Bautesar FLORET
(1791-1871)
l'Anacreon Agatenc?
Bautesar Floret es una glòria d'Agde. Lo siti oficial de sa ciutat de naissença oblida pas de lo mençonar. "Un Agathois fameux cultive la langue locale : il s’agit de Balthazar Floret, poète et fin linguiste." La definicion es pas marrida. Aquel contemporanèu de Fabre d'Olivet e de Gensemin (ço ditz Elena Gràcia dins son introduccion a l'edicion modèrna de sas òbras) a clarament una idèa nauta de sa lenga, e es pas un asard se lo vesèm participar a la Societat Arqueologica Scientifica e Literària de Besièrs, fondada en 1835 per Jacme Azaïs amb una clara intencion renaissentista e lo voler de far reviure lo passat illustre dels trobadors. Floret es d'aquela sensibilitat, e se destria antau de tot segur de sos contemporanèus montpelhieirencs Rigaud, Martin, Bertrand, Gaussinèl, Ipolita Roch... clarament patesejaires, eles.
"LA BOURRIDO AGATENCO DE BALTHAZAR FLORET D'AGTE, membre de la soucietat archeologico de Beziés (1815 à 1865). Mountpelhè, Imprimarié typografico de Gras, 1866. Petit in-8 de XLIV-351-(1) pages (dont 23 pour le Glossaire)." es una raretat requista per bibliofils. Mas s'amerita milhor que l'etiqueta "curiositat per colleccionaire". Generalament los conoisseires de literatura occitana an entendut lo nom de Floret e sabon que sa lenga es requista e granada, comola de paraulas raras que s'i destrian coma de flors estranhas, un pauc a la manièira dau grand Langlada de Lansargues. Pas que per aquò s'ameritava de tornar sortir de l'ombra. Es çò que faguèron en 1994 los sòcis dau Cercle Occitan Datenc, jos l'impuls d'Elena Gràcia. Lo libre s'amerita d'èsser assaborat. Floret es un òme de cultura pro simpatic. Dins mai d'un tèxt s'avoa prigondament "feminista" e, au sègle XIX, es una singularitat que se pòt saludar. Per el Agde es una ciutat grèca, e las referéncias a l'ellenisme son omnipresentas. Son autor favorit es lo bòn Anacreon, que pro de montpelhieirencs als sègles XVIII e XIX an revirat de mantun biais. Floret fai benlèu de parafrasas un pauc lòngas, mas abilament versificadas, leugièiras, finas, de pro bòn legir.
Agde es en defòra de la zòna linguistica montpelhieirenca, mas es just sus las raras, e detràs quauques subtilitats morfologicas, lo biais de dire es lo meteis. Perqué annexe aqueste autor, que caudriá puslèu classificar amb los besierencs, tant per la lenga coma per lo movement literari? La Borrida Agatenca siaguèt publicada a Montpelhièr. E i a mai qu'aquò. Floret i dòna una "Romança dins lo parlar de Montpelhièr" qu'es un pastiche de peças dels fraires Rigaud. "Revelha-te, mon ingrata Roseta", canta un pastor amorosit... Se i a pas una allusion a Rigaud aicí, me demande de qu'es! E i a benlèu mai qu'aquò. Floret pren la literatura d'òc ont es a la fin de la prumièira mitat dau sègle XIX, es a dire enfangada dins las floretas de las pastoralas, amb d'imitacions dels bucolics grècs e una tonalitat "patesa" afirmada. E i respon. Perlònga los tèmas en los reprenent d'un autre biais, mai literari, mai conscient de la dignitat de la lenga que cau tornar auçar en glòria. A Montpelhièr, de sa generacion, trobam dos erudits de tria: P.A. Moquin Tandon (1804-1863), autor dau Carya Magalonensis e Frederic Ròcaferrièr (1801-1883). Mès eles ensajaràn de tornar a l'antica lenga romana. Floret s'atala a far de l'occitan modèrne una lenga de literatura plegadissa, digna, capable de tot dire. Coma a Besièrs dins la meteissa pontannada Jacme Azaïs (1778-1856) e Gàbriel Azaïs (1805-1888).
Floret (1789-1872) a pas sai que un grand engèni literari, un grand messatge a far passar. Mès trabalha amb biais per la renaissença occitana. Ven a son ora e ten sa plaça.
Donam aicí de tròces de la polida edicion de 1994 alestida per Elena Gràcia. Mas pas tròp car es un obratge que cau possedir!
Taula de l'edicion de 1994
Avant-propos .................. Introduction....................... A mos
ciutadins
Discors sus la lenga romana ................ 15
Primièra òda d'Anacreon............. ...... 22
Cançon (Se fa tard!)
......................................................................................................
23
La monina e lo sabatièr............................. ..... 26
Lo fin cat e lo vièlh rat.............................. ..... 29
Cantata de Metastazo (L'auratge)........................................................................
31
Òda d'Horace (Audivere Lice)...........................................................................
33
Lo Reinard, la femna e la gal...................................
Romança dins lo parlar de Montpelhièr............... 36
Epigrama de Gargallo (I magrialissimi ronzoni) ............... ..... 37
Lo Jantonèl au païs dels
miracles........................................................ ...... 38
Epigrama de Gargallo (Ottimo è il cor di Fannio) ...................
Catullo a son amiga ...................................... 42
Òda d'Horace (A mon amic Sallelos) ..................
....................................... 43
Idili : La tortorèla.............................................................
44
Òda d'Anacreon (Per plan aprofeitar lo temps) ..............................
........... 48
La Reinard e los Rasims ............................................ ... 49
Los dos Lharposes .. ......................................... 50
Epigrama de Gargallo (Dora scrive in poesia)
......................................... 53
Òda d'Horace (Donec gratus).................................................................
54
La bona armada..............................'................................
............................. 55
Epigrama de Gargallo (Quel duca chi fu) .........
.................................. 57
Òda d'Horace (Quis desiderio...)...............................................................
58
Au felibre Ugeno
Manuel........................................................................................
59
Òda d'Anacreon (Son amor per la piancha)
....................................... 60
Au rossinhóu ...
Òda d'Horace (Extremum Tanain).................................................................
62
Lo poton ................... .................................. 63
Catullo a Lesbia.... ............................... 64
Òda d'Horace (Eheu fugaces...)
........................................................................ 65
Òda d'Anacreon (Sus el memes)............... 66
Discors sus milhon biais per la passar doça ...
................................ 67
Lo chin fenecon.....................................................................................................
71
Òda en favor de la femna .. 81
Òda d'Anacreon (L'amor banhat)........................................................................
84
La bèla agatenca.................................................................................................
85
Guide per la lecture de l'occitan
.................................................................... 88
Gallicismes ............... ........................... 89
Variantes locales ....
G lossaire....
òda d'Anacreon
L'amor banhat
(es la peça "MesonuktioiV
poq'
wraiV..."revirada tanben per Sarrau
au sègle XVIII d'un biais pro diferent)
A l'ora que sota la man
Del boièr vira la Grand'Orsa,
Quasiment au mièg de sa corsa ;
A l'ora que tot èstre uman,
Las dau trabalh de la jornada
Fa sa primièra ropilhada,
A ma fenèstra l'autra nuèit
L'Amor tusta. Saute dau lèit.
"-Quau es aquí! fau ; de la sòrta
"Quau me destorba ?"-"A! veni lèu
"Sens crenta me dobrir la pòrta",
Respònd ; "veiràs un reguinhèu
"D'enfant, qu'amb la nuèit tant escura
"S'es perdut, trempe a far pietat."
Tire de fuòc. Era vertat :
Vese una paura creatura,
Amb d'alas, un arc tan polit,
E lo pòrta-flèchas claufit,
Vite aluque quauques branquetas,
Lo sarre, caufe sas manetas,
I eissugue lo peu tot banhat.
A pena es plan reviscolat,
Se leva : "Vesem se l'auratge,
ço ditz, "a pas portat domatge
"A la còrda de mon otís."
La tiba, lo matràs partís...
E me travèrsa jusqu'a l'ama.
Adonc, lo gus, la bòna lama,
Ritz, sauta, galeja e me ditz :
"-Om n'oblija pas qu'on ne còste ;
"Mon arc pòt pas anar milhor ;
"Mai ton paure còr, mon brave òste,
"Ten de mau un famós talhon."
La bèla agatenca
Mos darnièrs adieus a mas ciutadinas gardats per la bòna boca
Las filhas de Teòs, quand d'elas se sarrava
Anacreon, la flor dels Trobadors,
"Sètz plan vièlh, i fasián." Pasmens a sos discors,
Al doç refrin que las ensorcelava
Prenián gost, a darrèr picavan de las mans.
Amai me pare, asardós interprèta*,
De quauque brot daurat de l'illustre poèta,
Ai pas amb el de comun que los ans.
Qué dise! Mai d'un còp passant per las carrièras,
A mon detràs ausisse, risolièras,
De bocas : "Agà-lo sembla encara un jovent."
Mès se, becant a tan fin compliment,
Me preniá fantasiá d'imitar lo grand òme,
Que veiriá leu la fresca joventut
M'empegar sus lo nas : "Alarga ! temps perdut ;
D'un tal patron sètz pas que lo fantome*."
Botatz, a-n-aquel vesc se prengue que volrà,
Serà plan fin lo que m'i chincharà.
Creguetz pas çòpendent, caras ciutadinetas,
Que mòrt au mond en fèct de calinhar,
Me rèsta pas pus res, ni d'uòlh ni parauletas;
Per vos sangbeure e vos o temonhar*.
Nani* : tant que viurai, a quau volrà l'entendre,
Quitarai pas d'ennauçar jusqu'au Cèl
Tot çò de vrai, de bòn, d'agradable, de tendre,
Que i a dins tu, sexe motlat e bèl.
A ! quand vos vese en vila o sus la passejada,
O lo tantòst d'una fèsta mannada,
Amb vòstre còl de cigne e vòstre pè nanet
Fa suls esprits l'efèt dau miralhet ;
O qu'encara milhor, viergetas emblancadas,
En doble eissam au temple, en procession,
Adreiçatz au Senhor vòstras imnas sagradas,
Rememoriatz a mon còr sempre viu
De vòstras reire-grands, las fadas d'Ionia,
Los trats, lo garbi e los cants d'armonia
Dont l'istòria nos fa l'admirable tablèu.
E dins los gets de son dobte de fèu,
Que s'avisèsse pas la mòrga* francimanda
Au sol amor que per vautres m'embranda,
De raportar ma dicha ! En quauques mots lèu-lèu
La clavariá : "Tòrna a la Capitala.
Sabes lo bolevard*, la pòrta Sant-Denís !
Un pauc pus naut, a gaucha, magriala
Era una botigueta ont, vint ans i a, París
S'agandissiá. Sa daurada joinessa
Que de la França entièra e d'estranja noblessa
Es un bèl lèz, lo cor embrei d'ardor,
I anava en grand badar la Bruna magnifica
Dont los atrèts e la copa ionica
Lugrejavan sens fard darrer un comptador.
D'un vase plen de flors a ròsa tèca,
Coronat en coifon d'una Bola-de-nèu,
Son còl, son cap, son sarret a la greca
Eran juste l'imatge. En fòra un escritèu,
Maugrat l'ivèrn o l'alen calivenca
De Julhet e d'Agost, arrestava a motèls
Dels amators la lenga, los còps d'uèlh
Davant lo fin retrait de la BELA AGATENCA."
Donc, coma ai dich, de la boca, dau còr
Sempre m'atrobaretz tot prèste a vos defendre.
Mès lo moment, amigas, de descendre
Au país ont me buta, implacable* recòrd,
Lo temps, s'entancha; òr, vengue me susprendre
Deman a mièg camin de ma uochena crotz,
O dins la nòu, o dins las dètz, pauc impòrta*.
S'un còp lai soi, mon suènh lo prumièr, lo pus doç,
Serà, segur, d'anar de pòrta en pòrta
Demandar nòstre Grand. Al nom d'Anacreon,
Que dins l'immensa e sombra Necropòli,
De fèstas e d'amor deu téner encara escola,
E faire rire e los mòrts e Pluton,
Subran vese dau ieu venir de milions d'anmas
Que tot dançant, cantant en bofanièr,
Me menan gaiament, enclausit de sas gamas,
Ont a sa cort, l'immortal Cançonièr.
"Mèstre, grand tòca-senh de tant de jovencèlas
(que li farai) davalant de l'Erau,
Me triga d'acorrir te donar de novèlas
De tos Nebots, lo pòble d'aquel Grau.
Amai que desempuèi que lo Teus a barcadas,
Sus nòstre sòu, pasibles immigrants,
Portèron son drapèu, sos arts, sas leis senadas,
Aja filat dos mila e tres cents ans,
Dobte pas un sol brieu, n'as retengut la data ;
Car, non m'engane, èra plan de ton temps ;
E tot me ditz qu'a tu, a tos ensenhaments
Mon país deu lo nom perlat d'Agata.
Qué que ne siágue, Mèstre, o de tèsta o de còrs
De paire en filh lo plantson de ta raça
N'a tirat bravament, coma prumièr tresòr
L'òme l'ardiessa*, e la femna la graça
La Femna... A! que son ròtle, ara tot d'aiga-ròs,
Es bèl, es grand ! De sa nòbla naissença
Volguent perpetuar* la doça sovenença,
A son Volcan, au marbre de Paròs
Ièr, AGTE a demandat un monument. L'artista
Per a plen drech atirar, metre en jòc
Lo regard del sabent, lo craion de torista,
Ont a boscat son modèla? - Sul luòc.
Que siágue Victorina, Angèla, Merigueta,
O ben molta autra, es tot lo meme sang.
Uèi cada ciutadin pòt plan dire, au passant
Mirant la Fònt : "Aquí mon amigueta" ;
E perqué Dieu o vòu, sens crenta de fornir
Lo mendre apais a la critica autenca,
Lo cisèl de Baussan als sègles a venir
Trasmetrà l'escandilh de la Bèla Agatenca."
Glossari de l'edicion de 1994
Acrin (=) Sommet d'un corps élevé
Acubièr (=) Ecubier, s.f. oeil clairvoyant
Afalhocat (=) Tombant d'inanition, affamé
Afiliat/Afilhat (=) Affilier, adopter
Afranhent (=) Accident, malheur
Agandir (=) Atteindre
Agandir (s') (=) S'acheminer
Alestir (=) Préparer
Apaissar (=) Alimenter
Arrondar (=) Se placer au centre
Assutar (=) Exciter
Aubaran (=) Evénement inattendu causant trouble
Aïeta (=) Exclamation d'encouragement
Autar (=) Autel
Avia (donar d'-) (=) (donner de I') é/an
Avudas (=) Assises de maçonnerie
Bargar (=) Parler à tort et à travers
Bauchinard (=) Etourdi - éventé
Bauma (=) Grotte
Bidòs (de -) (=) De travers
Bodre (a -) (=) A foison, à satiété
Bròda (=) Paresse, indo/ence
Cabença (=) Capacité, contenance
Cabinet (=) Armoire
Cabir (=) Se loger
Caparassa (=) Forte et grosse tête
Carcela (onjar -) (=) Boire
Chifra (quatre de-) (=) Sorte de piège
Chinchar (=) Piper
Chòta (=) Chouette
Cochar (=) Chasser un animal domestique
Corcassèla (faire-) (=) (Faire la) courte-échelle
Cròia (=) Morgue
Cugas (=) Oeillères
Demens (=) Défìcit
Demessa de (=) Par crainte de
Descaramelar (=) S'évertuer - Prendre un parti
Dessobtar (=) Découvrir
Drilhança (=) Bombance - Gala
Eissalats (uòlhs) (=) Chassieux
Embreigat (=) Enivré
Emmerçar (=) Employer - Dépenser
Emperit (=) Maladroit
Empeut (=) Greffe, ente
Enclausir (=) Charmer
Enfària (=) Reste de l'amnios
Entindar (=) Arranger
Entrement (=) En attendant - Cependant
Esbe lugar (=) Jeter des étincelles
Escandilh (=) Echantillon
Escoriar (=) Se dit d'un navire que le vent emporte
Espatar (s'-) (=) S'étendre de tout son long
Esperlongar (=) Allonger
Espepinejar (=) Examiner minutieusement
Espèrra (=) Effort
Esplanissòu (=) Plateau de terrain élevé
Estanc (demorar -) (=) Rester interdit
Estibau (=) Haute et forte botte de marin
Estransinar (s') (=) Se harasser pour aboutir
Fèu (=) Fiel
Fion (=) Mot piquant
Foimé (=) Par ma foi
Fus (=) Fuseau
Gaisse (=) Drageon
Galimand (=) Gueux
Garbi (=) Modè/e
Glauç (=) Eclair
Gruch, Grut (=) Gruau de mais
Léser (=) Loisir
Lharpós (uòlh) (=) Larmoyant
Lugar (=) Etoile du matin
Lugrejar (=) Briller comme une planète
Malor (=) Douleur
Mannat (=) Très joli
Margar (=) Emmancher
Mian (=) Soupir - Plainte
Morfiar (=) Bâfrer - Manger avidement
Morlacons (=) Petits morveux
Mossa (agantar -) (=) Prospérer
Nisalièr (=) Nid ou pondent les poules
Ondrar (=) Orner
Ormejar (=) Organiser, installer
Òrs e pocha (=) Tant bien que mal (Orsa : sous le vent +
(=) pochar : diriger le navire sous le vent)
Papòla (en) (=) Réduit à l'état de décomposition
Pautrir (=) Piétiner, fouler
Piancha (=) Vin - Boisson alcoolisée
Proa (=) Proue de navire
Rafiliar (=) Rallier
Rebentar (=) S'exténuer
Refaudir (se -) (=) Se réfugier
Rentòrd (prene lo-) (=) Garder le repos
Respèit (=) Répit
Rispa (=) Pelle à feu
Rulle (=) Repu d'aliments - Comblé de bonheur
Sacamand (=) Criard - Turbulent
Sancès (=) Sain - Parfaitement conservé
Sangbeure (=) Regarder avec convoitise
Sermat (bèure -) (=) Couper le vin d'eau
Sostar (=) Soutenir
Tocasen (=) Enchanteur - Séducteur
Torche (a) (=) Au rebut dans un coin
Trauca-conilhon (=) jeu, poursuite d'une personne à travers d'autres formant
arceaux
Treu (entre lo clar e lo) (=) Crépuscule
Trompassar (=) Dépasser d'un bond, d'un jet
Truc (=) Choc
Truc (=) (homo.) Colline
Vesc (=) Glu
Vesiat (=) Mignon
Dos ligams sus Agde l'occitana:
Retorn
a l'ensenhador de la literatura montpelhieirenca d'òc
Retorn
a l'ensenhador de la literatura dau sègle XIX
Retorn
a l'ensenhador generau