Monia Allaya : Dejós las roïnas, s’abandona la sabla a la caressa dau vent. Libròt autopublicat publicat a  l’ocasion d’una lectura poetica dins lo quadre de las « voses de Mediterranèa » jornada organizada pel cercle occitan, Lodèva, 18 de Julh de 2013.

Encara una nòva vòtz que s’ajusta au grand corrent millenari de la poesia occitana, l’an 13 dau sègle novèl. Una votz originala e rica, d’una trobairitz de mens de quaranta ans, es a dire d’aquela generacion que s’apròpria la lenga d’òc sens l’aver recebuda ni a l’ostau, ni dins los camps, ni dins la carrièira. Son un planponh antau d’aquela generacion que fan la mòstra eclatanta qu’una lenga de reconquista, desprovesida de tot ligam o quasi amb aquela dels « pastres e gents dei mas »,  pòt èstre una flama lenga de literatura. E tot simplament de vida intensa. Parle pas d’autors qu’an encara agut l’astre de banhar dins la lenga viva, coma Aurelià Lassaque, Estela Comellas,  o Xavier Bach. Mas dels autres o puslèu de las autras, Florence Faure-Brac, Melia Bordoncle, Maela Dupon, e ara Monia Allaya illustran amb gaubi cossí la lenga d’òc a traucat lo miralh d’aquela disparicion de la lenga espontanèa dels vilatges e quilha encara lo cap, tota escarrabilhada e plena de vida, per desesperar, aquí ont ara s’atròba, lo sinistre glari de l’abbat Grégoire…

De segur aquela nòva espelison literària en lenga nòstra s’amerita un agach particular, es un capítol totalament nòu de nòstra istòria culturala que ne cau comprene las linhas de fòrça… Avèm aquí una generacion, mai que mai femenina fins ara, qu’atròba dins aquela lenga descobèrta a la Calandreta o au Licèu los mots e lo ton per dire çò que ressentís dins sa vida de cada jorn, marcat per una instabilitat particulara e l’incertesa de son endevenidor. La lenga ditz aquela lanha, aquel desvari, mas tanben esconjura aquela malanha reïncanta lo mond, bastís un espaci de gaug, de musicas, de colors, d’emocions subtilas, ont lo viure pòt desplegar  a l’infinit sa mirgalhadura. Non pas de segur una fugida dins lo « tèms di vièi d’antico bounoumio » coma o voldrián a cada còp far crèire los comentators exteriors que son incapables de cambiar de lunetas e dempuòi cent cinquanta ans nos retrason lo meteis miralh deformant, nani. Aquela poesia d’òc dels ans 2010 es una responsa adaptada a l’inumanitat dels temps, es la reconstruccion golauda e escarrabilhada dau viure. Es una fèsta, tot lo rebors de l’enterrament que nos predisián.

Maelle Dupon escriu en s’adreiçant a la lenga d’òc : « I aviá pas de mots, pas de lenga, res ….. los corredors infinits d'una autra vila de solesa. Benlèu siás pas ma lenga benlèu e caminavi tan parièr e t'escotavi, t'ai escotat. Ressonavas, l'ombra d'una votz al pus fons del còs. E t'ai somiada.»

De qu’a butat Monia a escriure en Òc ? Aquel poèma titolat « Espèr de lenga » e inserit au mitan dau libre balha sai que una prumièira clau.

« òskòt !

Aquò vòl dire : cala-te. Dins la lenga de mon paire. Cala-te. Vaquí un dels rares mots que m’aprenguèt de sa lenga. Un còp que coneisses aquel mot, n’as pro. Pas besonh d’aprene lo demai. Pas besonh. Una lenga per se calar. 

Ça que la, i a qualques mots  autres que m’aprenguèt.

Bichwèyè. Espèra.

Cala-te. Espèra.

Tot çò qu’agrada a un enfant.

Educada en francés amb una preséncia « en trauc » de l’arab familial, lenga  impossibla. « L’arab me demora estrangièr ».

E pasmens la trèva, d’un cèrt biais, mas li escapa : « Aquela lenga l’espèri, la sabi pas parlar ni mai la podi entendre. … La lenga de mon paire e de sos reires, la s’es gardada e totjorn l’espèri ».

« Nascuda, ditz la cobèrta, a Montpelhièr d’un paire tunisian e d’una maire bretona. Luònh de la familha li mancavan de raices, a ensajat de se servir de la lenga occitana per se’n far de novas ». 

« L’occitan, lenga dels reires de los que son d’aicí, es venguda ma lenga, en esperar d’intrar dins la d’aujòls »

E justament, de qué li fai dire a aquel occitan pasionadament reconquistat ? De causas a l’encòp totas simplas coma o es la vida, e tanben inausidas cap e tot.

Qué dire d’aquela poesia ? Es gaujosa, bravament escarrabilhada, plena de varietat, e d’a fons inserida dins son sègle. Rebastís la jòia d’èsser vius.

…uòch estrangièrs son passats

E se son arrestats

d’alas n’avián pas pus …

E cent ans aprèp

Èran totjorn estrangièrs

La mar brutla pas…

I a pas de paur pro blava

Void es lo calelh

Que nos esclairava.

Una sestina dins lo biais  lo mai classic, estonanta maquina a far virar los imatges per congrear de sens inausits qu’esclairan tot d’un biais novèl. Dins la viseta desavianta dau joc verbal nais una emocion estranha e autenticament poetica.  

Entri las linhas planas per ne far de montanhas…

Devinatz las flors rojas a nàisser jos la nèu

Intratz dins los secrèts de la nèu e de l’ombra

Comentarai pas tota una part en francés plena de gaubi, de varietat e d’interés, que s’apària amb çò qu’escrivon e declaman los « performaires » de uòi dins los festenaus poetics. Aquela rica paleta d’estils es una promesa per la seguida de l’òbra…

 Caudriá parlar dau lengatge. L’occitan reconquistat dau sègle XXI es evidentament mens dialectal qu’aquel dels sègles passats. Om poiriá somiar d’un còp de bagueta magica de reviudar dins cada vilatge la diversitat e la riquesa espectaclosas de la lenga dau sègle XIX coma los tèxtes felibrencs e los obratges de linguistica nos’n fan veire la varietat. Riquesa enanada, esvalida, que los que n’èran los precioses depositaris an eles meteisses laissada pèrdre sens cap de regrèt, jot l’aflat de la mecanica d’uniformizacion a l’òbra sus tot lo « territori nacional ». Reviudar aquel estat ancian es sai que lo sòmi que fan d’unes quora s’enferonisson contra l’occitanisme cultural modèrn. Mas dau temps qu’a bèles paucs s’escafava aquela lenga de la tèrra, magnifica e mespresada, qu’èra de segur la saba meteissa de l’occitan viu, los escrivans an obrat a la transferir dins l’escritura, apassionadament, fins a far de l’occitan escrich de la segonda mitat dau sègle XX una lenga plenament adulta, capabla de tot dire coma las lengas oficialas e rica en mai de registres d’expression e d’evocacion que trobam pas mai dins elas. E que motivan de segur la causida que fan de l’occitan d’autors modèrns que per eles la lenga demanda pasmens un aprendissatge quasi-total. Mas per tot escrivan la lenga es un aprendissatge, son pretzfach es de la reïnventar : me maine en legissent Leon Còrdas, occitanofòn granat de naissença, que descriu el tanben una reconquista volontària d’una lenga rica. La recebiá de las bocas dau vièlh Joan de Cordas, que trabalhava las vinhas de son papeta. «Lo vocabulari que me fautava … èra el que me lo metiá de costat. E quand me parlava fasiá exprès, atal-atal, d’anar cercar de formas dont sabiá d’avanças que me farián bavarilhas… »[1]. Donc fin finala ne sèm totes aquí, aprene nòstra lenga. Pas res de mai amb la generacion dau sègle XXI. Si que non que los professors de lenga son pas pus dins las vinhas o darrièr los tropèls, mas dins las vilas e dins los libres…

E l’astre es aquí. Aquel occitan accessible au jorn de uoi es çò que JC Forêt definiguèt amb aqueles mots : « una autra sòrta d’occitan, enrichiá, ipercalorica, nòstra literatura esprovant lo besoenh urós, paradoxau mas explicable de faire de l’escrit un doble o triple concentrat d’oralitat. » Es dins aquòo que banhan los joves autors occitans. E fai qu’escrivon una lenga que foncciona, e ditz de causas espantosas.

L’essencial, l’idiomatisme, lo poder d’expression de la lenga, que de generacions d’autors an apassionadament gaubejat, es aquesit, los novèls autors l’an a posita e ne fan son usatge personal. Escrivon una lenga rica, viva.

Ara se pausa una autra question qu’es pas aisida. L’espetament en formas dialectalas innombrablas ont se racinava la realitat dau lengatge viu es una realitat dau passat, mas es a aiçò que s’arrapan los sovenirs, la nostalgia, d’aqueles qu’an agut ausit un pauc d’occitan, e la lenga utilizada per los escrivans d’ara, e per los que reconquistan la lenga a partir de pas res,  poirà de mens en mens servar aquela pluralitat. E aquò motiva lo crit rabiós dels « bearnistas » o dau « collectiu Provença » per quau lo desvolopament de l’occitan au sègle XXI, a luòga de representar lo reviudament e la continuacion de l’anciana lenga qu’avián servada los païsans, es una agression e una destruccion de çò que considèran coma sola realitat, e qu’es un estat instantanèu de la lenga sasit dins l’escrich per los felibres dau sègle XIX. Se pòt comprene una reaccion afectiva poderosa davant una musica qu’es pas pus la meteissa. A bèles uòlhs vesents, aquel mond volon pas admetre que l’essencial, l’estructura prigonda de la lenga e son originalitat coma suport de pensada, son non pas solament conservats, mas enantits. Una lenga que se tròba d’autres camins per demorar viva, aquò lor sembla una òrra falsificacion. Es pasmens evident qu’aquel rag de vida de la lenga d’Òc dins lo novèl millenari pot pas pus far referéncia a tota aquela mirgalhadura de biais de dire e de prononciar que cambiavan d’un cloquièr a l’autre. De segur se’n deu servar lo mai possible las musicas divèrsas, coma d’accents diferents d’un endrech a l’autre d’Occitania, mas serà dificil de far mai qu’aquò per una lenga de cultura dau sègle XXI dau temps de la mobilitat permanenta e dels « vilatges planetaris ». L’organizacion de la vida passa pas pus per d’isolats geografics que cultivavan sa singularitat coma mejan d’identificacion. Los agropaments umans an una autra logica, d’autras basas. Nòstres autors novèls, de segur, cultivan de dialectalismes, que tiran de la lenga qu’an recebuda e dels autors legits, mas seriá malaisit e probable sens interés de voler restacar lor lengatge a tal o tal airal precisament definit. Lo parlar lèime de tal o tal vilatge gelosament preservat dins las particularitats que lo desseparan d’aquel dau vilatge vesin, sembla vesedor qu’es una causa dau passat, que correspondia a un mode de vida d’abans la guèrra de quatorze. Demora una curiositat plena d’interés que fai partida de nostre patrimoni, mas la lenga d’Oc contemporanèa, qu’a atraversat lo terrible escanador que sabèm, foncciona segon una autra logica, basada sus una vida culturala panoccitana. E aiçò pausa la question d’una lenga que vendrà forçadament de mai en mai « supradialectala ». A l’epòca ont se parlava de pertot la lenga dins son estat espontanèu semblava una escomessa de far nàisser una lenga mai unificada. D’unes o volguèron far per « drech de cap d’òbra » e d’autres per un menimós trabalh de normalizacion. Ara aquò se complís de facto perqué la lenga a fach aquel saut dins una autra destinada ont es pas mai incarnada dins de miliassas de parlars ruraus. Mas l’usatge dels novèls escrivans se noirís de la literatura de sos predecessors ont s’atròban en abondància los traches dialectals. Aquò fai que lor escritura se mirgalha de manlèus a de parlars desparièrs, d’un biais qu’es pas totjorn coerent. Causa qu’es costumièira dins los tèxtes occitans medievals. Una question que caudrà espiar de mai pròche.

JF Brun