80en
CONGRES INTERNATIONAL DEL PEN
9-12 de Setembre de 2013
Bishkek,
Kirguizistan
« Ma lenga, mon istòria ma libertat »
9 de Setembre
Comitat
dels Dreches Linguistics e de la Traduccion
Lo
diluns se dobrís l’acamp jot lo govèrn de JM Terricabras recentament elegit
deputat europèu. e demissionari. Dins una granda sala aclarada de la bibliotèca
nacionala dau Kirghizistan. Sèm un quarantenat de participants.
Se
fai la lista dels centres membres dau comitat e s’aprova lo rendut compte dau
meeting que s’es fach a la prima a Girona, e que los Occitans fin finala i
poguèrem pas èsser. Los 33 participants qu’èran recampats enlai faguèron
un flame trabalh e an lançat un debat cap a un document sus la traduccion que
serà aprovat au congrès de Quebèc en 2015. An abordat tres aspèctes de la
traduccion : l’otis que representa d’esperela, lo potencial de creacion de
las « lengas pichonas », e las endrechièiras que dobrisson las tecnologias
novèlas.
Se
tracha uòi d’elegir un novèl president d’aquel comitat, per remplaçar JM
Terricabras, qu’arriba a la fin de son mandat mas . D’aqui enlà lo meeting
se farà pas a cada cop en Catalonha mas
dins de contradas variadas. Se prevei tanben de provesir lo comitat d’un burèu
mai poderos ont dos o tres vicipresidents auràn pro de pes.
Se
fai lo ponch dau lançament dau manifèst de Girona aprovat fai ja 3 ans.
Desempuòi es estat sostengut per de personalitats de prumièira borra coma JG Le
Clézio o Noah Chomsky. Franca Tiberto a fach circular aquel document en Soïssa
Italiana. Dins d’unas escolas lo document a pogut èstre presentat. E au Nepal
se trabalha a una constitucion nova : aicesta marcarà clar que lo païs es
multilingue. Totes los lengatges son ara reconeguts coma lengas oficialas au
Nepal. Se demanda que los govèrns locals utilizen aqueles lengatges, en referéncia
au manifèst de Girona.
Un
novèl vengut que participa a aquel acamp se presenta. Se sona David Pearson e
ven d’un organisme sonat SIL Internacional que lengas e classifica las lengas
segon sa vitalitat de 0 (internacional) a 10 (disparegut). Los occitans sèm pas
enxara a 10 mas se’n sarram perilhosament… SIL es un partenari dins lo
desvolopament de las lengas. Sus son sit (www.sil.org)
se pot trobar d’otisses per crear un diccionari d’una lenga parlada, e crear
una literatura en revirant de « libres shell » e prepara los libres per lo
tiratge.
Se
comenta la situacion dau multilinguisme en Asia Centrala. Lo vice-president dau
PEN d’Asia Centrala explica qu’es per l’entremièja dau Rus que lo Kirguiz
se pot espandir dins lo mond, que ges de lenga foncciona pas soleta. Au
Kirghizistan lo Rus demora oficial car es l’esplech d’unificacion d’un
airal multilingue. E fin finala aquo contribuis a afortir la vida d’aquelas
autras lengas e de n’espandir las creacions. Prene la paraula au nom dau PEN
Occitan e indique que nostra proposicion de l’an passat per que la França
signèsse la Carta Europèa dels Lengatges es pas estada sens seguida (de segur
sabèm que i a d’autras rasons que butèron a la roda) e que s’es fach una
proposicion de lei – que de verai avança pas gaire d’aquesta passa. Mas
qu’en França d’unas frasas dau manifèst de Girona fan sempre escandal. E
per aiço lo PEN occitan cada cop que participa a quicom fai circular en francés
e en Oc lo tèxt dau manifèst de Girona.
Una
jove poetessa kazaka indica que se manca de traduccions d’aquelas literaturas
maugrat la qualitat d’unes autors. E que d’unes lengatges solament parlat
per de locutors unilingues dispareisson antau a bèles paucs.
Un
representant de la China explica que se revira las literaturas de China dins una
lenga autra.
Emile
Martel nos explica cossi se vai apreparar per l’acamp de Quebec en 2015 la
declaracion sus los Traductors e la Traduccion, segon pretzfach de la comission
après la declaracion gironesa.
Se
presenta Carles Torner, eissit d’aquel comitat, e qu’es ara lo Director
Executiu dau PEN Internacional.
Las
lengas minoradas d’Asia Centrala. La minoritat ozbèca au Kighizistan, que sos
mejans d’expression e sa visibilitat an subran mermat que ben talament. Dins
los mèdias l’Ozbec a quasi disparegut. Lo païs, en practica, reconois doas
lengas, lo rus e lo quirguiz. Cau tornar sa plaça a l’Ozbèc. L’Ozbèc
d’aquí es diferent d’aquel de l’Ozbequistan , s’escriu pas en cirilic
mas en caractèrs latins. E i a tanben la lenga Oïgor. Kaiser Ozhün pren la
paraula. A l’epòca comunisme i avia un imperialisme linguistic mas una
preservacion de las lengas de l’endrech. Dempuoi l’anglés ganha de terren e
aquelas lengas ne pèrdon. Lo representant dels tibetans en exilh Lobsan Chokta
explica que per la força la lenga tibetana recula de mai en mai, emai
dins una de las províncias de la region Tibet resistiguèsse un pauc mai.
Lo
Comitat prepausa adonc ongan doas resolucions que se discutiràn en Assemblada
Generala. Se tòrna parlar (resolucion N°22) dau Portugués que per de rasons
politicas lo govèrn n’a cambiat l’ortografia (que ven mai fonetica e mens
epidemiologica) per se raprochar dau Portugués mai espandit… Aquela reforma
es un exemple d’intrusion dau voler politic dins la vida d’una lenga. La
resolucion es acceptada a l’unanimitat. La N°23 es sus la lenga Catalana,
agairada per lo govèrn espanhol dins las regions catalanofonas autras que lo
Principat. Es question de recular sus lo bilinguisme fins ara oficial, e que lo
catalan venga facultatiu, solet lo castelhan demorent oficial.
Amb l’amira de remplaçar de segur lo Catalan per l’anglés. Donc
entrepresa concertada de descatalanizacion dins l’ensèms de las regions
catalanofonas a l’entorn dau Principat… Urtzi dau PEN Basc apond qu’es
exactament ço meteis au païs Basc.
Dins
lo tantòst s’elegís lo novèl burèu d’aquel comitat. Simona Sradec es
prepausada per lo PEN Catalan e son idèa es de cambiar un pauc lo titol per
indicar que la traduccion es un drech linguistic, vital per las lengas
minoradas.
Simona
es elegida amb una majoritat espectaclosa, e se discutis de compausar un burèu
amb de vice-presidents, e Silvestre Clancier propausa Kaiser Ozhün (Oigor),
Emile Martel (Quebèc) e Joan-Frederic Brun (Occitània) amb lo projècte de
n’apondre un que serà prepausat per los africans.
***
De
la fenèstra de l’otèl asuèlh arre de tèrras roginosas e alin las sèrras
montanholas encimerladas de nèu que pestèlan l’orizont de son dentelum
bleuge. La velha la vesprada de benvenguda s’es debanada dins una iorta
grandassa, la mai granda dau pais nos diguèron, restaurant gastronomic requist
ont èrem servits per de quirguizes en tengudas tradicionalas. « Nostre païs
es ara dins lo vam de la mondializacion, mas aparam nostre patrimoni e nostra
cultura », nos diguèt l’oste. Avian tengut au mitan de las performanças de
cantaires e de dançaires, espectaclosas, a incluire una discutida de trenta
minutas amb dos escrivans que parlan de la Russia de uoi. Sens ges de
precaucions oratorias, de verai. A l’ora ont la Russia se chapa Ucraina sens
que lo mond faguèsson gaire mai que de protestacions verbalas. E ont es la
diferéncia entre Russia e Ucraina ? Los intellectuals russes son pas estats
gaire a manifestar contra aquela guèrra a Moscou, dos mil sai que benlèu. Que
sabon qu’aquo cambiarà pas res e que ço sol que ne pot sortir per eles es de
braves laguis. De mai en mai la Russia torna èsser lo païs de la pensada unica
e dau partit unic. Qué far contra ? Mentre en Ucraina se son mainats que podian
far bolegar las causas, e las cambiar. E
es ço qu’an fach. Cau
pas oblidar qu’Ucraina es lo païs avid de diversitat qu’a donat au mond
l’anarquia (qu’aguèt una existéncia publica quauque temps) e tanben lo
Masoquisme…
JR
Saul insistis sus l’originalitat d’aquel congrès, lo prumièr dins aquel
airal e localizat de segur dins lo sol pais ont se poguèsse far. A l’entorn,
China, Afghanistan, ancianas republicas sovieticas ont vau mai velhar a ço que
dises de cops que i a, e Iran. E aqui lo païs es quietos, se pot parlar sens
trop de perilh. Mai o mens.
De
fach tot es pas linde. I a de cases que son mostrats dau det per las
organizacions d’aparament dels dreches de l’ome. L’esposa dau presonièr
Azimjon Askarov, jornalista incarcerat aici, e que l’es just estada visitar ièr
ditz quauques mots. Lo poèta Azimjon Askarov es estat aculpat en 2010
d’incitacion a la revolta e d’implicacion dins lo mortalatge d’un policièr.
Sa femna legis un tèxt en Ozbèc que nos adreiça son ome de dempuoi la prison.
Es un simbol de la libertat d’expression en Kirgizistan. Una cadièira voida
lo representa simbolicament au fons de la sala.
JR
Saul explicava dins son introduccion qu’an menimosament calculat fins ont
podian anar, e que de segur calia pas anar mens luonh que ço qu’èra
possible.
E
se debana l’acamp.
Los
centres presentan sas activitats.
Los acomençaments dau PEN dels escrivans
Nord-Coreans en exilh es saludat. Se parla dels centres persecutats au sieu coma
lo PEN Etiopian.
Parle au nom dau PEN occitan en diguent cossi nostra cultura,
plena de dinamisme mas una de las mai amenaçadas de la planeta, es urosa d’èstre
a l’interior de la familha dau PEN. E qu’ongan avèm activament celebrat lo
centenari de nostre grand poèta Frederic Mistral. E subretot, causa que pòt
interessar tot lo mond aicí, que participam a un prèmi literari per las lengas
minoradas e que seriam uroses de reçaupre de proposicions de candidats. «
S’apèlarà sai que benlèu prèmi Frederic Mistral ? me demanda lo president
JR Saul – Nani, es lo prèmi Ostana, se debana dins la part occitana d’Itàlia
».
E d’autres centres se presentan tanben. D’unes reviudats après una
longa som, coma aquel d’Argentina. Yang Lian dau PEN chinés en exilh dona de
novèlas de l’ancian president d’aquel PEN e prèmi Nobel de la Patz Liu
Xao-Bo ara empresonat dempuoi d’annadas. Ara la requalificacion de sa
condemnacion lo classifica cap e tot coma « criminal ». Quauques mots tanben
dau Tibet per Lokdun, que nos debana la lista terrificanta dels escrivans
d’enlai empresonats o dispareguts. Lo PEN Ucrainian presenta tanben sa vida
d’ara, a l’ora de la guèrra. Amb d’escrivans russes ucrainians
qu’aculisson a Kiev mas que sabon pas cossi los poiràn ajudar. Lo PEN de
Puerto Rico representat per son novèl president José Muratti nos explica
qu’an doblat son nombre de membres dempuoi son reviscol fai un parelh
d’annadas. Puoi J Eulèphe Milcé de Haïti mostra que lo PEN Aïcian a pres
de vam dempuoi d’annadas, amb l’ajuda forta dau PEN Canada. Organizan cada
an un festenau « Libérez los mots » qu’es flame. Mas dins las vilas de
provincia los membres dau PEN començan de patir de malafachas, lor suprimisson
l’emplec, etc… ni qu’encara a la capitala aquo se veguèsse pas.
A
la pausa cafè ai finit per rescontrar Sally Baker-Jones qu’èra aqui per
fondar un PEN gallés/Cymru, e donc representant los escrivans de lenga gallesa.
Donc dins la situacion ont èrem nautres los occitans en 2011 a Belgrad.
M’explica cossí dins son endrech la lenga e la cultura auboran tornarmai lo
cap e afichan una presència bravament vesedoira. Mentre en Occitània, o sabèm,
es fòrça mai leugièira. Ni que per d’unas aquel pauc semblèsse una
abominabla amenaça per l’unitat de la França. Mas a vist d’unes panoncèls
en lenga nostra a l’intrada de vilatges. La lenga l’a pas gaire ausida
clantir. Li dise que li presentarai los representants de las autras lengas
minoradas. E que de segur nos cau far de causas ensèms. Es en posicion tanben
de presentar las autras lengas celticas.
Jarkko
Tonti presenta las finanças. Un
pauc tocadas per la crisi coma pertot alhors. Intradas e sortidas son a pauc près
de un million d’euros.
Lo
catalan Carles Carner qu’es lo novèl director executiu presenta lo
fonccionament e se parla dau raprochament qu’an agut amb la francofonia que
vai establir un partenariat amb lo PEN. Carles es remirablament a l’aise dins
las tres lengas oficialas, e aquò’s un important atots per nosar aquela mena
de ligams.
S’enseguís
los renduts comptes dels comitats.
Lo
comitat dels Escrivans en Prison [WIPc] (Marian Botsford-Fraser qu’i succedis
a Ann Harrison) mençona ongan mai de 100 escrivans en càrcer. Ne representam a
cada congrès d’unes que i a per de cadièiras voidas. Los novèls modes
d’escritura (blogs per exemple) e d’unas comunitats coma los LGBT son
particularament agairats. « Quau pot escriure o parlar quora una arma es
bracada sus son timp ? » escrivia Dina Meza.
Josèp-Maria
Terricabras fai lo rendu compte dau Comitat dels Dreches linguistics e de la
Traduccion. Ditz qu’avèm trabalhat mai sus lo Girona Manifesta, e que s’apària
amb la declaracion sus la traduccion que se declararà au Quebèc l’an que
ven. Presentarem doas resolcions e avèm elegit un novèl burèu. E nos mostra
una vidèo sus lo manifèst de Girona. Ont parlan Le Clézio, JR Saul (que ditz
: « difference is strength »), Noah Chomsky, JM Terricabras que ditz « les
llengues son l’ambient de la propia vida ». Katica Kulakova fai remarcar que
l’estructura que baileja (« diversity ») e que promou la traduccion deuria
èstre integrada dins aquela dinamica, subretot dins la perspectiva dau congrès
de Quebec ont la Revirada serà un subjècte central.
Lucina
Kathmann (PEN San Miguel de Allende) representa Akbal Baraka absenta per
presentar lo comitat de las femnas escrivans (women writer committee, WWC)
sempre bravament actiu. An un novèl sit web. Participan a de conferéncias de
l’ONU sus los dreches de las femnas.
**
L’endeman
segonda cadièira voida. Vladimir
Kozlov en preson au Kazakhstan. Puòi
s’elegisson de novèls membres dau board (bolchoi soviet en rus) amb la
papeleta de votacion.
Au
prèmi New Voices son premiats ongan de joves escrivans romaneses, dau PEN
d’Asia Centrala, e Marina Pavanskaya dau PEN Rus. I avèm pas pogut presentar
d’occitans ongan, e n’ère macat de segur. Que l'an passat aviam fach
sensacion amb Maelle Dupon. Ne caudrà un l’an que ven !
Nos
sèm escapats en fin de matinada, mancant un troç de l’acamp ont se parla
dels dreches dels omosexuals (pus precisament de la comunitat LGBT), qu’aici
dins l’ancian mond sovietic sa situacion vira mau, e que de leis per los
reprimir son promulgadas o en via de promulgacion. Per ne parlar an convidat un
transexual, que sembla una dòna cap e tot, sorisenta, doça, un pauc timida.
E
puoi se presentèt un novèl PEN, dau païs de Gàllias/Cymru, aparant la lenga
gallesa. Sa creacion es donc estada acceptada e avèm aqui un novèl PEN de
lengas minoradas en dinamica renaissentista ! De segur avèm previst de prene
contacte amb eles e de nosar de ligams.
**
Lo
dijòus Kaiser Ozhün presenta la tresena cadièira voida, un amic sieu que
se’n mòstra lo retrach. Un poèta Oigor qu’es acusat de separatisme : Ilham
Tohti.
Las resolucions.
N’arribam
a las resolucions. Una
prepausada per lo grop PEN dels avocats internacionals (N° 18) denóncia la
repression dels omosexuals que se met en plaça dins mai d’un país, anant
fins a de condemnacions a mòrt en Iran.
Las
resolucions 1 e 2 sus respectivament Russia e Ukraina son estadas remanejadas, e
inculuisson un paragraf especific pro explicit sus los dreches de las comunitats
linguisticas.
1.
RESOLUTION on the Russian Federation
2.
RESOLUTION on Ukraine
Prene la paraula au nom dels PEN occitan e Esperanto, diguent
qu’aviam demandat una resulucion especifica sus aquelas culturas e lengas
presas dins l’estòc d’aquela guèrra, e oblidadas per los comentators
internacionals. Mas coma fan l’objècte de paragrafs pro clars sèm d’acordi
amb aquela formulacion. Lo drama de las culturas e lengas minorizadas es donc
tanben pres en compte au dintre d’aquel drama uman mai general…
Autras
resolucions, discutidas apassionadas. Aquela dau Comitat sus la Patz (N°21)
21.
RESOLUTION Call to Peace
desagrada a d’unes per son caractèr general e un pauc utopic, mas Silvestre
Clancièr pren la paraula per rapelar que sèm d’escrivans e pas de
politicians e qu’aquo’s per l’amistat entre escrivans que lo PEN trabalha
per la patz, pas per de manobras politicianas. Los escrivans per l’influéncia
de son dire dins cadun de son endrech, e non pas per son poder. La politica au
sens de Platon, de segur, pas dels politicaires. Aquela resolucion a lo meriti
de pas injuriar l’avenidor. E de dire que los escrivans voldrian que l’ONU
revenguèsse ço important qu’èra estat a la debuta. L’ONU, ditz una, ven
de definir un drech uman fondamental novèl : lo drech a la Patz. Edvard Kovacs
renfortís aquò en explicant que lo dire dels escrivans a son poder « profetic
» e que nautres cresèm dins l’escritura, nòstra « religion laïca » ont
nos retrobam dins la fe dins lo poder liberator dau dire que pòt cambiar a de
bon las societats e lo viure.
De
notar tanben de resolucions sus las lengas que representan un exemple de causas
que devèm far l'an que ven per l'occitan. Denonciant las atacas fachas a una
lenga.
22.
RESOLUTION on the Portuguese Language
24.
RESOLUTION on the Catalan Language
Lo
massacre dels Kurds dins l'indiferéncia generala.
I
aguèt puòi lo dire de Berivan (dau PEN kurd) que nos diguèt en frasas
precisas l'orror sens nom ont es plonjat son pòble. E aquò m’estrementiguèt
d’orror e de compassion fins a las mesolhas. Ma lenga se nosava dins ma
garganta. N’escriviái a caud un poèma que m’aprometiái de lo revirar puòi
en anglés e de lo’i mandar.
«
Jot una larga veirina d’acièr e de veire èrem aquí dos-cent cinquanta
assetats, venent de totas las parts dau mond. Los que pensam que lo dire a la fòrça
d’anar mai luònh que lo glasi e que la mòrt, e que pòt cambiar l’anar dau
mond. E te siás auborada e ta votz linda que non tremòla
nos disiá l’immesurabla orror que cai subran sus ton pòble, que tant
de còps a conegut lo massacre. Amb de mots causits que cadun portava sa carga
d’immensa dolor. Quora prenon las vilas de ton país los enemics i tuan totes
los òmes, e femnas e enfants son venduts per esclaus e son astrada cabussa dins
un infinit d’orror e de paur. Per lo plaser dels conquistaires. E lo glaç nos
envasissiá totes a t’escotar, l’alen nos escapava la garganta se quichava
mortalament, las lagremas rajavan. Impossible de concebre tant d’orror e
pasmens èra la vertat e, simpla e digna, d’una votz que non tremolava, nos la
disiás. E sentissiam lo mond a nòstre entorn s’escuresir e se cobrir de
cendre e tota jòia lo desertava e i aviá pas pus que l’abís sens fons dau
malur. E tu, vibranta e drecha, que nos lo fasiás conóisser ». (Bishkek
29 de Setembre de 2014, escrich lo 2 d’Octòbre)
**
Dissate
2
L’otèl
ont demoram se sòna Ak Keme, batèu blanc, sai que per referéncia a un libre
dau grand escrivan nacionau Shigrin Aimatov. Nos mainam qu’es a ras d’un
bastiment blanc desglesit dins l’estil sovietic qu’èra aquel de l’ancian
aeropòrt amb escrich a son fronton « Fronze », èra l’ancian nom de la
vila. Abans que la rebategèsson de son nom Quirguiz après l’independéncia.
Èra lo nom,nos explica nòstra guida, d’un oficièr de l’Armada Roja.
Seguissèm una larga avenguda bordada de marcs blancs de beces. Un doç sorelh
d’auton enlusís tot. Las sèrras nusas e arredonidas que dominan los confinhs
de la vila. Bishkek
es immensa, s’i marcha d’oras. N’avèm
pres la mesura ièr.
Nos
explica la guida, dins un anglés perfièch : emai lo mond sián musulmans venèran
los esperits dels paires e ne pregan las benfasenças. Ai legit aquò dins una
brocadura : aquela esperitualitat ancestrala se sona Tengriisme : l’esséncia
de la vida es armonia amb lo mond que nos enronda. L’existéncia es sostenguda
per lo cèl etèrne, Tengri, la tèrra, los esperits de la natura e dels
ancessors, que nos aparan e nos enausisson. Lo lac d’Issyk Kul qu’avèm vist
passat aièr est un luòc sant per lo tengriisme.
Asuèlh
d’immensas sèrras regolantas de lutz. Cementèris esbrilhaudants a cima dels
pelencs. Nos fòraviam dins un vilatge de la costièira ont vesèm l’estatua
dau pintre Chocmorov en granit gris, davant una escòla ont corrisson
d’enfantons. Contunham nòstre camin. D’aquí enlà se rotla cap a
l’esbleugiment de las montanhas. Pichona rota escalant entre d’aubres
portant totas las colors de l’auton esbrilhaudants de lutz. D’aucèls
trepilhan dins la fulharaca e s’enauran quora arribam. Ata-Beiit : aquí
escampèron dins una fòssa comuna los 137 quirguiizes que Estalin faguèt
matrassar per aplanatar son voler d’independéncia. Dins aquela pontannada lo
dictator faguèt perir vint e cinc milions de personas. De noms dins lo granit ròse
sus un orizont de montanhas ennevadas. Simbolicament an bastit sus lo mausolèu
un carpentatge d’acièr que retipa aquel de las iortas : per marcar l’unitat
e la fraternitat. Me fai pensar a un poèma ruis de Vladimir Vysotsky :
Se
quilha pas de crotz sus las fòssas comunas
Aquí
i a ges de veusa per plorar.
Quauqu’un
i ven portar de flors
e
ten de longa una flama alucada.
La
quita tèrra aquí s'es enauçada
L’an
cobèrta de lausas de granit.
Aquí
i a ges de destinada personala
Totes
son mesclats dins una astrada unenca
Vesètz
l'etèrne fuòc dels tanks que brutlan
Dels
ostalons russes en flamas,
Smolensk
que crema e lo Reichstag que crema
E
lo còr brutlant d'un soldat.
Ras
de las fòssas comunas i a ges de veusa que plora
Aquí
las gents que venon son garrudas
Sus
las fòssas comunas se quilha ges de crotz
Es
qu'aquo's mièlhs? ..
E
es aquí, ras d’aquelas tombas, que bastiguèron un mausolèu a Shigrin
Aimatov (12-12-1928 – 10-06-2008). El de mausolèu n’auriá de segur pas
demandat ges, mas li faguèron aquí de funeralhas nacionalas. Escrive sus un tròç
de papièr :
«
L’an enterrat aicí lo grand escriveire. Un grand libre d’aram dobèrt dins
l’etèrne, superant un asuèlh de pelencs e de lutz, aquí ont son estats
sepelits a boldre aqueles que fasián treslusir la patria. Marca au mitan de
l’abséncia absoluda e de l’oblit, dins un escrinh de granit e de flors, lo
dire que son vam supèra las pòrtas de la mòrt ».
An
bastit en dessús un musèu que retipa un pauc una iorta, sempre la meteissa
referéncia, e s’i pòt veire los visatges dels mòrts au mitan de fòtos
d’epòca d’Estalin trionfant e de cobèrtas de « la Pravda » d’adés.
Ministres, mètges, universitaris, professors d’escòla, cadres dau partit
comunista local. Los escanèron totes per n’escampar los c149sses aicí. Au
mitan me fan veire lo visatge dau linguista saberut qu’establiguèt la nòva
escritura dau Quirguiz, en letras cirilicas. Qu’aperabans l’escrivián en
letras arabicas. Kasym Tynystanov. Apondèt tres letras a l’alfabet rus per
rendre compte de la fonologia de sa lenga. Mas nos cau ja virar l’esquina. En
traguent un còp d’uòlh a un pichon mausolèu flame nòu que rapèla qu’en
2010 se faguèt aquí una revolucion per escampar un dictator e i aguèt de
desenats de mòrts. Que dormisson ara aicí en riba dau cèl.
**
Anam
mai luònh cap a la montanhas : lo pargue nacional de Ala-Archa. Los sèrres
s’encapèlan de nivolasses blancs, jòcs de lutz e d’ombra. Baytyk. Un
vilatjon tanlèu atraversat amb d’ostalons escrancats ont patusclan de chivals
dins las rasas. Los quirguiz son un pòble de cavalièrs. Kashkasuu. De manidets
polidament afinfolats espèran lo carri jot un soplòg bastit. D’ègas en travèrs
de la rota en libertat, seguidas de sos polins escarrabilhadets.
Aquelas
sèrras an per nom Ala-Tòr, çò que vòu dire « las montanhas acoloridas ».
Dins aquelas sèrras se trai l’aur. Mas los quirguizes aiman pas tròp aquò
car la tradicion afortís que de sèrps aparan aquelas menièras d’aur e
aucisson aqueles que se’n sarran.
Lo
riu es un miralh esbrilhaudant. Lo carri s’aplanta un pauc mai naut davant una
estatua de boquetin e una de leopard de las nèus. Es un endrech per toristas
mas i marcharem un briu. Los genibrièrs son d’arbres afeccionats per los
Quirguizes que sanan las marranas amb sas pometas e pensan que son en connexion
amb los esperits. Mas la guida pensa pas qu’aquò siá ligat au Tengriisme.
Seguissèm lo rag poderós de las aigas. Enchusclats per sa bruchor. E los ròcs
lusisson coma de diamants esbarlugants.
***
Darrièra
tantossada dins Bishkek. Avèm seguit las largas carrièiras sorelhosas fins a
de bastiments anguloses e immenses que son aqueles de l’universitat, e ont vai
e ven tota una joinessa risolièira que, non siaguèsse los visatges asiatics,
semblariá la de pertot. Los meteisses vestits. Coma los telefonets que paupejan
a bèl esprèssi. La mondializacion es en camin. Manjam un plat de l’endrech,
de carn bolida amb de legums e de ris. Totara dins la nuòch nos envolarem luònh
d’aquel país a las confinhas dau mond ont las sèrras montanhòlas s’enauçan
fins au cèl.
"Crear
una lenga e una literatura : agachs crosats entre l’esperantisme e l’occitanisme »,
a la Chaux de Fond [la Châlx, en Arpitan]; (Soïssa), 6-8 d’Agost
de 2014
PEN-CLUB
DE LENGA D’OC :
PER
DUBRIR LO TALH
: dicha inaugurala de Rotland Pecout per l'acamp de Decembre 2008.
Rendut
compte dels acamps
Rendut
compte dels taulièrs