Aimeric de Sarlat
Sarlat se pòt glorificar de tres trobadors: Aimeric de Sarlat, Giraut de Salinhac e Elias Cairèls.
D'Aimeric, se sap que dediquèt un poèma a nòstre Guilhèm (VII o VIII?) de Montpelhièr. Una cançon cortesa, sus fons de guèrras aquitanas. La longa tièira de conflictes que s'esperlonga entre 1150 e 1213, e que Bertan de Bòrn a immortalisada dins sos sirventés. Coma lo trobador guerrejaire d'Autafòrt, Aimeric sosten lo bòn rei Richard Còr de Lion, filh d'Alienòr.
S'adreiça tanben au "francs reis gentils d'Aragon" (sai que Pèire II) e a la "Pros comtessa de Sobeiratz" a quau ditz: " lo noms de Sobeiratz es luònh ausits per tots et enauçats". Aquela misteriosa comtessa intrigava Chabanneau que se demandava se Sobeiratz èra pas lo castèl de Sobeiràs, pròche Ganges, que se'n parla dins lo "Memorial dels Nòbles" (a prepaus de Raimundus de Sobeiratz citat en 1132). Avèm vist a prepaus dau trobador Aimeric de Belenòi que la comtessa de Sobiratz es mai probablament catalana, d'una familha importanta de la cort dels reis d'Aragon.
Aquí la vida d'Aimeric de Sarlat.
N'Aimerics de Sarlat si fo de Peiregors, d'un ric borc que a nom Sarlat. E fetz se joglars, e fo fort subtils de dire e d'entendre, e venc trobaire; mas no fetz mas una canson. (Man. ABIK, cf. Dom Devic & Dom Vaissette Hist Gén Languedoc, X, 1885, p 242).
Se conois non pas una soleta mas quatre cançons d'Aimeric. Un trobador "subtil de dire e d'entendre"? - ço ditz la VIDA- Aquí ne los títols: "Aissí mueu mas chansos"; "Seu nom lau damor tant qon sol"; " Ia non creirai qafanz ni cossirers" (dedicada au rei d'Aragon).; e "Fis e leials e senes tot enian" (dedicada la "Pros comtessa de Sobeiratz"). Per lo moment las ai pas pogudas destoscar en entièr. Aquí çò qu'ai atrobat.
Se tròba solament una estròfa de la cançon "Aissi mueu mas chansos" sus una pagina oèb dedicada a Sarlat, polideta, ont trobaretz tanben de tèxtes brèus dels dos autres trobadors (amb revirada francesa) e quauques entresenhas sus eles.
Aissí mueu mas chançons
Com la lauseta fai,
Que pojant aut s'en vai,
E de sus descend jos,
Puèis pausa s'en la via,
Chantant :
Per aquel eus semblant
Ai fait un sonet gai,
Qu'adés poja e s'embria,
D'aut entrò la fenïa.
Revirada en òc modèrn:
Antau meti en movement ma cançon coma la lauseta fai, que pojant aut se'n vai, e d'ensús descend enjós, e puèi se pausa sus lo camin. Cantant : Per aquel meteis semblant (= sus aquel meteis mòde?) ai fait un sonet gai, qu'adés poja e s'abriva de la pus nauta cima cap a la finida.
Dins l'edicion ("diplomatica") dau cançonièr provençau de Bernat Amorós (Ed G. Bertoni, 1911, reprint 1973, pp 170-175, correspondent a las pp 345-349 dau manescrich medieval) se n'atròba doas autras e lo títol d'una tresena. Lo tèxt es de mau legir car las abreviacions e irregularitats ortograficas dau copista son menimosament respiechadas. De mai, los v son notats u e los j son notats i. Reprene tot aquò sens cap de modificacions:
91. EN AIMERIC DE SARLAT
Fis e leials e senes tot enian
aissi con cel cui a conquist amors
aurai em patz sufertatz mas dolors
qe non manei plagnen ni rancuram
e ai amat loniamen desamatz
uostre gen cors domna cui mi son datz
e pos merces ren ab uos non ualria
partirai men ieu non qe non poiria.
Anz atendrai sufren e merceian
tro qe de uos aia qalqe socors
qa tot lo meins mer latendres honors
bella donna si ben trac greu afan
qar pro ual mai rics esperars honratz
cus aunitz dos don hom non fos paiatz
per qieu serai tant amics ses feunia
tro qeus apel senes mentir amia.
Bella domna foudat fas per semblan
qe en chantan retrac uostras lauzors
ni las beutatz don sobratz la genzors
obs mi fora qeus anes oblidan
qergoils uen creis eus mermumelitatz
on plus uos uau membrant uostras beutatz
ni la ricor qes aut sobre lamia
dir nai donc mal ieu non qe mentiria.
Domna ben sai qe uostra ualor gran
maonda cors e sofrain men ricors
e si del plus podetz faire clamors
uos et amors en siatz a mon dan
e si per zo domna mochaizonatz
car no son rics sera tortz e pechatz
qar tant no ual neguna manentia
en dreig damor con fiz cor ses bauzia.
Mil uetz maurai acordat em pensant
cossius preies pois reten men paors
car oblidar me fai uostra ualors
si com hom fai dinz lo tertre cambian
qe soblidom zo don plus es membratz
qeu qant uos uei son del tot oblidatz
mas per zom plai qar failimentz seria
seu pel deman lo bel solatz perdia.
Pros contessa lo noms de sobeiratz
es loing auzitz per totz et enauzatz
per qeu non part de uostra segnoria
ni o farai aitant qant uius estia.
Fins e leials e senes tot engan aissí com cel cui a conquist amors aurai en patz sufertats mas dolors, que non manei planhent ni rancurant e ai amat, longament desamats, vòstre gent còrs domna cui mi som dats: e pos merces ren ab vos non valria partirai me'n ieu non que non poiria.
Ans atendrai, sufrent e mercejant, trò que de vos aja qualque socors qu'a tot lo menhs m'er l'atendres honors. Bèla dòmna si ben trac grèu afan car pro val mai rics esperars onrats qu'uns aunits dons dont òm non fos pagats. Per qu'ieu serai tant amics sens feunia trò que'us apèl senes mentir amia.
Bèla dòmna, foudat faç per semblant, que en chantant retrac vòstras lausors ni las beutats dont sobratz la gençors. òbs mi fora que'us anés oblidant, qu'erguòlhs ven creis e'us mèrma umelitats ont plus vos vau membrant vòstras beutats ni la ricor que'us aut sobre l'amia. Dir n'ai donc mal ieu non que mentiria.
Dòmna ben sai que vòstra valor grand m'aonda còrs e sofranh me'n ricors; e si del plus podètz faire clamors, vos et amors en sïatz a mon dam; e si, per çò, dòmna, m'ochaisonatz car no som rics, serà tòrts e pechats car tant no val neguna manentia en drech d'amor com fins còr sens bausia.
Mil vetz m'aurai acordat e'm pensant cossi'us pregués pois reten me'n paors, car oblidar me fai vòstra valors si com òm fai dins lo tèrtre cambiant, que s'oblid'òm çò dont plus es membrats; qu'ieu quand vos vei som del tot oblidats, mas per çò'm plai car falhiments seria se'u pel demand lo bèl solaç perdia.
Pros comtessa lo noms de Sobeiratz es lonh ausits per tots et enauçats: per qu'ieu non part de vòstra senhoria ni o farai aitant quant vius estia.
92.. EN AIMERIC DE SARLAT.
Seu nom lau damor tant qon sol
....
93. AIMERIC DE SARLAT.
Ia non creirai qafanz ni cossirers
ni greus sospirs ni plagner ni plorar
ni granz trabails ni fortz maltraitz sobriers
ni loncs dezirs pauc durmir ni ueillars
aion poder de nul home aucir
ni per amor puesca nuls hom murir
qar ieu non muer et mos mals es tant greus
per queu non crei qanc en muris nandreus.
Quanc nuls amanz ni nuls penedenciers
non trais lo mal ni la dolor ni lars
queu nai suffert plus de cinc anz entiers.
per leis a cui amors ni merceiars.
nom ual siuals daitan qe no mazir
lo seus genz cors quar eu maus enardir
de leis amar e uoil mais esser seus
qe senes leis totz lo monz sia meus.
Qar tant mes dols de leis lo desirers
plus qe dautral jazer ni baisar
queu nestauc sai us paubres soudadiers
en lais ma terre mainz de rics afars
qar senes leis non puesc rics deuenir
mas si plagues elam pogrenreqir
qal qe ric ioi de samor mi don dieus
lo rei filips tenrra poi mos feus.
Tant es sos prez uerais o drechurers
el seus gais cors honratz ab fìnz pretz cars
qin parlaua semblari ufaniers
qaissi con coil totas aigas la mars
sap totz bos prez retener e chauzir
et en tostemps homs non poiria dir
la gran beutat ni escriure nuls breus
del seu cors clar plus qe rosa ni neus.
Donal uostrom liges e domengiers
e1 uostre sers humils en totz honrars
el uostramics lials e uertadiers
quen ben amar noil her ia trobat pars
uos qier per dieu destregz ab gran desir
qe nol fazatz plus desiran murir
quar meiller es honrada mortz e breus
qe loncs dezirs en trebails fortz e grieus.
Domna per dieu non crezatz lauzengiers
nim tenga dan ab uos lur lauzengiars
queu no sui ges daqls amanz leugiers
qis uan gaban a cui noz trop parlars
anz uoil mon cor tant celar e cubrir
que sieu tot muer car nous uei ni remir
.......
........
Bona donna per uos plaing e sospir
quan de uos mi couen a partir
non pres un ou tout lo contat dangeus
anz uoil anar per uostramor romeus.
Francs reis gentils daragon gran dezir
hai qeus ueia gent las armas bailir
qar crestians sarrazis e iuzeus
tan rics afars non sap far bons e leus.
Ja non creirai qu'afans ni cossirièrs ni grèus sospirs ni plànher ni plorar, ni grands trabalhs ni fòrts maltraits sobrièrs, ni longs desirs, pauc dormir ni velhars ajon poder de nul òme aucir, ni per amor puesca nuls òm morir, car ieu non muer, et mos mals es tant grèus per qu'ieu non crei qu'anc en murís n'Andreus (1).
Qu'anc nuls amants ni nuls penedencièrs non trais lo mal ni la dolor ni l'ars qu'ieu n'ai sofèrt plus de cinc ans entièrs per leis a cui amors ni mercejars no'm val sivals d'aitant que no m'asir lo seus gents còrs car ieu m'aus enardir de leis amar e vuèlh mais èsser seus que senes leis tots lo monds sia meus.
Car tant m'es dòls de leis lo desirièrs plus que d'autra'l jaser ni baisar qu'ieu n'estauc çai uns paubres soudadièrs en lais ma tèrra e manhts de rics afars car senes leis non puesc rics devenir mas si('lh) plagués ela'm pogra enriquir, qual que ric jòi de s'amor mi don Dieus, lo rei Filips tenria poi mos feus.
Tant es sos prètz verais o drechurièrs e'l seus gais còrs onrats ab fìns prètz cars: qui'n parlara semblaria ufanièrs, qu'aissí com colh totas aigas la mars, sap tots bons prètz retener e chausir et en tostemps òms non poiria dir la grand beutat ni escriure nuls brèus del seu còrs clar plus que ròsa ni nèus.
Dòmna'l vòstre òm liges e domengièrs e'1 vòstre sèrvs umils en tots onrars e'l vòstre amics leials e vertadièrs qu'en ben amar no'lh er ja trobat pars vos quièr per Dieu destrechs ab grand desir que no'l façatz plus desirant morir, car melher es onrada mòrts e brèus que longs desirs e trebalhs fòrts e grèus.
Dòmna per Dieu, non cresatz lausengièrs, ni'm tenga dam ab vos lor lausenjars, qu'ieu no soi ges d'aquils amants leugièrs qui's van gabant a cui notz tròp parlars, ans vuèlh mon còr tant celar e cobrir que s'ieu tot muer car no'us vei ni remir ....... ........ Bona dòmna per vos planh e sospir. E quand de vos mi coven a partir, non pres un òu tòut lo comtat d'Angeus, ans vuolh anar per vòstra amor romieus.
Francs reis gentils d'Aragon, grand desir ai que'us veja gent las armas balhir car crestians sarrasins e juseus tant rics afars non sap far bons e lèus.
(1) Andreus: personatge d'un roman? Uc de Pena dins sa cançon "Quora que'm desplagués Amors" parla tanben de morir d'amor e fai referéncia a "Andreus lo ros".
Bibliografia.
Bernat Amorós: il canzoniere provenzale (Ed G. Bertoni, 1911, reprint 1973), pp 170-175
Cfr «Le canzoni di Aimeric de Sarlat», ed. M. Fumagalli, Travaux de linguistique et de littérature, 17 (1979) 1, pp. 121-169.