Arnaut Pèire d'Agange
(?...1260-1280...? )
Sabèm pas res d'aquel trobador. Chabanneau pensa qu'es ganjòu (Hist Gén
Languedoc t. X, 1872, p 333 nota 38; e Introd. dau memorial dels Nobles,
1884-86, p LXII). L'abbat Marcèl Guy (1998) dins sa monografia dels senhors
de Ganges se damanda quau èra. Los senhors de Ganges a la començança de l'edat
mejana èran de la familha Pèire d'Agange. Milhor de tot lo prumièr a la
debuta dau sègle XI se sonava Pèire de Pèire d'Agange. Dins los
documents oficiaus dau temps se tròba pas ges d'Arnaut Pèire d'Agange.
Mas l'abbat Marcèl Guy troba tres còps un Arnaldus Petri dins lo
Cartulari de Magalona: en 1225-1226; en 1227; en 1238. En 1226 apareis coma òme
de lei. Per Aimo Sakari (1969) la cançon d'Arnaut deuriá èsser estada
escricha entre 1250 e 1300. Per Suzanne Thiollier-Mejean (ganjòla d'origina) lo
poèma deuriá èsser de la fin dau sègle XII o de la començança dau sègle
XIII, vist que las "estròfas sasonièiras" classicas en cò dels
trobadors de la pontannada de glòria passaràn puòi de mòda pro lèu. De mai,
la uochena estròfa es dedicada a un "emperaire" que poiriá èsser
Amfós VIII de Castilha dich lo bòn (1158-1214).
La familha dels senhors Ganjòus "de Pèire d'Agange" es ligada als Andusa e als Rocafuòlh. E se Arnaut Pèire es pas d'aquesta familha mas es lo dau cartulari de Magalona, es ligat a l'avescat de Magalona, als avèsques Bernat de Mesoa e Joan de Montlaur...
D'Arnaut Pèire d'Agange se ne conois pas qu'una cançon, que comença per la famosa "estròfa printanièira". Un sol manescrich la dona, lo R 1045 de la BN de França, ref 01 FR 22543, f°143 e v°, N° 918. L'abbat Guy dona pas qu'aiceste tròç, que mete en linha en esperant mai:
Una pagina tota recenta (Octobre 2004) de "Rialto" dòna una edicion critica dau tèxt per lo professor Peter Ricketts.
"Qan lo temps brus e la freja sazos"
Qan lo temps brus e la freja sazos
e·l vens esquieus esclarzis los espes,
don s’escurzis la clartat e·l ceres
e vey mermatz los menutz auzelos
del bel deport qu’entr’els esser solia,
que·l freg d’ivern los destrenh e·ls desvia,
si c’us non es alegres ni chantaire,
la do[n] m’es obs .i. novel chant a faire
d’amors que·m vol del tot al sieu servir
e no m’en puesc pus selar ni cobrir
tan m’a destreg e tirat prop de se,
per qu’ieu mai . . . . . . .
. . .
. . . . . . .
. . . . . . . . . .
.
. . . . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . rs . . .
. . . . . . .
ni me cau . . . . . . . .
. . . .
vezetz que no me puosc . . . . .
. . . ur . . . . . .
. . . . . . .
e car no puesc los grei que . . .
. . . . ni·m deslonhar de me
ni vau enan ni . . . . . . .
. .
[Qu’ieu no·m] recre de servir en perdos
que mostra mo . . ferma bona fes
qu’ieu ser ades que d’als no trag ni pes
mas de servir car dreitz es e razos;
c’ab bon esfors conquer hom manentia
e bon esfors adossis senhoria
e bon esfortz torna brau de bon aire
e bon esfortz conquer autruy repaire;
bon esfortz fai mal astre sebelir;
de bon esfortz nos vezem totz jauzir.
Pus bon esfors a tan de be en se
ab bon esfortz vos conquerrai, so cre.
Creire m’o fa mos volers cobeitos,
que·m forsa·l cors e·l cor e·l sen totz tres;
ai! pros dona, la jenser c’anc nasques,
vos que sabetz qu’ieu no soy poderos
de mi meteys que vostr’amor me lia
e·m fay segre qu’ieu sec no·m se cal via
si com l’enclaus que s’es lieuratz en l’aire
en la gran mar e·l falh son guovernaire
e·l vens lo vay ab las ondas ferir
e lo vens tan que ges no·n sap gandir;
en atretal o en pejor merce
m’avetz tengut pus yeu vos vi ancse.
Tengut m’avetz pessieus e cossiros,
trist e marritz e lonhat d’aquels bes
qu’en degr’aver, si amor o volgues,
e·n perc mon temps e no·l guazanhatz vos.
E si no fos que respieg me castia,
sobrepujat m’agra d’aitan feunia,
que·m ditz soven: “Fol, laissa·t de mal traire,
que ton trebalh no val petit ni gaire”,
tro mos respieg la·m vay tost desmentir,
e·m ditz soven — c’aiso no pot falhir
a sel que sier amor si co·s cove —
que per .i. mal n’auray .c. tans de be.
Qui be aten non coven nualhos
fals ni frachis, contendens ni plages
mas avinens e suaus e cortes,
amezuratz, arditz coma leos,
ab cor serta aturat ses bauzia;
e no dopte trebalh ni carestia,
e segra l’us del adreg laboraire
c’aisi poira son afar a cap traire
ab dire ver et ab azaut mentir,
c’amors no·s vol gabar ni escarnir,
e qui·ls secretz no sap e los soste
per gran foldat, s’en entremet de re.
Si sabia l’avinens emperaire
que·l vostre cors fes al mieu tan maltraire,
tant sap d’onors e de ricx faitz complir
qu’el vendria, segon lo mieu albir,
a vos preyar que·m fessetz calque be,
per los sieus precx, o per vostra merce.
Aquí l'estròfa sasonièira, tèxt medieval en grafia occitana modèrna:
Quand lo temps bruns e la freja sasons e'l vents esquius esclarzís los espés, dont s'escurzís la clartat e'l serens, e vei mermats los menuts auselons del bèl depòrt qu'entre els èsser solia, que'l freg d'ivèrn los destrenh e'ls desvia si qu'uns no'n es alegres ni chantaire, ladoncs m'es òbs un novèl chant a faire d'Amors que'm vòl del tot al sieu servir, e no m'en puesc pus celar ni cobrir, tan m'a destrech e tirat pròp de se, per qu'ieu ma...
L'abbat Guy s'estona qu'entre Sakari, Thiollier-Méjean, Joan Larzac, e un parelh d'autres, i aguèsse quauques divergéncias de lectura. Es de trobar "lèu" pas gaire malaisit de legir, aitanben. "Quand lo temps brun (=solombrós?) e la freja sason e los vents esquius esclarzisson los espés (es a dire los bartasses), ço qu'escurzís la clartat dau sèr, e que vese los menuts aucelons mens nombroses (mermats) a practicar lo "bèl depòrt" qu'entre eles èra d'usança, amòr que lo freg d'ivèrn los destrenh e los desvia, de tant que digús d'eles non es pas pus alegre ni chantaire, aladoncs me cau faire (m'es òbs a faire) un novèl chant d'Amor. [Car Amor] me vòl del tot al sieu servici, e non m'en pòde pas pus celar ni cobrir, tan m'a [pres] destrech e tirat pròp de se, e [es per aiçò] qu'ieu ma..."
Tre que poirai ajustarai las sèt autras estròfas...
Aimo SAKARI - 1969 - "La Canso d'Arnaut Peire d'Agange" in: "Mélanges Rita Lejeune", Gimbloux, 1969, vol. I, pp 277-290.
Suzanne Thiolier-Méjean in: "La France Latine" n°126; 1998.
Abbé Marcel GUY - 1998 - "Note sur Arnaut Pèire d'Agange". in: Les Seigneurs de Ganges. (1e partie); C. LACOUR - ÉDITEUR , Nîmes. pp158-164
Tèxt: Peter T. Ricketts (ed.), Contributions à l’étude de l’ancien occitan: textes lyriques et non-lyriques en vers, Birmingham 2000 (AIEO, 9), p. 5. – Rialto 4.x.2004.
La cort dels Ròcafuòlh d'Andusa