Pèire de Maensac
Peire de Maensac si fo d'Alvernhe, de la terra del Dalfin, paupres cavaliers. Et ac un fraire que ac nom Austors de Maensac: & ambdui foron trobador. E foron amdui en concordi que l'us d'els agues lo castel, e l'autre lo trobar. Lo castel ac Austors, el trobar ac Peire; e trobava de la moiller d'En Bernart de Tierci. Tant cantet d'ela, e tant la onret e la servi, que la domna se laisset envolar ad el; e menet la en un castel del Dalfin d'Alvernhe; el maritz la demandet molt con la Gleisa, e com gran guerra qu'en fetz; el Dalfins lo mantenc si que mais no la rendet. Fort fo adregz hom e de bel solatz; e fez avinens cansos de sens e de motz, e bonas coblas de solatz.
(Man.IK, cf. Dom Devic & Dom Vaissette Hist Gén Languedoc, X, 1885, p 265).Un "trobador fantauma" dau sègle XIII que çò sol qu'avèm benlèu d'el es d'atribucion incèrta. E aquela vida, gostosa. Un roman, segur. Lo Dalfin d'Auvèrnha (Pèire 1er d'Auvèrnha, 1169-1234) i es aquí mes en scèna dins son ròtle mitic de grand protector un pauc fantasairós dau trobar. Mas "la moiller d'En Bernart de Tierci" poiriá èsser la d'un castelan de Tièrn (Thiers) en Puèi Domat, lo país sai que dels cotèls? Aquela dòna alavetz seriá "na Biatritz la bella de Tiern" que recontram dins una tençon dau deliciós Gui d'Ussèl "N'Eliàs, de vos vuèlh ausir"...
Se'n sap pas res mai. Mas n'i a ja pro per far nàisser las legendas, per far soscar los poètas. Ezra Pound parla de Pèire dins "PROVINCIA DESERTA". Un itinerari malancòni au país dels trobadors, a imaginar lo passat. E l'afar de Pèire de Maensac e de la bèla (Beatritz?) de Tierci (Tièrn?), per quala se lança una guèrra, coma un jòc cortés, ont lo Dalfin d'alvèrnha es lo mèstre dau jòc: "I have thought of the second Troy", ai soscat de la segonda Troa. E es la cançon que josleva Auvèrnha entièira per lo trobador, per que ganhe la bèla: "Auvergne rose to the song"... Lo poèta amb sa votz, qu'a perdut lo castèl, mas qu'enfuòca lo país, e que conquista l'amor bèl de legenda...
"AT Rochecoart,
Where the hills part
in three ways,
And three valleys, full of winding roads,
Fork out to south and north,
There is a place of trees . . . gray with lichen
I have walked there
thinking of old days.
(...)
I have thought of the second Troy,
Some little prized place in Auvergnat:
Two men tossing a coin, one keeping a castle,
One set on the highway to sing.
He sang a woman.
Auvergne rose to the song;
The Dauphin backed him.
"The castle to Austors!"
"Pieire kept the singing :
"A fair man and a pleasant."
He won the lady,
Stole her away for himself, kept her against armed force:
So ends that story.
That age is gone;
Pieire de Maensac is gone.
I have walked over these roads;
I have thought of them living."
La pèça "Longa sazon ai estat vas Amor" nos parla pas de la segonda Troa. Au contrari, es una cançon per explicar perqué e cossí lo trobador vai quitat lo "senhoratge" d'una dòna tròp enganadoira per mudar sos catons endacòm mai. Es estada editada per Jean Mouzat ( Les poèmes de Gaucelm Faidit, troubadour du XIIe siècle. Édition critique, Paris 1965, pp. 583-589 (LXXIV)" car s'endeven qu'es atribuïda a Jordan de l'Isla de Venessi, Cadenet, Gaucèlm Faidit, Sordello, Escudier de la Ylha, Rostanh de Merguas Pons de Capduelh, gaucelm P, Pèire Raimon de Tolosa e tanben.... au fantaumatic Pèire de Maensac que "fés avinents cançons de sens e de mots, e bonas coblas de solaç". Una edicion critica n'es estada donada per Paolo Squillacioti (Rivista di studi testuali, 2, 2000, pp. 185-215) e es accessibla sus Rialto. "Oficialament" es repertoriada dins la Bibliographie der Troubadours de Alfred Pillet e Henry Carstens al numerò 276.1, coma l’unica composicion coneguda dau trobador Jordan de l’Isla de Venessi, que poiriá logicament èsser la meteissa persona que lo misteriós "Escudier de la Ylha" que se'n sap pas res mai.
Aquel tèxt es d'atribucions multiplas perqué a gausit d'un grand succès, coma ne testimònian las imitacions que se'n faguèron dins la peninsula italiana. Pr'esxemple lo poèta sicilia, Iacopo Mostacci dins "Umile core e fino e amoroso". Aquel aspècte es comentat mai largament amb dereferéncias sus la pagina de Rialto ont es donat aquel tèxt en edicion critica. La musica dels vèrses es remirabla, d'una granda elegància. Lo contengut a pas grand causa d'originau que nos posquèsse pertocar. La lenga es ja pro modèrna, la normalzam un pauqueton mas n'a quasi pas de besonh.
Longa sason ai estat vas Amor
umils e francs, et ai fach son comand
en tot quant puec; ques anc per nulh afan
qu'ieu en sufrís ni per nula dolor,
de leis amar non partí mon coratge
a cui m'èra renduts de bon talent,
entrò conuc en leis un fòl usatge
de que·m dechai e m'a camjat mon sen.
Agut m'agra per lial servidor,
mas tan la vei adonar ab enjan,
per que s'amors no mi platz derenant,
ni·m pòt far ben que ja m'agués sabor;
partirai m'en, qu'aissí ven d'agradatge,
pos ella·s part de bon prètz eissament,
et er m'ailhors segre autre viatge
ont restaure çò que m'a fach perdent.
Ben sai, si·m part de leis ni·m vir alhor,
que no·lh er greu ni non s'o ten a dam;
mas si cug ieu valer e saber tant
qu'aissí com suèlh enantir sa valor
li sabria percaçar son dampnatge;
però lais m'en en drech mon chausiment,
car assatz fai qui de mal senhoratge
si sap partir ni lonhar bonament.
En patz m'en part; mas quand consir l'error
ni·l dam qu'ai pres ni·l destric leis amant,
ni com m'agra trobat se(n)s còr truand
qui·m fera ben e·m tengra en douçor,
non puesc mudar que no·m sia salvatge;
aissí·m conòrt, qu'ausit ai dir sovent
qu'adés passa òm primièrs per lo follatge
e puèis tanh be(n) qu'òm s'an reconoissent.
Ai! com cugiei fos dins d'aital color
com aparec de foras per semblan!
et enaissí com ilh a beutat grand
e com val mais, gardés géncer s'onor;
et enaissí com es de bèl estatge
degra aver en se retenement;
et enaissí com es d'auçor paratge
contra son prètz temsés far falhiment.
Ja non degra beutats far son estatge
ni remaner en dòmna d'autrament,
si non gardés s'onor e son paratge
e non agués en se retenement.
Traduccion en òc modèrne:
Longtemps soi estat umil e franc amb Amor, e ai fach çò que comanda tant coma ai pogut; que jamai per ges d'afan qu'ieu ne sofriga ni per ges de dolor, mon còr non quitèt d'aimar aquela a quau m'ère gaujosament sotmés. Fins que conoguèsse en ela un "fòl usatge" que me làgia e me desvària.
M'auriá agut per leial servidor, mas tant la vesi èsser enganadoira que son amor me plai pas pus desenant, e que tanpauc non me pòt far ges de ben que non l'aguèsse ja assaborat. S'endeven quitament que me'n dessepararai amb agradatge, puòi qu'ela meteissa se despartís de "bon prètz"; e me'n vau estar alhors sègre un autre itinerari ont restaure çò que m'a fach perdre.
Sabe ben que se la quite e me vire alhors, aquò i pesarà pas ni i farà pas cap de mau; mas se volguèsse ieu valer e saber tant coma aviái costuma d'enantir sa valor, trobariái ben l'estèc de li portar de tòrt; pasmens causissi de me n'anar coma aquò, car ne'n fai pro quau sap se desseparar d'un marrit senhoratge e partir tranquillament.
En patz m'en dessepare; mas quand sosque au desvari, au patiment, e au desfèci que me venguèt de l'aimar, ieu que m'ère liurat a ela d'un còr totalament sincèr, en pensant que me fariá de ben e me tendriá en doçor, non pòde mudar que non me siá salvatja; aitanben meconfòrte, en pensant a çò que se ditz sovent, qu'en tala endevenença òm passa primièr per lo folitge e puèi, ne convene ben, los òmes retròban son èime.
Ai! coma desirariái que siá tala que semblava exteriorament ! E tant coma sa beutat es granda e coma val melhor, que gardèsse mai gentament son onor ; e a proporcion qu'es fisicament bèla deuriá aver en se retenguda; et a proporcion qu'es de pro nòbla estraça ("auçor paratge") deuriá crenhir de cometre de fautas (""far falhiment") que mascaran son onor ("prètz").
Jamai non deuriá la beutat se manifestar ni demorar dins una dòmna s'ela non gardèsse son onor e son paratge, e s'ela non aguèsse en se "retenement."(retenguda)
Los trobadors a la cort de Guilhèm VIII e d'Eudoxia