Nòvas mesas en scèna de Max Roqueta en : " lo Glossari ", " l'Autbòi de Nèu ", lo " Mètge de Cucunhan ".
Lo teatre de Max Roqueta es una part màger de son òbra, a costat de la poesia e de la pròsa. Tot'aqueles qu'an conegut nòstre grand escrivan l'an entendut repetir cossí tota sa vida aquel projècte li èra estat car. L'idèa l'aviá pres tre las annadas 30, ont voliá far rebombir la tradicion dau teatre popular de las annadas 1870-1920, teatre jogat per de pichonas tropas d'amators e que tocava dins los vilatges un public nombrós. Èra un projècte militant: l'aisina dau teatre permetriá de manténer l'interés per la lenga d'òc dins lo public popular occitanofòn. D'en primièr donc Max Roqueta escriguèt una tièira de peças cortetas, nerviosas, de bòn jogar sens gaire de mejans amb un nombre redusit d'actors. Amb tanben una exigéncia de qualitat, que fai qu'en filigrana la peça pòt tanben èstre analisada coma un objècte cultural requist, comol de referéncias subliminalas... Aitanben aquel teatre aguèt pas l'astre esperat e i cauguèt esperar la fin dau sègle XX per èsser jogat e tocar un public. Çò que fai que, dins las annadas 80, Max s'èra atalat a una autra mena de teatre sens se mainar que se poguèsse jogar o non: de peças vastas, simfonicas, comolas de personatges, de còrs, de balètis, de "fadariás" coma disiá tot còp. Au moment que moriguèt n'acabava una: "lo vailet d'esmerauda". La sola publicada fins ara siaguèt "Medelha", terrible e sublim cap d'òbra, tibat per una fòrça d'emocion desavianta. Qu'aguèt un succés grand jogada en francés per de tropas professionalas de prumièr plan.
Çò segur es donc que fasèm pas qu'acomençar de descobrir aquel vast corpus de mai de dotze peças, inedit mai qu'a mitat, e ont l'autor a mes tot son engenh embelinaire e tanben sovent son inimitable umor corrosiu e destructor.
"Lo glossari" es un pauc au nosador de las doas fasis de creacion teatrala de Max Roqueta. A lo caractèr brèu e lo dinamisme explosiu de las prumièiras peças, mas d'aquelas es probable la mai elaborada, l'escalada saborosa dins absurd i estent tanben lo luòc d'una reflexion filosofica ont l'existencialisme apareis en tela de fons per passar tanben dins lo despietadós trencador de la derision. L'ensèms es una belòria de destruccion jubilatòria ont tanben, vertiginosament, lo rire es sosbaumat per l'angoissa d'aquel void absolut que nos rosèga detràs las aparéncias enganadoiras dels mots e de las causas que nos escapan d'a fons.
La jove companhiá lengadociana de l'Echarpe Blanche (www.echarpeblanche.com, contacte: communication@echarpeblanche.com), basada a Pesenàs e a Bèucaire, a représ d'un biais particularament capitat la mesa en scèna (en revirada francesa) aquela peça qu'es una de las mens desconegudas de nòstre Max e es d'un cèrt biais ja un classic. La peça, creada en Novembre 2005, siaguèt representada puòi tres còps a Pesenàs en Març de 2006 dins l'encastre d'un omenatge a l'autor qu'es estada una capitada cap e tot. Davant un bèu centenat de mond la mesa en scèna de Nicolas Heredia a cada vèspre embelinat de cap e cima son public, li laissant pas lo temps de reprene alen. Lo personatge centrau d'un cèrt biais es un pèis roge dins un bocal, e los actors (Damien Alibert, Albane Damiean-Moreau, Jasmine Dziadon, Nicolas Heredia, Gaëlle Lévêque) s'abolègan a l'entorn d'aquel pèis dins un autre bocal mai grand qu'es la lòtja de la conserge Madama Cissé, e que son sòu es cairelat coma un escaquièr. Los movements dels actors, sens qu'òm se'n mainèsse, se fan sus aquel escaquièr, reglats per una mena de geometria subtila que los acanala e que los embarra. E que subtilament nos enclausís. Nos rementant que los personatges dau teatre de Max Roqueta son de mecanicas que fonccionan segon d'automatismes, un pauc coma los insèctes d'unas paginas de "Verd Paradís". E que lo scenari dau drama, sa pojada irrepressibla cap au ponch de rompedura ont tot se vai espetar coma una miugrana, deslargant l'absurditat dins tot son ample, es predeterminat. Dins cada òbra de Roqueta la destruccion es a cima e nos i acaminam d'un biais segur, maudespièch de quauques viratorns que nos laissan esperar qu'aqueste còp i escaparem. E aiçò, Nicolas Heredia o a perfiechament comprés. Coma d'autras claus escondudas de l'òbra de nòstre Max, que son delicadament suggeridas per de detalhs plens de finesa de la mesa en scèna, permetent de veire que la peça entrevesca dos nivèls de lectura subtilament intricats: la mecanica jubilatòria de la farsejada, e la faula existencialista que descrusca las certituds per ne metre en evidéncia lo nogalh desaviant de nonrés e de borrola absurda. Per mai d'un aspècte aquesta mesa en scèna es exemplara d'eficacitat, de gaubi, e d'intelligéncia. Mòstra lo camin de çò que pòt èstre una mesa en scèna ambiciosa de tot aquel "prumièr" teatre roquetenc que maugrat sa simplicitat d'aparéncia es tanben una poderosa exploracion de l'arma umana, presa dins la telaranha ridicula e tragica dau verai a cima de son absurditat fonsa. De segur, çò que languissèm encara mai, es de mesas en scèna utilizant lo tèxt original puslèu que las reviradas francesas que maugrat sa qualitat son en dejota dau tèxt originau, li levant sa dimension iniciala d'enrasigament popular fons.
2006 nos baila l'escasença de nos congostar d'autras mesas en scèna de Max Roqueta, dins de biaisses diferents. "L'Autbòi de nèu" es una de las pròsas emblematicas de "Verd Paradís" e sa prumièira frasa "Es lo Larzac la tèrra abandonada" clantís dins totas nòstras mementas, evocadoira d'orizonts desconsolats e de silenciosas espandidas ennevadas ont se quilhan de nauts roquets sornes escalprats per lo tempèri, e ont cridan en revolumant las gralhas. E ont antan trepava lo lop. Max i a inserit lo tèma popular dau musicaire tan biaissut que fariá quitament dançar lo diable. E justament o fai, e lo revenge dau diable, aquò's l'esmarrament, lo percaç dels lops, e la mòrt, que la musica miraclosa de l'autbòi capita d'endarreirar quauques oras, aplantant lo temps dins la delícia d'una melodia pus poderosa que las leis de la natura. Mas pas pro poderosa per domdar la freg. La freg supèra tot e sol lo diable i es au sieu, trionfant dins son cacalàs despietadós. Joan-Marc Vilanova (contacte: 0467300252, mèl: ieo34@wanadoo.fr) nos ditz qu'aqueste tèxt de semblança simpla e linda l'enfachina de mai en mai a cada còp que lo relegís. I atròba sempre d'autres ressòns. Es una faula cosmica e existenciala. E n'a fach un espectacle poderós que non sai dins sa simplicitat. Tot simplament declama lo tèxt. En òc mai que mai, en francés tot còp per ponctuar l'istòria e rendre comprensible als non occitans lo tèxt qu'es dins una lenga pro granada. E tanben, au cimèl de l'emocion, en castelhan, una revirada originala poderosa e limpida que tremuda subran lo cònte en cant flamenco que de n'escotar lo planhum vos còpa l'alen e vos trai una lagrema au canton de l'uòlh. Dins sa simplesa e sa fòrça aquel espectacle vai drech au pus prigond dau drama sublim que fai l'ossamenta de "Verd Paradís". Joan-Marc Vilanova fai mai que legir o que representar Max Roqueta, lo viu e nos enrebala, nos carreja dins aquel camin subrebèu e terrible. E lo gaubi e l'energia qu'i met fan que quau non comprenguèsse res a l'òc es enrebalat tanben per la magia irresistibla d'aquela declamacion. Mentre, o jure, lo meteis tèxt en francés, emai milhor comprés, capitariá pas jamai de congrear tala esmoguda. Tocam aquí a l'especificitat d'una cèrta escritura occitana que Roqueta n'es un cimèl e que cultiva la magia incantatòria dau ritme e de la sonoritat de la frasa: e d'aquò res ne pòt passar en francés. Villanova a trobat per contra l'estèc de nos mostrar qu'una revirada eleganta e sensibla en castelhan se pòt perfiechament inserir dins tala logica. Çò que me confòrta dins mon idèa recurrenta que l'occitan se revira milhor en espanhòu e en anglés (parlem pas dau catalan qu'Alex Susanna e Jaume Figueras nos an mostrat que Roqueta s'i transpausa idealament) que non pas en francés, lenga de freja logica limpida que conois pas los accents tonics, e se mesfisa de tot çò qu'es color, ritme e musica.
Tresen avatar "Les fenêtres qui parlent (Max Rouquette per carrièiras)" per un grop de 5 comedians (Myriam François, Anne Thouzelier, Angelica Grandgirard, Laura Poudevigne, Pierre-Luc Scotto) e 3 musicians (Jean-Philippe Bessière, Pascal Bouquet, Aimé Brees) de l'Art Cie de Myriam François et Anne Thouzelier. Per festejar Max Roqueta en Mai de 2006 l'Associacion "Amistats Max Roqueta" organizèt doas jornadas d'omenatge, la prumièira a Montpelhièr amb collòqui, lecturas e taula redonda, e la segonda a Argelhièrs, vilatge de naissença de l'escrivan, amb espectacles, lecturas e balèti. En mai de "L'Autbòi de nèu" de Joan-Marc Vilanova que n'ai parlat pus naut, se poguèt assistir a un espectacle original jogat per carrièiras, de balcons en fenèstras e de pòrges en placetas, inseriguent d'un biais intelligent e atractiu l'òbra de Max Roqueta dins la vida dau vilatge. Amb de francés, de segur, e tanben pro d'òc. E un jòc scenic pro visual que fai qu'aquel espectacle sens renegar son occitanitat exigenta pòt passar a 100% dins un public autre qu'occitanista letrat. S'ausiguèt dins una mesa en scèna ieratica de tiradas de la terribla "Medelha" que palafiquèron lo public de mai de tres cents personas amassat dins la carrieireta, e de flòcs de l'onirica "Ròsa Bengalina", e puòi dins son entièr una adaptacion un pauc liura dins la forma mas per aiçò encara mai fidèla a l'èime de la peça, dau "Mètge de Cucunhan" que siaguèt un regal cap e tot. Aquel "Mètge de Cucunhan", coma lo "Glossari", es una peça a dos levèls: farsejada descabestrada, e tanben crudèla faula sus l'absurd que josbauma la condicion umana. Un agach d'anatomista desabusat, coma aquel dau Pendariès de la "Quèsta de Pendariés". Se sap l'istòria: lo mètge dau vilatge de Cucunhan prepausa de reviudar un mòrt davant totes los estatjants de l'endrech. Mas quane mòrt? Maugrat las afirmacions repetidas d'afeccion desconsolada dels vius, digús vòu pas ne veire revenir cap. An pas pus sa plaça aicí. A proporcion que se monta la saussa pimentada de la peça, lo teissit sociau dau vilatge s'atròba despietadosament mes a nus dins sa vertat maganhosa. Un regal e lo public qu'èra aquí se i es pas enganat. Siaguèt una capitada, cap e tot.
Aqueles tres exemples recents mòstran l'actualitat d'aquel teatre que, dins las annadas venentas, conoirà segurament un succés de mai en mai larg a flor e a mesura que las peças seràn editadas dins son ensèms e milhor conegudas. Çò que retene es la possibilitat de mesas en scèna ambiciosas, e tanben d'una utilizacion astuciosa de la lenga d'òc qu'a lòga d'èsser un factor d'opacitat, contribuís poderosament a la magia e au dinamisme de l'espectacle, tornant antau a las tòcas primieirencas d'aquel pretzfach que tenguèt Roqueta tota sa vida: illustrar e far aimar la lenga d'òc au travèrs d'un teatre qu'anèsse drech au còr dau public e que siá tanben òbra granda e universala. Ara i sèm.
Joan-Frederic Brun
(Oc CCCLIX/CCCLX - XIIIena tièira, N°s 79-80, prima estiu 2006, pp 86-89)