, filha, castanha, sa rauba cubrís la maganha.
Nòstres paires èran teulièrs, comptavan a milièrs, nautres pagam en bricas.
Noblesa sens argent es un lum sens òli.
Non de quau naisses, mas amb quau naisses.
Non demandes ben d'avantatge, qu'aquel que fau per ton usatge.
Non digas jamai: "d'aquela aiga non beurai"
Non es aucèl, ni ratapenada.
Non es grassa la becassa, se per lo bec non li passa.
Non fau qu'un còp per tuar un soïsse.
Non lai anes, e non t'enfangaràs.
Non i a pire trufas que las vertadièiras.
Non i a melhora venjança que lo mesprés e lo silenci.
Non m'apèles benurada, qu'on [=que non] siágue mòrta o enterrada.
Non me càmbies pas per aquel que non conoisses.
Non pòt salir dau sac que çò que l'i a.
Non se ditz mau que non l'i siágue un pauc.
Non se pòdon conóisser de luònh los melons e las femnas.
Non te rigas de mon dòu, que quand lo mieu serà vièlh, lo tieu serà nòu.
Non te tengas pas ivernat, qu'on la luna d'Abriu aja tralucat.
Non vòu virar ni amolar.
Non l'i a tan michanta cavilha que dau bòsca mèma.
Non l'i a tala ponhidura que d'un psolh revengut.

***

Òbra de nuòch, vergonha de jorn.
Òbra facha li fai gaug.
Òme de palha vau femna d'aur.
Òme ros e femna barbuda jamai de près non los saluda.
Òm n'es jamai riche s'òm non mèscla lo ben d'autrui embé lo sieu.
Aur, vin, amic e servidor: lo pus vièlh es lo milhor.
O a pres a la capelina, o quitarà au susari.
Ombra d'òme vau cent femnas.
Onte cartas parlan barbas calan.
Onte la cabra es estacada fau que l'i rosigue.
Ont es lo fuòc es la calor.
O prumièr o darrièr, putas tomban en caitivièr.
Orguòlh e graissa, Dieu l'abaissa.
Orguòlh e pauretat es un mostre tot pastat.
Ostau d'adultèri jamai non prospèra.
P
Paciéncia laissèt brutlar son ostau.
Paciéncia, medecina dels paures.
Pagament de monina, sauts e gambadas.
Paga çò que deves, e gariràs dau mau qu'as.
Pan de labor, pan de sabor.
Pan de peresós, es pastat d'aiga freja.
Pan fresc, pro filhas, e bòsc verd, botan l'ostau en desèrt.
Pauc de causa destorba un michant obrièr.
Pauc manjar pòrta desfèci.
Pauc pan, pauc vin, pauc trabalh farà Martin.
Pauc paraulas, pro besonha.
Pauc parla, pro escota.
Pauc vau l'ase se non pòrta lo bast.
Pauc vinhas, pauc filhas, e ben tengudas.
Paure, caucion, e malairós, non son subjècts a l'envejós.
Paurièira fai córrer carrièira.
Paurièira fai l'òme importun.
Paurièira mena lanha.
Paraulas de femna, bussina (vecina) d'ase.
Paraulas de sèra, lo matin non son veras.
Paraulas vòlon, escrichs demòran.
Parents sens amics, farina sens tamís.
Parets blancas papièrs de fòls.
Parla-li que non s'endormiga.
Parlariatz d'aur s'aviatz lo bec jaune.
Parlatz a l'ase, vos farà de pets.
Parlatz plan ... qu'a cada boisson i a d'aurelhetas.
Parlas tròp, n'auràs pas ma muòla.
Parla ben a son aise, qu'a los pèses cauds.
Partiriá un peu au mièg.
Partís pas lo jorn qu'embasta.
Pas a pas, l'òm vai ben luònh.
Passat miegjorn, trompa que pòt.
Pastres sensa baston, gentilòme sensa lacai, aquò non vau una coa d'ase.
Pecat vièlh, peniténcia jove.
Pèira a pèira se fan clapièrs.
Pèira tracha e causa dicha, es aitant qu'una causa escricha.
Per aver l'ostau net tot l'an, ni femna ni capelan.
Per ben far l'òm es représ.
Peresa vòls de favas? - Òi! - Pòrta l'escudèla! - Ne vòle pas ges.
Per far un bòn topin, fau ben batre l'argela.
Per intrar en colèra, fau sortir de rason.
Per la fam e los còps, lo lop sòrt dau bòsc.
Per la Magdalena la nòse es plena, lo rasim veirat, la figa madura, lo blat estremat.
Per l'amor dau buòu, lo lop lica l'araire.
Per los fenhants totes jorns son fèstas.
Per me far mèu, las moscas m'an manjat.
Per natura caça chin.
Per prene un ton, asarda una melica.
Per putas e per chins totjorn l'i a brolís.
Per reformar çò que vai mau, comença tu per lon ostau.
Per sant Luc, a l'escòla malastruc.
Per sant Luc semena mòl o dur.
Per Sant Vincenç, cessan las plòjas e venon los vents.
Per tan rescòst que siá lo fuòc, totjorn fuma.
Pertot i a una lèga de michant camin.
Per tròp parlar o per tròp mut, l'òm es sovent per fòl tengut.
Per tròp prometre a son vesin, Pierròt aguèt lo mau matin.
Per tròp saber, lo rainal perdèt sa coa.
Per un perdut, cent recobrats.
Per un pet o une vecina refuses pas a ta vesina; ne prendràs una detràs lo puòg, que n'i a aurà sèt o uòch.
Per viure ben segur, prengas pas pus granda que tu.
Pescaire de linha, caçaire de cardonilha, aguèt totjorn paura cosina.
Pichòt dinnar ben atendut, n'es pas donat mès ben vendut.
Pichòt fai, e ben l'i a.
Pichòt gasanh, remplís la borsa.
Pichòt mercièr, pichòt panièr.
Pichòt òme tomba un grand rove.
Pichòt ponchon ponhís un gròs ase.
Pichòta cosina, fai l'ostau grand.
Pichòta feda sembla jove.
Pichòta pèira ven a pont a grand bastiment.
Pichòta plòja d'Abriu fai bèla segada d'estiu.
Pichòta ribieireta fai los grands gorgs.
Piu-piu, çò que tròbe es mieu.
Piu-piu, totjorn viu.
Plaga d'argent n'es pas mortala.
Plòja menuda banha pus fòrt.
Plomas e paraulas l'aura las empòrta.
Ploma de poticaire, chambrièira de lotgís, tot lo monde se'n servís.
Plors de femnas son lèu eissuchs.
Pòrcs delicats non venon jamai gras.
Pòt reguitnós n'acampa pas graissa.
Poiriás portar sèt candèlas, que jamai non me faràs lum.
Pregatz vilan, mens ne farà.
Prestar gasta, logar entreten.
Present au fòl, present perdut.
Pro d'ans e barbas grisas son de pauras marchandisas.
Pro d'enfants e pauc de blat rend lo mainatge estonat.
Prodig a beure son vin fai jamai ni forn ni molin.
Pro de brondilhas fan un fais.
Pro pena e pauc pan.
Pro refusaire n'es pas trompaire.
Provision facha per sason e governada coma cau entreten l'ostau.
Pudís coma un nis de lipèga.
Pus près m'es la carn que la camisa.
Putas presentan mèu, e lo fan beure fèu.

Qu'a agut la farina, ague lo bren.
Qu'a ben dinnat crei los autres sadols.
Qu'a begut lo vin, begue l'aiga.
Qu'a bòn vesin a bòn mastin.
Qu'a botiga, non li cau bastida.
Qu'a cinc sòus e sièis ne despend, li cau pas borsa per l'argent.
Qu'a d'argent, a de capèls e dels pus bèls.
Qu'a de gròs bòsc, a d'estèlas.
Qu'a granda padèla e prim tamís, e femna despensièira, mòstra lo cuol nus per la carrièira.
Qu'a Nadau se sorelha, a Pascas crema sa lenga.
Qu'a pauc garbas, a lèu ligat.
Qu'a procés, a besonh de tres borsas, una de paciéncia, una d'amics e l'autra d'argent.
Qu'a temps e temps espèra, temps li manca.
Qu'a vint ans non pòt, qu'a trenta ans non sap, qu'a qranta non a, qu'a cinquanta se pausa pas, sabe pas qué pòt esperar.
Qu'aima sa vesina a gròs avantatge: la vei sovent sens faire viatge.
Quand an fach dau barralet lo trason per las parets.
Quand quauqu'un se vòu pèrdre, tot i ajuda.
Quand comaires se corroçan, las vertats se descuèrbon.
Quand Dieu vòu, pertot plòu.
Quand es niu de vèspre, trompa lo varlet e lo mèstre.
Quand joinessa velha e vielhessa dòrm, es signe de mòrt.
Quand l'Abbat ten longièira los moines pòdon anar au vin.
Quand la Candelosa lusèrna, qranta jorns après, ivèrna.
Quand la cigala canta en Setembre non crompes blat per revendre.
Quand l'aubre es tombat, tot li corre a las brancas.
Quand l'aura bufa, cau ventar.
Quand lo cat i es pas los garris dançan.
Quand la còrnha es vairada la dòna deu far sa fusada.
Quand l'òme pòrta los pèses a la man e los uòlhs a la cintura, pòt dire qu'es près de la sepultura.
Quand lo chin dòrm lo lop velha.
Quand lo diable poguèt pus far de mau se faguèt ermita.
Quand lo pessegrièr es en flor jorn e nuòch de mèma longor.
Quand lo paire dòna au filh, ritz lo paire, ritz lo filh; quand lo filh dòna au paire, plora lo filh, plora lo paire.
Quand lo paure dòna au riche, lo diable se ritz.
Quand lo Puòg de Sant Lop pren son capèl, lo pastre pòt prene son mantèl.
Quand lo soledre s'amòu, dura tres jorns o nòu.
Quand plòu sus lo curat degota sus lo vicari.
Quand puta fiala, mestressa servís, e notari demanda quant tenèm dau mes, aquò vai mau per totes tres.
Quand serai mòrt me faretz de potatge.
Quand un bastard fai ben es d'aventura; quand fai mau es de natura.
Quand una lèbre pren un chin, es còntra natura; quand una femna fai ben, es per aventura.
Quau a fach e non pòt faire es presat e non pas gaire.
Quau fai un panièr fariá ben una banasta.
Quau aima Martin aima son chin.
Quau a lo lop per son compaire mena lo chin per cantons e per caires.
Quau a mau non pòt rire.
Quau beu amar pòt pas escupir doç.
Quau es estat moine e abbat sap totes los vicis de l'abadiá.
Quau espèra languís.
Quau es ronhós que se grate.
Qau sen non a, sen non dòna.
Quau non fai quand pòu, non fai quand vòu.
Quau non volrà semblar au lop, de sa pèl non se vestiga.
Qau pèrd l'ase e recòbra lo bast n'a pas tot perdut.
Qau sent trèva, sent deven.
Quau se mesura se conois; quau se conois pauc se presa.
Quau manlèva e rend, dau sieu viu.
Quau n'a qu'un uòlh lo ten ben car.
Quau per ase se lòga per ase deu servir.
Quau s'embarca n'a pas totjorn bèl temps.
Quau ten, ten, e dur bec qu'espèra.
Quauqu'una li serà corta.
Que baisa doas bocas, l'una li put.
Que bat sa femna, tròba pro d'excusas.
Que ben e mau pòt pas sofrir, a grands onors pòt pas venir.
Que ben li fai, los uòlhs li trai.
Que ben manja e ben beu, faga aitanben çò que se deu.
Que ben me vòu m'o ditz; que mau me vòu se'n ritz.
Que ben s'aprepara, a l'ostau tòrna.
Que ben escota, ben respònd.
Que ben es, non se bolegue.
Que beu au bichet, beu tan que vòu.
Que bòn lo crompa bòn lo beu.
Que borra en bulhièira un ostau ne fai lèu un espitau.
Que bruca e non tomba, avança camin
Que canta son mau encanta
Que creis de ben creis de pensament
Que crenh lo baston n'a que lo baston per mèstre
Que crompa pan, non i vei gota; qu'a farina i vei d'un uòlh, qu'a blat i vei de dos
Que crompa sens argent au luòc de crompar vend.
Que d'autrú vòu parlar, se regarde, e se taisarà
Que de cat nais, de rat se pais.
Que demòra amb las galinas apren a gratar.
Que deu portar lo bast nais amb las senglas.
Que de res non se mèscla, de tot a pausa.
Que demòra jot son cobèrt, se res non ganha, res non pèrd.
Que Dieu per vicari servís, per vicari vai en Paradís.
Que Dieu vòu ben pregar, a la mar deu anar.
Que d'un es esprovat, de cent es acusat.
Que fai çò que non se deu, li ven çò que non vòu.
Que fai sa susada, la debana.
Que fai sos afars per percuraire, vai a l'espitau en persona.
Que feda se fai, lo lop la manja.
Que femna e sauma mena, n'es pas sens pena.
Que fiala gròs e escaufa mòl, a lèu susada facha.
Que fòl i manda, après lai ane.
Que garda de son pan, ne manja lo lendeman.
Que l'a fach, que lo pòrte.
Que la mòrt d'autrú desira, lònga còrda tira.
Que laura amb una sauma, non pòt avedre bòn garach.
Que lenga a, a Roma vai.
Que i fai, i pren.
Que mai reçaup de Dieu, mai li vira lo cuol.
Que maneja las pèiras, es dangeirós de se cachar los dets.
Que manja lo pan sens onchura, lo manja sens mesura.
Que manja pòrc, manja sa mòrt.
Que manja son capitau, pren lo carri de l'espitau.
Que mau ausís mau respònd.
Que mau non fai, mau non pensa.
Que mau non pensa es lèu trompat.
Que me deu, me demande.
Que me lavanha mai que non faudriá, o trompat m'a, o trompar me voliá.
Que mièlhs non pòt èstre, amb sa femna se colque.
Que n'ausís qu'una persona, n'ausís res.
Que ne ditz, n'ausís.
Que non a còr, ague de cambas.
Que non a d'argent en borsa ague de mèu a la boca.
Que non bota remèdi d'ora, arriba lo temps que se plora.
Que non deu res e n'a res es mitat ric.
Que non fòtja quand pòu, fòtja pas quand vòu.
Que non juna las temporas, dins l'infèrn badarà la gola.
Que non manja a taula, manja onte lo cat miaula.
Que non mòstra, non vend.
Que pòt èstre violonaire, siága siblaire.
Que non pren garda a las pichòtas causas, las bèlas li mancan.
Que non rauba, jamai n'a rauba.
Que non sauprà causir, en jove s'ataque.
Que non sap son mestièr, sarre botiga.
Que non semena, non recuèlh, e que manja sa semença caga la palha.
Que non serà pro fòrt siága pro fin.
Que non se rescònd dels enfants, es pertot descobèrt.
Que non trabalha polin trabalha rossin.
Que non venta quand fai d'aura, quand volriá ventar se pausa.
Que non vòl semblar lo lop, que de sa pèl non se vestigue.
Que noirís nebodas e nebots, noirís lobas e lobatons.
Que paga de vèspre, deu pas res de matin.
Que paireja e maireja, fai pas res que non dega.
Que pauc ganha e gròs despend, li cau pas borsa per l'argent.
Que pauc semena, pauc recuèlh.
Que parla coma un malaut, fisar non te'n cau.
Que partís, e s'engana, n'a bòna setmana.
Que passa davant lo forn, deu saludar la pala.
Que per Dieu dòna son bast, non l'amendrís de res.
Que perdona, Dieu li dona.
Que es prumièr au molin, prumièr engrana.
Que prumièr paga, darrièr fòi.
Que pèrd, peca; que respònd, paga.
Que pèrd lo fiu, pèrd lo sen.
Que pèrd la femna e quinze sòus, es grand daumatge de l'argent.
Que pèrd son ben, pèrd son sen.
Que pèrd un chin e recòbre un cat, a totjorn una bèstia de quatre pèses.
Que petaça, son temps passa.
Que pissa clar fai la figa au mètge.
Que plaideja, malauteja, e tot çò que manja amareja.
Que pòt viure dins sa demòra non cèrque d'afaires defòra.
Que pren a sosta, pro li costa.
Que prend filha de castèl, fau qu'a sa taula bote quatre clavèls.
Que prèsta, sovent se crèsta.
Que quita fabre per fabrilhon, pèrd sa pena e son carbon.
Que rauba l'auca dau Senhor, au cap de cent ans regola las plomas.
Que rauba per los autres, es penjat per se.
Que rauba un uòu raubarà un buòu.
Que res non sap, de res non parle.
Que respònd, paga.
Que revelha lo chin que dòrm, se lo mossega n'a pas tòrt.
Que sa molhièr non onora, el meme /meteis se desonora.
Que sap per que son espècias, son paire n'èra pas poticaire.
Que s'aquita fai cabau.
Que se cauça d'un vièlh grolièr, manja de pan de bolangièr, se fisa tot d'un cosinièr, bota son trin en caitivièr.
Que se cocha amb d'enfants merdós se lèva.
Que se cocha en se (sec? sed/sèti?), en santat se lèva.
Que se fisa de varlet, varlet deven.
Que se fai ric tot d'un còp, sens frauda non se pòt.
Que grata onte li prutz, fai pas tòrt a digús.
Que se marida per amors se repentís lèu per dolors.
Que se marida de cocha se repentís de léser.
Que se marida, se brida.
Que semena en polsièira faga fòrta la garbièira.
Que semena tròp espés voida son granièr doas fes.
Que se nèga, regarda pas çò que beu.
Qu'escupís au cèl banha sa cara.
Qu'es estimat savi pòt ben folejar.
Que s'entòrna dau mièg camin n'es pas damnat.
Que servís a l'uòlh volriá veire son mèstre abucle.
Que servís lo comun, servís degun.
Que se sent merdós, se tòrque.
Que s'eissuga au davantau, es ben amic de l'ostau.
Que se trufa, Dieu lo bufa e lo fai virar coma una baudufa.
Que se vestís dau ben d'autrú, au mitan de la carrièira se despòlha.
Qu'es fat aquand nais, totjorn li dura.
Que solet se conselha, solet se repentís.
Que son luònh aqueles que nos cochan!
Qu'es paure es ladre.
Qu'es peresós a taula es una paura cadaula.
Qu'es renomat de se levar matin, poiriá dormir fins a miègjorn.
Qu'es ric es onorat.
Que tard denta, tard desparenta.
Que tard se lèva, tot ben li fug.
Que te fai, fai li, que te guinha, guinha li.
Que tòca d'un pè, nada segur.
Que totjorn pren e res non dona, a la fin tot lo mond l'abandona.
Que tot o vòu tot o pèrd.
Que trabalha, Dieu li balha.
Que trabalha, manja la palha; que fai ren, manja lo bren.
Que trabalha sens mesura trabalha sens sen.
Que tròp es bòn, es mitat nèci.
Que tròp se miralha, pauc fiala.
Que vai contra totes, vai contra se.
Que vai d'escotons, ausís sas dolors.
Que vai en nòças sens èstre convidat, se retòrna sens aver dinnat.
Que vai plan vai san; que corre se fend lo morre.
Que vei cremar la pòrta de son vesin, deu aver paur per la sieuna.
Que vei enfant, non vei res.
Que vei l'espitla e non la pren, au cap d'una ora se'n repent.
Que viurà veirà.
Que vòu de bòna aiga, ane a la fònt.
Que vòu en totas pèiras son cotèl agusar en totas aigas son chival abeurar, a la fin de l'an n'a qu'una cotèla e qu'una ròssa.
Que vòu far sa filha saumeta, cau qu'au vilatge la meta.
Que vòu peissons, se banhe las onglas.
Que vòu en ostau reinar, non deu raubar ni calinhar.
Que vòu lo bèu temps, fau que l'espère.
Que vòu relòtge manténer, vièlh ostau entreténer, joina femna contentar, e paures parents ajudar, es totjorn a recomençar.
Que vòu trobar la carèma corta, manlève a pagar per Pascas.
Que vòu tuar lo chin de son vesin, ditz qu'es fòl.
Que volrà garir, digue son mau.
Que vos a cauçat, vos descauce.
Quicòm dirà clari.
Qu'a begut la mar pòt beure lo Ròse.
Qu'es amic dau viguièr, fèbres quartanas als sargents.
Quau non serà d'un bòn ostau, se'n faga.
Quau pensa èstre lo mièlhs garit que tirassa una recalivada.

Rainal que dòrm la matinada n'a pas la gòrja emplomada.
Rama corta, vendèmia lònga.
Rauba petaçada, fai sa passada.
Rauba petaçada vau mai que puta reparada.
Raça de lobatons, vau pas res lo milhor.
Raça raceja, mena meneja.
Rega tòrta bòn blat pòrta.
Remena lo cuol coma una cigala.
Renós coma una tiròla (fr. poulie).
Riquesa mena orguòlh, e paurièira lanha.
Roge de sèra, bèl temps espèra.
Roge de matin, escompissa lo camin.
Rondina pan caud.
Rondina coma un chin que vei intrar un cat en cosina.

Sabatièr, fai ton mestièr.
Sacadas de carbonièr se mascaran l'una l'autra.
Savi non crei que sus bòn gatge.
Santat sens argent es mièja malautiá.
Sauta minhau, se tu non sautas ni ieu tanpauc.
Sarratz l'estable, la bèstia es prèsta.
S'aviam de pan, ben sautariam.
Se bolèga coma un ase mòrt.
Sèt caçaires, sèt pescaires, e sèt teisserands son vint e un paure artisans.
Secrèt coma un cascavèl.
Se cobrís d'un sac banhat.
Se fai pas un pet a la comba qu'au cèl non ressonta.
Se cau pas mai alongar, que la cobertura non dura.
Se Febrièr non febreja, dins totes los meses de l'an aureja.
Se fond en devocion coma un frucham au sorelh.
Se i a una bòna riba, un marrit ase arriba.
Se joinesa sabiá, se vielhesa podiá, çò que li manca li sobrariá.
Se la barba blanca fasiá lo savi, las cabras o deurián èstre.
Se la mar bolissiá tres oras, i auriá ben de pèisses cuòchs.
Se lavanhatz femnas e gotas, botatz lo fuòc a las estopas.
Se lo sorelh lusís, n'ai pas besonh de luna.
Sembla dòna Beatritz que pòrta las patenòtas e jamai las ditz.
Sembla lo chival de Polhada que dormissiá tot drech.
Se me vendiá un uòu, creiriái qu'auriá levat lo rosset.
Sen e jovent pòdon pas venir tot ensèms.
Sèm gents de marina, tot çò qu'avèm lo portam sus l'esquina.
Se'n van las gents, se'n van los bens.
Se non plòu, degota.
Se per trabalhar òm deveniá ric los ases portarián lo bast d'aur.
Se plòu farà fanga.
Se plòu per Sant Laurenç, la plòja ven ben a temps; se plòu per Nòstra Dama, cadun encara l'ama; se plòu per Sant Bertomieu, bofa li lo cuol.
Se pren a l'aiga que la pasta es mòla.
Se pus res non veses, ataca te als pèses.
Se retira coma carn de feda.
Seriá ben caud se non l'emponhava.
Seriá bòna a plantar sus ròca, arrapa ben.
Servici de grand senhor, escalièr de veire, a fach de vos, non vos pòt veire.
Se servís de la pauta dau can per tirar las castanhas dau fuòc.
Se sètz ric, dinnatz dos còps.
S'es negat dins un culhièr d'aiga.
Se ten coma una langasta.
Se vei ben a tos uòlhs que ta tèsta n'es pas cuòcha.
Se vòu botar dau reng dels gròs chivals, e pòt pas adesar a la grèpia.
Se vòls far un afaire, vai i, se non la vòls, manda i.
Se vòls trompar ton vesin planta l'amorièr gròs, lo figuièr manit, e fuma ton prat per Sant Martin.
Se volètz viure ben segur, vos cau pas dire a digús qu'ajatz bòn vin, ni femna bèla, ni fòrça argent dins l'escarcèla.
Siblar a taula, cantar au lièch, es un signe de foliá.
Siás pegós coma las moscas dau mes d'Agost.
Siás tot esprit tot gòrj, cementèri de pan blanc.
Sieu mentir, crotz de palha.
Çò que Dieu garda es ben gardat.
Çò que dises aponchariá pas un fus.
Çò que lo beguin (=capèl dels novèl nascuts) adutz, lo susari l'empòrta.
Çò que lo fòl fai a la fin lo savi lo fai, Dieu en prumièr.
Çò que mèstre vòu e varlet plora son de grumas perdudas.
Çò que non còi per tu, laissa o cremar.
Çò que non es a la fialosa se tròba au fus.
Çò que pòdes far uòi, non lo mandes a deman.
Çò que se vei se pòt pas rescòndre.
Çò qu'uòlh non vei, còr non dòu.
Sobras fan onor.
Son de bòtas de fen, i a que los ases que se i arrèstan.
Son de finesas corduradas amb de fiu blanc.
Son de jaissas, quau non las vòu las laissa.
Son d'una raça que lo milhor n'a jamai res vaugut.
Soi bòn chival de trompeta, m'estone pas per lo bruch.
Soi estat noirit dins lo bòsc, las bèstias me fan pas paur.
Soi malaürós en fricassadas, non tròbe que d'òsses.
Jot l'ombra d'un ase lo chin intra au molin.
Sorelh de Montalban que fai susar los bartasses.
Sorelha e plòu coma Dieu vòu.
Sos uòlhs fan fòrça cira, aurem bòn mercat de las candèlas.
Sovent un gentilòme de palha manja un païsan de fen.
Seon las gents los encens.
Segon la rauba Dieu dòna lo freg.

Tant bada agaçon que bèla agaça.
Tant de tèsta, tant de gents.
Tant grata cabra que mau jai.
Tan mai òm remena la mèrda, e tan mai put.
Tan prigond non se fai lo fuòc que lo fum non saliga.
Tan pus riche, tan pus chiche.
Tant que lo malaut viu, espèra.
Tant que riràs, non moriràs.
Tant que volràs, amic, mas que la borsa non tòques.
Tant vai l'ase au molin que sap lo camin.
Tant vau ben batut que mau batut.
Tant vau un escut d'aur qu'un escut de palha.
Tant vau ventar aicí coma a l'aira.
Tau a drech qu'es condemnat.
Tau a pensament de farina qu'a pro de pan cuòch.
Tau càmbia que non milhora.
Tau consentís que se'n pentís.
Tau crei d'aver un uòu au fuòc que n'i a pas que lo cruvèl.
Tau crei petar, que caga.
Tau dòna lo conselh que dòna pas las ajudas.
Tau es fòl que non s'o pensa.
Tau fas, tau espères.
Tau me deu que me demanda.
Tau menaça qu'a bèla paur.
Tau n'a res que la debastada que ten lo procés ganhat.
Tau pensa donar que pren.
Tau pensa far paur que tua.
Tau pensa guilhar Guilhòt que Guilhòt lo guilha.
Tau ritz d'un uòlh que dau còr plora.
Tau trabalha, que non sap per quau.
Tard crida l'aucèl quand es pres.
Te faràn de tau pan sopa.
Tempèsta d'aissada non gastèt jamai vinha.
Ten l'alen coma un cabussaire.
Ten los quatre èfas: fin, fòl, fat, fantastic.
Temps perdut, jamai se recòbra.
Temps que se lèva de nuòch passa pas lo puòg.
Ten tos pèses cauds e ta cervèla, pissa sovent per la gravèla, e de ton còr caça lo vent, se tu vòls viure longament.
Te prutz aquí ont te gratas.
Tèrra de notari, non fructifiari.
Tèrra dessús e pèiras mèsclas.
Tèrra de turulura, quand plòu, ven dura; quand fai sorelh, ven mòla; quand fai d'aura, s'envòla.
Tèrra negra fai bòn blat e la blanca lo fai granat.
Tèsta de fòl non blanquís.
Tirariá de sang d'una pèira.
Tot bòn chival bruca.
Tot camin vai a la vila.
Tot chin que japa mossega pan.
Tot fai ventre, mai que lai entre.
Totjorn dura pas lo mau temps.
Totjorn l'aiga vai au molin e la pèira au clapàs.
Totjorn lo mortièr sent als alhets.
Totjorn o veiretz: a paure òme, vinha de gres, e fumada de còdols.
Totjorn prometre e non téner, es lo fat entreténer.
Totjorn una lòca es un pèis.
Ton porcèl es bèl.
Totes los marits que son contents dançarián sus lo cuol d'un veire.
Tot aquò vai per compaire e per comaire.
Totes los buòus de la Camarga poirián morir que non me'n vendriá una bana.
Tot vai per escudèlas.
Tota sabata deven grotla.
Totas las fes qu'ulhauça tròna pas.
Trabalh es tresaur.
Tres causas son odiosas: un ric avariciós, un paure orgulhós, e un vielhard quand es palhard.
Tròp de pastura a l'ase quand ne fai litièira.
Tròp e non pro, doas causas defòra sason.

Un avertit ne vau dos.
Un benfach reprochat es doas fes pagat.
Un bòn nadaire a la fin se nèga.
Un còp dau jorn, las tripas gorgolhan.
Un es l'armari, l'autre lo tirador.
Un fuòc de femna veusa, una broqueta e doas palhas.
Un foguèt penjat per dire la vertat.
Un marchand es coma un pòrc, òm pòt pas dire que siága gras que non siága mòrt.
Un òme de palha vau mai qu'una femna d'aur.
Un òme paraulós, jamai non foguèt savi.
Un òme mau maridat, vaudriá mau que foguèsse negat.
Un ostau n'es pas cabau, mas lo cau.
Un pauc d'ajuda fai grand ben.
Un peresós per un pas ne fai dos.
Un picòt sac es lèu plen.
Un plaser es perdut quand un ingrat l'a reçauput.
Una bòna femna, una bòna cabra, una bòna muòla, son tres marridas bèstias.
Una causa mièg començada es mitat facha.
Una lònga còrda tira, que d'autrú la mòrt desira.
Una man lava l'autra, e totas doas lo visatge.
Una pichòta mosca fai repetar un gròs ase.
Un reconciliat enemic non foguèt jamai bòn amic.
Un servici n'es jamai perdut se non un vilan l'a reçauput.

Vau mai amic en plaça qu'argent en borsa.
Vau mai calar que mau parlar.
Vau mai carestiá de plaça qu'abondància d'ostau.
Vau mai dire: "ai! qué farai? " que non pas "ai! qué fasèm?".
Vau mai dire "arri!" que menar lo carri.
Vau mai dire: "paure ieu" que "paure nautres".
Vau mai èstre aucèl de milhièira qu'aucèl de volièira.
Vau mai èstre près d'un cagaire que près d'un capusaire.
Vau mai far enveja que pietat.
Vau mai filh corroçat que gendre ben amaisat.
Vau mai jogar a la segura que d'esperar a l'aventura.
Vau mai la saussa que lo peisson.
Vau mai lecar que mossegar.
Vau mai mossa que pas res.
Vau mai peça que trauc.
Vau mai plegar que rompre.
Vau mai saber qu'aver.
Vau mai sason que laurason.
Vau mai téner qu'esperar.
Vau mai téner un passeron qu'esperar un capon.
Vau mai tirar qu'escupir.
Vau mai tocar una bòna pèl qu'una michanta carn.
Vau mai un aucèl a la man qu'una ganta en l'èr.
Vau mai un capèl que doas còifas.
Vau mai un fais ben liat que dos mau estacats.
Vau mai un que sap que dos que cèrcan.
Vau mai un ten que dos "tu l'auràs".
Vau mai un "tè!" qu'un "espèra".
Vau mai s'ajudar de sas vièlhas aisinas que ne manlevar de sas vesinas.
Vau pas las braias d'un penjat.
Varlet fidèl, varlet dau cèl.
Vent grèc, plòja au bèc.
Vestisses boisson, semblarà baron.
Vesiat coma pesolh de vièlha.
Vida de castèl pro rire e pauc manjar.
Vidon Vidau, segon la vida lo jornau.
Vielhesa, malautiá de natura.
Vièlhas amors e vièlh chamàs, promptament son recalivats.
Vièlh medecin, joine barbièr, ric boticaire.
Vin escampat vau pas d'aiga.
Vinha près, es sens prètz.
Viu de parpèlas d'agaça e de peridilhas d'alhet.
Violetas de Febrièr, per damas e per cavalièrs.
Viva l'amor mai que ieu dinne.
Vòu ensenhar son paire a far d'enfants.
Vòu far coma los grands chins, pissar còntra las parets.
Vòu far crèire que las galinas fan los uòus per lo bèc.
Vòu far Michèu l'ardit.
Vòu parlar francés mas lo gavòt li escapa.
Vòu morir vestit coma un agland.
Vòls pèrdre tos denièrs? Fai far ta besonha quand non i siás.
Vòls trompar marchand? Presenta li gasanh.
Volriá lo mèu amai las brescas.
Volètz arrestar un fòl? Cargatz li una femna au còl.
Volètz? Anatz-i. Volètz pas? Mandatz-i.
Vos parlatz tròp: n'auretz pas ma tèla.
Vos ausisse, portatz d'esclòps.

I a ben diferéncia entre Joan e monsen Joan.
I a quauqu'un e quauqu'un.
Li a dich lo mot de Santa Clara.
I a de vilaniá au baston.
I a ges de carretièr que sa carreta non revèrse.
I a ges de vici que las femnas e las moninas non sachan.
I a mai de temps que d'òbra.
I a tres menas de gents qu'an permission de tot dire: enfants, fòls, e embriacs.
I van coma las fedas a la sau.

ADDITIUS DE 1813

A cada comba se tròba un puòg
Amb los cats 'òm apren, ço ditz, a begolar
Bèl òme a la carrièira, pòrta pas de pan a la panièira
Cau ventar quand l'aura bofa
Calendas geladas, espigas granadas
Fuòc, femnas amorosas, e mar, son tres causas dangieirosas
Emb gents de ton braç fai ton percaç
Entre amics tot es comun, sonca las femnas
Es pas tot de veire l'escarpa, per l'avedre, fau banhar l'arpa
Es pus cargat de vicis qu'un capelan de beneficis
L'espinha ponh de bòna ora quand a enveja de ben far
Mala es la tempèsta, se non quicòm rèsta
Non se cal pas gratar tanlèu que l'òm se prutz
Se siagatz vengut quand tondiam auriatz agut de lana.
Sovent tomba que tròp galaupa.
Tau se crei segur que resquilha
Tanplan l'ivèrn coma l'estiu, las bugadièiras van au riu

La pagina dels provèrbis

Aprene l'occitan?

L'index generau