Amfòs Arnaud

(1888-1973)

fotò: Amfós Arnaud (drecha) amb Folco de Baroncelli au mitan e Josèp d'Arbaus a gaucha. 

Nascut e mòrt a Sant Just pròche Lunèu (Erau), que ne siaguèt cònsol de 1919 a 1944. Amb son paire èran manadièrs de bovina : la manada dau Lengadòc, ont Enric Aubanèl de Baroncelli aprenguèt, sus lo conselh de son bèu paire lo marqués Folco de Baroncelli, lo mestièr d’òme de bovina. Aquela manada dispareguèt abans la guèrra e los manadièrs vaunajòls Lostau e Vedèl ne crompèron la marca : la crotz raimondina. Una marca que venguèt plan plan famosa e donèt naissença a dos buòus celèbres de l’istòria de la Camarga : Duc (buòu d’aur 1975) e Muscadet (Buòu d’aur 1999) . Dau temps de la guèrra Amfòs Arnaud faguèt paréisser un jornalet per los soldats dau vilatge qu’èran au front : Sant Just. Tot en lengadocian. Pasmens aviá causit coma principau lengatge d’escritura lo provençau mistralenc a lòga dau lengadocian de son endrech, tre 1932, ont publiquèt lo « Flourilege de la Nacioun Gardiano ». Amb dedins son poèma mai celèbre que fòrça d’afeccionats de la Camarga sabon recitar de per cor : Amour de gardian. Aitanben a pas desdenhat lo lengadocian coma o mòstra aqueste tèxt de 1931. De 1930 a 1964 siaguèt capitani de la Nacion Gardiana fondada per lo marqués Folco de Baroncelli. Felibre elegit au majoralat en 1934 aviá fondat l’Escolo dóu Vidourle. Escriguèt jos mai d’un escais : lou repapiaire, Braieto, Nego-Lebre, Marcel Ornède, Jean Renard, Vincent Astruc, lou Prouvençau.. Editèt doas peças de teatre : Lou mariage de Titolo e l’Enlevament de Trefumeta. En 1988 per son centenari se publiquèt a Nimes una rejoncha postuma de tèxtes sieus.

Amfos Arnaud es un òme important de l’istòria de la cultura d’òc.

Vos i enganèssetz pas.

Non pas benlèu per la valor de çò qu’escriguèt, ni que cauguèsse pas oblidar que Amour de gardian es un tèxt pro conegut, una capitada populara que se conquistèt un public duradis. Bailegèt 34 ans la Nacion gardiana amb l’idèa que siá un nogalh irreductible de cultura occitana, e pas solament una « societat tauromaquica e equèstra ». Es sempre estat pro clar aquí dessús. A fach de la lenga nòstra, jot la forma dau provençau de Mistrau, d’Arbaud e Baroncelli, la lenga oficiala de la Camarga, de Crau fins a Montpelhièr. Au detriment de la lenga de Langlada, mas amb pro de tenacitat per que venguèsse incontornabla, impossibla de desrabar. La Camarga parla sai que de mai en mai franchimand, mas lo provençau i garda una plaça oficiala (simbolica benlèu, mas indiscutibla). Quicòm de solèmne dins aquel mond se farà pas jamai sens una preséncia fòrta e ostentatòria de la lenga provençala. La tenacitat d’Amfòs Arnaud a la seguida dels dos grands poètas cavalièrs de la generacion 1900 (Baroncelli e d'Arbaud) i es per fòrça.

 

Se pòt veire qu'acomencèt abans guèrra en lengadocian, abans de virar après las annadas quaranta au provençau. 
 

MAJORES PENNAS NIDO (2)
 

Los raives que fasiái èran tant lumenós,
Los acrins (3) que belave èran tant blus d'autessa,
Qu'a voler los ajónhe’ ai gausit (4) ma joinessa,
La tòca era tròp luòncha e ieu tròp orgulhós.
Estent nascut los uòlhs remplits de farfantèlas,
'mé l'anma aluminada e lo còr fervorós,
Ai cresegut 'scalar pus aut que las estèlas
E raubar lo secrèt qu'escond (5) lo gofre blos (6).
Ai cabussat, pauret, e la vida viscuda
m'agantant au cotet m'a 'morrat per lo sòl...
An ris de mon malcor e m'an cresegut fòl
De me veire plorar ma fatòrga (7) perduda.
Vincut, desconsolat, plegant sot lo pecat
D'èstre au mitan de lops qu'un triste pantaiaire (8),
De mos creires (9) sagrats siái vengut renegaire,
E mon còr sens amor, sens fe, s'es dessecat.
Pasmens, après de jorns d'egoïsme ferotge,
Viutat (10) dins l'aïcion, dins mon pròpri mesprés,
Dins lo desgost d'estar (11), lache come un berotge (12),
D’èstre tombat tant bas la vergonha m'a pres.
E vaqui qu'a cha pauc, coma un jorn que s'aubora,.
Mon raive a respelit, mai pus escrèt (13), pus clar,
E per qu'un joine fuòc lo reviude a tota ora
L'ai, Espèr immortal, aduch (14) sus ton autar.
Ai représ, pas per pas, la dralha escalabrosa
Que tot òme seguis quand pensa mai qu'a-n’eu
Emb aquò sabe ben qu'a l'ombra umbla e carosa (15)
Se macaràn mos dets e blanquirà mon peu.
Sabe que rotlarai lo rocàs de Sisife
Embé los òmes qu'an au còr un ideau...
Mai, que me serà doç, se l'aubore pron aut
Per qu'un flòc dau velet que m'escond Dieu, s'estrife !
òr, entreveire Diéu sus tèrra onte vivèm,
Es aimar lo mesquin (16) e mespresar la panta (17),
Es balhar tot son sieu à tota causa santa
E de tota beutat se faire lo sirvent.
Alòr m'enchautarà l'escòrna (18) de la fola,
L'aïcion de l'arlèri (19) e lo rire dau baug
M'enchautarà la bava envescada (20) que cola
Dau maissau s'obrissent que per racar (21) lo mau.
A l'umana clapièira aguent portat ma clapa,
Quand per la man de Dieu serà marcat lo jorn,
Veirai sens espavent complida estent ma taca,
Ponchejar de la mòrt l'eternala lusor.

(Antoulougio Escoulàrio de Lengadoc, 1931, p 23-24)

(2) Des ailes plus grandes que le nid. - (3) Sommets. - (4) Usé. - (5) Cache. - (6) Pur, éblouissant. (7) Illusion, chimère. (8) Rêveur. - (9) croyances. (10) vautré.- (11) Rester. - (12) Agneau faible au infirme qui ne peut suivre le troupeau. (13) Pur. (14) Apporté - (15) Difficile. - (16) Pauvre, malheureux. - (17) Méchant (note de l’auteur). (18) Inculte, (19) Sot, imbécile, fat. (20) Gluante. (21) Vomir.

 

 

Lo reculh postum (1988)  recap pas que de tèxtes en provençau mistralenc. Es de mau trobar. Passam d'un lengadocian granat que rementa aquel de Ròcaferrièr a un lengatge fòrça mai convencionau. Aitanben, d'unes tèxtes escriches dins aquela koinè convenguda mancan pas de ghaubi ni quitament de valor literària. E quand l'autor s'escaufa, la poderosa saba dau lengatge de Langlada naseja, donant au tèxt sa fòrça expressiva nadiva. E tire d'aquí quauques tèxtes d'una tonalitat fantastica ont parla de mascas e de fadas de l'estanh de l'Òrt, e ont retròbe l'ambient fantastic qu'ensagère de retrobar dins la nòva titolada "la domaisèla de l'aiganha" dau "temps clar de las Encantadas"  ...  Ni que d'aquel temps non aguèsse legit aqueles tèxtes... 

 

 

 

LA MASCO

Li que dison que i'a plus de masco, an pas couneigu la Furo. I’avié que de la vèire passa, sis iue de virouno regachant de drecho e de gaucho, sa closco mita pelado, soun nas en caviho dins uno caro blesido, pèr crèire qu’èro uno meno de cadabre varaiaire escapa de quauque cadarau imaginàri.

Li coutihoun crassous d’aquéu secun rebalavon pèr sòu, leissant passa tout-bèu-just de pèd negre caussa, 1’estiéu, de sandalo esquiéulado e, 1’ivèr, de gros esclop fangous.

Fasié pòu, coume se dis, is aucèu, emai is enfant que, de luen, l’aqueiravon en l’esbramant. Li femo, peréu, n’avien la petarufo, tant sa lengo de Cifèr disié tout lou mau que pòu sourti de la maisso d’uno masco.

Mai aquéu mau lou racavo em’ un teta dous mai dangeirous qu’uno raugnadisso e tant bèn di que finissien, n’i’avié, pèr crèire à si marrit patrifas e à si messorgo tant sutilamen enraubado que prenien souvènt un biais de verita.

Pèr iéu, tre moun jouine tèms, la fugissiéu que me fasié tremoula rèn que de m’aluca. Elo, sabe pas perqué, poudié pas me senti e quouro la rescountrave, marmoutissié entre si dènt de paraulo maucourouso entrecoupado de pichot ca-calas pounchu. E me prenié, de fes, l’envejo lancejanto de ié quicha la garganto jusqu’à l’escana.

A l’epoco que parle li carriero di vilage èron pas encaro escleirado emé co qu’an apela «la fado eleitricita ». I’avié de meno de fanau emé de lampo à petròli qu’aluminavon pas li niue de luno o de grand vènt. Ero lou bèu tèms dis amourous que poudien caligna dins l’oumbro proupiço dis androuno.

La masco avié lou ti de varaia pèr carriero, uno lanterno à la man, avans d’ana passa vihado vers uno vèuso, coume elo e, coume elo enverinado de cors e d’esperit.

Pèr uno d’aquéJi niue d’escuresino, caminave plan-plan emé ma douco amigo, long d’uno paran deserto, quouro, à n’un crousamen d’oustau, la Furo parèis e nous mes sa lanterno souto lou nas, emé soun caca!asset trufarèu. léu, des-souta, feroun, d’un cop de poung ié fau voula soun lumenoun e l’amassole d’un tant fort gautas que sa tèsto anè buta contro un butarèu. La drolo s’enfugiguè en quilant e iéu, de moun coustat, tant vitamen que pousquère.

La masco s’èro endecado la closco. Sabe pas s’es acò, mai n’en faguè pas soun proun, s’enanè pau à pau d’anqueto e soun amo, se n’avié uno, s’esvaniguè vers lou Malan, se n’i’a un.

Aviéu pas vougu la peri, mai sa mort fuguè pèr iéu uno deliéuranco. Emai pèr lou vilage. Ço qu’empachè pas qu’un mouloun de gènt èron à soun entarraào, belèu pèr pòu de sa fiho qu’avié proun eirita de la mascarié de sa maire. E pièi, se saup que forco mounde van pas is óussèqui pèr lou mort, mai pèr se faire vèire de si parènt e ami, coume se dis.

Ere gardian de rosso au mas de l’Aubo, à l’orle di palun. Chasque dissate, de vèspre, leissave lou suen de la manado à moun gardianoun e anave passa lou dimènche au vilage.

Afeciounave proun la drihanço, lou cabaret, la danso e pièi retroubave ma jouvo, que, pamens, despièi l’auvàri de la lanterno me fasié de mai en mai la bèbo. Basto ! me disiéu, acò ié passara !

Aquéu dissate, la niue toumbado, mounta sus moun brave chivau l’Estournèu, caminave planet dins la draio que meno i proumiés oustau.

Lou marin carrejavo dins lou cèu de nivoulas negre, velant de fes que i’a, la luno encaro jouino. Au tràvi de la Crous di Bosco que dreisso aqui sa vièio coulouno rousigado pèr lou salan, sentiguère moun chivau cala soun entre-pas e s’amoulouna souto iéu en chaurihant, pièi s’aplanta se, en niflant, enredi coume un pau. Susprés, ié fau senti l’esperoun. Rèn à faire. Restavo coume pivela. Subran, virant ma tèsto vers uno vignoto qu èro estado de la masco, de que vese, sang de Diéu? La Furo, l’oumbro de la Furo s’avança vers iéu en richounejant sourdamen. Sentiguère lou sang se caia dins mi courado. Plante mis esperoun dins lou vèntre de ma mounturo. Elo, tant manso d’abitudo, refuso d’avança, se reviro, boumbis, se desbrando coume folo. Iéu trantaie, rade pèr dessus sa tèsto abeissado e m’esclafasse pèr sòu tout endouliha, dóu tèms qu’elo s’enfugis en endihant vers lou mas de l’Aubo. M’auboure, la masco es toujour aqui ! Coume un nèsci m’encourre vers lou mas, ourlant d’esfrai, saute la paret de la eourt e vau m’espandi dins ma bresso, mita mort. Dourmiguère pas de la niue. Uno fèbro d’ase m’empachè de pousqué me leva de vue jour. Mai diguère pas ço que m’avié amassoula e l’ai jamai di à res, franc à vous, aquesto niue, dins aquesto cabano de Crau mounte, sabe pas perqué, vous fau uno sorto de counfessioun.

Repassère plus, meme de jour, pèr aquéu camin. Mai l’oumbro d’infèr me seguissié, semblavo, pertout. Anave tournamai, chasque dissate, au vilage. Soulamen, èro plus acò. Rèn me disié de m’amusa, de rire, de dansa. E pièi, i’avié la fiho de la Furo que me roundinavo d’escorno quouro, d’asard, la rescountrave. Alor me falié retèni pèr pas ié quicha lou galet. E ma drolo, moun amigo! Me regardavo plus gaire ! Finiguè pèr plus soulamen me parla !

Coumprenguère que poudiéu plus viéure aqui. A forço de cerca, troubère uno plaço de gardian de biòu dins un grand mas de Crau, aquéu mounte sian. L’ai plus quita.

Pau à pau – quand sias jouine li record de malur s’escrafon – reprenguère goust à la vido. Anave en courso emé moun baile e, ma fe, aviéu óublida aquelo qu’auriéu vougu n’en faire ma coumpagno. Li voto soun agradivo pèr un jouine gardian e... manco pas de poulìdi fiho pertout... Vous n’en dise pas mai...

Lis an passèron. Moun vièi baile retira en Arle, prenguère sa placo jusqu’au jour, aussi – l’age venènt – que me fauguè prendre repaus. Lou pelot, qu’aviéu bèn servi, me leissè dins aquesto cabano mounte vive tranquile. Ço que m’empacho pas que vau souvènt visita la manado qu’ai beilejado tant de tèms.

Pamens, à dicho que camine vers ma fin, tout ço qu’avié popla ma proumiero jouinesso ié sounge maugrat iéu, surtout lou vèspre avans de m'endourmi. E me dise que, sènso la masco, auriéu belèu autour de iéu uno ninèio qu’enlusirié moun vièiounge vuei soulitàri. Vese moun oustalet aro en rouino, segur, mounte soun mort moun paire e ma maire, e si toumbo abandounado. E i’a de niue, emé moun ami lou vièi pastre, sènso famiho coume iéu, que negan nosto soulitudo dins quàuqui got d’aigo-ardènt e lou fum de nòsti pipo...

Coume vuei...

Mai perdequé, vous, un ome de vilo qu’escrivès dins li gaseto e fasès de cansoun, sias vengu passa quàuquis ouro emé lou paure renaire que siéu devengu ? Coume vai que vous ai counta ço qu’avié jamais sourti de ma bouco? Lou sabe pas. Es belèu lou bon bouiabaisso qu’avèn manja, lou vin de proumiero e l’aigo ardènt daura qu’avès adu que m’an fa vira lou sen e me dounon envejo de canta... Basto! ... Aro ! leissas-me. N’en dirai pas mai... N’ai trop di... Adiéu ! Vau m’ajassa... Ah ! se voulié, lou Bon Diéu, qu’ai gaire pensa à-n-éu pendènt trop long-tèms, me faire passa, sènso soufri, d’un dourmihun pasible à la grand’ som qu’a jamai de revèi !...

Armana prouvençau, l965.

 

LA MASCO DE L’ESTANG DE L’OR

Erian vesin de cabanoun
Sus lou bord d’uno grando roubino.
Soulet, dins la palun sèns fin,
Vivian de pesco e de rapino.

Eu, quand venié de casseja,
Pourtavo mai de pantaieto
Que de còu-vert, de galineto,
Car passavo tèms à sounja.

Ero pas, se voulès, fada,
Mai vesié dins si divagado
Uno fado lou vesita
E lou mena, dins si brancado,

Vers lis endré que res sabié,
Di colo griso d’óulivié
Jusqu’i plajo de la mar siavo,
Ounte vivien d’ouro d’amour,
Pièi sus lis aigo l’enmenavo !

Acò nous lou countavo, un jour
De tampouno, dins ma cabano,
Qu’èro vengu ’n vièi palunié,
Vièi, mai perdènt pas tremountano.
E lou vièi palunié diguè :

« Parèis que dins nosto encountrado,
I’a de tèms, vivié uno fado
Embelinant sis amourous D’un adourable teta-dous.

« Mai coume èro uno parpaiouno,
Un seguè mort dins la baiouno,
L’autre nega dins un lauroun,
L’autre sec dins soun cabanoun !

« Pichot, aviso-te : La Fado,
Dins lou conte, èro deguisado.
De qu’èro, qu’es ? Carcan de mort,
La masco de l’estang de l’Or ! »

 

*

Un sèr que lou tron roundinavo
Sus Magalouno ennivoulado,
Cassave dins moun nego-chin.
Boufavo fre lou vènt marin.

Sentènt s’amoulouna l’aurage,
Gagnave, vite, lou ribage,
quand vese veni vers l’estang
La fado, tenènt pèr la man

Noste sounjaire qu’is enforo
Nitouso, encaro un pau estoro,
ourlavo e, qu’entre li rousèu,
La femo siavamen glissavo.

Intro dins l’aigo, ourlavo, éu,
Espaventa, que s’enfounsavo :
« Vau me nega, reviren-nous ! »

Mai la fado au sourrire dous,
Sèmpre vers l’aigo lou tiravo
Sèns muta... Lou cèu s’embrouncavo,
Partegave emé grand esfors
Pèr vitamen gagna lou bord,
Quand, subitamen, l’endoulible
S’abraquè sus nautre, terrible.

Un óurrible uiau trounadis
Zigo-zago, bramo, crusis,
Pèr s’abima dins l’escursino,
Me leissant nè de tremoulino...

Moun ami es pas revengu.
Res saup pas ço qu’es devengu,
E sa cabano abandounado,
Pau à pau s’es abousounado.

Longtèms, quand, sourn, lou tèms vesiéu,
Restave dins moun tibanèu.

Mai garde enca, dins mi courado,
Lou segren d’aquelo nuechado,
E me revèn ço que disié
Au fada lou vièi palunié

« Aquelo que te parèis bello
E t’embulo de farfantello
Es, belèu, e sara ta mort,
La masco de l’estang de l’Or ! »

Mauguiò, 1969. 

Armana prouvençau, 1970.

Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn a l'ensenhador de la literatura dau sègle XX
Pagina de Lunèu l'Occitana
Retorn a l'ensenhador generau