Rire, conoissença e poesia: un bocin de caminet amb 

Renat Nelli (1977-1982)...

(Article paregut dins "Lo gai saber, N°502-3, Octòbre 2006, pp559-573)

Lo gai saber, Abonaments: 20 euròs; Felip Carbona, Les Dames, 31320 Aureville

M'atrobère enrebalat dins l'aventura de "Òc" tre l'ivèrn de 1977, a la seguida d'una telefonada de Max Roqueta, qu'aviá sens que me'n mainèsse seguit mos prumièrs passes d'escritura, prumièrs passes qu'avián abotit a quauques tèxtes pareguts dins aquela revista desempuòi un parelh d'ans. Adonc Max me convidava a venir amb el a Tolosa per un acamp de la còla redaccionala. I anariam amb Max Allier. Max Allier l'aviái pas encara rescontrat tanpauc mas n'aviái legit e aimat lo reculh poetic titolat " Solstici ".

S'endevenguèt un matin d'ivèrn fresquieirós. Encara l'escuresina de la prima auba. Ère montat cap a la crotz dau Peiron ont aviái vist arribar, enropat dins un caud mantèl, encapelat d'un pichon cuerbecap de pèl de borra, l'autor de Verd Paradís. Linja siloeta dins la lutz naissenta. Un sorire fin, que jos-entendiá tant de causas. Ère un pauc timidòt mas Max me metèt a mon aise d'ausida. E enreguèrem la carrièira jot lo Peiron fins a l'ostau d'Allier, que s'encapitava dins la carrièira "Bòna nuòch", valent a dire rue Donnat. Un luòc famós de l'istòria montpelhieirenca. Es la carrièira ont los montpelhierencs a l'edat mejana demandèron a d'estudiants festejaires de prononciar aqueles dos mots foneticaments dificils : "bòna nuòch". Los que capitavan èran sauves. Los que podián pas se prenián una estiblassada que los laissave regdes. La diccion de l'occitan èra alavetz un signe segur d'identitat montpelhieirenca. Saupre s'o seriá ara ? Allier, en sortiguent son autò, tossissiá. Roqueta li veniá: "Bondieu! aquò sentís lo cementèri... aquò sentís l'autciprés"... Allier romegava un pauc, me saludava.

E preniam la rota. Los uòlhs neblats de sòm, cap a Tolosa. Longa caminada per la nacionala, que d'aquel temps i aviá pas l'autorota. Parlàvem pas qu'en òc. Los dos Max, vesiái qu'èran de vièlhs amics ligats per una longa complicitat. Max Roqueta aviá son sorire dels grands jorns. Max Allier repotegava contra totes los que nos venián en fàcia sus la rota. Atrobava qu'avián los fares mau reglats, que l'esbleugissián. Lor trasiá en retorn de lums venjaires. Max Roqueta ne galejava : " Maxon, nos vas assucar ! Maxon, menas coma un cabord ! ". Contunhàvem lo camin.

E es a Carcassona, aladonc, ont dintràvem per de largs baloards, que prenguèrem Renat Nelli. Ma prumièira vesion d'el siaguèt la d'un òme plegat dins un grand mantèl gris dins la grisor dau matin. Ère impressionat de rescontrar aquel escrivan que n'aviái ja legit un cèrt nombre de de libres, mas el tanben, simple, risolièr, me metiá a l'aise. Aviá un biais de galejar fin, inimitable. Los dos Max e Renat Nelli, coma d'estudiants en passejada, quitavan pas d'escambiar de prepaus trufarèls sus tot e sus pas res. E tiràvem camin.

Sus la rota se vesiá una pancarta qu'anonciava Alzona, e aquò me ramentava Raimon de Miraval. Trobador afeccionat de Nelli. Me rapelave que Miraval se demandava dins un poèma s'anarián pas benlèu quauque jorn se tocar las ròcas d'Alzona. Que se se toquèsson, aquò marcariá pro segurament que las femnas avián definitivament quitada tota vergonha. E a çò que vesiá far au sègle XIII a las polidas castelanas de son endrech Miraval pensava que las ròcas èran en bòn camin per se jónher lèu.

- Es una autra Alzona, mai naut, enfre tèrra, me fasiá Nelli escarrabilhat. Ravit tanben que siága familiar amb "son" Raimon de Miraval. Son trobador mai afeccionat entre totes. Mas, o contunhava amb un sorire, i vau de mai en mai sovent per veire se las ròcas ne finisson pas per se tocar. Quite pas de m'estonar qu'o aguèsson pas encara fach.

Lo paure Nelli nos quitèt en 1982 e las ròcas, a çò que se ditz, se son pas encara tocadas. Aquò laissa augurar de cimas qu'avèm pas encara gandidas. E qu'aurián comolat de gausiment lo vièlh mèstre... Car las polidas femnas, aquò èra un subjècte que lo regaudissiá mai que mai, e de las imaginar coquinòtas lo comolava de delicis.

Au passatge de Mongiscard, es Max Roqueta que cacalassava. Èra l'ocasion de desparlar dau president de la republica d'alavetz...

E arribàvem a Tolosa. Per de fausborgs grises sens gaire de gaubi. Mas per ieu Tolosa èra la ciutat eroïca dels comtes Raimonds e aquela intrada fasiá bacelar mon còr.

Abans l'acamp, tre garada l'autò, anàvem beure quicòm de caud per nos desrevelhar dins un grand cafè dau centre de la ciutat Mondina. Freg e aconsomit dins la grisor d'un matin d'ivèrn. Puòi nos recampàvem dins la carrièira Crotz Baranhon. A l'ancian cabinet de mètge de Girard. S'i dintrava per un pichon pòrge en ogiva. Lo centre legendari de Tolosa, las bricas rojas...

Èrem totes quichats dins l'estrech burèu ont Girard aviá agut recebut sos pacients. Manciet bailejava. Nos explicava los meandres incèrts de l'elaboracion de la revista.

M'atrobave subran en preséncia d'aqueles que per ieu èran de lengendas vivas, los grands òmes de la literatura d'òc au sègle vint. Que fins ara èran pas estats per ieu que de tèxtes legits e relegits e un nom que fasiá un pauc somiar, luònh. Ara los rescontrave. E descobrissiái una galariá esquerrièira de personatges comols de vida. Ieu pichon joinomet que n'ère a ensajar d'escrincelar en plana lenga d'òc mos prumièrs poèmas. Me sentissiái un pauc menudet aquí au mitan.

D'en primièr l'ambiéncia dins lo pichon cabinet de Girard aviá un biais un pauc solèmne. L'ora aviá quicòm de grèu. Manciet explicava la situacion de la revista. D'espèrs e de projèctes, n'èra sai que rica. E tanben d'idèas. Mas per los sòus, ribejàvem lo calavenc. Aitanben se'n caliá pas esfraiar. Èra sempre estat coma aquò, totes o afortissián. Dempuòi la debuta. "Òc" èra pas una revista, èra una mena de prodigi impossible cap e tot, una preséncia mantenguda e conquistada de contunh sus l'òrle dau nonrés. Per l'ora aviam un jove estampaire que sa situacion semblava trantalhejanta que ben talament, mas qu'èra estat, Manciet o afortissiá, ajudat tant e mai per Girard dau temps qu'èra viu. E aqueste nos assegurava un parelh de numeròs. Mas benlèu pas gaire mai. Pus luònh, l'avenir èra mausegur e i caliá pensar.

E Bernat Manciet espepissonava lo somari dau numerò venent. Amb la jubilacion despietadosa d'un caçaire dins son esperenc que desquilha d'aucèls adereng. "Adonc nòstre amic d'aquò's nos a mandat un tèxt. E coma s'i caliá saique esperar, vos tomba de las mans. Ai pres mos cisèus. Verai que vau pas grand causa, mas metrà un pauc de varietat dins las paginas. E aiceste, i podètz causir ont volètz, i a ges de debuta e ges de fin, ai pres un morsèl au mitan. Escotatz tanben aquel títol, nèci cap e tot. L'ai cambiat per quicòm qu'estarà melhor."

La construccion d'un numerò èra una mena de jòc de massacre agromandit. Copat d'anecdòtas requistas sus la biografia de l'autor que passava antau per contumaç sus la grasilha e s'anava atrobar trocejat a bèl esprèssi. Dins las mans de Manciet "Òc" èra un pauc un trabalh de jardinièr que copa e que rebronda menimosament amb sos secators las randissas de flors. Aviá un engèni per aquò. Èra pas totjorn dau gost de Max Roqueta que m'escriguèt mai tard, en març de 1981: "Lo nòstre amic que sabes còpa e trenca sens èime de causas pasmens necessàrias"... Mas per ieu aquela presentacion dau trabalh dels cisèus èra quicòm mai, una iniciacion. I descobrissiái las colissas de la literatura occitana, una mena de roman picaresc inacabable, emplit de personatges inimaginables e pasmens tot aquò, despintat amb de colors vivas e una precision crudèla, èra verai.

Aquò durava tota la matinada. Anàvem puòi dinnar a l'estatge d'un restaurant ras de Sant Esteve. E lo dinnar èra benlèu çò mai interessant. Una mena de salon literari espontanèu. Per las fenèstras vesiam las majestosas dentèlas de pèira de l'antica basilica. Manciet demandava a Max Roqueta:

- Aladonc, doctor, cossí se pòrtan vòstres pacients, ara qu'avètz pres la retirada? - E ben o creiretz pas. Aquò ne finís pas de m'espantar. Figuratz-vos que morisson encara. Çò que mòstra que sèm pas jamai tant utils que çò que creiriam.

Lo fin rire de Max, son èime inimitable. Tot aqueles actors istorics de nòstra literatura èran ligats per una longa complicitat de mai de trenta ans e totas sas convèrsas se mirgalhavan d'allusions a de causas qu'avián viscudas. E mai que mai a una crisi qu'aviá estrementit l'Institut d'Estudis Occitans quauques annadas aperabans, e ont totes s'èran retrobats marginalizats e fòrabandits per los pus joves, los Lafònt, los " Roquetas de Besièrs " coma se disiá d'aquel temps... Fòrabandits e ne demoravan macats. " Òc " s'endeveniá antau lo luòc d'una autra Occitània, desliura d'aqueles partits que senhorejavan. Ferotjament arrapada sus son voler d'independéncia, coma o anave veire mai d'un còp. Escotave mas compreniái pas tot.

Nos ataulàvem. Lo mai sovent m'atrobave a costat de Ramon Chatbèrt, un òme tan coral coma saberut e d'una simplicitat requista, amb quau parlave fòrça de nòrma alibertina. E aviái en fàcia, entre Roqueta e Manciet, l'embelinaire Renat Nelli. Nelli, qu'èra un fin galejaire, se regalava d'èstre amb de joves. Tardèrem pas d'imaginar ensèms d'aissablitges de manidets, coma o contarai puòi. Mas nos parlava tanben de nauta cultura.

- Los joves, nos disiá Nelli, vos cau tàiser tot çò autre e redescobrir au pus fons de vautres lo lop assauvatgit qu'i demòra escondut. E es aqueste que devètz laissar parlar quand escrivètz: lo lop. Lo lopàs.

Joan-Maria Pieyre, que nos rejonhèt au cap d'un parelh d'acamps, èra d'acòrdi amb aquela idèa de lop. Au contra, dobriguèt d'uòlhs pus largs que de ròdas de carretas quora, s'adreiçant a l'escach dels joves, lo meteis Nelli nos demandèt: "êtes vous mystiques?". Aquò, a bèles uòlhs vesents, èra pas sa parròquia.

...

Un jorn, un pauc ninòi, interroguère Renat Nelli sus l'especificitat occitana. L'engèni d'òc. Èra l'epòca ont partissiá justament a bolets roges contra Robèrt Lafònt e escriviá amb una mena de delectacion crudèla, erètge de sèmpre, un panflet sus çò que sonava l'occitânerie: "Mais enfin qu'est-ce donc que l'Occitanie? ". Me rebequèt donc que d'especificitat occitana n'i aviá pas, Occitània estent segon el la conjugason de las possibilitats creatrices de l'engèni aquitan e de l'engèni miegterran. De fach, m'explicava que l'òme d'òc aviá engimbrat doas novetats de remarca dins l'imaginari universal. D'en prumièr "lo melhorament de l'òme au travèrs de l'amor non meritat de l'eternal femenin que lo desraba dau mau - çò es dau neient. ". E, corollari d'aquò, l'obsession de la lutz e sa coexisténcia sens paradòxa amb l'escur. La lutz, que segon son compatriòta carcassonés oblidat Castèl, èra l'admirabla color de las colors.

Me maine qu'aqueles dos tèmas an trevat Nelli tota sa vida. En relegissent sos libres los i retròbe coma un repic, a l'interior de formulas fulgurantas.

La femna prumièr. Lo mistèri dau Lengadòc, disiá, es que totjorn s'i siá estat deificada la feminitat d'un biais metafisic. Dins un opuscul ja ancian qu'aviá realizat en 1941 amb Loís Alibèrt, "Actualité des Troubadours", ne destoscava jot lo semblant epicurian la formulacion dins lo Roman de Flamenca. Amb lo vèrs que ditz: "Car Beutats falh e Mercés dura". Ne tirava que çò real dins la femna es la rajada misteriosa d'amor que l'atravèrsa e que trelusís un temps dins sa forma, mas longamai puòi se perlònga, detràs tota beutat. Aimar la feminitat es aimar çò qu'en lenga dau "Trobar" se ditz la Mercé. Es a dire la perfeccion ideala. Aquela intuicion trobadorenca que se perlongarà dins las literaturas europencas fins a culminar amb la Beatritz de Dante e a se deslargar dins la cultura universala, trasiá sas raices, ço pensava Nelli, dins un estranh mit pirenenc, aquel de la femna sauvatja que viu amb los orses. De femna sauvatja n'i a sempre agut una dins los Pirenèus e n'i aurà sempre. Quitament se i a pas pus d'orses. Car cau la feminitat per tirar de l'espessor de son bestialum las creaturas primitivas - demest qualas, de segur, l'òme... La riquesa d'aquel tèma èra inagotabla. Se Renat Nelli aviá una religion, es segurament aquesta. Adorava la feminitat dins son aspècte de portal encantadís dobèrt sus la transcendéncia, sus lo diusenc. Tota pensada veraia es inspirada per l'amor de la femna en tant que ela incarna l'umanitat subrenaturala. E citava coma testimònis d'aquel credo inausit tota una cordelada de trobadors occitans e catalans, Wolfram von Eschenbach, d'erètges cap e tot o de mistics francescans coma Joaquim de Flòra o Pèire-Joan Oliu, l'alquimista Paracelse, l'ocultista de fantasiá Montfaucon de Villars autor dau "Còmte de Gabalís", Fabre d'Olivet, Journet, Jules Montels, Auguste Comte, Goethe, e fins a sos contemporanèus Eluard e Joë Bousquet. Seriá tròp lòng de revisitar aquela galariá escaluganta. En escotant Nelli, èra una passejada requista.

E d'un autre latz i aviá çò que sonava la conspiracion fatidica dels fachilièrs de la lutz. Los occitans de sègle en sègle se son mostrats obsedits per lo mistèri de la lutz e de sa coexisténcia amb l'ombra. Lo catarisme, qu'aviá tant interessat Nelli tota sa vida, èra benlèu simplament una facieta d'aquela quista esperduda de la significacion dau lum. Que finissiá per se conceptualizar en metafisica dualista. Mas de gents coma Castèl, de Carcassona, o un omonim sieu montpelhieirenc que prepausava un "clavecin de las colors" anavan mai luònh en cercant de teorizar l'armonia picturala, resal de correspondéncias secrètas qu'empantenariá celadament l'univèrs. Escapant antau a la temptacion dualista e perlongant d'ancians concèptes desvolopats per Empedòcle d'Agrigente. La leiçon de tot aquò èra que lo bescontorn de totas causas es enganador e que l'abstraccion trompassa la figuracion. Citava aquí dessús una frasa enigmatica de Joë Bousquet que disiá a pauc près aquò: "Se non te desliurèsses de tu meteis seràs pas jamai desliure: l'aspiracion de l'èsser au neient es la meteissa causa que l'aspiracion dau neient a l'èsser". Nelli acordava tant d'importància a tot aquò que faguèt aitanlèu dintrar dins la còla editoriala de Òc l'autor dels "Elements Picturaux", Carles-Pèire Bru, teorician d'aquela problematica. Me rapèle d'un òme d'una cortesia extrèma, que venguèt un parelh de còps als acamps tolosans mas qu'aguèt pas tròp lo temps de parlar au mitan dels Nelli, Castan, Manciet e Roqueta...

****

Aguère una correspondéncia regulara amb Renat Nelli. Las letras mai ancianas datan de 1979. Aquò's lo moment que lo grand poèta publicava aquel pichon panflet descabestrat e esperdigalhat titolat " Mais enfin, qu'est-ce que 1'Occitanie? ". Manciet me demandèt de n'escriure una critica. Marrit pretzfach. Lo libre, dirigit contra Robèrt Lafònt qu'èra vengut subran l'objècte de l'ira contunhosa de Nèlli, enrebalava irresistiblament dins son cacalàs destructor tot l'occitanisme dau temps. Aquí coma capitère de lo definir: "Nèlli, erètge de sèmpre, fai petar totes nòstres dògmas, sens pietat e amb una pichona poncha de delectacion sadica. E cadun ne pren, dempuòi los ciutadans nostalgics que cèrcan dins l'occitânerie una novèla Arcadia, fins als cenacles jargonaires de Montpelhièr, en passant per los xenofòbs sens cervèla e las femnas polidas que fan recuolar l'accent dau miègjorn per imitar las espiquerinas de l'ORTF. Lo libre mèscla amb una continuitat estonanta de pensadas d'una prigondor e d'una novetat espectaclosas amb de galejadas destimborladas. Aquí dedins, quand Nèlli sembla seriós, es que ritz, e quand a l'èr de galejar, es qu'es seriós.". De segur, d'unas provocacions dau mèstre m'escalustravan. El, qu'èra estat un dels fondadors de l'occitanisme, se metiá a afortir que i aviá pas una mas plusors lengas d'òc. E que de fach Occitania aquò voliá dire Lengadòc amb aquò pas mai. Aimère mai pescar dins lo rag descabestrat d'aquelas paginas d'unas idèas luminosas coma nòstre grand poèta n'aviá lo secrèt.

Çò mai interessant, la denóncia de "l'infantilisme cultural" que reinava adés en Occitània sus la literatura e las arts. Au passatge Nelli enauçava sus d'incresables acrinals de glòria Ives Roqueta per melhor desbauçar Robèrt Lafònt au pus bas dels fondasses de la nullitat. E pasmens entremitan la fossilizacion dins la contemplacion dau passat e la politizacion infantilisaira de l'art, çò que Nèlli criticava amb lo mai d'insisténcia es aquela tematica Ives-Roquetiana que desgaunhava Césaire e Senghor per situar Occitania jot la bandièira de la negritud au bèu mitan dels païses dau Tèrç Mond. Mas Nèlli au passatge nos fasiá descobrir de causas que sabiam pas : cossí Bodon retròba bèu premièr los ritmes autoctònes, cossí Gassendí es un pensaire occitan, cossí Favre deu son originalitat a l'educacion que li donèron los Jesuítas... E puoi nos prepausava de ne tornar a las fònts prigondas de nòstra cultura per ne tirar de sistèmas de pensada e de creacion novèls. Amor trobadorenc, metafísica catara, li semblavan çò mai prometeire e inutilizat. Lo melhorament de l'òme au travèrs de l'amor non meritat de l'eternal femenin, que lo desraba dau mau qu'es lo neient, aquò's una dralha inexplorada e plenament nòstra...

Far diplomaticament una critica d'un tal libre èra per un joine de vint e tres ans una escomesa perilhosa. Mandère a Nelli lo tèxt manescrich de ma critica amb una letra un pauc vergonhosa per justificar mas causidas. Aquel ome, segur, m'impressionava. E m'embelinava. Me respondèt per retorn de corrièr. E, per un còp, en occitan: "Ai legit vòstre article que trapi pensat e escrit ambe plan de rigor, malgrat que, a mon vejaire, aguèssetz pas pro francament pres posicion sus l'essencial: teoria de la colonizacion, federalisme occitan (ambe quina capitala federala?) etc... Mas reconeissi qu'aqueles problèmas deurián faire l'objècte d'una discussion generala que prendriá tròp de temps. Per alhors ai estat plan content de vòstra onestetat intellectuala - que, segur, n'aviá pas jamai dobtat - e que presi d'aitan mai qu'aquò's una virtut que se fa mai rara. Cal èstre totjorn liure de totes los condicionaments e a l'esgard de totes los que fan pas que seguir. E vesi que la vocacion de la libertat, l'avètz!"

Après quauques regas incisivas contra Robèrt Lafònt, que reprene pas aicí, passam a Descartes. "Los occitans, me disiá Nelli, an totjorn agut tendéncia dempuòi Gassendi - a s'opausar al sieu racionalisme [lo cartesianisme] o puslèu a lo modificar. Preni pas brica a mon compte aquela tendéncia qu'ai relevada tanben dins l'Histoire secrète du Languedoc coma constituissent un biais d'esperit revolucionari "lengadocian" (un materialisme inspirat que sembla curiosament trevat per l'esperit e regit per una dialectica ). Gassendi, epicurian, cresiá a l'Èstre Suprèm... "

Dins los escambis de letras que seguiguèron, se vesiá en filigrana que l'òdi de Nelli per Robèrt Lafònt mermava pas, e que, de fach, teniá a una soleta causa: una acusacion formulada alavetz dins "Viure" per los assistents d'aiceste: Nelli, s'i disiá, se fai d'argent amb sos libres sus lo Catarisme. Nelli afortissiá que se fasiá pas d'argent amb aquò e que, de mai, èra estat l'afar de sa vida: elucidar aquela espiritualitat d'antan. Fins a sa mòrt reboliguèt de colèra d'èstre estat antau mes en causa. Mas a l'entorn d'aquel tèma un pauc repetitiu se carrava de mai en mai d'elaborar de galejadas destimborladas.

Au centre d'aquel jòc i aviá d'en primièr un personatge sonat Aristides Roqueta. Imaginat antan davant una taula de dinnar a Tolosa, en companhiá de Bernat Manciet que revindicava dins aquela creacion lo prenom: Aristides. Aristides aviá fach son aparicion, se sap, dins "la Poésie occitane", antologia alestida par Nelli en cò de Seghers e pareguda en 1969. Ont apareissiá au mitan dels autres autors de lenga nòstra, vertadièrs, eles. Aristides, joine seminarista devòt e revolucionari, originari de Cubièiras sus Cinòbre, èra adonc estat l'autor d'un misteriós libre encara inedich sonat "lo Romancero occitan". Aquela correspondéncia de las annadas 77-82 lo reviudèt d'a fons. D'en primièr una granda amiga mieuna d'aquela pontannada, sonada Irena Còstacalda, assabentada per ieu d'aquel canular literari, aguèt l'idèa d'escriure a Renat Nelli en se pretendent admirairitz d'aquel poèta. Ne voliá saupre mai e desirava correspondre amb el. La responsa, datada de Cubièiras sus Cinòbra, aviá pas tardat. S'i apreniá que de fach Aristides èra una femna e que son nom verai èra Giselle Macarelli. Aquel nom d'Aristides èra, de fach, un "pseudo-Nîmes". E, lo scoop, èra que Aristides aviá cambiat de lenga e que ara escriviá en Francitan. E ara revirava a bèl èime tota la literatura occitana dins aquel nòble e musicau lengatge, en acomençant, coma se deu, per las òbras de Robèrt Lafònt que reapareissiá encara aquí, jot de colors carnavalescas, un pauc coma lo repic dins las cançons.

Aristides s'atrobèt tot naturalament un fraire d'èime amb Francés Severac, poèta occitan tant apocrif coma el e benlèu mai, ligat au nacionalisme basc. Qu'èra estat inventat dins aquela pontannada per Romièg Pach, e s'endeveniá l'autor d'un reculh sonat: "Tempses". Se destosquèt quitament una critica apocrifa deguda a un pseudò-Ives Roqueta, coma aquò se reconoissiá a l'estil comol de paraulassas e de vituperanças, e que qualificava lo subjècte amb d'epitètas que fasián allusion d'un biais un pauc crus a la fonccion de defecacion. E, parièr que Severac aviá fondat lo famós movement "Farem Tot Petar", Aristides s'atrobèt leader carismatic de "CQLEP", es a dire: "Cal que l'Estat Pete". E aqueles dos poètas avián descobèrt un novèl subjècte gostós, la diglossia, que fasiá l'objècte de fotografias vesiadetas sonhosament pegadas sus las letras: los diglossians avián una lenga coma las sèrps, en doble fisson. E practicavan de sabentas activitats sonadas sexolinguistica e cunilinguistica, elas tanben menimosament illustradas per de decopatges de fotografias dins las letras en question. E apareguèt dins aquel panteon literari risolièr un tresen poèta, sonat Abraham Roqueta, susvelhant d'internat au licèu de joinas filhas de Pesenàs, e autor de tèxtes libertins particularament calhòls qu'èran cap e tot dau gost de son omonim Aristides. "Les choses étant ce qu'elles sont, m'escriviá Nelli en Novembre 79, il faut bien rire un peu. Il ne faut être sérieux qu'en lisant Platon, Fabre d'Olivet et Heidegger. Aussi vais-je publier le "Viol à Montségur (en occitan). En attendant je vous envoie ce petit florilège à faire lire aux jolies filles...". Lo florilègi, èra una brocadura manescricha in 8° sonada "Les nouvelles à la main (Lo butletin d'Aristides Roqueta), 10 francitans cinquante, Baisecul, 1979". Après la fotografia de dos diglossians que tiravan doas polidas lengas ròsas (diglossien hébété, diglossien distingué), se parlava d'un atentat contra l'estatua de Loís XIV sus lo Peiron de Montpelhièr e de l'enquista aquí-dessús d'una jove mèstre-assistenta de sexòlinguistica particularament lutrada. E dins la rubrica literària d'inediches d'Amfós Daudet (Tartarin sur le Lubéron, Tartarin président de la République, etc...), e un interessant "òrt dels trobaires francitans" amb de tèxtes d'un bèu poèta sonat Alfons de la Prada. E s'acabava per una magnifica fotò voluptosa de poton sus las bocas titolada: l'épreuve bilingue de deux diglossiens spontanés.

Que siá Renat Nelli o Aristides Roqueta que m'escriguèsson (èra quora l'un quora l'autre ara que me'n maine) doblidavan pas jamai de m'encoratjar a preparar mos examens (ère en quatrena annada de Medecina). "Es sempre dificil a vòstre atge, disián totes dos, de faire un just partatge entre lo trabalh e la bonheta". Mas i aviá au mitan de tot aquelas carnavaladas, coma de belòrias de prètz, de reflexions literàrias.

Lo dos d'Agost de 1979 m'escriviá dau Castèl de Bouisse aqueles conselhs d'escritura: "Aimi fòrça vòstres poèmas, subretot los sonets. Non pas que subre-estimèsse las formas tradicionalas, pas ges. Preferissi, absoludament, la liura escritura. Mas cal reagir uèi contra una jove poesia occitana que ditz qué que siá, sens vigilància. Los joves se deurián inspirar mai de Bousquet, de Char, e de Manciet". Èra aladonc atalat a un trabalh pesuc: son edicion de Troubadours, trouvères, minnesänger, e un roman occitan sonat Joan de l'Ors. Se regaudissiá tanben que los joves editors de Verdier (a Lagrassa) aguèsson sortit son "Raimon de Miraval" e qu'aiceste "marchèsse" pro ben.

Lo butletin d'Aristides me pervenguèt un còp amb un timbre erotic e apocrif de Republica Centrafricana e conteniá dos sonets monosillabics inediches en occitan, sublims. I apreniái tanben qu'a partir de 1980 l'armada de la Republica Populara Occitana seriá equipada de Nellicoptèrs, de Zeubbelins à Saucisses, e de poupées gonflables.

En Març de 1980 es Nelli que m'escriviá e pas pus Aristides, èra interessat d'aprene en legiguent "Oc" qu'aviái revirat Safò en provençau. Colleccionava, disiá, aquela mena de tèxtes. Li mandère mon adaptacion de l'Òda a Anactoria que veniá de paréisser dins "Lou Liame". Aquò me vauguèt una pro intetressanta leiçon de versificacion datada dau 17 d'Abriu de 1980. "M'ère imaginat que las aviatz ritmadas a l'antica. Sabètz benlèu que lo ritme safic es aisit d'agantar en francés e en occitan.". E me citava un poèta dau sègle XVI sonat Passerat:

On me demande en vain / que la serve raison rompe pour sortir / l'amoureuse prison plus je veux briser / le lien de Cypris plus je me vois pris.

"Aquò fa, explicava Nelli, un vèrs de 11 sillabas. Basta que las sillabas 6 e 7 sián brèvas. Las autras pòdon gaireben èsser indiferentas? Joan Passerat qu'aviá fòrça d'aurelha a agut rason de far un vèrs safic masculin:

-u/-u/- uu/-u/- - -u/-u/- uu/-u/- u

Aquò i sèrva son identitat. Autrament se confondriá amb nòstre vèrs de 10 sillabas. "on demande en vain - que la raison serve [uu/-u/- u] (les elfes joyeux - dansent dans la plaine)"

Se poiriá, de verai, l'acabar per una sillaba femenina, mas elidida e que comptèsse pas dins la mesura:

"on demande en vain / que la raison captiv(e)" [uu/-u/u-(...)]

Per çò que concernís l'adonic : pas de problèma: es facil a transpausar -uu/-u -uu/-- "Plus je me vois pris" Se pòt sens perilh faire femenin: "Plus je m'en / ferre" mas per l'unitat val melhor, cresi, s'es femenin, l'alongar d'una sillaba muda: "Plus je m'em / prison(ne)"

[e aquí sens o explicar, a bèles uòlhs vesents, lo mèstre ne tòrna a de ritmes safics: ]

Ton corps qui se fend - te dérobe et te noue c'est un prisonnier - que dédouble l'espoir un cruel souci - qui revient du néant par son en-dedans.

"Desencusatz (acabava lo poèta) aqueles glòsas que benlèu vos laguiaràn. Mas en poesia res es pas indiferent, cal tot conóisser. ". Lagiat, o ère pas, saique. Aquel ensenhament èra requist. Amb un aforisme de reténer: "en poesia res es pas indiferent, cal tot conóisser".

En novembre de 1980 Aristides me mandèt un preciós fascicle in-12° tirat a un solet exemplar titolat: "Quatre sonnets monosyllabiques pour célébrer le patrimoine cochon, avec un hors-sexe de Joan Viet d'Ase, Robert Laffont éditeur, Paris". Las illustracions èran escarrabilhantas et los poèmas, en francés, d'una fluiditat e d'una musicalitat requista, amb son contengut libertin tan coladís coma sa musica. Aquel fascicle siaguèt seguit d'un autre dau meteis Aristide sonat "Cinc Hai-ku" e editat a Baisecul, 1981, dins la colleccion: "les sonnets du paranoïaque". Las illustracions "Hors sexe" èran sempre tant afiscairas, mostrant de largas espandidas de pèl feminina mofleta e bristolada. Èran de sonets monosillabics coquinòts, gostoses, e en occitan... Los cite totes cinc:

1

Tampa plan la pòrta,

ma filha, que lo

que campa non

te pilhe l'òrta!

2

Pauc li cal, a

la sèrp, qual trauc

de borra se

duèrb: s'i forra!

3

Per qual vos aima,

n'Ayma, fièr còp de

bròc val ben

jòc tròp doç

4

De qu'es : un camp

brun amb res qu'una

rega? - la luna

e sa plèga

5 Una dralha va de

la luna del mal

a la que

raia al cèl.

Prenguère aqueles poèmas qu'èran joguina risolièira per çò qu'èran tanben: una leiçon mèstra de poesia. E de sonets d'aquela mena, mesclant metafisica de lutz e sensualitat gorrineta, n'escriguère dempuòi de tièiras, per passadas. Sonave aquò de "sonets nellians".

D'autras brocaduras risolièiras e escarrabilhadetas, ne recebère tanben, coma una sonada: "Fornicar al País" divisida en tres capítols: I. Lo trabalh de la man, per Ives Roqueta; II. lo trabalh de la lenga, per Robèrt Lafònt; III lo trabalh de l'ausèl, per Aristides Roqueta. Totjorn la meteissa carnavalada ont se mesclavan en farandòla destimborlada l'occitanisme dau temps, pintrat amb derision, l'erotisme el tanben parodic, e de peçucs de nauta cultura que los i caliá desnistar dintre, coma de pèrlas d'un prètz inestimable. Èra aquò ma correspondéncia amb lo grand carcassonès. Aviái vint e cinc ans e el cinquanta de mai, tot bèu just. De qué li respondiái? Èra sus lo meteis ton mas mens mirgalhat de tròces sublims, de segur. Max Roqueta e Bernat Manciet me diguèron puòi qu'eles tranben recebián de letras d'aquela mena... Malurosament Nelli m'assabentava en 1982 que malautejava. Aviá mau a la camba e se sabiá pas tròp çò que podiá èstre. Èra lo mau que l'anava lèu destrencar de nòstra tèrra. Me'n demorariá per sempre, en mai dels libres amb sa riquesa inagotabla, los sovenirs de charradissas apassionadas, e aquelas letras estranhas ont, coma en cò de Rabelais, lo rire destimborlat escond un saupre miraclós.

Dins sa darrièira letra, que conteniá un interessant fascicle illustrat e un pauc calhòl titolat "Papa d'Òc, federacion dels parents d'escolans occitans", m'anonciava "vau escriure "Mémoires d'un touriste" (per Aristides Roqueta) ". E me'n donava d'extraches qu'Aristides i descriviá la platja de Palavàs ont "les filles au beau râble, vêtues de pince-fesses, déambulaient devant le bar des Ambassadeurs où Robert Lafont et François Mitterrand buvaient un pot en chantant à tue-tête: Farem tot petar! Cal que l'E.T.A. pete!...".

Mas la Parca traguèt son còp de dalha. S'arrestèron aquí las espingadas. Ni que per ieu se perlonguèsson sempre. Aqueles cinc ans de complicitat risolièira m'avián marcat per la vida. Lo fin sorire (e l'immens cacalàs retengut, irresistible) de Renat Nelli m'acompanharà sempre mai. Detràs lo risolet, i a aquel dire : "res es pas indiferent, cal tot conóisser". Qu'es una clau de nòstre Nelli. Sa set inagotable de saupre l'acamina cap a un espaci ont poesia, erudicion, misticisme, s'abarrejan. La pensada absoluda dins son bategar esbarlugant, l'esmoguda sens fin de s'amorrar a las fonts escondudas de la transcendéncia. E lo rire giscla d'aquel revolum desaviant. E nos enrebala, sabèm pas fins ont. Entre doas ribas d'esmeravelhament.

Joan-Frederic Brun

Quand Max Roqueta nos parla de Rogièr Barta e de Renat Nelli... Tres tèxtes de Max  pareguts dins "Òc" e que son de testimònis precioses sus los aqueles dos òmes dispareguts a l'intrada de las annadas 80 e que siaguèron d'amics de tota una vida. Es una critica dau libre de Rogièr BARTA. Pròsas de tota mena.e doas notícias necrologicas. Aqueles tèxtes gisclats de l'esmoguda son tanben d'interessantas entresenhas sus l'èime de nòstre grand Max. 

Una critiqueta de son panflet iconoclasta " Mais enfin qu'est-ce donc que l'Occitanie" per JFB dins "Oc"

Retorn a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn a l'ensenhador de la literatura dau sègle XX-XXI
Retorn a l'ensenhador generau