Sèrgi Javaloyès: "Tranga e tempèstas". IEO coll "A tots", 2005.
Lo pichon Francesc Milagros de "l'Òra de partir" parlava als miralhs en cujant parlar a Dieu, mas la Memé, "hòla de malícia" lo cridava: "Que riscas de har arribar lo diable". Aquela scèna me sembla una clau de l'òbra romanesca de Sèrgi Javaloyès, qu'es de segur un pauc lo pichon Francesc Milagros vengut grand. Contunha d'interrogar los miralhs. Mas los miralhs son esbocinats e retrason de fragments incomplets de vida. Cada fragment es un univèrs isolat, arquetat dins son drama irremediable. E pasmens l'ensèms s'encadena dins una mena de galariá d'imatges abrivats dins un irresistible revolum de vida, de drama e de mòrt. Max Roqueta escriguèt un còp èra aiçò: "Lo roman es una faula que se rescònd darrièr son nom. E darrièr la vida tota que sap i vojar l'autor. Un mond apondut a l'autre, lo verai, tant grand e nombrós qu'o podèm pas veire, de tant qu'avèm lo nas dessús. Lo roman es donc coma lectura prumièira de la traduccion d'un libre estrangièr. Escrich dins los ieroglifs que la vida nos trai dins los uòlhs e que podèm pas legir. ". Lo jòc de miralh bercat de Sèrgi Javaloyès es una illustracion de remarca d'aquela definicion. Cada tròç de miralh es una astrada. Astradas escartairadas, enrebaladas per lo revoge de l'istòria e tornarmai afanadas a s'enraiçar dins una possibilitat de viure.
Dins lo païsatge de la pròsa occitana contemporanèa la plaça de Sèrgi Javaloyès es de segur a despart. Istoricament, la pròsa espelís au nòstre de la poësia. Nais de pinturas artisticament gaubejadas jogant sus l'espessor e la musicalitat dels mots. E lo mistèri de sos ressons amudits. Max Roqueta n'estent l'exemple màger, mas tanben Bernat Manciet, Robèrt Lafònt, Ives Roqueta, Joan Bodon... Òm es d'en primièr un pauc desaviats en plonjant dins lo rag de la pròsa de Sèrgi Javaloyès car la logica d'aquela escritura es tota diferenta. D'un cèrt biais aquò vos rapèla l'escritura anglosaxòna contemporanèa, per lo dinamisme d'aquela narracion que vos enrebala irresistiblament, au rebors d'un cèrt immobilisme consubstancial a l'escritura occitana, e tanben per la plaça qu'i prenon los dialògs.
Los dialògs dins la pròsa occitana dau sègle XX son sovent un estranh espaci de void. Es rar que retipèsson una convèrsa possibla. Son tras que sovent quicòm mai, rebats de l'incommunicabilitat dins una lenga qu'a quitat d'èsser veïculara. En cò de Javaloyès lo dialòg s'ameritariá un estudi. D'en primièr las frasas semblan, au rebors de la règla generala, veraias, possiblas. De lenga parlada a de bòn. E pasmens s'i cau pas enganar. Aqueles dialògs ne son pas. Son d'escambis de monològs que tradusisson una incommunicabilitat fonsa. E son estranhament inacabats, s'arrèstan sus lo void coma un camin montanhòl perdut. Retrobam aicí los dialògs de l'òbra de Manciet, ni que las diferéncias d'estil entre los dos prosators gascons sián considerablas. Manciet cultiva la magia dau ritme de sa frasa, Javaloyès ne cultiva lo dinamisme, l'eficacitat. Mas i a dins dins las doas òbras aquel escambi de frasas inacabadas que se respondon pas, cadun dels interlocutors demorant dins son univèrs dramaticament claus. E çò que ven mai important es lo silenci entre aquelas paraulas. Lo silenci es grèu, bastís una atmosfèra ritmada per las soscadissas dau narrator. Aicí nais secretament la magia dau racònte, coma dins "Lo Gojat de Novémer".
Las semblanças s'arrèstan pas aquí. Coma dins Manciet se morís fòrça, i a d'enterraments a jaba. E los vius qu'ensajan de sobreviure. La familha, luòc de calor e de contèsta. Luòc de tempèsta e tanben arca de Noè miraclosa. Portada per las freulas e inabenablas espatlas de las femnas. Aquelas d'aquí comolan los libres de Javaloyès. Son elas que manténon tragicament la possibilitat de viure encara. Son mai fòrtas que tot. E tot lo libre es un crit d'amor desesperat per elas, per que nos tornèsson dobrir las pòrtas de la benurança. Dau paradís raubat per la vida. E aquel revolum baug de las vidas esbrigalhadas amb au mitan las femnas coma d'isclas de sauvament, grèlh sempre renadiu d'un novèl paradís a posita aquí, fai lo malhum de cada novèla pròsa de Sèrgi Javaloyès.
Es dins aquela preséncia tebesa e suauda de las femnas - e de las familhas qu'elas ne son los nosèls bategants qu'aquelas pròsas que per sa construccion poirián semblar desaviantas s'impausan au legeire amb la densitat, las colors, e la carga emotiva de la vida.
Tranga e tempèstas revisita la nafradura sagnosa de "l'Òra de partir". Los mortalatges d'Oran, la fugida, e se retrobar dificilament un espaci, un novèl país. Pense qu'aqueles dos bèus libres se serián pas poguts escriure en francés. En francés lo narrator se seriá autocensurat, auriá mesclat son raconte de consideracions abstrachas istoricas o politicas mau vengudas, vist que tot aquel passat demòra fonsament "tabó", e que se ne pòt ausir solament de ponches de vista estrèms, prò-arab o prò-penègre. Insoluble. Impossible en francés de parlar d’aiçò sens teorizar, e tota teorizacion aquí es enganadoira e perilhosa. En òc es diferent. L'autor pòt laissar anar son emocion sens cap d'inibicion. Pòt descriure la vida, detràs las consideracions intellectualas reduseiras. Escriure en òc es far bategar la vida. Sens masquetas. Ni qu’aquò semblèsse un paradòx. En explorant aqueste subjècte qu'auriá sai que pas pogut abordar coma aquò dins una autra lenga, Sèrgi Javaloyès a l'encòp mòstra las possibilitats immensas de l'escritura occitana per los que i volrián encara pas crèire, e i dobrís d'endrechièiras novèlas. Me sembla qu'una granda òbra es aquí a se bastir. Mas d'un cèrt biais ai la sentida que ne sèm encara pas que sus lo lindau. Sèrgi Javaloyès s'es fargat un instrument sieune. Poderós, eficaç. Que se pòt encar melhorar e alargar a d'autres orizonts inausits. Çò melhor es avenidor. Esperem lo demai.
paregut dins Òc N°CCCLVII, XIIIe tièira N°78 Ivèrn 2005-6 pp 42-44
Retorn a l'ensenhador de la
literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn a l'ensenhador de la
literatura dau sègle XX-XXI
Retorn
a l'ensenhador generau