FOLQUET DE LUNEL
Doas tençons un pauc coquinòtas
entre Folquet de Lunèl e Guiraut Riquier
1265: la cort dau còmte de Rodés. Una nòbla cort ont l'orror de la crosada a pas plantat son arpa. Coma Catalonha e relarg de Montpelhièr. D'endreches ont lo temps s'es arrestat, ont lo trobar e sa civilisacion son encara vius... Estranhas fèstas semblantas a las dau sègle d'abans. E ont se vei Folquet dins lo ròtle de l'aimador sensual e Guiraut dins lo dau teorician de la passion "platonica" ont lo desir còmpta mai que sa satisfaccion carnala.
Trach dau bèu siti italian Rialto, pagina: Folquet de Lunel
Prumièira tençon: "Guirautz, dòna amb beutatz granda"
1. Folquet descriu a Guiraut aquela situacion escarrabilhanta: una dòna "amb beutat granda", que, tota sola, jai dins un lièch. Mas a costat, i a un autre lièch amb, dedins, "aquel que li plai". E totes dos son trop ben ensenhats per s'èstre demandat res que sia l’un a l’autre. Mas es pas l'enveja que i manca. I tenon quitament pas pus... Alara de qué conven milhor que faguèsson? Que lo cavalièr se venguèsse amb ela jaire, coma un raubador? O que la bèla ela meteissa superèsse sa vergonha e venguèsse rejónher son aimador? Guiraut respon a Folquet que cau anar dins lo sens dau penjal natural e pas au rebors: "se per puèg ieu laissèsse la landa, semblariái fat". Estent qu' entre eles dos l'amor s’es abrandat e que pasmens se son pas demandat res, lo mai convenent seriá que l'aimador i ane prumièr e que la bèla l'esperèsse. O pensa pas coma aquò Folquet. Per el la femna seriá dins son drech se mostrèsse son afeccion a l'amic. Se l'amor s'es apoderat d'ela cap e tot, es normal qu'anèsse ela meteissa cap a son calinhaire sens l'esperar... Per Guiraut, una causa fondamentala la fina amor es qu'enaucèsse l'onor de la dòna aimada. Amb aquel escenari aquò's mau adralhat... - Osca, ditz Folquet a Guiraut. Mas lo fin aimador, de tant refinada qu'es son adoracion per la dòna aimada, tremòla de crenhença. Vòl pas far res d'indigne. Respiècha tròp l'aimada. Cau l'ajudar. Cau que l'aimada i mostrèsse de signes vesedors d'encoratjament. Marrida concepcion, respon Guiraud. Adonc es per dever que la dòna deuriá comprometre son onor? Tant Folquet de Lunèu coma la dòna teorica imaginada dins la tençon deurián s'envergnhar d'aquò! Lo jutjament final es sotmés au Sénher de "Canpendut" (Capendut?). Lo Sénher sembla preferir lo rasonament de Folquet. Car lo que sap d’amor e d’autras causas far son dever, sauprà tanben conquistar grat et onor.
Aqueste partiment es compausat de sèt coblas unissonants de uòch vèrses e de doas tornadas de quatre vèrses. Sembla que se poguèsse datar de 1265-1269. Abans, aitanben, que lo poëta quitèsse Occitània (ont las causas marcavan mau) per se n'anar detràs los Pirenèus. Lo jutge dau partiment sembla èsser Guiraut de Capendut, que farà amb lo rei Loïs IX la crosada de 1270 acompanhat de quinze cavalièrs sieus. Sa filha Simona serà la nòra de Guilhèm d’Andusa (Camille Chabaneau, «Cinq tensons de Guiraut Riquier», Revue des langues romanes, 32, 1888, pp. 109-127, a p. 125), lo senhor a quau Guiraut Riquier dedicarà la cançon XII, Anc non aiguí nulh temps de far chansó (Guiraut Riquier, Las Cansos: Kritisches Test und Kommentar, editadas per Ulrich Mölk, Heidelberg 1962, p. 66, vv. 43-45).
Guirautz, don’ab beutatz granda tota sola jatz en un lieg, e selh que·l platz jatz n’en autre ses demanda que l’us a l’autre no fay, et amo·s de cor verai: si·l cavaiers se leu ab lieys jazer, o ilh ab luy, cal li deu mai plazer? S’ieu laissava per pueg landa semblaria fatz, Folquetz, e soy m’acordatz, pus entr’els amors s’abranda e demans no si eschai, c’al aiman deu plazer may qu’elh an vas lieys, et ela que·l n’esper, que s’ilh a luy vay ses s’amor querer. En Guiraut, dretz es que blanda la dona l’amatz amicx; pero pus assatz li deu plazer, s’Amor manda la dona, que se·n a n lay o sos fis amans se jay; car Amors pren en totas res poder, non la·n deu hom blasmar si·l vay vezer. Folquetz, fin’amors comanda c’amans afinatz, pus s’es a don’autreyatz, li port tot onor sens ganda; et yeu que conosc e say que non tanh fassa qu’il play ela, ni el non o deu pas voler, ans seretz vos blasmatz del mantener. En Guiraut, de temor branda ·l fis enamoratz, que non auza far sos gratz tant que s’an colcar arranda de sidons; e s’ilh mal trai per s’amor, s’ela s’en vay al cavayer no fay so non-dever, pus que conoys qu’ilh n’estay per temer. Vostra razos es truanda, Folquetz, car mandatz temer l’aman, pus l’es datz locx on sos jauzirs s’espanda; sembla que del joy s’esmay, e dizetz, de que·m desplay, que·l dona·s va·n a luy per son dever: vos et ilh duy devetz vergonh’aver. Be[ls] senhers, c’a pretz veray, de Canpendut, s’a luy play, jutg’, en Guiraut, si deu melhor saber al cavayer s’il vay sidons vezer. Folquetz, son dig ne vuelh may que d’autre, car bon dreg vay, qu’el sap d’amors e d’als far son dever, e sabra·n grat et honor conquerer.
Ed. Maria Pia Betti, «Le tenzoni del trovatore Guiraut Riquier», Studi mediolatini e volgari, 44, 1998, pp. 7-193, a p. 111. – Rialto 10.iv.2002.
Ms.: R 76r. Autra edicion: S. L. H. Pfaff, Guiraut Riquier, C. A. F. Mahn, Die Werke der Troubadours in provenzalisches Sprache, Berlin 1853-73, t. IV (1853), p. 234.
Segonda tençon: "Guiraut, pus èm amb senhor cuy agença"
Es Folquet que pren la paraula. Puòi que son amb un senhor qu'afecciona "jòy e solatz", e que vòu que faguèsson totes dos una tençon, causís aquel subjècte. Se tracha d'un cavalièr qu’aimèt pro de temps una dòna e finiguèt per jaire amb ela, a la perfins. Quane es estat lo milhor moment en tèrmes de fina amor: quand se colquèt amb la bèla, o quand se tornèt levar, après d'aver acabat aquel prètzfach longamai desirat? Guiraut triga pas de respòndre! Es la preséncia de la bèla que congrèa lo jòi. Se levar, es partir! Es quitar la bèla! S'es aquel moment terrible qu'agrada lo mai au cavalièr es que se cresiá, dins los braces de la bèla, coma dins una prison! Folquet explica milhor son vejaire. Lo desir es pas plaser. Lo plaser es "quand òm a complit son doç desir". Aquí de qu'es lo vertadièr " fins jòis". Guiraut es pas ges d'acòrdi. Se pòt pas gausir dau levar, moment que per un fin amant deuriá "èsser pus grèu que mòrt de paire"! Sai que benlèu, ditz Folquet, mas me levaretz pas de l'èime que "sofrís malanança, aquel qu'espèra son jòi", fins que siágue estat grasit! Mentre au levar lo languiment dolorós s'acaba, l'aimant a pas pus besonh de se comborir de desir, a gandit sa tòca! Guiraut s'escaufa e i respon de pro polits vèrses: "car jòys d’amors non a nulh’acabansa / ni·s pòt complir per ren mas per desgrat". Demandan au còmte de Comenge de jutjar. Mas Guiraut dobta pas que son ponch de vista de teorician de la fina amor non siá milhor reconegut que lo d'aquel coquinòt de Folquet que rasona sai que un pauc en epicurian aquí...
Metrica: a10’ a10’ a10’ b10 a10’ b10 a10’ b10 (Frank 57:4). Partiment compausat de sièis coblas doblas de uòch vèrses e de doas tornadas de quatre.
Nòta: Coma aitanben per lo partiment "Guirautz, don’ap beutatz granda" vist pus naut, Anglade parla di «realisme choquant [...] Le goût des troubadours pour le réalisme qui existait depuis l’origine (qu’on se rappelle Guillaume d’Aquitaine) reparaissait à la fin» (Le troubadour Guiraut Riquier. Étude sur la décadence de l’ancienne poésie provençale, Paris 1905, p. 217 e nòta). Lo meteis argument èra estat prepausat devèrs 1186, per lo Còmte de Bretanha a Gaucèlm Faidit dins un curiós partiment bilingüe (lo Còmte utiliza la lenga d’oïl, Gaucèlm la lenga d’òc), Jauseme, quel vos est semblan (BdT 178.1; cfr. Jean Mouzat, Les poèmes de Gaucelm Faidit, Paris 1965, p. 385). A la començança dau sègle XIII Gui d’Ussel fai un pichon partimen de totescàs quatre còblas amb Rainaut VI d’Albusson, Segner Rainaut, vos qu·us faitz amoros (BdT 194.18a; cfr. Jean Audiau, Les poésies des quatre troubadours d’Ussel, Paris 1922, p. 64). Aquò's tanen dins la meteissa pontannada qu'un autre parelh de trobadors discutisson se l’amor es mai fòrt abans o après que n'ajatz assaborat la frucha... Es la peça 366.10, Dalfi, sabriatz me vos, ont Peiròl demanda a Dalfin d’Alvèrnha se l’amant «am plus amb còr verai» la dama «quand lo ha fait o denant» (cfr. ed. Aston, Peirol Troubadour of Auvergne, Cambridge 1953, pp. 145-147 e 184). E tanben l'autra peça 372.6a, «Segner Blacatz, pos d’amor», ont Peiròl, s'adreiçant a Blacatz, pausa aquela question (vv. 5-7) «s’òm a sidòns porta [plus] fin’amanza / anz c’òm la bais ni n’ai’autre plazer, / o pois, pos n’a tot 9ò que·n vòl aver» (cfr. ed. Erich Niestroy, Der Trobador Pistoleta, Halle 1914, p. 70). Lo Còmte de Comenges, pres per jutge d'aquela disputa, es Bernard VI, sògre d' Enric II de Rodés, e acostumat tant e mai a sa cort (Camille Chabaneau, «Cinq tensons de Guiraut Riquier», Revue des langues romanes, 32, 1888, pp. 109-127, a p. 122, e Anglade, Le troubadour Guiraut Riquier, p. 176 e nòta). Es de notar la semblança tematica e formala d'aqueles dos partiments entre Guiraut e Folquet. Se n'es tirat l'ipotèsi d'una composicion realisada dins lo meteis periòde. La referéncia au «senhor cuy agensa joy e solatz» dels vèrses d'obertura a fach pensar a la cort d'Enric de Rodés. Sai que benlèu quora Guiraut Riquièr i faguèt son prumièr sojorn, en 1265 a quicòm pròche.
Guiraut, pus em ab senhor cuy agensa joy e solatz, e·l play que fassam tensa, respondetz mi segon vostr’en[ten]densa d’un cavayer, c’amet lonja sazo dona que·l plac mais que res, ses falhensa, tan que·l colquet ab si tot a bando: de cal dec aver may bona sabensa, cant si colquet o cant levatz en fo? Folquet, qui a razon e conoissensa sap que plazers es magers en prezensa, per que conois que·l colcars de plazensa dec bo saber al cavayer, e no ges lo levars, s’amors ni bevolensa lo y amenet; ans fetz gran falhizo, si del levar ac plazer, car parvensa fes qu’el jazers se tengues a prezo. Mal avetz pres, Guiraut, al mieu vejaire, d’est partimen, cossi pogues retraire que mais deia plazer so qu’es a faire, que cant hom a complit son dos dezir. May val fis joys, cant es pres a gran aire de so c’om vol may que res possezir, que no fai sel de c’om se pot estraire: per que·l levar dec may l’amans grazir. D’aquel plazer sos espers fa maltraire e·l penr’es gaug, c’om maior non sap gaire, mas pus es pres, nulhs homs no·l pot atraire ab bon saber mas cant del sovenir, Folquetz, e vos no semblatz fis amayre, cant del levar mandatz l’amans jauzir, que·l dec esser pus greu que mort de paire: mal razonatz, e pieitz saupes partir. Guiraut, vers es que sofre malanansa sel c’aten joy tro que·l pren ses duptansa, per c’al levar dec aver alegransa lo cavayers mays que cant l’ac colcat sidons ab si, et es mielh de semblansa c’ap lieys agues son plazer acabat que can si mes; et aves ses esmansa pres e cauzit, si c’om vo·n te per fat. Endreg d’amor razonatz gran erransa, Folquet, don par c’anc no·us tenc en balansa, car joys d’amors non a nulh’acabansa ni·s pot complir per ren mas per desgrat. Mas si·l vostre pec razonars s’avansa, dona non deu far mais aman paguat, car l’amans dec de colcar gran pezansa aver, si·l plac lo levar, per vertat. Per lo comte de Cumenge, qu’enansa fina valor, vuelh que sia jutjat, Guiraut, qu’el saup que fon lial amansa, mas paor ay que·l sia oblidat. Folquetz, no·m fay lo jutjamen doptansa, qu’ieu razoni ver e sera proat, que·l coms a de tot cant saup membransa, e non dira per ren mas la vertat.
Ed. Maria Pia Betti, «Le tenzoni del trovatore Guiraut Riquier», Studi mediolatini e volgari, 44, 1998, pp. 7-193, a p. 176.
Ms.: R 77v-78r.
Aultra edicion:S. L. H. Pfaff, Guiraut Riquier, C. A. F. Mahn, Die Werke der Troubadours in provenzalisches Sprache, Berlin 1853-73, t. IV (1853), p. 253.
Poèma teologic de Folquet de Lunèl dedicat a l'Immaculada
Lo Romans de mondana vida,(1284)