Russia 2001

1. Rota d'Oglich

En prumièr aquela immensitat silenta de seuvas sens tèrme, de nautas forèsts de beces que n'acaban pas jamai jos un cèl infinit ont s'estirassan de nivolasses. Tot còp quauques ostaus, totescàs entrevistes, e puòi tornarmai l'aubralha. Nos diguèron que dins un d'aqueles vilarets que capitère pas de n'agantar lo nom i nasquèt antan la glòria de l'endrech: Valentina Terescòva. Aquela que se n'anèt en fusèa, dau temps de Crochèv, bèla prumièira, virar dins lo void en riba de las estèlas. Qu'aquò i vauguèt de venir la prumièira femna generau de l'Armada Roja. E tanben dins un autre vilaret, mai au miegjorn, cap a Rostòv,  i joguèt tot manit un qu'anava puòi tot cambavirar aicí amb sas idèas de glasnòst e de perestròica: Miqhaïl Gorbachòv. Pas tant aimat qu'aquò, aitanben, d'empr'aicí. Que fasiá riseta, se ditz, a l'Occident mentre lo païs n'acabava son estramàs. 

Tornarmai las grandas seuvas sens fin. E subran au bòrd de la rota un planponh d'ostaus, de fusta grisa. Una pancarta, un nom, desconeguts: Ioqhòt. Pichòt vilaret entre Iaroslavl e Oglich. Un parelh de mametas silentas que vos espinchan coma se tombèssetz de pus luònh que la planeta Març.

E au semblant de quauque espava de vaissèl engravat e tot cobèrt d'augas, aquela nauta e malanconiosa bastida de pèira roja. Au mièg dau vilatge una glèisa abandonada a l'aubrilha e a l'erbatgiu. Lo cloquièr desgrunat ont sisclan longament las gralhas que viran e viran dins lo vent.

Ioqhòt. Jos lo cloquièr, entre dos bartasses, la vièlha pòrta de fèrre e de pèl de borra es tombada per sòu. Se pòt dintrar dins lo silenci doç e trist de la nau. Lo sòu es de tèrra imoissa, pegosa, e destraucat per part. Amb de vièlhas ferramentas rovilhadas coma d'esqueletas de bèstias desconegudas, qu'èran pas aitanben que d'anticas maquinas d'escodre. Se vei que i aviá un pasiment. En levant lo cap de bèus dòmas s'entredevistan, aclarats per de fenèstras badièiras ont van e venon los aucèls. Amb sus lo gip blanc de pinturas mièg escafadas: d'àngels, de las alas mirgalhadas. E mai una colomba.

La nau es lònga e nauta. Sus los pilars d'autras pinturas son estadas escafadas, rascladas, diriatz,  amb violéncia. Per sòu un parelh de flàscols voides de vòdca.

Mas tot drech au fons dins l'absídia se vei ara una larga fresca, un pauc descolorada. E pasmens intacta. Un retrach de la Cèna, realista. La lònga taula, los dotze apòstols a l'entorn de Jèsus. Que el, la fàcia virada de vèrs lo naut, aclarat per una lutz d'endacòm mai, aganta un morsèl de pan per lo partejar. E son agach, coma an lo biais d'o far dins totas las pinturas ortodòxas, vos trauca de part en part.  Coma un glasi enveirent. Lo glasi de la paraula absoluda, aquela dels dos talhants que trenca fins a las mesolhas. E a l'entorn, tot es roïna, desolacion, desespèr, oblit. Pas qu'aquela vision celestiala infinidament pasibla, luminosa, pertocanta.

Mas cau sortir, trepejar mai la tèrra grassa en fasent mèfi dels traucasses e de las ferramentas. L'esbleugiment dau defòra dins la cridadissa dels aucèls, jos lo cloquièr arroïnat. Tornar a la rota d'Oglich. Dins la forèst sens fin. La forèst qu'es, ço dison, l'arma secrèta de la Russia, dempuòi sempre. Qu'es sens bolièiras, sens gaire de camins. E en ivèrn lo que se i desfórvia perirà gelat. Aitanben lo Rus i sap trobar l'amagador de sempre. E tanben una misteriosa energia vegetala que lo buta a viure maudespièch de tot.

Lònga rota traucada, desglesida. Amb au bòrd tot còp una crotz florida de nòu que marca l'endrech d'un accident mortau: aftamabílnaia quatastròfa, coma se ditz. N'i a tant sus aquelas rotas. Mas tanben d'estatuas polidetas mostrant un ors amistadós amb una manideta. Referéncia a un cònte tradicionau. En filigrana sempre, aquela fòrça aparaira de la seuva,  immensa, rusta, terribla, e pasmens mairala.

E caminar encara, longament, jos aquel grand cèl. Ribejar de vilatjons polidets tot bastits de fusta. Amb los ostaus sovent clinats de galís de tant qu'an vist passar d'ivèrns ennevats. Mas las gents ensajan d'i viure, luònh de tot.

La rota  trauca drech per las seuvas desèrtas. Fins a la faròta e verdejanta Oglich, pausada coma belòria oblidada en riba de Vòlga.

4 d'Agost de 2001, Iaroslavl.

2. Iaroslavl dins lo calabrun.

Lo solelh trascolava sus l'immensitat sens bolièiras de la plana. Aviam vist de fabricas abandonadas,  fenèstras badièiras coma d'uòlhs mòrts, reconquistadas per la bauca e las ortigas. E de nautas barras d'immòbles desesperats, portant encara de noms de bolchevics  dessoblidats. Enrabalats per lo grand vent caluc de l'istòria, aquel qu'avián pasmens agut fach ronflar a bèl èime un còp èra. Mas qu'escapa sempre mai, vist que bufa ont vòu. E de bastiments novèls  tanben, tot esbrilhaudants, portant los espèrs de la Russia avenidoira. E de glèisas incresablament bèlas, antan transformadas en bastiments militars e ara pasiblament endormidas jos un escrinh de ferramentas rovilhadas e d'oblit, dins la jòia docinèla dau solelh d'Agost.

Ara dau penjant dau sèrre Alexei nos mostrava Iaroslavl. La ciutat alin escandilhava dins la lutz dau vèspre coma un sòmi clarinèl. Chiminièiras orgulhosas d'usinas, imòbles, cloquièrs endaurats. E lo riban argentiu dau riu Quotoròsl a son ajustant amb Vòlga. De l'eleganta e corala arquitectura de la ciutat anciana, aval, se vesiá pas res. Ni las largas avengudas de las faciadas òcras e vèrdas, ni los bèus pargues savis e enflorits, ni las delicadas catedralas bisantinas. Pas que de ponchas reganhudas d'immòbles e de bastiments industrials, dreiçadas pasiblament de vèrs lo cèl. Amb las fumadas de las chiminièiras d'usinas. Dins la neblalha d'aur d'aquel vèspre, coma un diadèma princièr.

Alexei parlava doçament. Disiá que el, lo païs novèl ont las gents poirián enfin se ganhar pro per manjar, se caufar, e viure, nani, lo veiriá pas ges dau temps de sa vida. Caudriá mai de vint ans. Sos felens, benlèu. Mas n'èra pas segur. La davalada de la pontannada passada, a l'acabada dau sègle vint, èra finida, solid. Ara las causas, d'a passet, au ritme planièr d'aquel païs immens, se melhoravan. Los ostaus se rebastissián, las gents, coma podián, crompavan...

Quatre d'Agost de 2001. A l'intrada dau millenari nòu: Alexei tirava son bilanç dau sègle vint.

- Avèm, setanta ans de temps, tant coma avèm pogut, seguit una dralha desparièira. Lo mond, a l'entorn, avançava. Nautres es dins la carrièira òrba sens escapa, que nos encafornàvem de mai en mai.

Retenguèt son alen.

- De còps, bufèt amb una vòtz que totescàs l'entendiam, de còps me ven aquela idèa, que Dieu destrièt la Russia entremitan totes los païses per que serviga d'exemple au mond. L'exemple de çò que caliá pas far. E ara devèm comolar setanta ans de temps degalhat.

Tot lo mond se calèt. Qué dire?

- Mas una causa es segura. Avançam sus lo bòn camin. En trastejant sai que. Mas avançam.

Lo solelh acabava de trascolar sus la vasta espandida clarinèla. Iaroslavl jos lo grand cèl, treslusenta coma una nòvia. Pas que rebats d'aur, coma icònas de glèisas. Somiave dau cònte de la bèla dau bòsc endormida.

Dins lo transsiberian (5-8-2001).

3. Aqueles grands Lenins de fèrre.

Los grands Lenins de fèrre los an pas totes desquilhats, se'n manca de fòrça. A Iaroslavl, dins lo baloard que se sòna encara Lenina, ne vesètz un, dreiçat sus una colona, grandaràs, enferonit, rabiós, brandissent un braç conquistaire per marcar l'endrechièira. Mas l'endrechièira es una doça avenguda enflorida copada de bèus pargues, e que davala cap au miralh clar de Vòlga. L'endrech es talament quietós que retrobatz tornarmai, un pauc mai bas, a mièja avenguda, lo meteis dictator, mas aqueste còp assetat, apensamentit. Que se sap pas se sosca o se s'aconsomís dins un vièlh pantais de revolucion oblidada o de jardinatge.

Andrei, qu'a fòrça estudiat d'istòria coma en Russia se tòrna escriure ara, nos explica que per los Russes de uòi, Lenin demòra sai que un personatge istoric, mas de tot segur pas un grand òme ni un eròi nacionau. Se ditz ara qu'èra de fach un agent secrèt alemand, mandat dins aqueste paure païs per i ficar lo mai d'embolh que poiriá. Per de dire qu'Alemanha siá pas tròp endecada per la guèrra d'aquel latz e pòsca concentrar son esfòrç militar sus lo frònt de França. Ni qu'aquò agèsse pas capitat de far ganhar los alemands en 1918, l'espion Lenin aguèt l'estèc de far cabussar la paura Russia dins una borrola terriblassa que durèt mai de tres quarts de sègle, e mai es pas finit.

Aitanben de Lenins ne veiretz sovent a l'asard de quauque avenguda o de quauque placeta. E n'i a de tota mena.

Pr'exemple aquela pichona gara de brica roja endacòm entre Pereslav e Moscòu. Lo bastiment tipic de la pontannada sovietica. Polidet amb aquò. Aquí tanben un lenin de vilatge en fèrre negre, coma un grand nanet de jardin, assetat, perdut dins sas pensadas. Entre sas mans de fèrre de mametas devociosas i an plaçat un braçat de grandas flors jaunas. Lo gèst volontós de la man indica la veirina jauna dau Mac Donald ont se vei dintrar e sortir de manits escarrabilhats. Darrièr, s'entrevei los nauts cloquièrs meravilhosament endaurats d'una catedrala.

Arribats a Moscòu, davant la grand gara que i dison de Iaroslavl, una larga plaça ont van e venon de tropeladas acoloridas de viatjaires. Amb au mitan de totes, un autre, de viatjaire, mas mai pressat, aqueste, renós. E pasmens aplantat per sempre dins son escura ràbia de metau. Encara un grand Lenin de fèrre. Majestós aitanben.  E mai tot faròt e tot linde, vist que l'an tot bèu just netejat aièr passat, per amòr de la venguda dau president corean Kim-Jòng-Il. Aiceste, dempuòi Piòng-jiang, es vengut fins a Moscòu en tren, de tant qu'a paur de montar dins un avion. Dins un tren especiau, blindat,  comol de gardas en armas. Coma dau temps ont roges e blancs se corsejavan dins las immensitats siberianas amb de lòngs carregs ferroviaris eriçats de canons e de mitralhairas, i a mai de setanta ans d'aquò. Tota la jornada de ièr, aladonc, ges de tren normau a pas pus rotlat. E los russes esperant sus los quais de correspondéncias que vendrián pas jamai, quitavan pas sa paciéncia seculara. D'unes disián:

            - E pasmens de qu'a paur aquel òme? Es bravet quand ditz que ven a l'endavant dau pòble Rus. E que per aiçò es en tren justament que viatja. Mas digús l'a pas vist. Es de lònga embarrat dins son forgon...

La premsa risolejava. Lo president Potin èra estat fins a retablir una gàrdia d'onor dabans lo mausolèu de Lenin sus la plaça Roja, que pasmens aquela gàrdia l'avián aguda suprimida en 1993.   "L'invitat dau passat" coma disiá un jornalet moscovita. L'invitat voliá anar saludar la momia mosida dau paire dau comunisme. Una costuma antica reservada pasmens als toristas, ara. "Aquesta visita, dison a la television, nos a permés de veire d'ont sortissiá nòstre païs e a de qué semblava fai d'aquò totescàs quauques annadas...". Las Izvestia fasián remarcar que la Corèa dau Nòrd èra "un miralh ont la Russia se pòt reveire dins una vida anteriora"...

Moscòu, las carrièiras largas ara cobèrtas d'ensenhadors publicitaris, au mièg d'immensas faciadas menèbras. E la mirgalhadura dels cloquièrs d'aur dau Qremlin. Amb aquí en riba de la Plaça Roja, justament, aquela bruna piramid de marbre, enlusida e esglarianta, ont senhoregèron antan Estalin e Brejnèv: lo mausolèu de Lenin.  Centre geometric dels espèrs e de las terrors dau sègle vint.  Mas ara l'endrech es doç e elegant, risolièr. De ricas galariás marchandas ont se veson en veirina de causas que cap de Rus jamai non auriá pogut imaginar de se las crompar... Las gents passejan, remiran, galejan. Per dessús la novèla galariá marchanda asornada de fònts e de bacins senhoreja, majestós, sus son chival d'aram, lo marescal Joquòv. Las batas dau chival escrachan l'orgulhosa agla germanica...

E aquí i rescontram d'autres Lenins. Pas de fèrre ni de marbre aqueles. Mas de carn e d'òsses. De sosias mai verais que natura. Amb la barba e la casqueta. Un es assetat a costat d'un dòna-d'èr de Karl Marx, e van totes dos que galejan, en bracejant. De toristas fotografian. Un autre Lenin de teatre es aplantat, dins lo meteis gèst volontós que las estatuas. Coma se ne siaguèsse la replica de cera. Relevant que se vei qu'i crei pas ges. Las gents caminan a son entorn e rison. El, silent, monolitic, seguís dels uòlhs lo balanç voluptós de la gropa d'una jove eleganta que passeja. Darrièr i a una capeleta ont un prèire celèbra un ofici ortodòx davant l'icòne de la vèrge de Vladimir. E de gents a jaba dintran per alucar sos ciris davant las icònas esbrilhaudantas. Au mièg dels ancians sants endaurats, lo retrach venerat, tanben, dau tsar Romanòv.

Aqueles incresables cloquièrs aurins e verds dins la lutz estivenca. Las nautas muralhas rojas dau Qremlin.  Amb pertot de marchands de sovenirs que vendon de casquetas de generals sovietics (twenty dollars) e de petetas pintradas. E de pòpes barbuts en rauba negra caminant apensamentits entre de dròllas en minigonèlas alucarèlas e de toristas en shòrt. Pus luònh dins Tvèrscaia trobaretz lo Mac Donald. Amb a ras un magasin de sovenirs que vend de camisetas pintradas. Sempre Lenin, mas aqueste l'esperàvem pas. Lo dessenh de Mc Donald associat au  morre barbut e ferotge, amb la casqueta, sus fons de drapèu american. E aquela inscripcion: Mac Lenin. 

Au recanton d'una carrièira davant lo gom una putanèla polideta en gona corta, l'èr terriblament trist, es tanben aquí que fai l'espèra. Aval sus lo pònt de la Moscòva dos amoroses se potonan e se potonan que ne finís pas jamai en mirant los cloquièrs dau Qremlin. Qu'escandilhan dins aquela lutz que sembla sòmi. A tres passes, dins la boca de l'estacion dau metrò las gents passan davant un orquèstre classic, un desenat de jovents acapçadets  que jògan una simfònia miraclosament polida, a vos copar l'alen.

Moscòu, 5-6 d'Agost 2001.