Perdigon
(trobèt entre 1195 e 1220)
BlOGRAFIA: un traïdor oportunista?
1. Perdigos fo joglars e saub trop ben violar e trobar e cantar. E fo de l'avescat de Gavaudan, d'un borc que a nom Lespero e fo filhs d'un pescador. E per son trobar e per son sen s'en montet en pretz & en onor tan, quel Dalfis d'Alvernhe lo retenc per son cavalier, e'l det terra e renda, e'1 vestic e l'armet ab si lonc temps ; e tug li bon home li fazian honor ; e de grans bonas aventuras ac lonc temps ;
2. Et estant en aquella honor, el anet ab lo princep d'Aurenga, en G. del Baus, & ab Folquet de Marseilla, evesque de Tolosa, & ab l'abat de Cistel a Roma per mal del comte de Tolosa, e per adordenar crozada, e per deseretar lo bon comte Raimon. E sos neps lo coms de Bezers fon mortz e Carcasses & Albeges fon destrug ; en muri lo reis Peire d'Arago ab mil cavaliers denan Murel, e pus de .xx. milia d'autres homes. Et a totz aquest faitz far fon Perdigos, e'n fetz prezicansa en cantan per que las gens se crozeron ; e'n fetz lauzors a Dieu, car li Frances avian mort e desconfit lo rei d'Arago, lo quals lo vestia e'l dava sos dos ; per qu'el cazec de pretz e d'onor e d'aver. E can l'agron enrequit, tug silh que remazon vieu negus no'l volgron vezer ni auzir. E tug li baro de la sua amistat foron mort per la guerra, lo coms de Montfort, en G. del Baus, e tug l'autre c'avian faits la crozada ; e lo coms Raimons ac recobrada sa terra ; Perdigos non auzet anar ni venir, e'l Dalfis d'Alvernhe ac li touta la terra e la renda que li avia dada. Et el s'en anet a'n Lambert de Montelh, qu'era genre d'En G. del Baus, e preget lo qu'el fezes recebre en una maiso de Sistel que a nom Silvabela ; & el fetz lo i recebre, e lai mori.
La segonda part (2) se tròba pas que dins 2 manescriches. Los 4 autres passan lis sus lo ròtle de traite rebufat per totes que descriu aquela part e dònan una version "edulcorada":
3. (mas molt se camjet lo seus afars que mortz li tolc las bonas aventuras e det li las malas, qu'el perdet los amics e las amigas, e'l pretz e l'onor e l'aver ; e pois se rendet en l'orde de Cistel e lai el moric).
(tèxt de l'edicion HJ Chaytor, 1926).
Lo trobador traïdor qu'acompanha l'abominable Folquet a Roma "per mal del còmte de Tolosa, e per adordenar crozada, e per deseretar lo bòn còmte Raimon", e que puòi se regaudís de la mòrt de son ancian benfactor lo rei Pèire II d'Aragon... aquí un imatge d'Epinal que rend Perdigon antipatic au travèrs dels sègles. Res dins l'òbra meteissa confirma pas aquela acusacion. Lo trobador, d'origina vivaresa (Lesperon pròche Largentièira en Ardecha? - e perqué pas Lesperon pròche Valarauga dins lo massís d'Augal en Cebenas?) es mai que mai dins las corts provençalas, la d'Aurenga, la dels Bauç. Adreiça sa peça (N°1) "Los mals d'Amor ai eu ben totz apres" a n'Azimans e a 'N Tostems, e sa peça III "Tròp ai estat mon bòn espèr non vi" a "Bèlhs Rainièrs": aqueles tres senhals se retròban sovent dins las cançons de Folquet de Marselha: aquò mòstra qu'evoluís au meteis moment que Folquet dins las meteissas corts. De notar aitanben qu'aquela peça N°1 es atribuïda per Matfre Ermengaud a En Folquet... es a dire Folquet de Marselha.
Es verai que abans la crosada los senhors provençaus èran en conflicte amb Raimon V de Tolosa... Mas los poèmas de Perdigon parlan pas enluòc de talas contèstas, e lo que celebrariá la mòrt d'En Pèire a Murèth es pas pervengut fins a nautres. Au contrari, dins sa peça V "entr'amor e pessamen" ditz son afeccion per lo rei d'Aragon, de tot segur Pèire II. Lo siti catalan sus los trobadors reten pas qu'aiçò dins la biografia: lo traïdor... aquí la presentacion que dònan de Perdigon: "De la seva vida sabem que va anar a Roma amb Guilhem dels Baus i Folquet de Marsella, ja bisbe de Tolosa, a conspirar contra el comte de Tolosa. Va cantar als croats de Simón de Monfort, donant gràcies a Déu per la mort de Pere II d’Aragó a la batalla de Muret. Enemistat amb els barons que l’acollien, va ingressar a l’ordre cistercenca.Té una dotzena de poesies atribuïdes, amb tres debats, un dels amb Gaucelm de Faidit." De fach, lo biograf aima pas Perdigon. S'es discutit s'aquel biograf seriá pas estat Uc de Sant Circ. Asirança entre òmes de letras? En favor de l'ipotèsi de la difamacion: la delegacion cap a Roma compreniá pas lo legat Arnaut-Amauric de Cistèus - coma o ditz la "vida", mas l'avesque de Coserans. E lo fach que lo detalh de las traïduras se vei pas que dins 2 manescriches...
Sabèm per una de sas cançons que Perdigon siaguèt en relacion amb lo Dalfin d'Auvèrnha (Robèrt I°, 1169-1234) e se pòt, coma ditz la "vida", qu'aguèsse conegut amb aquel prince gràcia e puòi disgràcia. Se sap que Dalfin alternava generositat e avarícia. Es vengut proverbial: "per larguesa soa perdèt la meitat e plus de tot lo sieu comtat e per avareza e per sen o saub tot recobrar e gasanhar plus que non avia perdut". Adonc res de tot aquò prova pas que Perdigon es estat lo grand traïdor descrich per la biografia...
De fach Perdigon es estat un trobador estimat a son epòca. N'avèm mai d'una prova. Es mençonat dins "lo breviari d'Amor" de Matfre Ermengaud, citat per Cerverí de Girona, imitat per de poètas italians (Guido del Colonne, Chiaro Davanzati, Giacomo da Lentino, Messer Polo), çò que testimònia de son succès. Un trobador minor sonat Uc de Lescura se fai glòria de pas crénher Perdigon per "greu sonet bastir", en citant tanben Pèire Vidal (per sos mots rics) e Albertet (per sa votz a ben dire). Perdigon tençona amb de trobadors de prumièira coma Gaucèlm Faidit (peça X "Perdigons, vòstre sen digatz"), Rambaut de Vacairàs (peça XII "Sénher n'Aimar, chausetz de tres barons"), Dalfin d'Alvernhe (peça XI "Perdigons, sens vassalatge..."). Tot çò mai distinguit dau mond dau trobar. La peça I ("los mas d'amor ai ieu ben tots aprés") es adreiçada a dos personatges, provençaus sai que, que retrobam sovent dins las cançons de Folquet de Marselha: n'Azimans e'N Tostemps. Se considèra ara que Tostemps seriá un escais nom de Raimon de Miraval, que tençona jot aquel nom amb Folquet de Marselha ("Tostemps, si vos sabètz d'amor"). Fariá un autre trobador major, pròche dau partit tolosan en mai d'aquò, que vesèm frequentar Perdigon...
I a doas peças "dobtosas" (XIII e XIV) que son de tot segur pas tant biaissudas ni tant elegantas. Son a bèles uòlhs vesents apocrifas. La tota simpla cançon mariala (XV "Verges, en bona ora") que clava la rejoncha dels tèxtes de Perdigon a pas res de l'estil "brilhant" de nòstre trobador. Sembla una creacion populara, pertocanta de leugieresa e de lindetat. Totalament a despart dau demai...
Per nautres la peça II ("ben aio'l mal e'l afan e'l consir") , es benlèu la mai interessanta, car es dedicada au senhor de Montpelhièr: Chaytor (1926) se demanda se sagís de Pèire II o de Guilhèm VIII. Vese pas perqué Perdigon sonariá Pèire un còp rei e un còp senhor... La peça II deu ben puslèu èstre estada adreiçada a Guilhèm VIII entre 1195 e 1202. Aquela peça es una de las mai famosas e s'atroba dins dotze manescriches sus 22. Perdigon i lausenja Uc dels Bauç, mas adreiça la peça a "mon Plazer de Monpeslier", d'abòrd, ço ditz, "que'l sénher es francs e umils e bons". Es una peça que comenta lo tèma de la "fina amor" e son estròfa IV es citada in extenso per "lo breviari d'Amor" de Matfre Ermengaud. Cerverí de Girona la parafrasa tanben en mençonant Perdigon: "e ditz Perdigon / que si ja mal no fos..."...
Quau es "mon Plaser"? Guilhèm VIII, o Eudoxia? Familiar e benlèu escolan de Folquet de Marselha, Perdigon a frequentat las meteissas corts. Eudoxia èra dins aquel còdi l'Emperairitz. Se Mon Plaser siaguèsse estada la segonda esposa de Guilhèm, Aunès?
Aquí, menimosament transcricha de l'edicion Chaytor, l'òbra completa (XIV cançons) d'aqueste trobador "marginalizat" a la seguida dau retrach que ne dònan aqueles alandaires de prumièira qu'escriguèron las "vidas"...
Perdigon in extenso (francés e òc
non normalizat)