Los barons de Ròcafuòlh e d'Andusa

aparaires dau trobar

Aquela familha que dominèt un immens terraire entre Roergue e Miègterranèa dempuòi los atges escrurs fins a la revolucion francesa apareis a mantun endrech de l'istòria montpelhieirenca. Desfauta un grand estudi d'ensèms sus aquel subjècte immens. Dempuòi pas gaire se pòt assenhalar un siti consagrat a la familha de Ròcafuòlh, puslèu centrat sus la branca mai occidentala d'aquela dinastia, los Ròcafuòlh de Blancafòrt.  Dins aquel siti se pòt telecargar una monografia de 100 paginas "Chroniques de la maison de Roquefeuil" (reed. 1996 d'un libre de 1926) per lo coronèl Daupeyroux. Aquel obratge manca pas d'interés, emai acabe pas la plega. 

A l'atge d'aur de la civilizacion occitana, los Ròcafuòlh, que batián moneda, e sos parçonièrs los Bremond d'Andusa, joguèron un ròtle dins l'epopèa, e aculiguèron mantun trobador... Aguèron quitament una vertadièira cort. L'afar es un pauc abordat dins l'edicion de Daude de Pradas per A Schutz, e per Chabaneau dins de nòtas infrapaginalas escampilhadas, mas demòra pas gaire conegut. 

Ensajarai aicí d'acampar l'informacion sus aquesta question que demòra fosca.  

1. Los ancians Ròcafuòlhs

Aquò comença dins las nèblas dels sèrres, dins los temps mitics. Coma una legenda. Un castèl perdut sus las cimas luònh de tot... Que sus sas arroïnas completament aclapadas se farà puòi tanben lo romavatge a Sant Guirau...

Car lo nom de Ròcafuòlh apareis amb lo testament de Sant Frocan, avesque de Lodèva (988). Lo sant avesque laissa una part dau castèl d'aqueste nom, a cima de Sant Guiral, en Cebenas. En latin montana Rocafolii, la montanha de Ròcafuòlh (coma es escrich dins l'omenatge d'Olivièr de Blancafòrt a Enric de Ròcafuòlh, 1260). Un endrech solitari e mitic ara. Tres muralhas e d'aclapadisses e pasmens s'es totjorn dich que lo castèl èra aicí. Una anciana capèla, qu'èra la dau castèl, es dedicada a Sant Guirau d'Orlhac. 

L'istòria dels barons de Ròcafuòlh abans l'an mil es de mau reconstituir, mas sembla que siaguèsson estats parents dels còmtes de Barcelona. Sant Frocan de Lodèva seriá estat dels sieus, e èra, pareis, un felen dau prumièr comte de Barcelona, lo visigòt Jaufré (Wilfried) lo pelut. 

E a l'intrada dau segon millenari trobam aquesta familha poderosament installada entre lo Roergue (ont èran vicòmtes de Creissèls pròche Milhau) e la planura lengadociana, dins la val bassa d'Erau, fins a la mar. Enric de Ròcafuòlh escriu son testament en 1002, lo 21 de Febrièr, e lo signa  coma vicòmte de Creissèls e baron de Ròcafuòlh. 

Enric de Ròcafuòlh. La legenda ditz que s'èra perdut en ivèrn dins la forèst d'Augal e qu'es per aiçò que faguèt bastir unaz glèisa amondaut. En 1002 aladonc, enric establís un espitau e monastèri a cima d'Augal: ecclesia et domus de Boni-Hominis (1145) que se sonarà puòi "locus Sanctae Mariae de Bonaur" (1150), e se dirà puòi Bonaür, Bonaüc, etc... Tot aquela istòria es estada espepissada en detalh per A Durand-Tullou (archius despartimentaus dau Gard: 1E N°1884-1923, marquisat de Ròcafuòlh).  Es per aiçò que lo riu que davala d'Augal cap a Campriu e que se pèrd puòi jot tèrra dins la baumassa de Bramabuòu se sòna de Bonaür... 

Vesèm dins los dos sègles que seguisson los Ròcafuòlhs far pro de dotacions a la glèisa. En 1032 Seguin de Ròcafuòlh fai una dotacion importanta a l'abadiá de Silvanés fondada per Ponç de Leràs. En 1039, Seguin de Ròcafuòlh dona a l'abbat de Sant-Guilhèm-dau-Desèrt de tèrras situadas dins lo diocèsi de Lodèva. En 1080 Raimon de Ròcafuòlh et sos filhs Fredòl e Arnaut i tòrnan mai, e dedisson la bastida de l'Esperon sus Augal... 

Una autra fortalesa atavica dels Ròcafuòlh es lo castèl d'Alga a Sant Joan de Bruèlh. Sus los pendisses Nòrd d'Augal en riba de Dorbia. Ne tornarem parlar. 

 

2. Sègle XII-XIII: los Ròcafuòlh-Andusa

Aqueles prumièrs Ròcafuòlh dispareisson sens eretièr mascle. Demòra una filha, la darrièira dau nom, Azalaïs de Ròcafuòlh. Azalaïs esposa Bernat d'Andusa (1129 o 1160?) senhor parçonièr d'Alès. D'una pro vièlha familha aitanben. La condicion: que Bernat prenguèsse lo nom de Ròcafuòlh. 

Azalaís e Bernat an un filh sonat Raimon I de Ròcafuòlh, qu'esposa en 1169 Guilhemeta de Montpelhièr, sòrre de Guilhèm VIII de Montpelhièr. 

Guilhemeta e Raimon I an dos filhs, los dos fraires de Ròcafuòlh: Raimon II e Arnaut I. Aqueles dos fraires s'atrobaràn mesclats als auvaris dau sègle, e seràn protectors de trobadors. Daude de Pradas los presenta dins sa peça  I ("ab lo douz temps que renovella"). Un bèu retrach. 

Lai ont es proesa certana
vas Salve t'en vai, e no't trics,
chançons, que'l sénher t'er abrics
contra la fòla gent vilana;
e'ls dos fraires de Ròcafuòlh,
ont fins prètz e jovents s'acuòlh
sapchas a tot òps retener
si vòls en bona cort caber

Los dos fraires demòran donc a Sauva puslèu qu'a Andusa. Son per quau canta "abric còntra la gent vilana". Fan bòn acuòlh a "fins prètz" e a "jovent", grandas vertuts trobadorencas. Milhor qu'aquò: los Ròcafuòlh ténon una "bona cort", a de bòn. Es Daude qu'o escriu... Un endrech ont son aculits los trobadors, e ont pòdon cantar...

Entre 1207 e 1223, Raimon de Ròcafuòlh estent, coma o veirem, engatjat dins la guèrra albigesa als costats dels tolosans, la cort deviá pas èsser dins sa milhora situacion. E veirem mai bas que quand lo brave Daude de Pradas escriu "proesa certana" es pas de retorica. N'an fach la prova pro noblament dau temps de la guèrra albigesa... Après aquela tempèsta, entre 1223 e 1240 se capita una pontannada mai pacifica d'un pichòt vintenat d'annadas ont la cort de Sauva a pogut far flòri...

Après 1240? Defuntan los dos fraires, entre 1240 e 1245 probable... Arnau  escriu son testament en 1241. Raimon es mençonat coma mòrt "de bòna memòria" dins lo testament de sa filha Raimonda en 1246. 

Raimonda, filha de RAimon II, aculirà tanben de trobadors, coma Bertran de Lamanon e Guigon de Cabanas

Raimon e Arnau de Ròcafuòlh s'atrobaràn antau eretièrs potencials sus lo testament de sa tanta la rèina Maria de Montpelhièr se per en cas ela non aguèsse pas cap d'enfants legitims (Dom De Vic & Dom Vaissete, H. G. L., t. V p 209). La naissença dau futur rei Jacme I° rendrà aquela disposicion dau testament sens objècte. 

A costat d'aqueles Ròcafuòlh-Andusa, demòra la familha de Bremond d'Andusa, poderosa ela tanben. Los Bremond e los Ròcafuòlh, ço sembla, se faràn sonar marqueses e princes d'Andusa, e satrapes de Sauva. Constituiràn un ostau poderós qu'aviá sobeiranetat plena au sud de Tarn e suseranetat dins las vaus d'Erau e de Vidorle, fins a la mar. Eran parents dels comtes de Tolosa per la branca d'Andusa, d'estraça carolingiana. 

Constança de Tolosa, rèina de Navarra, se tòrna maridar amb Pèire-Bermond d'Andusa. Sos enfants figuraràn antau sus lo testament de Joana, filha de Raimon VI de Tolosa, coma eretièrs... mas eretaràn pas jamai dau comtat de Tolosa, recuperat per la corona de França en 1271. 

Aquesta familha s'escantirà en 1902, amb lo títol de ducs de Narbona Pelet. Eran estats elevats au reng de pars de França...

Guèrra albigesa.

Au sègle XIII, aqueles grands senhors, pròches de la familha de Tolosa, prenon partit per Raimon VI. Raimon II de Ròcafuòlh es excomuniat en 1207 en companhiá dau comte de Tolosa. Vai a Roma en 1215, au concili de Latran ont parla amb fòrça au papa Innocent III (Cançon de la Crosada v 3358 sq), per que Raimon Trencavèl lo jove, filh dau vescòmte martir en 1208, retrobèsse las tèrras que Montfòrt aviá panat a son paire...

Lo passatge de la cançon de la crosada es magnific. Lo papa Innocent III ven d'exortar los occitans a viure dins la patz. Raimon se leva:

"Ramons de Ròcafòlhs a en aut escridat :
ajas d'un enfant orfe (=orfanèl), jovenet exilhat
filh de l'onrat vescomte, que an mòrt li crosat
e'n Simons de Montfòrt, quand òm l'i ac liurat.
Laidoncs baissèc Paratges lo terç o la mitat,
e quand el pren martiri a tòrt e a pecat ;
e no as en ta cort cardenal ni abat
agués milhor cresença a la crestiandat.
E por an mòrt lo paire e'l filh deseretat,
Sénher, rend li la tèrra, garda ta dignitat.
E si no la'lh vòls rendre? Dieu t'en don aital grat
que sus la tua arma ajas lo sieu pecat.
E si no la li liuras en brèu jorn assignat,
ieu te clami la tèrra e'l drech e la eretat
al dia del Judici ont tuit serem jutjat."

Las reaccions dau public son divèrsas a aquel discors plen de coratge. N'i a qu'aplaudisson a aquela nòbla paraula: "barons" dison. Valent a dire, aquest òme parla amb noblesa. Los autres "molt l'a gent encolpat", valent a dire: "te li a mandat una brava esposcada". 

Mas lo papa se'n sap pas mau. Aprecia, ço sembla, la franquesa de Rocafuòlh. E los Ròcafuòlh coma los Guilhèms de Montpelhièr son un sosten conegut de la glèisa en Occitania. An dins sa familha Sant Frocan e benlèu sant Guirau. An pagat tant e mai per far bastir glèisas e convents... Lo papa sorís : "Amics - ditz l'Apostòlis - ja èr ben emendat". E Innocent se retira amb sa cort dins son apartament privat: "En son palais se n'intra e ab lui sei privat / e los comtes remason sus lo marbre letrat". 

De notar que de parçonièrs dels Ròcafuòlh fan pas parièr. Son de l'autre bòrd. Pèire-Bermond d'Andusa apareis el dins l'armada crosada, (Ibid, cant II laissa 12 v 17). 

Un crit de guèrra, aitanben, clantissiá dins los combats de la crosada, dins los rengs dau partit tolosan: Caslús e Ròcafuòlh... (III v 52). 

Mas sabèm cossí tot aquò vai virar. Mau per Tolosa e lo país. Cau abandonar la lucha... Los Ròcafuòlh se retiran de l'escaufèstre.

En 1226 Raimon II dintra dins lo reng. Fai omenatge au rei de França Loís VIII. En ostatge lo castèl de Ròcafuòlh, l'ancian, lo primieirenc, a cima d'Augal. Aquel  que vendrà lèu un aclapadís d'arroïnas (Telet, Layettes du trésor des chartes N° 1747). 

Raimon aurà pas que de filhas. Una bòna part de l'immens patrimòni passarà antau a una autra familha. L'ainada esposèt lo còmte de Rodés e i portèt la vescomtat de Creissèls e la màger part de las baroniós de Ròcafuòlh e de Meiruèis, amb lo privilègi de batre moneda. Aquela familha, que comptarà dins sa descendéncia lo rein Enric IV, donarà un grand protector dau trobar, Enric II de Rodés, qu'es donc un felen des Ròcafuòlh, emai la tradicion d'aculir de trobadors siá ja anciana a Rodés a aquel moment...

Un dels fraires de Raimon es abbat de Sant Guilhèm dau Desèrt. Un tombèu que se vei a Sant Guilhèm dau Desèrt es lo de Guilhèm de Ròcafuòlh defuntat en 1248. Nos ramenta que i aguèt mai d'un Ròcafuòlh abbat de Gelona. Un quitament siaguèt cardinal. 

Mas i a tanben l'autre fraire de Raimon, pus jove, cantat per Daude de Pradas: Arnau. El perlongarà la raça. A esposada Beatritz d'Andusa (1227). Arnau es pròche dels mitans franciscans e apond a las armas dels Ròcafuòlhs la cordelièira dels fraires menors. Arnau conservarà per el un tèrç de la baroniá de Ròcafuòlh. Portarà lo títol de comtor de Nant (acòrdi de Julh 1233 amb lo comte de Rodés). Aguèt a se carpinhar amb los templièrs dau Larzac e l'acòrdi amb eles se faguèt en 1258.  

Arnau aguèt un filh legitim, Raimon III, e de bastards ("bòrts"). Lo mai illustre d'aqueles bastards es Guilhèm, que serà legitimat en 1263 mercés a sa valença dins las conquistas dau rei En Jacme. Guilhèm serà un personatge important e la pagina "Ròcafuòlh" dau classic "Armorial" de La Roque (p 441) comença en 1263 amb aquela mençon: "I - Guillaume de Roquefeuil acheta en 1263 de Jacques, roi d'Aragon, les droits et revenus de Montpellier, sans aucune réserve. Il ép. Ricarde de Bonvoisin, alias Bonavicino, dont il eut: 1. Jean qui suit; 2. Raimond, qui a fait la branche des comtes de Peralada  grands d'Espagne (...)". 

Sèm a la granda bifurcacion. Los Ròcafuòlh son dins la politica dels reis Aragoneses e Montpelhieirencs, la seguida logica de la civilizacion occitana escorjada entre Aups e Pirenèus. Un d'eles s'illustra dins la granda aventura montpelhieirenca d'alavetz: l'òbra reconquistaire d'En Jacme Ier. Es Guilhèm, lo que vesèm dins l'armorial de La roque dobrir la tièira...

Legenda, istòria? 

Guilhèm es un bastard d'Arnaut I. Companh de Jacme d'Aragon a la conquista de Murcia. Jacme  lo legitima dins son títol en 1263. Amb son fraire legitim Raimon III, Guilhèm participa donc a la reconquista. I es, "adelantado maior", ço dison los istoriadors, valent a dire comandant en cap. E vendrà ambaissador dau rei d'Aragon En Jacme au près dau duc de Savòia e dau Rei de França. Participa antau a la negociacion per lo tractat de Corbeil, qu'establís lo prumièr traçat frontalièr entre França e Aragon. Sèm  en 1258. 

Laissem aquí Guilhèm e sos illustres descendents catalans. 

La branca legitima es representada per Raimon III de Ròcafuòlh. Raimon aguèt primièr a acabar las contèstas patrimonialas amb lo comte de Rodés. En 1270 conservèt lo títol de "comtor" de Nant, e per sas tèrras roergassas (la baroniá de Ròcafuòlh) acceptèt d'èsser vassal dau còmte de Rodés. Per sas tèrras de bas Lengadòc aviá pas que lo rei coma suseran. Los Archius de la corona aragonesa mòstran que Raimon, coma son mièg fraire, participèt a la reconquista de l'Espanha en 1256 e 1257. Anèt tanben en Tèrra Santa, en 1252 (?) e en 1267 ("pro .... nobilis Raimundi de Rocafolio ... pro succursu Terre sancte" dins una letra d'Amfós de Peitieus (1267). 

Los filhs de Raimon III. ... L'ainat Arnau II, se faguèt monge. Laissèt totes los bens au frairet, Raymon IV. Aiceste siaguèt elegit deputat de la noblesa als prumièrs estats generaus de la Lenga d'Oc en 1303. Se trachava de las contèstas entre Felip lo Bèl, rei de França, e lo papa Bonifaci VIII. En  1317, Raimon IV representèt la noblesa Roergassa als estats Generaus dau reiaume de França... E son filh, Arnau III, jogarà un ròtle important dins la guèrra de Cent Ans, après 1337. Guerrejarà contra los angleses en Aquitània, en companhiá dels reis de França Philippe VI de Valois, puòi  Jean II, dich Le Bon.

Quand los Ròcafuòlh fan guèrra a un rei...

Es Arnau III que declarèt personalament la guèrra au rei de Malhòrca Jacme II, que senhorejava sus Montpelhièr e sus lo Rosselhon. Car s'endeven qu'un filh d'Arnau III nommat Bernat, qu'èra estat plaçat a la cort de Jacme per i aprene lo mestièr de las armas. "Lors d'un dîner d'apparat en 1343, le jeune Bernard renversa une coupe sur l'habit de satin blanc de Jacques II. Celui-ci repoussa son petit échanson avec la main armée d'un couteau si malencontreusement, qu'il blessa le jeune Bernard qui en mourut."

Se trachava de venjar Bernat. Arnau reüniguèt una armada fòrta e venciguèt Jacme contra Montpelhièr e calculèt de montar una flòta de vaissèus de guèrra per anar atacar Jacme II a Malhòrca meteissa... Amb son cosin lo comte d'Armanhac podiá metre en linha 700 a 1000 cavalièrs. Lo papa Clamenç VI arbitrèt lo conflicte: lo rei Jacme deviá far peniténcia publica e d'abandonar a Arnau de baroniás. Mas aquò s'endeveniá au moment que lo rei de França Felip VI crompava Montpelhièr a Jacme, e i fasiá valer sos dreches de sobeiran. Arnau ganhèt pas res a aquela victòria e concluiguèt: "L'onor me remanh, aiçò sufís". Que serà puòi la devisa dels Ròcafuòlhs. 

Aitanben arnau aviá recebut dins l'afar la baroniá dau Poget, amb Vendemian, Sant Bausèli de la Sèlva, etc...

Arnau contunhèt de guerrejar contra los angleses jot la bandièira francesa. En 1356 siaguèt fach presonièr a Peitieus, amb lo rei. La corona francesa deguèt abandonar pro de tèrras a l'Anglatèrra. En 1352,  Arnau, amb Jean de Lévis-Mirepoix, ambaissadors dau Rei de França au près dau rei d'Aragon, oficializan amb el la cession de montpelhièr a la França. E en 1361, Arnau ven "capitani de la vila de Montpelhièr" cargat de sa defense contra la companhiás de rotièrs. Es en aparant aicesta vila que moriguèt las armas a la man, amb son filh Joan. 

 

3. Los trobadors protegits dels Ròcafuòlh-Andusa / e los de la familha de Bremond d'Andusa...

Au sègle XIII trobam donc doas vièlhas familhas nòblas que pòrtan lo nom d'Andusa: los Ròcafuòlhs, e los Bremond... Totas doas van jogar un ròtle interessant dins lo trobar. 

Puòi que se tracha d'Andusa comencem amb la trobairitz famosa Clara d'Andusa.  Dins la genealogia dels Bremond d'Andusa e dels Andusa-Ròcafuòlh trobam ges de Clara. "Elle était probablement une des filles de Pierre Bermond VI, seigneur d'Anduze, Alès et Sauve, et elle fut probablement aussi l'épouse d'un Hugues de Mirabel", ço pensa Juli Veran. De mai, son "drut" èra sai que lo trobador  Uc de Sant-Circ, se ne cresèm las biografias que son justament, ço sembla, estadas escrichas per Uc de Sant Circ meteis... 

Cau legir - sens i crèire d'a fons, de segur - aquel roman d'amor literari entre Uc de Sant Circ e l"avinent e bèla" Clara. Un bèu retrach nuanciat de femna. Vetz a la pagina sus Uc de Sant Circ lo tèxt original e a la pagina Clara sa version en òc modèrn. Clara es donc una dòna un pauc isolada dins un castèl perdut e que mercés a Uc de Sant Circ ven una celebritat dau who's who dau temps. Mas i aurà de peripecias, e aquò's Uc que las cònta...

Daude de Pradas ( … 1230 … ) . Un trobador encara plen de mistèri, autor d'una òbra abondosa (e inedicha per part, ço sembla). Parla en 1233 dels dos fraires de Ròcafuòlh: Raimon e Arnau... Poderosa familha alavetz, o avèm vist, que participèt a la guèrra albigesa e tenguèt cort (es Daude qu'o ditz) entre 1220 e 1240. 

I a una question fosca tocant Daude e lo famós Roman de Flamenca, qu'es de son temps (a l'entorn de 1230-1250). L'autor de Flamenca (Bernardet ?) seriá tanben estat pro pròche dels Ròcafuòh e dels còmtes de Rodès? Segon Jeanroy, "le Roman de Flamenca fut écrit en Rouergue vers 1240-1250, par un clerc lettré qui était probablement attaché à la famille Roquefeuil" (citat per Lavaud & Nelli, "les Troubadours..." tòm I p 622.). "En Bernardet" l'autor dau poèma, fai l'elògi de Guilhèm de Nevèrs, l'eròi dau roman, qu'a totas vertuts complidas. E ne profita per dire que lo sénher d'Alga, es a dire sai que de Ròcafuòlh, es de la meteissa mena, e mai aja pas totjorn los mejans de sa generositat. Bernardet lo pòt lausar, e mai siágue pas el lo favorit dau senhor, mas caucanha, es pro content coma aquò...

"Negús joglars, lai ont el fos
no fo marritz, àvols ni bons,
be'ls garèt de fam e de freg
per çò si l'aman tuit a drech
car tots los vest e'ls encavalga.
Ben feira aital lo sénhers d'Alga
si tant ben faire o pogués (...)
car volontièr fa son poder
e'n passa poder ben sovent
car ieu sai ben ques en despend
en l'an cent vetz en un jorn tant
coma de renda en tot l'an..."
(vèrses 1717-1730)

Bernardet concluís que jamai se poiriá pas lausar de tròp lo senhor d'Alga. 

Ben pogra dir, senes mentir,
que lausant lui no'm puèsc falhir.

Alga, pròche Sant Joan dau Bruèlh dins la nauta comba de Dorbia, au pè d'Augal e de Sant Guiral, es un castèl ara arroïnat cap e tot que siaguèt un dels luòcs emblematics dels Ròcafuòlhs. Se lo roman de Flamenca es estat escrich en 1240-1250, sèm a la fin de la pontannada ufanosa dels "dos fraires" celebrats per Daude en 1233. Aquò poiriá explicar las allusions de Bernardet que descriu una familha pro nòbla mas pas tant rica. Poiriam nos trobar dins las pontannadas dificilas ont Arnau I e Raimon III an mens de tèrra, e se carpinhan amb lo poderós comte de Rodés...  Mas lo racònte meteis de Flamenca se debana en 1234, vist que Pascas i tòmba un 23 d'Abriu e Sant Barnabè lo 18 de Junh.  

Bertran d'Alamanon (1230-1266), el tanben castelan familiar de la familha de Montpelhièr, èra en relacion amb Raimonda de Ròcafuòlh, filha dau famós Raimon II, aquel que faguèt lo bèu discors au Latran dabans Innocent III. Un joglar camarguenc sonat Guigon de Cabanas, familiar de Bertran, tençona amb el dins una peça titolada "Vist hai, Bertran, pos no-us uiron mei oill" .  E explica a Bertrand que "Raimonda, cella de Rocafoill" demandava de nòvas sieunas.. La peça es agradosa e interessanta per son rèire fons istoric : la "guèrra dels dos còmtes".

E lo trobador Guilhèm de Balaün: Balaruc o Balasuc? De tot biais un nommat Bernat d'Andusa (segon Chabanneau èra probable Bernat VII, marit de Marquesa: 1170-1223) i joga un rotle major dins sa biografia qu'es un roman vertadièr. Una polida amorosa rebufada, un ongle desrabat per revenge, e un "escondich", es a dire una cançon de "platas desencusas" qu'es puslèu ben escricha...

Se sap pas res d'un autre trobador (de Ganges?) sonat Arnaut Pèire d'Agange (?...1225-1238...? ). Qu'escriu una gostosa estròfa sasonièira: "Quand lo temps bruns e la freja sasons e'l vents esquius esclarzís los espés" dedicada a l'emperaire. Quante emperaire? ....  La familha Pèire d'Agange èra aligada als Rocafuòlhs. 

Enfin trobam un trobador sonat Guilhèm d'Andusa, qu'escriu un elògi de la foliá en prefaci a una declaracion amorosa pro dirècta, pro abrasuganta, un poèma tot linde e tot simple que celèbra lo desir amorós. Es la foliá que mena a la saviesa, ço ditz, e cau seguir son còr amorosit coma la vela dau batèu seguís lo vent. Pas polit aiçò? Guilhèm es un Bremond, pas un Ròcafuòlh. Es senhor d'Olargues.

La sòrre d'aqueste Guilhèm, Filipa, siaguèt cantada en 1269 per Guiraut Riquièr, dins sa cançon XII.

4. Las dònas de Londre e de Biviure ?

Au sègle XVI vesèm aparéisser una branca de Ròcafuòlh que se sònan barons de Londres e de la Roqueta.

Per los montpelhieirencs, l'imatge de l'ancian castèl de la Roqueta en fàcia dau puòg de Sant Lop es emblematic. Es lo castèl de "Biviure" (?) o "Benviure" (documents manescriches dau sègle XII: 1249; e mai tard au sègle XVII, registre parroquial de Sant Esteve de Gabriac, Ach Dép Hérault). Dau nom de la familha ("Bevieures") qu'i demorava a aquel temps. Mas a l'edat mejana èra lo castèl de la Ròca d'òrtols o de la Roqueta.

Aquel país Londrés car als montpelhieirencs a una istòria feudala complèxa, ont avèsques de Magalona, còmtes de Mauguiò, còmtes de Tolosa, Rei de França, e Guilhèms de Montpelhièr venon plantar sas arpas...

Ensajam de resumir aiçò per veire quau èran las polidas Lisa e Selvtja de Londres... 

En 1124 lo vicòmte Guilhèm VI de Montpelhièr es en guèrra amb son vesin lo còmte Bernat IV de Mauguiò. Se carpinhan per la possession dau país Londrés. Bernat pren alavetz possession dau castèl de la Roqueta qu'èra possedit per la familha Airra (cf Liber Instrumentorum Memorialum p 258). Berenguièr Airra fai adonc pacha amb Guilhèm VI (ibid p 258). Los fraires Airra juran fidelitat a Guilhèm en Març de 1124. Mas aquel ensag de Montpelhièr de prene possession de la val de Londres fai fogassa. La contèsta es remontada fins au papa Calixt II. Los comtes de Mauguiò e de Montferrand venon  tornarmai mèstres d'aquel castèl e de la vau que contraròtla. Los fraires Airra an virat de son costat... Lo dispositiu de tres castèls: òrtols/la roqueta, Viòus e Londres es mantengut per aparar lo país londrés.

Consequéncia: en 1205, aqueles castèls passan a Raimon VI de Tolosa, qu'es desenant mèstre dau comtat de Mauguiò. Mas aquel comtat, quand s'abranda la crosada albigesa, es bailat a l'avèsque de Magalona Guilhèm d'Autinhac e los Raimons de Tolosa ne son despossedits. Aquò se passa mau, los Airras prenon las armas contra l'avèsque en 1236. La filha de Raimon Airra, Beatritz, esposa Guilhèm Pian, senescal de Carcassona. La familha Pian serà desenant mèstra de la baroniá de la Roqueta. E rebastisson lo castèl tal que lo vesèm ara.  Aqueles Pian son d'agents dau rei de França que susvelhan las tèrras dels avesques de Magalona (castèl de Montferrand) e l'isclon "aragonés" (occitanò-catalan) montpelhieirenc.

En 1116 lo sior dau castèl de Londres es Berard de Castello de Dundras. S'atròba de Berards fins au sègle XIV (1257: Guilhèm Berard; 1310: Betran Berard, etc...). Mas es pas solet, a un "parçonièr" coma se disiá d'aquel temps, un "co-senhor" per parlar coma ara... A la començança dau sègle XIII per parçonièr dau castèl de Londre trobam un Bernat-Pèire de Montoliu (1206). Aqueles Montoliu seràn senhors parçonièrs de Londre mai de tres sègles.

En 1460 la senhoriá de Londres passa a Antòni de Lautrec, senhor e baron de la Roqueta.  En 1509 las doas senhoriás de la Roqueta e de Londres seràn reünidas dins las mans de Glaudi de Vabres, que vendrà en 1520 la baroniá de la Roqueta a Joan de Verniòlas.

Es pas qu'aquí que vesèm aparéisser los Ròcafuòlhs dins l'istòria londresa...

Joan de Ròcafuòlh (senhor de la Tor, Gremian e Cornonsec) es un descendent de la branca cabdèta dels Ròcafuòlh senhors de Versòls. Esposa en 1534 Anna de Vernhòlas e ereta antau dau paire d'aicesta de la baroniá de la Roqueta e de Londre, amb los castèls de la Roqueta e de Sant Esteve de Viòus.

Aquesta branca s'illustrarà dins las guèrras dels sègles XVII e XVIII, donant los vicòmtes de Gabriac, chivalièrs de Malta, que d'unes siaguèron oficièrs de cavalariá, d'autres chivalièrs de Malta, fins a Francés que siaguèt Generau.

Lo país Londrés (Sant Martin de Londres, Brissac, Viòus, etc...) es donc marcat per lo sovenir mitic dels Ròcafuòlhs. Mas i son pas venguts, ço sembla, qu'au sègle XVI per lo noviatge d'Anna de Vernhòlas.

Es aquí que nos cau parlar de las doas dònas de Londres qu'aparéisson dins l'istòria trobadorenca.

 La trobairitz Lisa de Londre

Francesco da Barberino, dins "Del reggimento e costumi di donna" perlònga, se sap, en italian, lo cicle mièg-legendari de las "vidas dels trobadors" que met en scèna una societat cortesa d'aitant mai idillica qu'es dispareguda dins lo fuòc de la conquesta franchimanda. Un subjècte qu'agrada tant e mai en Itàlia...  Una de las eroïnas preferidas de Barberino es la comtessa Beatritz de Dia. Conoissèm la  trobairitz distinguida e abrasugada que siaguèt l'amorosa, se ditz, de Rambaut d'Aurenga. Mas Barberino, a prepaus d'ela, fai parlar una "Madonna Lisa di Londres" que ditz:

Che debole era il chuor di quella donna
che per vana lauda e per vana vista
dava onore altrui del suo dispregio.

"Del reggimento e costumi di donna" (Ed Baudi di Vesme, Bologna, 1875, p 169)

De tot segur, es "liurament transcrich de l'occitan", coma o fai dins tot aquel libre l'aimable Barberino. Se pòt quitament reconstituir en imaginacion: donariá quicòm coma:

Si frevol era'l cor d'aquella dompna
que per vana lausenja e vana vista
dava l'onor altrui del seu despretz.

Cresètz pas? O benlèu un pauc diferent per quauques nuàncias? E ne sabèm pas res mai. Aquò introduís un episòdi ont Barberino met en scèna la Comtessa de Dia e son galant Messer Ugolino. 

Per Camil Chabanneau qu'o cita dins sas biografias dels trobadors (Hist Gén Languedoc Tòm X p 285-286) sagís sai que de "Londres (Saint Martin de) arrond. de Montpellier". Barberino escriu de polits racòntes romançats, de tot segur, mas d'après A Thomas e C Chabanneau, a agut de tèxts occitans ara perduts jot los uòlhs. En poèta, los a liurament transformats, mas i a un fons de vertat. Chabanneau, per pedaçar las inversemblanças, imagina que Barberino parla d'una comtessa de Dia mai jove que Beatritz, que conoissèm pas autrament, e que debana entre Tolosa e Montpelhièr sas aventuras galantas. Tot aquò demòra sai que neblós mas i a donc pas de rason de metre en dobte l'existéncia de la trobairitz londresa. De notar que l'especialista alemanda de las trobairitz Angelica Rieger mençona nòstra Lisa dins son obratge "Trobairitz, der Beitrag der Frau in der altokzitanischen höfischen Lyrik. " (Tübingen: Niemeyer 1991). 

 La dòna Salvagia de Londre

Lo meteis Camil Chabanneau (op cit p 286) apond a prepaus de Lisa de Londres: "une dame appelée Salvagia de Londre est choisie pour juge d'une tenson entre Raimon & Lantelm (Bibl.nat. ms 15211, f° 77). " Ai retrobat aquela tençon dins lo cançonièr de Bernat Amorós editat antan per Bertoni. L'avètz ara en linha. 

Aquí tanben ne sabèm pas mai. Dònas de Londre dins la pontannada 1150-1220, devián èsser, au mens per aligança, de la familha de Berard o de Montoliu, coma o avèm mostrat mai naut.

La dòna de Biviure?

Aquesta es pas estada cantada per un trobador dau sègle XIII, mas per un escrivan d'òc dau sègle XX, Robèrt Lafònt. Es tant irresistibla dins sa belesa coma la Flamenca dau roman mençonat amont. E lo personatge dau "terç morir" (in "INSULARAS"), un anti-eròi lafontian tipic, se n'amorosís. Es castelana dau castèl dich de la Roqueta o de la Ròca d'òrtols, que se sonarà mai tard "Viviourès". Benviure istariá milhor que Biviure, mas l'autor a de dreches sobeirans sus sos personatges... Istoricament, aquela galantona domaisèla seriá de la familha Pian mençonada mai naut (a la sòlda dau rei de França...). Idealament aimariái mai de ne far una felena de las misteriosas e trebolantas Selvàgia e Lisa, filhas preclaras de la familhas parçonièiras de Londre... Aitanben es un dels pus polits tèxts de Lafònt.

Arnaut Pèire d'Agange

 Raimon e Lantèlm

Guilhèm de Balaün

Bertran d'Alamanon

Clara d'Andusa.  

 Uc de Sant-Circ

Guilhèm d'Andusa

Los trobadors a la cort de  Guilhèm VIII e d'Eudoxia

literatura occitana medievala

retorn a l'index generau