Luònh

Aqueste libre acabat en 2002 èra estat acomençat en 1978, coma o explique dins lo capítol prumièr. Ère estat 
impressionat per lo rescontre amb los contes cevenòus de las fadas, dins la boca d'occitanofòns de naissença. Èra un 
fantastic especial, quasi verge, que ne caliá rendre lo tast dins una òbra literària, luònh de tot çò autre. Ne faguère 
d'ausida una prumièira nòva titolada "Las enrojadas " que pareguèt dins "Òc" 1981 N°9 pp 62-75. Ne reprenguère 
lo fiu en 2002. Tres autras nòvas de las annada 1980-90 figuran tanben dins lo libre: Tres sòrres dins lo vièlh estiu ;

lo carrairon dau diables; lo chival malenc;  Lo demai es inedich.

Jean-Frédéric Brun, né en 1956 à Montpellier, dont il parle et écrit l’idiome. Médecin hospitalier et chercheur. Fasciné depuis son adolescence par les possibilités d’expression de la langue d’oc et par le chatoiement de l’imaginaire qu’elle véhicule, il a publié dans cette langue des poèmes (Estius e Secaresas, 1979) et des romans (Lo Retrach dau Dieu Negre, 1987 ; Setembralas, 1994). Il collabore depuis 1974 à la revue « Oc » et a depuis quelques années développé un site internet très documenté consacré à l’occitan parlé et écrit à Montpellier. Dans sa jeunesse, il a recueilli auprès des bergers caussenards d’étranges légendes en langue d’oc mettant en jeu des êtres fascinants et redoutables : les fées. C’est pour restituer fidèlement l’ambiance troublante de ces récits venus du fond des âges qu’a été écrit « lo temps clar de la Encantadas ».

« Las encantadas » ce sont les fées. Pas celles des ternes récits pour enfants, mais des êtres incompréhensibles et redoutables qui hantaient secrètement les lieux solitaires des causses et des garrigues, dont elles étaient les véritables habitantes. Au fil des siècles, des hommes, par hasard, ont effleuré cet univers parallèle merveilleux et terrifiant. Ils ont pu parfois, malgré l’interdit, nouer des liens étranges avec ce monde si proche et si mystérieux. Mais c’est toujours sous le signe du tragique et de l’incompréhension que ces rencontres se déroulent. Et pourtant, l’aventure de Frocand traversant la Séranne sur fond de croisade albigeoise, celle de Joan Ros sur fond de révolte camisarde, celle du petit Nadet sur fond de guerre de 14, montrent que ces liens ambigus peuvent aller assez loin sans aboutir irrémédiablement au drame. Peut-être faut il se méfier tout de même de la triste demoiselle lunaire qui hante encore de nos jours les rives de l’étang de l’or, et qu’Alexandre Langlade avait chantée dans un poème perdu. Peu à peu, les fées, croit-on, ont déserté les campagnes où l’on pouvait les rencontrer, dansant comme d’irréelles flammèches, ou lavant un linge immaculé avec des battoirs d’or. Leur chant, si merveilleux qu’il rendait fous ceux l’écoutaient, a cessé de retentir dans les chaos de rochers et les taillis impénétrables. Mais les campagnes à nouveau se vident, l’angélus qui éloignait ces sortilèges païens n’est plus sonné par les vieux clochers des chapelles romanes. Et qui sait si le monde des fées, secrètement, n’est pas de retour au XXIe siècle, même si nos yeux ne sont pas assez subtils pour les voir ? Le temps limpide des fées, avec ses épouvantes et ses enchantements, appartient-il au passé, ou à l’avenir ?

Defòra, çò qu'ausissèm, es lo siblejar dau vent. La nuòch es prigonda. Lo vin belugueja dins los veires. Nos taisam, escotam...

- I a de causas que despassan l'imaginacion. Me diretz: lo vièlh blaga. Mas es la veritat, è?

Es per aquí que me cau començar: lo Mejanèl. Sèm en 1977. Vèspre ventós d'ivèrn. Escotam. Tenèm nòstre alen. Lo vièlh pastre Edmond nos cònta en occitan lo passat, las legendas... Lo Mejanèl, es lo vilaret ont nais lo riu Buèja, d'un misteriós trauc d'aiga entre de còdols. L'endrech es magic. Lo geograf E. A. Martel o escriviá en 1894 dins son libre "les Abîmes".

"Une autre grosse source s'échappe du pied de la Séranne, cette longue muraille gris perle (943 mèt. au Roc Blanc), dont l'abrupt revers sud-occidental, calciné par l'ardent soleil du midi, rappelle si bien les marmoréens escarpements de la Grèce: c'est la Foux du Buèges, à 12 kilomètres sud-ouest de Brissac."

"Au pied du Signal de Peyre Martine (782 mètres), et sous la terrasse rocheuse qui porte le village de Méjanel, elle n'est, à l'étiage, qu'une source de fond, un large bassin tranquille, circulaire, dormant, rempli de plantes aquatiques et qui s'alimente par des fissures inconnues; une vraie rivière actionnant un moulin en sort."

Endacòm mai Martèl tròba la comparason. Lo Mejanèl, aquò's los escarpaments marmoreans de Dèlfas. Pas qu'aquò: Dèlfas, ont èra l'emborígol dau mond, l'Omfalòs. E ont tot lo mond antic veniá en romavatge escotar la vòtz que disiá en mots incomprenables la terror dau lendeman.

Verai, escurament, lo Mejanèl èra tanben lo nos de nòstras pensadas, una mena de centre secrèt dau mond, d'omfalòs, per los qu'èrem aquí, aquel vèspre de fin de sègle XX.

Car s'endeven que, d'aquela pontannada, èrem un rodelet de companhs, que passàvem tot lo temps que podiam aquí. Enfachinats per lo mistèri de la Buèja sosterrana. D'ont veniá aquela aiga? Tant linda, au mitan de tant de rocaredas blancas e secarosas. Dos de nautres, Jòrdi Capús e Joan-Maria Colomina, avián quitament crompat d'ostaus au Mejanèl. D'aquí montàvem en Serrana, cercar d'avencs desconeguts au bèu mitan d'aquela immensitat de pendisses sauvatges. Nòstre grop èra vengut, apassionadament, ciutadan dau Mejanèl e de la comba de Buèja. E l'ancessor, lo vièlh savi que nos transmetiá la memòria e l'èime de l'endrech, èra Edmond... Edmond Milhau, qu'aviá fach pastre los tres quarts de sa vida dins aqueles paratges: l'Adreça, Ròca Maurèla, lo Ròc del Miegjorn, Ròc Redon, Fornauquièr, Baumaràs, la Lecassa, lo Gotal, la Foleta.... Tant de lutz dins son agach quand nos disiá los noms dels luòcs, e las legendas...

I a ja vint e cinc ans d'aquò. M'i revese, aitanben. Defòra lo vent sibla. Edmond Milhau cònta. Ditz lo temps dels majoraus e dels traspastres. Aqueles que menavan los grands tropèus... Tot aquò pren de colors d'epopèia. E la charradissa d'Edmond, aquò's d'occitan, d'occitan blos e sauvatge, plegadís: lo rag de la vida, la poësia pura.

Per ieu, d'entendre aquel bèu lengatge totalament viu, èra la delícia absoluda...

- Tot aquò, o sabe. Nos veniá sovent. E çò que sabiá, se lo pregàvem un pauc per manièira, se regalava de nos o contar. Plonjàvem dins un autre temps, un autre mond... Que çò que fasiá la diferéncia èra l'idiòma. De saupre que lo compreniam dins la lenga de son enfança, Edmond se carrava de la parlar. La fònt rajava. S'arrestava pas pus.

- La Serrana. S'aviái agut l'idèa (es pas que siágue savant, amai!) l'idèa, la nostalgia, sabe pas coma vos dire, que ai ara, e ben ne fariái un libre qu'anariá coma d'aicí a Montpelhièr.

Lo libre. Lo projècte de sa vida. De lònga d'ara enlà nos ne tornariá parlar. Per o dire verai, aviá començat de l'escriure aquel libre. Qu'èra dempuòi mai de vint ans ara son idèa. Lo libre qu'o diriá tot. Aitanben anava pas d'aicí a Montpelhièr. Fasiá pas que trètze paginas. N'ai la fotocopia en quicòm... E pasmens, es aquí qu'Edmond dintra per una pichòta porteta dins l'istòria de la literatura d'òc.

Car vejaicí pas qu'un bèu matin d'ivèrn au Clapàs endevene Max Roqueta, sus lo pònt de Latas. Aviá son bèu capèl de peus de borra coma son de mòda en riba de Moscòva o de Vòlga. E aquí lo que me ditz: avèm un amic comun. I demande quau: - Edmond Milhau, me fai...

Que, imaginatz vos, s'endeven qu' Edmond i aviá prestat, a de bòn, lo libre famós.

E d'aquí ven que cada còp que tornave au Mejanèl, lo vièlh Edmond me veniá: alara lo veses aquel Roqueta? I diràs que me lo tòrne mon libre...

Aquel libre, o ai dich, Edmond ne parlava fòrça, mas passèt pas jamai quauques paginas. D'abòrd que quand Max lo i aguèt rendut, lo vièlh pastre lo prestèt mai a quauqu'un, que metèt tanben d'annadas a i lo rendre. E lo paire Milhau començava d'èstre ablasigat per lo pes de las annadas... Lo libre avançava pas. Mentre auriá tant vougut i metre de causas, Edmond, tota sa memòria corala e solelhosa, son saber, sos raives...

E de tant n'ausir parlar sens jamai lo veire, aquel libre, per ieu, preniá de dimensions miticas. I auriá tot. La Serrana glaçada o brutlanta, aspra, terribla, païs de legendas, de solesa, de set...

Aguère pas entre las mans, ço crese, las trètze pauras paginas, que vint ans puòi. I poguère pas reconóisser lo libre, l'unenc, lo legendari, le definitiu, aquel que deviá resclaure totes los mistèris e totes los secrèts de la montanha de la Serrana. Ni qu'amb son estil abrupte lo libre siá el meteis poësia pura, treslusenta. "Propos de ma première souvenance. Je dis de l'an ... 1905. La vie des cabriers et de moi-même par la suite...". Mas après los prumièrs pastres venguts dau pus fons de la legenda, Durantàs lo vièlh, Colet dich lo Basard... Una pichona digression sus Navacèla, meravilhosa oasis ont se podiá cultivar de tot, e ont aviá rescontrat sa femna, e la narracion s'arrestava aquí, coma trencada dins son vam, coma un aucèl abatut dins sa volada. E lo libre demorava una promessa, una projècte, una potencialitat jamai complida. Seriá estat meravilhós, totes n'èrem segurs. Edmond primièr, qu' a la pagina 3 afortissiá que, se passèssem lis sus l'ortografia e la sintaxi de son francés, seriá de tot segur un cap d'òbra. Cap d'òbra escrich au sègle XX per un cabrièr illetrat, solid que n'i aurà per risolejar. Sai que pas ieu, ni digús dels amics dau paure Edmond. Car l'escotar parlar èra un encantament, e d'atrobar aquò perennizat, mes en consèrva, jos la forma d'un escrich, seriá estat de tot segur deliciós...

Mas Edmond nos partiguèt sens aver complit aquel pretzfach que tant i importava. E nos restèt pas que las trètze paginas. Es a dire lo portisson de l'òbra, l'introduccion, lo liminari...

Alara fin finala me mainère que lo libre l'aviái, ieu. Lo vertadièr. Dempuòi aquel jorn de 1977 qu'aviái aguda l'idèa de prene lo magnetofòn. E que, a luòga dau paure francimand aplicat sus de paginas de cartabèus d'escolièr, aviái pogut reculir, en plana lenga d'òc deliciosament idiomatica, lo libre vertadièr de la vida d'Edmond, la darrièira vòtz dau Mejanèl. Aquela caisseta es una de las pus preciosas relíquias que sarrèsse dins ma bibliotèca. Es una fònt que raja, per l'etèrne. E me carre de i tornar per escotar, enfachinat. Sèm alhors. Dins aquel mond de la lenga d'òc sauvatja e viva, l'espaci ideal ont tot es possible.

- Mas i aviá un, un bonòme un nomat Dieudonné Cambon, que me disiá que se'n soveniá un pauc que aquò aviá existit: las fadas, apelavan aquò. Les fées en français, e ben, las fadas. D'après, è, èra de femnas. E ben, qu'existissián aicís dins la val jos Pegairòlas. Mas aquelas fadas avián una fòrça, terribla. E? Te portavan pr'exèmple una tòna sus sa tèsta è? Coma pas ren. Alara avián una fòrça terribla. Alara prenon aquela pèira que apèlan la pèira del coq. Qu'exista, è! Es amont, vos explicarai ont es. Del Colet? De la portar, a Larret o après. Avián una fòrça, dins la nuòch. E quand lo coq, lo gal, cantava, ps, zerò, pas pus de fòrça. E alara tombèt aquela pèira aquí e aquela pèira i es. Alara ieu m'o an contat, è. O ai pas vist. Mas las fadas, qu'apelam. Enfin: qu'apelavan. E? An existit, d'après. ... A òi. Pasmens l'istòria de la pèira del gal a existit aquò, d'après!

- Dieudonné Combet. A oi. E aquel Dieudonné disiá que manjavan los caulets... A mas d'après, d'après, an existit.

E me preniái a pensar que, de desrabar la lenga d'òc, aquò aviá tanben desrabat la sensibilitat, l'imaginari, carrejats per aquelas istòrias tant singularas. Pas pus res a veire amb Perrault... Las fadas d'en Serrana: d'estranhas flamas rojas, en forma de femnas, que passejavan de pèiras immensas, la nuòch, en silenci, jos las estèlas. E se despoderavan au prumièr cant dau gal... Aviái pas jamai imaginat causa parièira. Aquelas legendas: una paraula bruta, salida dau fons dels atges, de morcèls de mitologia incomprenabla... Una pòrta misteriosa dobèrta sus un mond estrangièr cap e tot. E pasmens fonsament nòstre tanben.

Compreniái qu'èra quicòm d'immens, de tròces d'una religion esvalida, la memòria amudida de las chormas calcoliticas o neoliticas que trevèron aqueles paratges i a de miliassas d'ans d'aquò, que ne retrobam los òsses e las terralhas d'aquí d'alai dins las baumas. Un messatge tragut dins lo revolum dels sègles, e que perveniá a mas aurelhas, dins aquela prodigiosa lenga d'òc fiblarèla e sauvatja coma lo vent, de tant qu'es ela meteissa, ja, poësia...

D'annadas puòi deviái reculir aquelas paraulas de la boca de Max Roqueta. Que me confortèron dins aquela sentida:

- Siái estat negat jos los còntes. Per ieu èra una part de nòstra vida... E demòra quicòm de fòrça important... per ieu a tant de valor coma l'òbra dels trobadors. Son dos plans d'una causa parièira.

Es aquí que vòle tornar uòi. Lo fons d'imaginari e d'estranhesa rescondut au pus fons de la memòria collectiva. E carrejat per l'òc, irresistiblament. Escafat per la francisacion. E de bòn retrobar quand tornam a la lenga primièira.

Per o dire verai, lo reiaume de fadariá, lo fairyland dels anglosaxons, es pas gaire luònh de nautres ; es quitament a posita. Sufís, per i intrar, de cambiar son biais d'agachar las causas. Lo sol sesam, aquo's l'agachada, l'agachada esmeravilhada de l'enfantesa.

O escriu en quicòm Audoard Brasey. Lo mond de las fadas e dels èlfes ofrís a quau vòu l'abordar una endralhada ont se cau saupre perdre abans de se i tornar trobar. Totes los còntes insistisson sus aquela nocion d'estraviatge, de pèrdia totala de sas seguresas e mai dau quite sens de sa vida sieuna, abans de trobar lo bòn camin - aquel que mena au centre de se. Coma un ritual iniciatic de moriment e de naissença.

Fadarèlas e esperits de la natura son principis de vida e de creativitat a l'estat "brut" . Per aiçò non pòdon èsser percebuts que per aqueles (poëtas, enfants, artistas...) qu'evoluïsson dins las esfèras de l'imaginari, de la creacion, de la fegonditat. Ont tot d'una afanats a crear vos pren un ennivoliment de gràcia venguda d'endacòm mai - còs e anma atraversats per d'energias poderosas que non sai, e pasmens leugièiras. L'inspiracion es aquí. E tot ven possible...

Edmond a traucat lo miralh. Cap als autres espacis. Los que, solitari au mitan de las rocaredas, en parlant en òc amb sas cabras, solfinava. Lo païs de las encantadas. L’autra riba. Tot çò qu’entre-imaginam de luònh sens o poder concebre. Mas es pas jamai estat tant pròche de nautres. A prova ?

Ivèrn de 1982. Aquò’s Gèli Barrau e Joan Chery que campejan dins los airals ont Edmond antan gardava son cabrat. Lo valat de la Lecassa. Un pendís perdut de la Serrana. E atròban una fendilha trempa d’aiganha, plena de mofa verda e druda. Ne giscla una alenada tebesa. Qu’en ivèrn se càmbia en fabulosa colona grisa de vapor. D’aqueles que los vièlhs caussenards religavan au reiaume de las Encantadas. Aquò aviá un nom, s’apelava una paur. Los vièlhs caussenards coma Edmond. Que detenián lo saber. E disián la vertat. Mas ieu i voliái pas creire. Per manièira, aconselhère a mos amics de cavar. Que darrièr, i deviá aver sai que quicòm. E i anèron de vam. De meses de temps i tornèron. A l’epòca caliá una ora per i gandir. Mas s’encapriciavan. Jos la sorelhada assucanta, dins la nèu espessa. La colona d’èr aigalós gisclat de la tèrra e que se càmbia en neblalha dins l’escandilhada dau matin. L’enrojada de la Lecassa, sai que, vesedoira.

L’infinit. Dos de Janvièr de 1983. De tomples gigants de negror absoluda, de cascadas de cristau petrificat, de galariás vastas coma de catedralas ont corrissètz, besalenats. Cinc rius desconeguts, lindes, cascalhejaires, las originas rescondudas e fins ara misteriosas de la Fos de Buèja. Quant de quilomètres ? Mai de quinze ara. L’avenc de la Lecassa, que se rescondiá jot lo païs ont Edmond somiava en mirant sas cabras e lo grand cèl bleuge, es la pus longa cavitat de la region dels causses. E a dos cent metres jot lo nivèl de l’intrada, l’impossibla galariá se dobrís sus una immensitat negra ont ges de lampa esclaira pas pus res. Aquela sala ont dintrarían la nau de Sant Pèire de Roma : la sala Edmond Milhau. Edmond, lo companh de las encantadas. Que las a rejonchas, ara. E nos dobris los portals dau reiaume encantat.

E l’istòria s’arrèsta pas aquí. Per Pascas de 1994, lo bacin quietos de la Font, jot sos arbres… Mos companhs an una autra intuicion, dessenada. D’ont ven aquela aiga ? Giscla poderosament entre los codols. Es sempre estat coma aquo. Mas van cavar au fons, aqui ont lo rag es mai fort. E jot los codols i a lo negre, vertiginos, una fendilha impossibla dins lo rocàs, mai de cent metres a la verticala, una font coma la de Vauclusa. Ni que fins ara s’èra pas jamai sachut. Encara Edmond… Las claus dau reiaume que somiava, a bèles paucs, nos las porgis… Lo bèu reiaume de las Encantadas.

Mas i a tanben las fadas marridas. Aquelas d'aquí, n'aviái agut parlat amb un autre òme de remarca vengut, el tanben, de dempuòi lo fons dau temps. Un vièlh caussenard, dels uòlhs clars coma lo cèl de l’ivèrn sus los pelencs: Pau Rudèl, de Sant Estève de Gorgàs. Era dins la pontannada qu'amb mos companhs descobrissiam l'immens malhum de las galariás sosterranas de la baumanhièira dau Riu Sec. Una cordelada infinida de labirints escrincelats, dentelum de ròca, grands lacs d'aiga linda. Pus linda que l'oblit. Serve de letras de Pau Rudèl, d'aquel temps. Me rapèle d'un magnific vielhet grand, garrut. Aviá fach lo torn dau mond après la crisi dau filoxerà, e puòi la guèrra de quatòrze, e puòi sabe pas quant de mestièrs. E en 1920 èra tornat dins son païs coma garda de las forèsts. Esperit curiós de tot, aviá estudiat los vièlhs tèxtes en lenga d'òc dels archius de son endrech. Aviá alestit sus son vilatge, après tota una vida passada a l'estudiar, un deliciós librilhon. Aquel d'aquí escrich, publicat, e tot, pas coma las trètze pertocantas paginas d'Edmond.

Mas, las istòrias de fadas, e la terror que reinava a son entorn, es de sa boca que las ausiguère. Amb tot çò que cau de bòna lenga d'òc per i donar son relèu. Las letras, malurosament, son en francés. Me i donava d'entresenhas narrativas apassionantas sus aquela bauma fabulosa que veniam d'explorar. La Baumanhièira, m'escriviá Rudèl, "c'était selon les dires des anciens un redoutable repaire de fées "lou Traou dé las Fadas"... Elle était connue comme la plus profonde [et] la plus mystérieuse tant par les braconniers que par les premiers reboiseurs de ces versants abrupts et d'accès difficile, car à l'époque les sentiers forestiers de surveillance n'existaient pas. J'en connaissais bien moi-même la situation pour avoir participé tout jeune à des travaux de réfection ou d'échenillage dans la forêt renaissante. C'était l'époque où à douze ou treize ans après les études primaires nos parents nous mettaient au travail.

Las fadas de la bauma de Riu sec èran pas gaire simpaticas. Es çò que m'escriviá justament Pau Rudèl dins una letra datada de Mai de 1975: "Las Fadas èran, au sens dels ancians, d'èssers redobtables, minotaures crudèls, o ben Antineàs tentacularas e sanguinàrias qu'immolavan los imprudents, los curioses o quitament sos aimadors après de n'aver fach usatge..."

Lo trach de mitologia crusa, de prumièira man, que me semondiá Pau Rudèl, d'en primièr, ne comprenguère pas l'interés. Me cauguèt, quauques ans puòi, rescontrar d'autras fadas, las enrojadas de la Serrana, talas que me las presentèt esbarlugantas e misteriosas Edmond Milhau, per qu'aquel tant incresable univèrs s'impausèsse a ieu coma quicòm, fin finala, d'indefugible. Una importanta compausanta de la civilisacion d'òc. Cau dire que dins aquela pontannada, lo mot de folclòre marcava puslèu mau en mitan occitanista. Aquò's de quicòm mai que caliá parlar... E la fadariá au mitan i aviá de tot segur ges de plaça. Un òme solet ausava: èra un dels mai genials e dels mai reborsièrs qu'avèm coneguts en cò nòstre, lo grand carcassonés Renat Nelli.

El tanben èra un familiar de las encantadas. Escriviá en 1981 aquelas paginas oblidadas e sublimas.

I a mai d'una espécia de fadas. Las Mitonas aparéisson bruscament dins las restropaduras aferadas dels grands fulhams, quand lo vent se lèva e sentís a la pluèja. Las Sinagrias, foguèsson pas sos marrits morres de gatas semblarián d'angèls o d'aucèls. Totas son pichonetas. Las mai polidas son pudicas : cal las imaginar per las véser. S'amagan dins l'ombra de las flors, daissant son òlga se confondre amb aquela de lor carn. E l'òm apercèp pas dins l'aire que lors slips minusculs volatejant çai e lai coma de parpalhòls...

Celebran, cada an, lo primièr de Mai, la « fèsta del Liri » e l'òm pòt alara las sosprene e las espinchar per que, totas al plaser de cantar e de balar, demembran sovent de se rendre invisiblas. Es una fèsta de transgression sexuala e de lubricitat ont las Mitonas se sovenon que son filhas de Lucifèr e de Vènus. Coma cadun sap, lo liri recapta dins sa casta coròla, simbòl de puretat, un vièt d'ase, a l'encòp minhòt e mostrós, simbòl de lascivitat, que li a fait balhar l'escais-nom de « delicis de Vènus ». Coma las Indianas sul sèxe de pèira del Boddà, las fadas s'empalan extaticament sus aquel vièt d'ase floral. E mai las piusèlas vòlon ne faire l'assag. Lo liri se prèsta de bona gràcia a n'aquelas manòbras libertinas, tot prenent pr'aquò un aire ironic e provocant [...]

Pau Rudèl, puòi Edmond, puòi Renat Nelli. Lo darrièr, literator sabent, rai. Mas sempre aquel tast que se pòt pas dire, aquela desaviadura saborosa e leugièira, aquel fremin vengut d'en quicòm mai. E tot aquò en plana lenga d'òc. Aquela fin de las annadas setanta... Las aviái pas cercadas ieu, aquelas fadas, mas ara me perseguissián... De tant que me venguèt aladonc l'idèa de retrobar lo tast d'infinida estranhesa qu'aviái pogut sentir a n'escotar parlar, de lo transpausar en artifici d'escritura. D'escriure d'istòrias de fadariá luònh de tot çò convencionau, de tornar donar vida a aquel univèrs fantastic vengut dau fons dels sègles fins a nautres, tau coma lo sentissiái, tau coma m'aviá agut sautat au morre. Ni que lo vesiái doçament disparéisser amb los darrièrs occitanofòns de naissença. O solfinave, èra un tesaur plenament nòstre, e que sola la lenga d'òc i podiá bailar vida. D'ausida ne faguère una prumièira novèla, "las enrojadas", que pareguèt dins "Oc" en 1981. E au fil de las annadas, d'autras. Quand mos enfants Maria e Pèire-Augustin èran jovenòts, es dins aquel fons qu'anave cercar los còntes que i fasiái. E i tornère puòi. Es ora d'amassar la garbeta e de ne far un libre. Mas tot aquò, o jure, es pas qu'un començament. Car, ni per i virar a l'entorn, ai pas encara retrobat aquel tast d'indicibla emocion e d'esmeravilhament que me preniá, en 1977, quand escotave Edmond...